Nurqanat Jaqypbaı: Bul abyroıǵa ońaı kelgen joqpyz, úlken eńbek jasaldy

Akter, rejısser, pedagog, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, «Altyn adam» ulttyq syılyǵynyń ıegeri, «Eńlikgúl –2016», «Sahnager – 2017» ulttyq teatr syılyqtarynyń ıegeri Nurqanat Jaqypbaımen qazaq teatrynda ózi qalyptastyrǵan «Plastıkalyq teatr» jóninde suhbattasqan edik.
Nurqanat Jaqypbaı: Bul abyroıǵa ońaı kelgen joqpyz, úlken eńbek jasaldy

suhbattasqan: Mánshúk Táshimova  

M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty

Teatr jáne kıno bóliminiń ǵylymı qyzmetkeri,

teatrtanýshy


Siz búgingi kúni teatr qalyptastyrǵan plastıka degenimiz ne?

Plastıkany jáıdan-jáı jasaı salmaımyz. Ol nege ne úshin isteldi, osy spektaklge qandaı kómek bere alýy múmkin, osybir aktige kómektese alama? –  degen suraqtardyń tóńireginde sanaly túrde arnaıy daıyndyqpen jasaý kerek. Al qazir plastıkanyń jóni osy eken dep, qalaı bolsa solaı jasaý bar.  Oqıǵa jelisimen múldem qabysyp turǵan joq ne bolmasa monologqa, eki keıipkerdiń qarym-qatynasyna túkte kómektesip turǵan joq, tek mýzykany qosyp bılese boldy bul plastıka dep oılaıdy. Ol plastıka emes. Tipti spektaklge múldem qarama-qaıshy bop shyǵatyn kez de bar. Plastıkany mindetti túrde uǵý kerek. Ol úshin seniń sanańda máńgi ólmeıtin mýzyka turýy kerek. Spektakldiń formasyna rlastıka baǵyndyrylýy kerek. Meniń ol jaǵynan biraz habarym bar dep oılaımyn. Meni de eshkim úıretken joq, ózim izdendim, plastıkasyn spektaklge avtor arnaıy jazǵan sııaqty bop turady. Men spektakldi bastamas buryn sonyń bárin mıymnan ótkizip, ábden pisirip alam, oılanyp, tolǵanam. Mýzykasy, plastıkasy qandaı bolýy múmkin. Másele bıleýde turǵan joq, typ-tynysh turyp ta plastıka jasaýǵa bolady. Jalǵyz moıynmen, kózben, burylyp ta, nege buryldyń?. Mysaly renish pen urys kezinde, nemese mahabbat pen sezimde adam ár túrli poza ustap turyp qalady, tipti sen ony óziń baıqamaýyń da múmkin, biraq ol plastıka. Ishki jan-dúnıeń syrtqy beıneńe áser etedi. Otyrasyńba, qısaıasyńba, aıaǵyńdy kóterip turasyńba, qolyń da ár túrli bolyp qımyldap plastıka beresiń. Únsiz qalý da plastıka, óıtkeni sen únsiz turǵanmen ishki dúnıeń qaınap jatýy múmkin. Nege únsiz qaldyń? Sol únsizdikti men plastıkamen, dene qımylymen toltyramyn, ol qabysyp jatady, mindetti túrde kórermenge áser etedi. Osy máseleni óte kóp zerttegen adammyn. Men muny jasaı otyryp, ózimdi kórermenniń ornyna qoıamyn. Eger men kórermen bolsam sony qabyldarma edim, túsine qoıarma edim, túsinbespe edim? Ózim qandaı áserde bolar edim? Qarama-qaıshy áserde bolamba, unatqan áserde me bárin túgel oılanyp jan-dúnıemnen ótkizem. Sonda ár spektakldi jasaǵanda utylmaıtyndyǵyma kóz jetkizem. Plastıka maǵan qarabaıyrlyqtan qashýǵa kómektesedi. Kúndelikti turmystaǵy zattardy (mysaly dıvan stol, qasyq t.b. baryp jýyný, taraný, boıaný t.b.) spektaklde paıdalanýdy sanaly túrde alyp tastadym. Sahnada osy býdaforlyq zattar nemese buıymdar turmaıdy, biraq qoıylymdarda sol turmystyq zattardyń barlyǵy ıntonaııa men qımyl-qozǵalystar arqyly jasalyp, kórermenge bilinip turady. Sóıleý qabilettiligi, manerasy bul da «Intonaııalyq plastıkaǵa» qurylǵan. Osynyń bárin uǵyný kerek. Keıbir jas rejısserler sahnadaǵy oqıǵa túsiniksiz bolsa jańalyq ashtym dep túsinedi. Internettegi kórgenin qazaqqa aýdara salatyn kezder kezdesip júr. Al ol qazaqqa túk te jarasyp turǵan joq kerisinshe óreskel bolyp tur. Keıbir teatrtanýshylar mynaý jańalyq eken dep jazyp jatady. Jas rejısserdiń durys túsinbeı jasap otyrǵanyn kórmeıdi, baıqamaıdy. Ol plastıkanyń durys emes ekenin rejısserden de artyq bilip turýy kerek. Qazaq sahnasyna myqty jas rejısser keldi dep aıtyp jazyp jatady. Al, men onyń durys emes ekenin kórip, bilip turamyn. Jas rejısserdiń qaı jerden alǵanyn nemese kóshirgenin bilip turyp ishteı qynjylam. Múmkin sodan áserlenip óz jolyn taýyp keter dep úndemeıtin kezderim bolady.

Osyndaı «Plastıkalyq teatr» qalyptastyrsam degen oı sizge qaıdan keldi?

Men akter bolyp, Ǵ.Músirepov teatryna jetpisinshi jyly qabyldanǵan edim. Keıin Máskeýdegi epkın atyndaǵy ýchılıede oqydym. «Tagankadaǵy teatr», M.Zaharovtyń «Lenkom» teatrlaryna únemi baryp, spektaklderin kórip tańqalatynmyn. Sonda «Shirkin-aı bizde osyndaı rejısser bolsa sońynan qalmaı úırener edim, sonda ról oınasam» dep armandaıtynmyn. Teatrym bolsa dep armandadym, ishteı daıyndaldym. Búgingi meniń jasap otyrǵanymdy kezinde Iý.Lıýbımov jasady. Óz shákirtterimen birge bólinip «Tagankadaǵy teatrdy» ashyp derbes otaý quryp túrli eksperımentterge bardy, plastıkanyń túbine jetip jemisti jumys istedi. Sondaı baqyt maǵanda buıyrdy. Ǵ.Músirepov atyndaǵy Jastar men balalar teatryn tastap Astanadan óz shákirtterimmen «Jastar teatryn» ashýǵa týra keldi.

Iaǵnı bul ashqan teatryńyzdy asqan jańalyq emes deısizǵoı?

Ia, bul jańalyq emes, kezinde Máskeýde kórip tushynǵan dúnıemdi qazaqylandyryp, ózimshe tamyrlandym. Ózim armandaǵan qazaqqa tán teatrǵa qol jetkizdim. Mysaly, Ázirbaıjan Mádıuly jalpy qazaq teatry ashylǵaly beri reforma jasaǵan adam. Qazaq teatryna, qazaq rejıssýrasyna jańa teatr alyp kelgen reformator. Soǵan eliktep qazaqtyń basqa da rejısserleri shyǵa bastady. E.Obaev, J.Omarov, Q.Jetpisbaev t.b. odan taǵy ilesti, arasynda men de barmyn. Qazaq teatrynda bir jańarý bolý kerek degen oı keldi. Teatr únemi damyp otyrýy kerek. Táýelsizdik keldi, kompıýter, ınternet. Qyzyqtyrý kerek, ol úshin forma izdedim. Sol formany plastıkadan taptym. Jastardyń jan-dúnıesine jaqyn, qabyldaýyna ońaı. Jastarǵa aıtqannan kórsetken durys, sonda olar ózderi-aq artyńnan qýyp jetip otyrady. Sol sebeptende mýzyka men plastıkany úılestirý kerek boldy. Men sumdyq jańalyq ashtym dep eseptemeımin, biraq ózimshe bir jol taptym. Maqsatym sony óz halqyma jetkizý. Al meniń teatrym qazir búkil qazaq teatryna áser etti, teatrlar ózgerdi. Osylaı isteýge bolady ekenǵoı degen uǵym týdy. Biraq onyń trýppasy oǵan daıyn emes, al meniń trýppam daıyn, másele osynda.

Ózińiz egip, ósirip baptaǵan jemisterińiz ǵoı

Ia, óıtkeni ózim daıyndap shyǵardym. Óz shákirtterim. Qalaı ılesemde olar úırengen, úıretilgen. Men spektaklde hordy paıdalanyp edim, kóp teatrlar horǵa kóship ketti. Sol hor baıaǵydan-aq bolǵan. Hor degen ne? Birigý kerek, balalardy biriktirý kerek boldy. Biriniń kúnine-biri baılanǵanyn sezinedi, olar óz betinshe jumys isteı almaıdy. Otyz adam ándi birdeı aıtyp, notany birdeı tyńdap estı bilýiń kerek, áıtpese qurısyń. Tórt, alty daýysqa bólinedi, ózińniń partııań turady. Uqyptylyq kerek. Teatr eshqaıda kete almaıdy, baǵynady, sondyqtan kollektıvızm paıda bolady. Ne aıtsańda kónedi. Bir teatr jasaý úshin rejısser kerek. Myqty rejıssersiz teatr bolmaıdy. Ol rejısser barynsha izdenýi kerek.

«Aıman-Sholpanda» bala kúnimde jaılaýda kórgen oqıǵany kórsetkim keldi. Ata anam meni uıqtatyp kettim dep oılaıdy al men uıqtamaı shóptiń arasynda tasada jatyp, bolyp jatqan qyzyqtyń bárin kórip jatatynmyn. Aıtys bastalatyn. Kıiz úıdiń ishinde áıelder jaǵy, syrtynda erler dóńgelenip otyryp qyzyq dýman bastalyp ketetin. Onda aıtys, án, qaljyń, bári de bar. Dál sol kóriniske bı qostym.

Dál osyndaı dúnıeni rok-opera dep júrmiz. Aıyrmashylyǵy qandaı?

Aıyrmasy joq, bul qazaqtyń rok-operasy deı alamyz. Operaǵa kelmeıdi, biraq kórermenge óte jaqyn. «Qyz Jibek» buryn opera bolǵan, biz ony mıýzıkl jasadyq. Qyz Jibek» shet elde suranysqa ıe. Jaqynda Túrkııa surady baryp keldik. Endi Reseı,  Qytaı, Lıtva, Ońtústik Koreıa surap otyr. Álemde eń úlken eki mıýzıkl festıvali bar, biri – Nıý-Iorgte, ekinshisi –Ońtústik Koreıada. Búkil álemnen mıýzıklder kelip qatysady. Qazirgi kezde reıtıng jaǵynan birinshi aǵylshyndar, ekinshi bizder turmyz. Ózimizdiń qarapaıym ǵana «Qyz Jibekpen». Mıýzıkl ortalyǵyndaǵylar bizdiń ónerimizge tań qalady. Olaı bolatyny Mıýzıklde baletin kásibı balerondar men balerınalar bıleıdi, ánderdi vokalıstter aıtady, horlaryn horovaıa kapella aıtady. Al bizde qazaqtarda osynyń bárin trýppa akterleri jasaıtynyna tańdaı qaǵysyp jatady, besaspap ekendikterine. Bir jaǵynan maqtanýǵa bolady, ekinshi jaǵynan kez kelgen stýdentti shyǵarýǵa bolady, eger pedagog jan-tánimen jumys istese. Ony men ylǵıda dáleldep otyram.

Al endi pedagogıkalyq jaǵyna aýyssaq. Sol shákirtterińizdi daıyndaýda ne jumystar istedińiz?

1984 jyly ózimniń ustazym Rabıǵa Qanybaeva apaı meni ustazdyqqa shaqyrdy. Asqar Toqpanovta ekinshi pedagog boldym. Tórt jyl oqytatyn akterlik toptyń birinshi jyly etıýdtan bastalady. Ekinshi – úzindiler, úshinshi jyl – bir aktyny daıyndasa, tórtinshi jyly tolyq dıplomdyq jumys oınalady. Mysaly men etıýdtan bastaǵanda, kúndi plastıkamen jasaǵym keledi balalarmen. Kún kúledi nemese jylaıdy. Bult adamnyń minezine aınalyp ketedi, naızaǵaı bolady, ot órt bolady, órt shoq bolady, shoqtan kúlge aınalady, jańbyr tógip, ósimdik shyǵady taǵy basqa. Munyń bárin nege aıtyp otyrmyn, meniń osy plastıkamen jasatqanymdy halyq ártisteri Asqar Toqpanov, Rábıǵa Qanybaeva, Hadısha Bókeeva, Ydyrys Noǵaıbaev, Farıda Sháripovalar bastaǵan ustazdar qaýymy qoldamady, kafedra jınalysyna salyp talqylap tipti bolmaıdy dep kesip tastady. Top stýdentterimen daıyndaǵan semestrlik jumystarymnyń tas-talqanyn shyǵaryp ursatyn edi. Al sońǵy sózdi bergende «Men báribir osy plastıkany jasaımyn, túbi plastıkaǵa kelesizder, biraq sizder ony túsingende men alǵa ozyp jetkizbeı ketem» deıtin edim. Keıin jeke kýrs berdi. Báribir mıymda plastıka turady. Qandaı óner bar sol ónerdiń bári qaz-qatar turyp alady. Nege bul balalar akrobat bolmasqa, nege aıtar oılary horǵa aınalmaý kerek, nege tabıǵatqa, qusqa aınalyp ketpeýi kerek degen oılarmen kópshilik sahnalar qosa bastadym. Folklorlyq týyndymyz joǵalyp ketpesin dep alǵash ret «Qozy kórpesh – Baıan sulý» mıýzıklin jasadym. Respýblıka saraıynda kórsetilip, teatrtanýshylar Baǵybek Qundaqbaıuly, Áshirbek Syǵaılar pikirlerin bildirdi. Spektakldi taldap talqandady. Sahnadaǵy plastıkany ári-beri shapqylaýdan aspaǵanyn aıtyp jaqtyrmaǵanmen, keıin kele túsinip, jyly pikirlerin óz reenzııalarynda jazyp jatty. B.Qundaqbaıuly aǵamda moıyndady, túsindi. Syn estigen saıyn qaırattandym, izdendim, jaqsy dúnıeler taýyp aldym, al qazir ol kisilerge rahmet aıtamyn. Alǵash ret synalmaǵanda sol boıy óspeı qalyp qoıarma edim kim bilsin? Maqtalsam dandaısyp quryp keter me edim? Biraq jaqsy spektakl ekenin kórip, ishteı sezip júrdim... Bir maqtaýǵa zárý boldym. Maqtasa eken, eńbegimdi, ne jasap júrgenimdi túsinse eken deımin biraq maqtamaıdy. Stýdentterimniń kóńili kóterilse eken deımin, óıtkeni olar menimen birge kóp eńbek etetin. Al, men bolsam ózimdi-ózim qaıraı túsem. Aqyry armandaǵan teatr buıyrdy. Pedagog úshin stýdent jáı ǵana dáris tyńdaýshy emes, eń qajetti zatyńa aınalýy kerek. Óıtkeni aktersyz teatr bolmaıdyǵoı. Jaqsy spektakl shyǵarý úshin seniń trýppań ómirińe aınalýy, pedagog retinde sendire bilýiń, olar saǵan sonshalyqty rııasyz kóńilmen senýi kerek. Árıne tárbıeleý bar, seniń shyqqan oıyńnyń jalǵasy solar bolýy, úzilmeý kerek ol jalǵasyp jatýy jón is.  Bári eńbektengenimniń arqasy ǵoı dep oılaımyn. Óte qatygez emespin, biraq óte joǵary talap qoıamyn balalaryma. Aýyl-aýyldan kelgen qazaqtyń balalary kóp nárseni bilmeı keledi, syndyrý, buraý, tárbıege kóndirý ońaı sharýa emes. Aýdıtorııaǵa tań erteń kiredi balalar, sodan jattyǵý, ústerindegi ter sińgen jeńil kıimderin tórt jyl boıy sheshpeı kúndiz-túni eńbektenedi. Stýdentterim dálizge beı-bereket shyqpaıdyda, óıtkeni olarǵa naqty tapsyrmalar berilgen. Men stýdenttermen ne jasap jatqanymdy túsingen soń olarda asa qyzyǵýshylyq paıda bolady. Sabaqtan beker qalmaıdy, óıtkeni bir kún sabaqtan qalǵan bala basqalarǵa ilese almaı qalýy múmkin ekenin birinshi kýrstan túsingen. Ekinshi kýrstan bastap sol eńbektený stýdentterimniń ómirine aınalady, bul jaǵdaı teatrǵa barǵanda da jalǵasyn tabady, keıde akterler teatrǵa qonyp ta qalatyn kezder bolady. Biraz demalyp túngi úshterden tańǵa deıin ózderi taǵy da qosymsha jumys isteıdi. Sol eren eńbektiń arqasynda qazir olar abyroıly bolyp otyr, elge tanymal, qaı jerge barsaqta qushaq jaıyp qarsy alady. Qaı oblys, qaı memleketke baraıyq sarylyp qarsy alady. Spektakl qoıǵansoń qaıtaryp jibermeıdi, sońyna deıin alyp qalyp syılap jatady. Bizdiń teatrdyń sol teatr merekesinde júrýiniń ózi olar úshin prestıjno (qol jetpes arman), mártebe, bedel ekenin sezinip turamyz. Bul abyroıǵa ońaı kele qalǵan joqpyz, úlken eńbek jasaldy, jeke basyńdaǵy ómirińdi umytýǵa týra keledi. Qazir ınternet arqyly tez taýyp alady bizdi jáne ózimizge tikeleı baılanysqa shyǵady. Festıvalderge shaqyrtýlar óte kóp qazir, tańdaımyz, baramyz, keıbirine bara almaıtyndyǵymyzdy aıtyp keshirim suraımyz, ýaqytqa, jaǵdaıǵa baılanysty. Búgingi kúni bizge elikteý kóp, ol da jaqsy, qýantady. Jastar seze bastady, biriksek, uıymshyl bolsaq, bir jaǵadan bas shyǵarsaq, bir jeńnen qol shyǵarsaq  tushymdy dúnıege qol jetkize alady ekenbiz degen oıǵa qaldy. Bizdiń kórermenderimiz negizinen jastar. Olardy ónerimizge ılandyrý, artyńnan erte bilý úshin talmaı jumys isteımiz.

Siz horeograf nemese baletmeıster emessiz, ol kisilermen qalaı jumys jasaısyz?

Balalardyń myqty bolýy úshin horeograf mamandardyń da eńbegi zor. Olarǵa men túsindiremin, qandaı plastıka kerekekenin. Keıbir plastıkalyq qımyldardy shamamen qalaı bolýy kerektigin kórip turamyn. Mýzykasyn ózim tabamyn. Osyndaı qımyl-qozǵalystar nemese eki-úsh qabatty planda plastıkalyq qımyl jasalýy kerek degen sııaqty naqty tapsyrmalar beremin. Naqsy maqsattar men mindetter júkteımin. Olar jumysqa kirisedi, repetıııaqa qatysyp kóremin, óz oıymdy bildiremin. Balalar akrobatıkamen, ırk ónerimen aınalysady. Keıbir jerinde salto, akrobatıkalyq  jattyǵýlar jasap, aýada aınalyp ónerlerin kórsetýi spektakldiń kórkemdigin arttyra túsedi.

Stýdentterińiz nemese akterler tańerteń aýdıtorııaǵa kelgennen bastap ne isteıtinin ret-retimen aıtyp berińizshi?

Aldymen trenajerlik jattyǵýlar jasaıdy. Bular deneni shynyqtyratyn, qıyn jattyǵýlar. Deneni sozyp, bulshyq etti shynyqtyratyn ǵana jattyǵýlar emes bulardyń ereksheligi qıyndyǵynda. Olar stýdent kezinde aýyrsynyp, qınalǵanmen denesi shynyqqannan keıin ol kádýilgi jattyǵýǵa aınalady. Al syrt adamyna óte qıyn. Bul shynyǵýlardyń bári spektaklder barysynda óte qajetti. Kezinde Jaqypbaı óz stýdentterimen ǵana jumys isteıdi, syrttan bitirgenderdi jolatpaıdy degen sózder shyqqan. Ol meniń jumysqa almaǵanymnan emes, másele bizdiń jasaǵan jattyǵýlar men daıyndyqtarǵa shydaı almaǵannan ózderi ketip qalatyndyǵynda. Men kelgen akterge trýppaǵa ilesip ketýge arnaıy ýaqyt merzimimen mursat beremin, túsindiremin. Ol trýppamen birge jumys istep kóredi de ilese almaıtynyna kózi jetedi. On kúnge shydamaıtyn jaǵdaılar bar.

Ózimniń toqpaǵyma kóngender qalady deısizǵoı?!

Óıtkeni bul teatrdyń balalary stýdent kezinen shynyqqandar. Sol sheberlikke jetpeıtininshe tynym tappaıdy, sony úırenýden basqa oı kelmeıdi.

Kelesi etapynda balalar daýystaryn shynyqtyryp, án aıtý qabiletterin shyńdaıdy (raspevka). Vokal sabaǵyna barady. Oǵan hor qosylady. Repertýardy ózim tańdap beremin. Qandaı án aıtýy kerektigin sheshemin. Bes, alty daýysqa deıin bólip aıtýyn mindettegen soń hormeıstermen birge jumys jasalady. Hormeıster de osy jerde kóp oılanyp kásibı maman retindegi jumysyn atqarady. Bárin oılastyryp, notaǵa jazyp daıyndyqpen keledi. Sosyn plastıkalyq jattyǵýlar jasaýǵa kirisemiz, klassıkalyq bı jattyǵýlary jasalady. Túrli jaǵdaıdaǵy oqıǵalarǵa qurylǵan akterlik sheberlikti shyńdaý bitpeıtin eńbek. Osynyń bári ret-retimen oryn alyp baǵalaý proesi qatar júredi. Árkez balalardyń etken eńbegin saralap, oı aıtyp pikir bildirip, ár kúngi jasaǵandaryn  baǵalap otyrý ustazdyq borysh. Ertesine taǵy da tekserý, shyńdaý bastalady. Bulardyń bári tynymsyz eńbekten turady, ony kózben kórip, ishpen sezý kerek.

Stanıslavskıı júıesiniń dene plastıkasymen baılanysqan jeri qandaı?

Ol kisi kóbinese ishki plastıka jóninde kóp aıtqan jáne soǵan kóp mán bergen. Ishki plastıka adamnyń ishki oılaý qabilettiligi. Bir saǵattyń ishinde sen búkil álemdi ishki plastıkalyq oımen sharlap shyǵasyń. Máselen sen róldi birinshi ishteı jasap alasyń, qalaı qozǵalyp qalaı qaraıtynyn, qalaı otyratynyn. Syrtqy plastıkań ishki plastıka ne aıtsa sony jasaısyń, solaı turyp qalasyń, eger sen ishke senetin bolsań. Eger jaýyńa atylatyn bolsań sen ishteı daıyndalasyń oǵan, judyryǵyńdy túıesiń, pyshaǵyna ilinip ketpeýdi oılap turasyń, bul jaǵdaıdan shyǵýdy, óltirip qoımaýyn, sen odan buryn qımyldaýyńdy oılaısyń. Osynyń bári ishki plastıka boıynsha júzege asady.

Baǵybek Qundaqbaıuly, Áshirbek Syǵaı aǵaılarymyz, sóz plastıkasy, oı plastıkasy, tipti ándede, qımylda da plastıka bar dep aıtyp otyratyn kezinde.

Ia, sonyń bári ishki plastıkamen tikeleı baılanysty. Máselen buryn qoıylyp júrgen, kúnde oqylyp júrgen shyǵarmany plastıkamen adam tanymastaı ózgertip, múldem basqasha etip qoıýǵa bolady.

Iaǵnı, sizdiń oıyńyzsha Stanıslavskıı júıesi damyp jatyr, ár rejısser ózinshe jetildiredi deısiz?! Árıne barlyǵy da Stanıslavskıı júıesiniń negizinde jasalyp, ár rejısser búgingi kúni ózinshe sheshim shyǵaryp kórkeıtý ústinde. Vahtangov, Meıerhold, Akımov bári de Stanıslavskııdiń shákirtteri ǵoı. Basynda sonda jumys istep aqyryn ózinshe jol tapty. Alys shet elderdegilerdiń búkil akterleriniń armandaıtyny osy júıe arqyly orys mektebinen ótý. Bul Stanıslavskıı júıege keltirgen úlken mektep. Óıtkeni orys mektebi shyndyq mektebi.

Plastıkalyq spektakldiń ereksheligin taǵyda mysalmen qalaı túsindiresiz? Birde men Talaptan Ahmetjannyń «Sulý men sýretshi» degen romanyn oqydym. Sosyn avtorǵa pesa jazyp berýge qolqa saldym, keremet qoıylym shyǵarýǵa suranyp turǵanyn aıttym. Ol eki akt etip jazyp berdi, men ony qysqartyp qyryq mınýttyq spektaklge aınaldyrdym. Adamnyń, sýretshiniń ishki jan dúnıesin plastıkamen berdim. Sulý qyz ben sýretshiniń kezdesýinde sóz aıtýǵa emes, ishki jan-dúnıesin jetkizýin bildirýge shyǵady. Ǵashyq bolsa sóz aıtýy kerek degen senim bar, ǵashyqpyn dep aıtpaıdy, kerisinshe yntyq adamdar bir-birine degen sezimin bildire almaı qınalady. Al men osy móldir sezimdi plastıka arqyly jetkizýge tyrystym. Abaıdyń ǵashyqtyń tili tilsiz til degenin dáleldegen ekensiz! Ia.Birde Danııar Salamat degen jas dramatýrg pesasyn alyp keldi. Men óz betimshe óńdep, plastıkamen qoıǵanda avtor óz dúnıesin tanymaı tańqaldy. Men seniń dúnıeńdi osylaı kórdim dedim. Jarty álemdi bolmasada, shırek álemdi aralap keldi ol spektakl. Biraz jetistikterge jetip festıvalderden oryn aldy. Aıtaıyn degenim qazirgi kezde kóp sózdilikti onsha eshkim unata bermeıdi. Aqyl aıtýdyń eshkimge qajeti joq, kórermen shetinen aqyldy, tózimi jetip tyńdaı bermeıdi. Qulaq leksıkony sonshalyqty ózgergen, shyǵarmany durys túsinbeı qalýy múmkin. Tehnıkanyń damyǵan kezi, zaman basqa. Internet pen jahandanýdyń ýaǵynda qyzyq kóp. Amerıkandyqtar mıýzıkldy nege oılap tapty?  Zaman ózgerdi jańa dúnıe kerek boldy. Opera men dramanyń ortasynan shyǵaryp mıýzıkldy oılap tapty.

Mysaly bizdiń kórermen uly klassıkterimizdi tyńdap otyra almaıdy dep oılaısyzba? Klassıkanyń izdeýshisi men suraýshysy barlyq ýaqytta tabylady. Máselen, bizde M.Áýezov teatry ulttyq kolorıtti saqtap qalýy kerek, osy súrleýmen kele jatqan teatr, ulttyq, dástúrli bolyp qalýy kerek. Mundaı teatrlar mindetti túrde kerek. Máskeýdiń «kishi teatry» osyndaı dástúrli teatryn sary maıdaı saqtap otyr. Tashkenttegi Ilhom, Qyrǵyzdyń memlekettik akademııalyq teatry t.b. bar. M.Áýezov Qobylandyny sovet zamanynda jazdy. enzýraǵa baılanysty ashyq jaza almaı astarlatqan taqyryptary men aıta almaǵan oılaryna mán berdim, teatrdyń baǵytyna saı dramalyq varıantyn jasadym, al óz teatrymmen plastıkamen rok-opera jasasam degen oıym bar. Áýezov teatry akterlerimen bere almaǵan jerlerimdi óz teatrymdaǵy akterlermen jetkizsem dep oılaımyn. Óıtkeni ár teatrdyń akterleri ár túrli, baǵyty basqa.

Qazirgi kezde sol jumysyńyzdy jalǵastyryp júrgen shákirtterińiz bar ma?

Dáýren Serǵazın degen balama senim artyp otyrmyn. Kózimniń tirisinde úırenip al dep qınaımyn. Basqa adam bul teatrdy túsinbeýi múmkin, sondyqtan sen úıren dep qolqa salam.

Osy teatrǵa kelgen alǵashqy shákirtterińiz qyryqqa jaqyndap qaldy, endi olardyń jaǵdaıy otyz-qyryq jyldan keıin qalaı bolady?

Qazirgi úırengenin olar qulap qalǵansha tastaı almaıdy. Múmkin ustaz bolar, dástúrli spektaklderde, kınolarda oınar, arǵy jaǵyn óz erkinshe sheshedi.

Úzdiksiz eńbekke úırenip qaldy, demala almaıdy. Al, keıde sharshadyq demalaıyqshy aǵaı dep ózderi aıtady, demalysqa da birge baramyz, óıtkeni birimizsiz-birimiz jumys isteı almaımyz. Býrabaıǵa taýǵa shyǵyp, Zerendige kóldiń jaǵasynda jatyp án salyp, atqa minip, qysta Býrabaıdaǵy aq qarǵa baramyz, syrǵanaımyz. Balalalarym birine-biri baýyr, ápke, qaryndas, sińili sekildi baýyrmal. Bir-birine jany ashyp turady, esh ýaqytta rólge talaspaıdy, birin-biri jamandap kelmeıdi, sol etıkaǵa ábden daǵdylanǵan, tárbıelengen. Balalar araq iship, temeki tartpaıdy bir jaqsysy, jaman ádetterge áýes emes. Stýdent kezden tárbıelengen balalar bolǵandyqtan eshqandaı másele joq bizde.

Abyroılaryńyz arta bersin, eńbekterińiz jansyn aǵaı!

Rahmet!