Táýelsizdik alǵannan keıin qazaq kınematografynda tarıhı taqyryptaǵy týyndylarymyzben qatar, áleýmettik máseleler jaıly fılmderdiń sany arta bastady. Sondyqtan, bul maqalada sol týyndylarymyzdan qazirgi qazaq qoǵamyn kóre alamyz ba jáne bizdiń qoǵam qandaı? degen saýaldardyń jaýabyn izdeýge tyrysyp kórelik.
Bizdiń qoǵam - sharasyz kúıge tap bolǵan qoǵam («Rıeltor», «Stroıtelı»,«Úkili Kámshat»), bizdiń qoǵam - otbasylyq qundylyqtar jaıly umytyp bara jatqan qoǵam («Shuǵa», «Áke»), bizdiń qoǵam - baı men kedeı dep tap ókilderine bólinetin qoǵam («Shlagbaým»), bizdiń qoǵam - umyt bolyp bara jatqan salt-dástúrlerimizdi qaıta jańǵyrtýshy qoǵam («Kelınka Sabına», «Kelınka Sabına 2», «On alty qyz»).
1. Sharasyz kúıge tap bolǵan qoǵam beınesin rejısser Ádilhan Erjanovtyń fılmderinen kóre alamyz. Onyń «Rıeltor», «Stroıtelı», «Úkili Kámshat» fılmderi qazaq qoǵamynyń áleýmettik jaǵdaıyn kórsetip qana qoımaı, sol máselelermen kúresýshilerdiń ómiri jaıly syr shertedi. Atalǵan týyndylardyń árqaısysynda kúresýshi keıipker beınesi bar. Alaıda, olardyń jasap júrgen is-áreketteriniń nátıjesiz bolýy, artynsha sharasyz kúıge túsip qalýy rejısserdiń bir fılminen ekinshi fılimine jalǵasyp kele jatqan dástúr bolyp ketkendeı.
2. Otbasylyq qundylyqtar jaıly umytyp bara jatqan qoǵamnyń kórisin kórsetetin fılmderdiń qataryna Dárejan Ómirbaevtyń «Shuǵa» kartınasy men jas rejısser Farıza Tanaevanyń «Áke» týyndysy jatqyzýǵa bolady. Alǵashqy fılmde «qazaq áıeline» tán emes, ıaǵnı, óz baqyty úshin qudaı qosqan qosaǵy men baýyr eti balasynan bas tartyp, artynsha óz tańdaýynyń qate bolǵandyǵyn túsingen Shuǵa jaıly bolsa, ekinshisi, «las sý» úshin otbasyndaǵy tynyshtyqty qurtqan áke beınesi kórsetiledi. Sońǵy fılmde otbasy máselesimen qatar, jastardyń ishimdikke áýes bolyp bara jatqandyǵy jáne qoǵamymyzdaǵy dinniń qandaı ró atqaratynyn kórsetken.
3. Baı men kedeı dep tap ókilderine bólinetin qoǵamdy kórsetetin fılmderdiń qataryna rejısser Jasulan Poshanovtyń «Shlagbaým» kartınasyn jatqyzaıyq. Atalmysh kartınada eki jaq arasyndaǵy burynnan kele jatqan teńsizdikpe qatar, tap ókilderiniń arasyndaǵy aıyrmashylyqtardy da baıqaýymyzǵa bolady. Aqshasy barlardyń sózi ótip turǵan myna zamanda qalalyq jigittiń ózi jasaǵan qylmysy úshin kinásin ótemeýi de qoǵamymyzdaǵy «A» klassyna jatatyndardyń bet beınesin ashqandaı boldy.
4.Umyt qalyp bara jatqan salt-dástúrlerimizdi qaıta jańǵyrtýshy qoǵamdy kórsetetin «Kelınka Sabına», «Kelınka Sabına 2» týyndylarymen qatar, «On alty qyz» kınokartınasyn jatqyza alamyz. Kóńildi tapqyrlar klýbynan shyqqan áýesqoı rejısser Nurtas Adambaev aýylǵa kelin bolyp túsken Sabınanyń oqıǵasyn óz deńgeıinde kórsete alǵan. Ekrandaǵy jas kelinniń quıtyrtqy is-áreketterdi absýrdtyq. Bul, árıne, bizdiń ıdeıalymyzdaǵy kelin beınesine múldem qatysy joq keıipker. Fılmde salt-dástúr dáripteledi. Alaıda, sol salt-dástúr qalaı kórsetiledi? Qaladan kelgen kelin aýyl adamdaryn múldem túsinbeıdi, ol úshin aýyl turmysy jabaıy bolyp kórinedi. Qazaqtyń sálem salý, kelin shaıy sekildi salttardyń kelinniń aıtýynsha túkke turmaıtyn nársege aınalady. Bul týyndyda salt-dástúr kórsetilse de, ony dáripteý maqsatynda emes, kerisinshe, rejısser fıliminde qoǵamymyzdy tek jaman qyrynan kórsetip, ony kelemej obektisine aınaldyrady.
«On alty qyz» fılminde salt-dástúrler qaıta jańǵyrady. Týyndydan jańa, zamanǵa saı «belquda» saltyn kóre alamyz. Belqudalyqtyń sharty sol baıaǵysynsha, ózgermegen. Alaıda, fılmindegi basty erekshelik sol saltty zamanǵa saı etip kórsetýinde bolyp tur. Baýyrjannyń áke-sheshesiniń qalaıda qyzdy alyp kel dese, al Aıjannyń ata-anasy sheshimdi qyzdyń óz quzyrynda qaldyrady. Osy arqyly eki jaqtyń salt-dástúrge degen kózqarasyn kóre alamyz. Bul kózqarastyń bir-birine qarsy kelýiniń basty sebebi – turatyn jerlerine baılanysty. Máselen, «belquda» bolǵan eki qudalardyń biri aýylda tursa, ekinshisi qalalyq adamdar. Rejısser osy oqıǵa arqyly qala men aýyldyq adamdardyń aıyrmashylyǵyn osy bir nárse arqyly kórsete alǵan.
Bul maqalada qoǵamymyzda oryn alyp jatqan túrli problemalarǵa toqtaldyq. Alaıda, problemalardy tek aıtyp qana qoımaı, onymen kúrese bastasaq durys bolar edi. Áıteýir, kúresý barysynda sol sharasyz kúıge túsip qalǵan keıipkerlerdiń kúıin keship júrmesek bolǵany...