Franýz kınosyndaǵy «Avangard» aǵymy

Kıno ónerine ózindik kózqarastarymen kelgen rejısserlardyń jańa tolqyny Dellıýk pen Kanýdonyń shyǵarmashylyǵynyń yqpalynda «Avangard» aǵymynyń negizin qalady. Kıno tiliniń sýretteý tásilderindegi jańa formalardy tabýǵa umtylǵan talpynystar nátıjesinde kıno teorııasynda eki satyly avangard aǵymynyń tujyrymdary qalyptasty. Batys Evropa kınosynda paıda bolǵan bul  qubylys kórkemdik sýretteýdiń  jańa múmkindikterin ashyp berdi. 20-jyldar tusyndaǵy kıno óneri tarıhynda eki satyly aǵym sıpatynda qalyptasqan «avangardızm» qubylysy, ásirese, franýz jáne nemis kınosynda aıqyn  baıqaldy.

«Alǵashqy avangard» kezeńi 1919-1924 jyldar aralyǵyn qamtıdy. Bul kezeńde kınodaǵy jańa kózqarastyń qalyptasýyna rejısser Lýı Dellıýktyń úlesi erekshe boldy. Franýz kınosy tarıhynda «Avangard» kezeńin eki satyǵa bólip qarastyrýǵa bolady. Alǵashqy avangard – 1919-1924jj. Bul tusta  ásirese rejısser, teoretık Lýı Dellıýktyń eńbegi joǵary baǵalanady. Onyń kınodaǵy alǵashqy teorııalyq tujyrymdary jańa aǵymnyń paıda bolýyna zor yqpalyn tıgizdi. Bul aǵymynyń basty ereksheligi – kınoshyǵarmanyń estetıkalyq negizderine kóńil bólýinde edi. Dellıýktyń teorııalyq tujyrymdary boıynsha sýretkerdiń negizgi maqsaty ekran shyǵarmasynda shyndyq pen túısik eles arasynda salystyrmaly túrde baılanys júrgizý, sol arqyly keıipkerdiń ishki jan-dúnıesin tereń zertteý. Óziniń teorııalyq jumystarynda Lýı Dellıýk kommerııalyq kınoshyǵarmalardyń  kemshilikterin ashyp kórsetedi jáne kınoshyǵarmanyń estetıkalyq negizderine erekshe kóńil bóledi, sol arqyly kıno teorııasyna «fotogenııa» uǵymyn engizedi. Dellıýktyń «fotogenııa» teorııasyna sáıkes tujyrymdary kıno tiliniń erekshe sýretteý ádisteriniń qorshaǵan orta sıpatyn ashýdaǵy múmkindikterin qarastyrady. Ol syrtqy effekt sýretteý tásilderin moıyndamaıdy, kerisinshe, fılm qurylymyndaǵy rıtm máselesin erekshe kóńil bóledi. Dellıýktyń sıpattaýynda  rıtm uǵymy  shyǵarma kompozıııasynda ýaqyt ólshemine baılanysty negizgi komponent esebinde qabyldanady. Dellıýk óziniń teorııalyq tujyrymdaryn fılmderi arqyly tájirıbe júzinde dáleldep otyrdy.  1920 jyly onyń «Molchanıe» atty fılmi ekranǵa shyǵady. Munda bas keıipkerdiń  ishki arpalysy «kamera kózimen» naqtylandyrylady. Dellıýktyń «Lıhoradka»(1921), «Jenına nıotkýda»(1925) fılmderi kórkemdik sýretteýdiń jańa ádisterin engizgen shyǵarmalar boldy. Kınoshyǵarmalardyń jańa úlgisin álemdik deńgeıde nasıhattaý maqsatynda  Lýı Dellıýk «Kınoklýb» atty birlestiktiń jumysyn jolǵa qoıady.  Bul kınobirlestiktiń atqarǵan qyzmeti aldaǵy ýaqytta «taza kıno» aǵymynyń paıda bolýyna sebepker bolady. Lýı Dellıýktyń teorııalyq kózqarastaryn jaqtaýshylar franýz avangardynyń «jańa mektebin» qalyptastyrady. Endigi jerde jańa esimder jańa izdenisteri arqyly kıno tilinde taǵy bir tolqynnyń paıda bolýyna úles qosady. Olar: Rene Kler, Jan Renýar, Jan Epshteın t.b.

«Avangard» aǵymynyń birinshi satysynda kınoshyǵarmalardyń kórkemdik sıpatynda poetıkalyq saryn basym boldy. Lırıkalyq sýretteý tásilderi, metaforalyq salystyrýlar sııaqty sýretteý elementterin qoldaný júzege asyryldy. Tehnıkalyq ádis turǵysynan bul atalyp otyrǵan estetıkalyq sıpat úlgileri jyldam jáne baıaý (rapıd semka) kórinisterdiń jıi almasyp otyrýy arqyly, eki jaqty ekspozıııa ádisterin paıdalaný arqyly qalyptasty. Bul atalyp otyrǵan tásilder «alǵashqy avangard» aǵymynyń rejısserlary shyǵarmashylyǵyna tán qubylys boldy.

Jıyrmasynshy jyldardyń ekinshi jartysynana «Avangard» aǵymynyń kelesi satysy bastalady. Bul kezeńde kórkemdik sýretteýdiń tehnıkalyq áserine kóbirek kóńil bólinedi. Osy jyldar tusynda abstrakıonızm, dadaızm, sıýrrealızm aǵymdary paıda bolady. Ekranǵa shyqqan fılmderdiń kórkemdik qurylymynda  plastıkalyq kompozıııa men rıtm uǵymdaryna asa den qoıylady. Obektıvti jáne sýbektıvti qabyldaýdyń tepe-teńdigi oryn alǵan «avangardısterdiń» ekinshi tolqynyna rejısserlar Rene Kler (Franııa, «Antrakt» - 1924), Almeıda Kavalkantı (Brazılııa, «Tolko vremıa» - 1927), Jan Vıgo (Franııa, «Po povodý Nıy» - 1929), Lýıs Býnıýel (Ispanııa, «Andalýzskıı pes» - 1928) shyǵarmashylyqtaryn jatqyzýǵa bolady.

Ekinshi «avangard» aǵymy tusyndaǵy fılmderdiń basym kópshiligi kommerııalyq kıno óndirisinen tys jaǵdaıda paıda boldy. Qoǵamdyq qalyptasqan qarym-qatynastardyń júıesi aıasyndaǵy kıno óndirisi jaǵdaıynda fılm túsirýge májbúr bolǵan rejısserlar qalypty formadaǵy kınoshyǵarma astaryna «avangard» elementterin engizýge tyrysady. Sondaı fılmderdiń qatarynda R.Klerdiń («Prızrak Mýlen-Rýja» - 1925), L.Erbeniń («Dengı» - 1927) fılmderi boldy.

Jıyrmasynshy jyldardyń sońyna qaraı kórkemdik jeke aǵym retinde «Avangardızm» óz maǵynasyn joıdy.  Kınodaǵy sýretteý tiliniń osy kezeńde tabylǵan jańa tásilderi kıno áleminde budan bylaıǵy aǵymdardyń paıda bolýyna negiz bola aldy.

Nemis kınematografııasynyń damý satylary

1895 jyly aǵaıyndy Skladanovskıılar ózderi oılap tapqan bıoskoptyń kómegimen Berlın qalasyndaǵy varete ǵımaratynda alǵashqy kınoseanstaryn ashady. 1896 jyly ónertapqysh O.Mester túsirý kameralary men proekııalyq apparattar óndirisin jolǵa qoıady. Onyń atelesinde túsirilgen alǵashqy derekti kınohronıkalar («ar v Parıje», «Den rojdenıe kaızera») men kórkemsýretti kartınalar («Za ýıýtnym kofeınym stolıkom», «Ot sereznostı k smehý») sany birte-birte ulǵaıyp, 1897 jyly «Mesterfılm» stýdııasy qurylady. 1-dúnıejúzilik soǵys qarsańyndaǵy kezeńde «Mesterfılm» kınostýdııasy óndiristik qýaty jaǵynan Germanııadaǵy basqa kınostýdııalardyń (1897 jyly qurylǵan «Doıche bıoskop», 1907 jyly qurylǵan «Mıýnhener kýnstfıl», 1910 jyly qurylǵan «Ýnıon» kınostýdııalary) aldyńǵy qatarynda esepteldi. Bir ǵana «Mesterfılm» kınostýdııasynyń ózi jylyna elýden astam kórkem fılm túsirip otyrdy. Kıno ónimderiniń basym kópshiligi melodrama jáne komedııa janryndaǵy týyndylar boldy.

1910 jyldan nemis kınosynda ádebıetpen baılanys kezeńi bastalady. Kınodramatýrgııa salasyna A.Shnıler, G.Gaýptman, G.Zýderman syndy tanymal dramatýrgter men jazýshylar kele bastaıdy. Nemis kınosynyń qalyptasýyndaǵy alǵashqy satysy sonshalyqty nátıjeli boldy deýge bolmaıdy. Repertýarlyq fılmderdiń basym kópshiligi AQSh, Franııadan jetkizilip otyrdy. Jergilikti kınoındýstrııany jyldam qarqynmen damytý maqsatynda 1916 jyly «Fılmentrale» memlekettik uıymy qurylady. Hronıkalar men derekti kartınalar túsirý jumysy birshama qarqyn ala bastaıdy.

«Mesterfılm», «Ýnıon», «Nordısk» (Danııa kınostýdııasynyń Germanııadaǵy fılıaly) kınostýdııalarynyń birigýi nátıjesinde 1917 jyly «ÝFA» akıonerlik kınoqoǵamdastyǵy  qurylady. 1-dúnıejúzilik soǵys jyldarynda nemis kınosyna jańa mamandar shyǵarmashylyq jolyn bastaıdy. Áleýmettik komedııa janrynda rejısser E.Lıýbıch «Freıleın – mylnaıa ena» (1914), «Sahar ı korıa» (1915); fantastıka jáne ádebı shyǵarma jelisimen rejısser R.Osvald («Sobaka Baskervıleı» - 1915, «Skazkı Gofmana» - 1916, «Portret Dorıana Greıa» - 1916) fılmder túsiredi.

Veımark Respýblıkasy qurylǵannan keıin (1919) iri bankter tarapynan kıno óndirisin qarjylandyrý etek jaıdy. Fılmder óndirisi artyp, jeke kınofırmalardyń bir ortalyqqa biriktirilý jumystary bastalady. 1924 jyldyń sońyna qaraı Germanııada birneshe iri kınokonernder («Devestı-Doılıg», «M.L.K», «Terra», «Progress», «Naıonal») boı kóteredi. Tehnıkalyq-materıaldyq bazalary kúsheıgen kınokompanııalardyń túsirý tehnıkasy da jaqsarady, fılmderdiń sapasy arta túsedi. Fılmder óndirisimen qatar, kınoteatrlar sany da ósedi.

1920-jyldar tusy Germanııa memleketi tarıhynda ekonomıkalyq daǵdarystyń sharyqtaýymen sıpattalady. Veımark Respýblıkalyq Úkimeti qoǵamdaǵy birqatar jeńildikterge erkindik berildi. Kez-kelgen kınostýdııa eshbir toqtaýsyz kıno ónimderin úlken ekranǵa shyǵara alatyn boldy. Kóp uzamaı-aq, qoǵamdaǵy ózgerister men aýyr ekonomıkalyq jaǵdaılar áserinen kıno shyǵarmashylyq toptar arasynda da jik paıda bola bastaıdy. Jeńil mazmundy sapasyz fılmdermen qatar, nemis kınosyndaǵy kórkemdik sapaly kınotýyndylardyń paıda bolýy da zańdy qubylys edi. Germanııanyń iri qalalarynda rýhanı baılyqty saqtap qalýdy kózdegen, sapasyz fılmderdiń kórsetilýine narazylyq bildirýshi toptardyń qatysýymen saıası tolqýlar ótedi.

Jıyrmasynshy jyldar basyndaǵy nemis kınosynda tarıhı taqyryptaǵy fılmder óndirisi jolǵa qoıylady.  Ásirese, «ÝFA» kınostýdııasynyń  tarıhı taqyryptaǵy fılmder óndirisindegi úlesi  aıtarlyqtaı boldy.  Birqatar tarıhı fılmderdiń qoıýshy-rejıssery  Ernest Lıýbıch (1882-1947) jazýshy Gans Krelımen birlestikte «Madam Dıýbarrı» (1919), «Anna Boleın»(1920), «Jena faraona» (1921) fılmderin qoıdy. Bul atalyp otyrǵan jáne taǵy birqatar fılmderinde avtorlar  tarapynan tarıhı oqıǵa kezeńin  dál sıpattaıtyn dekoraııa  elementterine asa kóp kóńil bólindi. Massovka kórinisteri men kezeńniń kostıýmdik sıpatyna nazar kóbirek aýdaryldy.  Ernest Lıýbıch fılmderinde  detal elementteri mańyzdy  rol atqardy.

Osy jyldardaǵy nemis kınosyndaǵy taǵy bir erekshelik - ádebı shyǵarmadan ekrandaý qubylysynyń  keń óris alǵany edi. Ásirese, Ý.Shekspır shyǵarmalary kóp ekrandaldy: «Otello»(1922, rej. D.Býhovekıı), «Gamlet»(1920, rej. Svend Gade, Geın Shell).

Franýz, aǵylshyn klassıkalyq ádebıetinen ekrandaý qubylysy  nemis kınoóndirisiniń  álemdik rynok jaǵdaıyna umtylýynan týyndady.  «ÝFA»  kınostýdııasynyń  tarıhı taqyryptaǵy utymdy týyndylary álemdik kınorynokta nemis kınosynyń osy jyldardaǵy  kórkemdik deńgeıin nasıhattaýshy quralǵa aınaldy.

Nemis kınosyndaǵy ekspressıonızm

Býrjýazııalyq  qoǵamdaǵy qarym-qatynastar qaıshylyǵy nátıjesinde bul jyldardaǵy nemis kınosynda  ekspressıonızm aǵymy kórinis aldy. 1920 jyly ekranǵa shyqqan «Kabınet doktora Kalıgarı» (rej.Robert Vıne) nemis ekspressıonızm aǵymynyń basy bolyp esepteledi. Ekspressıonıstik kınoshyǵarmalardyń ortalyq keıipkeri «ádiletsiz» qoǵam men onyń ondaǵy kúıbiń tirlik quly bolǵan kópshilikke qarama-qaıshy qoıylǵan dara adam beınesi.  Shyǵarmashylyq izdenisteri arqyly bul aǵymdy jaqtaýshylardyń fılmderinde  anarhıstik qozǵalys sıpaty kórinis alyp qalyp jatty.  Ekspressıonızm aǵymynyń basty belgileri qatarynda:

1. dekoraııa elementteriniń mańyzy artyp, keıipkerler shartty ortada, ekinshi planǵa yǵystyrylady;
2. keıipkerdiń qııalyndaǵy túısik sana-sezimi jańa atmosfera týdyrady;
3. úreı, qobaljý sezimderi meılinshe aıqyn kórsetiledi;
4. ekspressıonızm týyndylarynda kúndelikti kórinis, shyn ómir sýretteri kúńgirt sıpatta beriledi.

Nemis kınoekspressıonızm aǵymynda jańa kórkemdik formalardy keıipker tebirenisi arqyly jetkizýde rejısserdan góri sýretshi-dekoratordyń qyzmety mańyzdyraq boldy. Kınoekspressıonızm aǵymyn eki satyda  bólip qarastyrýǵa bolady.  Birinshi satysy – fantastıka aǵymy ekspressıonızmniń bastapqy satysy jáne jalpy ekspressıonızm aǵymynyń keń taralýyna birden-bir sebepshisi. Bul janrdaǵy kınotýyndylarda («Nosferatý, sımfonııa ýjasa» - 1922, rej.Frıdrıh Mýrnaý; «Ýstalaıa smert» - 1921, rej.Frı Lang) qorshaǵan orta atmosferasy  qııaldan týyndaǵan orta sıpatyna yńǵaılastyrylyp, dekoraııalyq sýretteý tásilderi keń qoldanyldy. Jaryqtyń túsirilýi, túr-tústiń ashyq kontrastidegi qoıý túrleriniń paıdalanylýy, kóleńkelik elester, optıkalyq effektiler elementi arqyly tabıǵı orta meılinshe kómeskilendiriledi. Adam psıhologııasynyń tereń túkpirine úńilýge múmkindik beretin eles, qııal, tús kórý jaǵdaılary keń paıdalanyldy. Fantastıkalyq ekspressıonızm fılmderindegi akterlardyń somdaǵan keıipkerleri plastıka, mımıka elementteri arqyly maskalyq obrazdarǵa uqsas boldy.

Kınoekspressıonızmniń ekinshi satysy – tabıǵı aǵym (natýralıstıcheskaıa tendenııa) kınoshyǵramalarynda fantastıkadan alshaqtap, shyndyq ómir kórinisteri basym bolady.  Tabıǵı ekspressıonızm aǵymynyń negizin qalaýshylar qatarynda senarıst  Karl Maıer (20.02.1894 – 1.07.1944).  Kıno salasynda 1919 jyldan qyzmet jasaıdy. Alǵashqy senarııdi «Kabınet doktora Kalıgarı» (rej.R.Vıne) fılmine jazdy.  K.Maıer senarııleri boıynsha túsirilgen natýralıstik ekspressıonızm fılmderindegi orta sıpaty kameralyq baqylaý stılinde kúndelikti  ómirdi, qoǵamdaǵy  qubylysty boıamasyz tabıǵı túrinde qamtıdy. Shyǵarmashylyq izdenisiniń shyńy bolyp «Poslednıı chelovek»(1925, rej.F.Mýrnaý) fılmi esepteledi. Bul fılmde sıýjettik sýretteý tásilderiniń naqty formalary tabylǵan.

20-jyldar tusyndaǵy Germanııa býrjýazııalyq qoǵamyndaǵy áleýmettik, ekonomıkalyq daǵdarystar nemis  ekspressıonızmi shyǵarmalaryna baı materıal boldy.

Nemis kınoekspressıonızmi kezeńiniń eń úzdik fılmderindegi plastıkalyq beınelik sheshim utymdylyǵy, jaryq pen kóleńke túsirý tásilderiniń úılesimdiligi arqyly kınematografıstik keńistik týdyrýdyń múmkindikteri ashyldy, sol arqyly kıno óneriniń beınelik sheshim tabýdaǵy jańa ádisteri damytyldy.

Nemis kınosyndaǵy «avangardızm»

 Nemis kınosyndaǵy «avangard» aǵymy abstrakti fılmder tájirıbesimen aınalysqan rejısser, kıno teoretıgi Gans Rıhterdiń (6.04.1888 – 17.02.1976) shyǵarmashylyǵymen tyǵyz baılanysty. Shyǵarmashylyǵynyń bastapqy satysynda rejısser Gans Rıhter  nemis sýretshileriniń dadaıster (Vıkıng Eggelıng, Valter Rýtt, Oskar Fıshınger) aǵymyna bet burady. Jas rejısser Gans Rıhter dadaıst aǵymyndaǵy sýretshilerdiń jumystarynan abstraktili jáne sıýrrealıstik elementterdiń beınelený erekshelikterin izdeıdi. Jıyrmasynshy jyldar tusynda avangard aǵymynyń «urany» bolǵan rıtm erekshelikterin kınoshyǵarma qurylymyndaǵy úılesimdilikten izdeý baǵytynda birqatar tájirıbeler júrgize bastaıdy. Dadaısterdiń beıneleý tásilderindegi erekshelikterdi kınoshyǵarma qurylymyna engizýdegi onyń negizgi maqsaty – rıtmdi tabý boldy. Tutas shyǵarma kólemin bir yrǵaqta ustap turǵan rıtm qasıetin rejısser dybystyq qatardan (mýzykany paıdalaný), beınelik qatarda (túr-tús) bolýy múmkin deıdi. Beıneleý ónerindegi tásilder arqyly  qozǵalystyń sıpattalý ereksheligin kınoshyǵarma qurylymynda da paıdalanýǵa bolady deıdi. Onyń «Rıtm-21» (1921), «Rıtm-23» (1923), «Rıtm-25» (1925), «Kınoetıýd» (1926) fılmderi  abstraktili geometrııalyq  fıgýralardyń jáne qozǵalys kombınaııasy nátıjesindegi paıda bolǵan shyǵarma rıtmin kórsete  alǵan  tájirıbelik týyndylar boldy. Osy atalyp otyrǵan jáne rejısserdyń 1928 jyly túsirilgen  «Ýtrennee prıvıdenıe» fılminde túsirý kamerasynyń keri qozǵalysy, eki jaqty kórinisterdi túsirýge múmkindik beretin obektıv aldyndaǵy maska tosqaýyly sııaqty tehnıkalyq tásilder keńinen paıdalanyldy. Beıneleý ónerindegi «kýbızm» aǵymynyń yqpalynda bolǵan Gans Rıhterdiń zertteýleriniń basym kópshiligi «kontrast-analogııa» (bir formadaǵy elementterdiń ekinshi formaǵa aýysýy barysynda paıda bolatyn jańa sýretter legi) prınıpteri tóńireginde júrgiziledi. Onyń «Statı po kınokrıtıke», «Igrovoı fılm. Predposylkı k vyrabotke dramatýrgıı kıno» atty ǵylymı maqalalar jınaǵy túrinde 1920 jyly jaryq kórgen  teorııalyq eńbekteri kıno óneriniń taza tabıǵaty baǵytyndaǵy alǵashqy  kózqarastary bolsa, 1929 jyly jaryq kórgen «Protıvnıkı kıno segodnıa, drýzıa  kıno zavtra» ǵylymı eńbeginde bul kózqarastaǵy zertteýleri jalǵasady jáne oǵan qosa, «sıýjettik» fılmderdiń kórkemdik  erekshelikteri tóńireginde zertteýler júrgizedi. Bul jolǵy tujyrymdary boıynsha, kınoshyǵarmadaǵy kórkemdiktiń negizi – basty oqıǵa jelisi jalpy azamattyq qasıetter deńgeıine kóterilgen jaǵdaıda ǵana utymdy órbitiledi deıdi. Jeke oqıǵa sıpaty  qoǵamdyq qubylys deńgeıine kóterilgende fılm rıtmi aıqyndalady, sondaı rıtm elementteri  jalpy kınoshyǵarma poetıkasyn aıqyndaıdy. Rıhterdiń tujyrymdaýynda, kınoshyǵarma kompozıııasyndaǵy  basty kóńil aýdaratyn elemen sıýjet emes, onyń rıtmi.

Otyzynshy jyldardyń basynda nemis kınosynda «Táýelsiz kıno lıgasy» qurylady jáne onyń jetekshisi bolyp Gans Rıhter taǵaıyndalady.  Soǵys jyldarynda Gans Rıhter Amerıkaǵa  emıgraııaǵa ketedi. 1940 jyldan bastap  «Sıtı-kolledjdiń» dırektory jáne kınotehnıka ınstıtýtynyń oqytýshysy bolyp qyzmet jasaıdy.

Jańa kezeńdegi  nemis kınosy

Nemis kınosynyń kóp jylǵy qalyptasqan dástúrli mánerin buzyp-jaryp jańa lep ákelgen jas kınematografıster qatarynda rejısser, akter, operator, jazýshylar, synshylar boldy. Soǵystan keıingi jyldardaǵy nemis kıno óneriniń tómendep ketken jaǵdaıyn jańa kelgen jas shyǵarmashylyq toptardyń fılmderi jańa satyǵa kóterdi. Nemis kınosy tarıhynda oryn alǵan  «altyn ǵasyr» kezeńinen keıin araǵa talaı jyl salyp, jańa nemis kınosy týyndaıdy. Jańa mánerde kıno tiliniń erekshe sıpattaý tásilderin paıdalanǵan jas kınematografıster týyndylary shyn máninde óner týyndylary bolyp esepteledi. Bir kezeń arasynda birneshe jas ta, talantty rejısserlar óz shyǵarmashylyq joldaryn bastaıdy: Raıner Verner Fassbınder, Verner Herog, Folker Shlendorf, Margaret fon Trotta, Vım Venders esimderi álem kınosyna asa tanymal boldy. Ár rejısserdyń ózine ǵana tán erekshe qoltańbasy arqyly ekranǵa kelgen jańa nemis kınosy kıno tiliniń mańyzyn taǵy da dáleldedi. Kıno súıer kórermen qaýymy Vendersti jeke tulǵa nemese óz isiniń sheberi dep qana qabyldamaıdy. Onyń esimi jańa nemis kınosy tarıhymen tyǵyz baılanysty. Ol bul aǵymnyń negizin qalaýshy jáne lıderi. 1967 jyldyń qarashasynda Mıýnhende Kıno jáne TV joǵarǵy mektebi ashyldy. Jastar kıno óndirisine tikeleı aralasýǵa múmkindik alady. Jańa nemis kınosynyń  damýyna osy múmkindik úlken rol atqardy. Kınorejısser mamandyǵyn meńgerý júıeli túrde júzege asyryla bastady.  Alǵashqy qabyldanǵan sheberhana stýdentteri ishinde 22 jastaǵy Vım Venders boldy. 1975 jyly Vım Venders  Berlın qalasynda «Vım Venders - prodýkıon» óndiristik fırmasyn ashady. Stýdenttik jyldarynda Venders kıno synymen aınalysty. Onyń óte batyl jazylǵan reenzııalary «Fılmkrıtık», «Tven» kınojýrnaldarynyń sandarynda jaryq kórip turdy. Kınonyń tarıhyn tereń meńgergen Venderstiń fılmderi álem kınosynyń úzdik týyndylarynan «úzindilermen» óte úılesimdi óńdelgen deýge bolady.

Jańa nemis kınosynyń kórnekti rejısserlary:

Reıner Verner Fassbınder (31.5.1946 – 10.6.1982) – rejısser, akter, jazýshy. 1967-1975 jyldar aralyǵynda ár elde qyzmet jasady.  1971 jyly «Tango-fılm» atty óziniń jeke kınofırmasyn uıymdastyrdy. Kınodaǵy rejısserlyq debıýti 1965 jyly ekranǵa shyqqan «Gorodskoı brodıaga» fılmi boldy. 1966 jyly taǵy bir qysqametrajdy fılmi («Malenkıı haos») ekranǵa shyqty. Rejısserdyń alǵashqy tolyqmetrajdy «Katelmaher» fılmi 1969 jyly jaryq kórdi.  Budan keıingi jyldarda ekranǵa kelgen «Bogı chýmy» (1970), «Amerıkanskıı soldat» (1971), «Sapery v Ingolshtadte» (1971) fılmderinde áskerı sheneýlikterdiń ómirine satıra elementterimen syn aıtylady jáne kompozıııalyq qurylymdyq sıpatynda sahnalyq beıneleý áseri baıqalady. Alǵashqy fılmderinen-aq rejısserdyń janrlyq kınematograftyń dástúrli elementterine áleýmettik-psıhologııalyq saryn berýge umtylǵandyǵy baıqalady. 1970 jyldar tusyndaǵy fılmderinde rejısser bastapqy kezeńdegi eksperımenttik qoltańba baǵytynan bas tarta bastaıdy. «Torgove chetyreh vremen goda» (1972) fılminde rejısser Batys Germanııa qoǵamynda qubylys bolǵan elýinshi jyldardaǵy ekonomıkalyq órleý tusyndaǵy jalpy jetistik arasyndaǵy jeke keıipkerdiń baqytsyzdyǵyn tragedııa túrinde kórsete bildi. 1972 jyly ekranǵa shyqqan «Gorkıe slezy Petry fon Kant» fılminde jeke tulǵanyń  psıhologııasyn zertteý ádisi jalǵasady.

Shyǵarmashylyǵynyń sońǵy jyldarynda Fassbınder ótken ómirge sholý jasaıdy, tarıhı-saıası oqıǵalardyń jeke adamnyń sanasynda qaldyrǵan áserin sıpattaıdy. Bul kezeńdegi fılmderiniń basym kópshiligi saıası taqyryptardy qozǵaıdy («Zamýjestvo Marıı Braýn» - 1978; «Trete pokolenıe» - 1979). 1981 jyly 2-dúnıejúzilik soǵysy taqyrybynda «Lılı Marlen» fılmin túsiredi.

Fassbınder kıno salasyndaǵy barlyq mamandyqty jan-jaqty meńgerýge tyrysty. Laqap atpen (Fran Ýolsh) óz fılmderin montajdaý jumystaryna bas-aıaǵyna deıin ózi aralasady. Fılmderine mýzykany da ózi irikteıdi. Óner salasyndaǵy shyǵarmashylyq qysqa ǵumyrynda, bar-joǵy 15 jyl ishinde Fassbınder 42 fılm túsirip úlgerdi, 18 spektakl qoıdy, 10 pesa, 2 radıopesa jazdy jáne akter retinde 30 astam rol somdady. Shyǵarmashylyq tulǵa retinde Fassbınderdiń artynda qaldyrǵan kınotýyndylar murasy kúrdeli ári san qıly. Ár fılmindegi qoltańba ereksheligi fılmder avtorynyń bir adam ekendigine kúmán keltiretindeı áser qaldyrady.

Vım Venders (1945 jyly týylǵan) – kınorejısser, senarıst, kınosynshy. Dıýsseldorf qalasynda dúnıege kelgen bolashaq rejısser bastapqyda Fraıbýrgsk Ýnıversıtetiniń medıına fakýltetinde oqydy. 1967-1970 jyldar aralyǵynda Mıýnhende ashylǵan "Kıno jáne Televızııa" joǵarǵy mektebinde oqýǵa túsedi. Kınomektep qabyrǵasynda oqyp júrgen jyldarda Vım Venders «Zıýddoıche aıtýng», «Fılmkrıtık» baspalarynda kınosynshy bolyp ta qyzmet jasaıdy. Rejısser retinde 1967 jyly birinshi fılmin túsiredi. Vım Venderstiń "Leto v gorode" atty dıplomdyq fılmi 1970 jyly túsirildi. Alaıda, onyń kınorejısser mamandyǵyn kásibı deńgeıde kórsete bilgen týyndysy «Strah vratarıa pered odınnadatımetrovym» (1971) fılmi boldy. 1975 jyly ol «Vım Vendres fılmprodýkıon» jekemenshik kınokompanııasyn qurady. 1977 jyly ekranǵa shyqqan «Amerıkanskıı drýg» fılminen keıin Vım Venderstiń aty shet eldegi kınomamandar arasynda tanymal bola bastaıdy. 1978  jyly  Vım Venders AQSh-qa kontraktpen jumysqa ketedi. Onda ol  «Hemmet» (1983) fılminiń túsirý jumystaryna aralasady. Fılmniń prodıýseri Frensıs Ford Koppola boldy. Koppolamen Venderstiń ortaq til tabysýy qıynǵa túsedi. Sonyń nátıjesinde bul fılmniń aqyrǵy varıantynda Venders usynǵan kórinisterdiń barlyǵy derlik qıylyp qalady. Soǵan qaramastan ol Amerıkadaǵy qyzmetin jalǵastyra beredi. Onyń kelesi «Parıj-Tehas» (1984) fılmi rejısserdyń shyǵarmashylyǵyndaǵy jańa betburys boldy. Óziniń erekshe qoltańbasy qalyptasty. Venders fılmderine tán qubylys – personajdardyń uzaq monologtary, ómir máni týraly oı-tolǵanystary, derektilik mánerde uıymdastyrylatyn orta atmosferasy. Vım Venderstiń shyǵarmashylyq shyńy bolyp tabylatyn úzdik týyndylary qatarynda 1987 jyly «Krylıa jelanııa» («Nebo nad Berlınom») fılmin ataýǵa bolady. Amerıka kıno óndirisinde mol tájirıbe jınaqtap, ábden kásibı shyńdalǵan rejısser Germanııaǵa oralǵannan keıin de rejısser, kınosynshy retinde qyzmetin sátti jalǵastyrady. Onyń "Nebo nad Berlınom" fılmindegi rejısserlyq izdenistiri Kann Halyqaralyq kınofestıvaliniń "Eń úzdik rejısserlyq jumys" júldesine qol jetkizdi.