Óziniń shyǵarmalarynda gýmanıstik, adamgershilik, demokrattyq, patrıottyq ıdeıalardy alǵa tartqan rejısser Aıaǵan Shájimbaı birshama fılmder túsirip, shyǵarmashylyq belesterge jetken. Rejısserdiń baǵyt-baǵdaryna tereńirek úńilý  úshin, «Men qazaqtyń balasy...», «Alashtyń Aıaǵany» atty kitap avtorlarynyń eńbegine, sondaı-aq, «Soltústik Qazaqstan», «Almaty aqshamy», «Qazaqstan pıoneri», «Qazaq ádebıeti», «Jas Alash» gazet arhıvterine, qyzmettes jora-joldastarynan alǵan qosymsha maǵlumattarǵa súıendik. Aıaǵan Shájimbaıdyń shyǵarmalaryndaǵy sabaqtastyq, kıno ónerindegi ulttyq tálim-tárbıe turǵysynda qarastyrýdy maqsat ete otyryp, búkil murasyn zertteý obektisiniń aıasynda tutas qamtýǵa tyrystyq. Rejısserdiń kınematografııalyq kózqarastaryn anyqtap, taldaýlar jasap, toqtalyp óttik. Qazaq kıno óneriniń kórnekti qaıratkeri, rejısser, akter Aıaǵan Shájimbaı 1952 jyly 25 qarashada Soltústik Qazaqstan oblysy Esil aýdanynyń Qaratal aýylynda dúnıege keldi. Aıaǵan Qýandyquly 1959 jyly týǵan aýylyndaǵy bastaýysh, keıin Birlik orta mektebin, 1970 jyly Petropavl qalasyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan (qazirgi Ábý Dosmuhanbetov atyndaǵy) №2 oblystyq qazaq mektep-ınternatyn bitirdi. 1970 jyly «Lenın týy» (qazirgi Soltústik Qazaqstan) gazeti redakııasynda jumys atqaryp, sol jerden jańa shyqqan fılmderge pikirler jaza bastaǵan. 1972-1974 jyldary Almaty qalasyndaǵy M. Áýezov atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq drama teatrynyń eki jyldyq akterlik stýdııasynda akter, rejısser qyzmetin atqardy. Qazaqstan Respýblıkasynyń halyq ártisi, eńbek sińirgen óner qaıratkeri R.Seıtmetovtyń sheberhanasynda tálim alyp, 1974 -1976 jyldary Qaraǵandy qalasyndaǵy S.Seıfýllın atyndaǵy qazaq drama teatrynda akterlik qyzmet atqaryp, sahnalyq óner sheberligin shyńdady. Qazaq kınosynyń damýyna úles qosqan rejısser, akter, jýrnalıst Aıaǵan Qýandyquly Shájimbaıdyń áıgili «Aljır» (1989) derekti-pýblııstıkalyq fılmi men «Jansebil» (1991) kórkem fılmi tarıhta óz ornyn qaldyrdy.

«Qazaqfılm» kınostýdııasynda E.Orazbaevtyń «Transsibir ekspresi» (1977), Á.Mámbetovtiń «Jaýshy» (1981), S.Pýchınıanniń «Madam Vong» (1986), A.Qarsaqbaevtyń «Bizdiń Ǵanı» (1971), «Balalyq shaqtyń kermek dámi» (1982), S.Aprymovtyń «Qııan» (1989), A.Áshimovtiń «Shoqan Ýálıhanov» (1985), S.Jarmuhamedovtyń «Túrksib» (1986) fılminde epızodtyq rólderde, S.Narymbetovtyń «Arman Ataman» (1967) fılminde redaktor bolǵan.

A.Shájimbaı shyǵarmashylyǵyndaǵy derekti fılmder qatary: «Báıterek» (1988), «Barbol» (1989), «Mura» (1990), «Aljır» (1989), «Tolǵaý» (1991), «Akter Ánýar Moldabekov» (1992), «Jumat Shanın» (1993). Eń alǵashqy «Báıterek» atty fılmi 1988 jyly jaryqqa shyqty. Fılmiń basty keıipkeri synyqshy qasıetimen elge tanylǵan Ońtústik Qazaqstan óńirindegi Túlkibas  aýylynyń týmasy, Qoshtaı aqsaqal jaıynda. Basty keıipker 1937 jyly elden qýylyp, stalındik zorlyq zombylyqtyń kesapatyn shekken. Soǵan qaramastan, júzge taıaǵan aqsaqaldyń qartaımaǵan kóńili, kórermenge jylýlyq beredi. Asharshylyq, repressııa, Uly Otan soǵysynyń zardabyn shekken Qoshtaı aqsaqaldyń kemel jasynda este saqtaý qabiletiniń zerektigi jáne de boıyndaǵy adamgershilik, kishipeıildik qasıetine rejısser aıryqsha tańba qoıdy. Tereńge tamyryn jaıyp, júz jasaǵan terek aǵashynyń sýyq pen ystyqqa tózgen qaısarlyǵymen fılminiń «Báıterek» dep qoıǵan taqyryby maǵynaly teńeý.

Kelesi derekti «Barbol» (1989) atty fılmi – jastaıynan jyr aıtýǵa áýestengen, sheshendik qasıetimen kózge túsken jasóspirim balanyń talantyn dáripteıdi.

Rejısser A.Shájimbaıdyń kelesi shyǵarmashylyǵy A.Tasymbekovtyń «Órken» gazetine shyqqan «Jazyǵy ne apalardyń?» taqyrybyndaǵy maqalasynan, kezekti týyndysy «Aljır» (1989) atty eki bólimdi derekti fılm jaryq kórdi. (Akmolınskıı Lager Jen Izmennıkov Rodıny) – KARLAG-tyń Aqmola bólimshesi. Alǵashqy ataýy «Malınovka» keıin «Aqmola lageri» dep ózgertý engizdi. «Aljır» (1989)  fılmindegi  ár keıipker 1937 jyly bolǵan jan alqymyn alar, tıylmas kóz jasqa toltyrar aýyr zardaptyń ay shyndyǵyn baıan etedi. Keıipkerler ómirlik jary, arqa súıer joldasy, týǵan baýyrlarynyń ult qamy úshin jasaǵan uly qadamdaryn fotosýrettermen, dáleldi qujattar arqyly, eski jaranyń estelikterin ishten shyǵaryp, tarıhı málimetter beredi. Qoldaryna qalam men qaryndash ustaǵan zııaly qaýym ókilderiniń áıelderi, qaryndastary aryq qazyp temir tordyń sýyq qara túneginde ashtyq kórgen. Tańǵy saǵat tórtten, túngi on ekige deıin qara jumystan bas kótermeı, zorlyqtan túrli dertke shaldyqqan áıel adamdardyń aıtar muńy kóp-aq. Jańa týǵan náresteni lager mańyndaǵy oıyqqa kómgen. Opasyzdyqqa barǵan qylmyskerler de fılmniń keıipkerlerine aınalady. Qaraýshylardyń qylmysyn ashyq túrde ekrandaǵan, rejısser bastaǵan top aıǵaqtarmen shyndyqty dáleldegeni aıqyn.

Fılmniń bastalar sátindegi, oqtyń daýysynan kıiz úıdiń shańyraǵyna ilingen ýyqtardyń birtindep  syna bastaýy, otbasy shańyraǵynyń buzylýyn, jaqyndarynan aıyrylýyn jetkizse, eliniń úlken qaıǵy qasireti uıtqyǵan qarly borannyń yzǵar únimen  utymdy paıdalanǵan. Eń mańyzdy aıta keter jáıt – Ýázıpa Kúlenova, Márııam Esengeldına, Ǵalııa Beıimbetqyzy Maılına, Klara Kúlenova sekildi qazaqtyń zııaly qaýym ókilderiniń joldastary, týǵan týystarynyń kóziniń tirisinde túsirip aldy.

Tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Tileý Kólbaı: «Talatty rejısser A.Shájimbaı osy taqyryp tóńireginde kıno túsirýdi o bastan armandap júretin. Maqala avtory A.Tasymbekovty taýyp alyp, bolashaq kınonyń senarııin jaza bastady. Kıno úıindegi onyń alǵashqy qoıylymyna kórermen qaýym kóp jınaldy. Jazýshylar, jýrnalıster, tarıhshy ǵalymdar alǵashqy qoıylymda-aq bul fılmge úlken baǵa berdi. Óıtkeni, bul stalındik zulmattyń qaıǵy qasiretin áshkereleıtin qazaq kınosyndaǵy alǵashqy týyndy edi», - dep jazǵan [2,155 b].

Rejısser áıel adamnyń boıyndaǵy shydamdylyq pen adamgershilik, ar-namys pen qaısarlyqtyń jalynyn aıyryqsha joǵary baǵalaǵan. Temir tordyń ar jaǵynda eńirep turǵan kishkentaı balanyń kórinisi, lagerdegi zombylyq, qaıǵy-qasiretti qatań, ári áserli ekranǵan. Eki bólimdi fılm tarıhı qundylyǵymen joǵary baǵalanyp, Aıaǵan Shájimbaevtyń KSRO Kınematografıster Odaǵynyń músheligine kezekten tys qabyldanýyna jol ashty. Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna arnalǵan fılm Keńes Odaǵy prokatyna alynyp, «Soıýzgosfılmfond» qoryna kirgizilgen. Atalmysh týyndy úshin Aıaǵan Qýandyquly 1990 jyly respýblıkalyq «Daryn» syılyǵyna usynyldy.

«Tolǵaý» (1991) atty derekti fılminiń basty keıipkeri talantty kompozıtor, kúıshi – Seken Turysbek. Mekteptiń bir buryshynda turyp, «qapasta qalǵan qarlyǵash» qusyndaı tusaýda ómir súrgen kúıshiniń beınesin ashyp, naǵyz daryn ıesin ekranda kópshilikke tanytty. Qarastyra kele fılm keıipkerleri daryn talant ıeleri, ár keıipkeriniń boıyna daryǵan rýhtylyq, adamı qasıetteri rejısserdiń  basty nazarynda bolǵan eken. Qazaq óneriniń asa iri tulǵasy, teatr jáne kıno akteri, Qazaqstannyń halyq ártisi (1976) Ánýar Moldabekov jaıynda «Akter Ánýar Moldabekov» (1992) atty derekti fılmi jaryqqa shyqty. Sondaı-aq rejısser, dramatýrg, akter, qazaqtyń ulttyq professıonaldy teatr óneriniń negizin salýshylardyń biri, qoǵam jáne teatr qaıratkeri, Qazaq AKSR-niń halyq ártisi Jumat Turǵynbaıuly Shanın týraly túsirilgen «Jumat Shanın» (1993) atty otyz mınýttyq derekti fılmi qundy derek kózi bolyp otyr. Stalın saıasatynyń qurbany bolǵan Jumat Shanınniń beınesi ekranda ótkir oılarymen, taǵylymy mol áńgimelerimen ushtasyp sátti shyqqan. Rejısserdiń derekti fılmderi kórkemdik deńgeıimen jarqyn beles bolyp qalǵany aqıqat.

A.Shájimbaı Oleg Tabakov, Nonna Terenteva, Asanáli Áshimov, Natalıa Orynbasarova sııaqty elge tanymal akterlardyń jumys isteý tásilimen tanysyp, úlken tájirıbe mektebinen ótti. Rejısser 1994 jyly Abaı Qunanbaevtyń 150 jyldyǵyna arnap «Qunanbaı qajy» atty derekti fılmin túsirmekshi edi, ókinishke oraı mezgilsiz kelgen ajal isti toqtatty. Derekti fılmde bastaǵan taqyrybyn jalǵyz kórkemsýretti «Jansebil» (1991) atty fılminde jalǵastyrǵanyn baıqaýǵa bolady. Naqtyraq aıtqanda, «Aljır» fılmindegi 1937 jyly bolǵan repressııa zardaptarynyń kórinisi «Jansebil» fılminde jalǵasyn tabady.

Eı, tákappar dúnıe!
Maǵan da bir qarashy.
Tanımysyń  sen meni?
Men qazaqtyń balasy!

- dep  Q.Amanjolovtyń óleń shýmaǵynan bastalatyn kadr syrtyndaǵy mátin fılmge mazmunyn berip turǵandaı. Ár jolyndaǵy astarly sóz, astarly maǵynaǵa qanyq. Keıipkerdiń  stalındik repressııaǵa ushyrap, jat jerde japa shekken sum ómiri úmitpen jalǵasyn tapty. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, professor, kınotanýshy B.Nógerbek fılm jaıly: «Fılmniń óne boıynda rejısser óziniń oıyn ıaǵnı, qazaq óz baýyryn, apa qaryndasynyń kózin joıǵandyǵyn, satqyndyq jasaǵanyn, qyzǵanyshtan órtenip, úkimettiń aldynda jeke basy úshin qorqaq bolǵandyǵyn kórsetip, akent jasady», - dep rejısserdiń sheberligin atap ótken [3,174 b].

Fılmde jas Muqataıdyń «Aǵa, qazaqpyz ǵoı, aıańyzshy» degen sózin qorlaýshy «Sen qazaq emessiń. Jaýsyń!» dep odan saıyn azaptaıdy. «Ishten shyqqan jaý jaman» demekshi edi fılmde rejısser. Belgili jazýshy-dramatýrg J.Qorǵasbek «Jansebil» sóziniń maǵynasyn «Baıaǵydan kele jatqan qazaqtyń sózi, jan shyǵarda, janyn bererde – adamnyń  sońǵy demi bolady eken. Jan talasý, janalqym (agonııa), sońǵy áreket, sońǵy qımyl, ıaǵnı Muqataı qarııanyń sońǵy úmiti» degen eken. Akter, Qazaqstannyń halyq artısi Qasym Jákibaev rólge sátti tańdalǵanymen qosa, týǵan topyraǵyn ańsaǵan Muqataıdyń  úmitke toly beınesi tolyqtaı ashyldy. Al, akter, QR eńbek sińirgen qaıratkeri Keńes Nurlanovpen júrgizgen suhbatynda «Aıaǵan M.Áýezov atyndaǵy memlekettik akademııalyq qazaq drama teatryna jıi kelip turatyn, sodan árqaısymyzdyń múmkindikterimizdi jaqsy biletin. Sol kezde meni  baqylap júrgeni bolý kerek bir kúni «Áı, Keńkebaı, maǵan kelip ketshi» dep habarlasty. Kezdeskende fılm jaıly birshama oılaryn aıtyp, senarıimen tanystyryp, meni Muqataıdyń jas kezin somdaýǵa bekitti. Ónerde de, ómirde de men ol kisiniń qamqorlyǵyn, janashyr aǵalyǵyn kórdim. Biraq kınoda Aıaǵan  talapshyl boldy. «Jansebilde» Alla Tarakanovanyń (Marýsıanyń jas kezi) kúzdiń yzǵarly kúninde sýda jatqan kúıimde jaǵaǵa súırep alyp shyǵatyn kadr bar. Aıaǵannyń jany shydamaı «muzdaı sý deneńe ótip ketpesin» dep ay sýdan urttatqyzatyn. Ol kisi ár kadrdy ózinshe oılastyryp, oıymen bólisetin. Sonda «muzdaı sýdan shyqqan jansyz deneni, ystyq sháı emes jalańash áıeldiń tánin jaqyndatý arqyly jylytatynyn» aıtqan edi. Biraq, ol oıdy iske asyrýǵa rejısserdiń qazaqy mıntalıteti jibermedi. Keıin fılmnen qarasam, úsh mınýttyq kadr eken, biraq onyń ar jaǵynda qanshama beınet jatyr. Al, Marýsıanyń rólin somdaǵan Reseıdiń ataqty tanymal ártisi Galına Makarovany shaqyrtyp alǵandyǵy Aıaǵannyń shıraqtyǵy ǵoı. Keńes odaǵynyń ártisi eshqandaı keýdesiz óz mindetin atqaryp shyqty. Qasym Jákibaev aǵamyzdyń yńǵaıyn tabý qıyndaý. Jalpy, Aıaǵan «rejısser» degen atqa laıyqty jan» dep birshama derek aıtty. Fılmniń redaktory S.Narymbetov A.Shájimbaıdyń ómirdegi ári ónerdegi ustazy bolǵan. Júsipbek Qorǵasbektiń on bettik áńgimesiniń jelisimen túsirgen fılm 1991 jyly «Ashhabat-92» Halyqaralyq kınofestıvalde «Úzdik rejısserlik debıýt» atalymyna jáne «Tegeran-93» festıvalinde «Úzdik er adam»  júldesine halyq ártisi Qasym Jákibaev ıegeri atandy. Kınotýyndy qazaq kınosynyń altyn qoryna endi.

Sonymen qatar, A.Shájimbaıdyń áńgime-povesterin oqı otyryp, talantty tulǵanyń ózine tán qyr-syrlaryn tanyǵandaı bolamyz. «Oralý», «Kútýmen óter ǵumyr», «Keshirim», «Babalar izi joǵalmasa ıgi», «Mereı toı lebizderi», «Óner jáne naryq», «Batyr ómirinen úzik syrlar», «Avtobýstyń álegi», «Balshyqbaı birden asqanda...» atty shyǵarmalary qazaq ádebıetin tolyqtyrar týyndylar edi. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin aıaqtaǵan A. Shájimbaı gazet betine shyqqan akter, rejısser Nurmuqan Jantórınmen júrgizgen suhbatynda óziniń kásibı deńgeıin baıqatady [4, 4 b].

Aıaǵan Shájimbaı qysqa ǵana ǵumyrynda talaı izgi ister jasady, talaı adamǵa dos, aǵa, ini bola bildi. Kınorejısser Slambek Táýekel óz esteliginde: «T.Júrgenev atyndaǵy Ulttyq Óner akdemııasynyń kınoóneri fakýltetiniń dekany qyzmetin atqarǵan kınorejısser, qazaq mýltıplekaııasyna zor úles qosqan Ersaıyn Abdrahmanovpen Aıaǵan bir-birinen aıyrylmaı «biz qyzyljarlyqtarmyz» dep, ár qadamdaryn sanap, salmaqtap júrýshi edi. Endi ekeýiniń de oryndary tek ókinish týdyrady. Biraq óshpes iz qaldyrǵan eki qyzyljarlyq azamattar biletinderdiń máńgi esinde. Jasyratyny joq, soltústik oblystardan shyqqan qazaqtardy orys minezdileý kóretinder jıi kezdesedi. Aıaǵan men Ersaıyn ózderiniń naǵyz qazaqı bolmystarymen bundaı pikirlerdi joqqa shyǵaratyn. Qaıran meniń qyzyljarlyq dostarym!» - degen [1, 22-bet]. «Ómirden óter shaǵynda «Qasqyr adam» atty taǵy bir kórkem fılm túsirýdi qolǵa alǵan edik. Ókinishke oraı, akterler tańdap, kıno túsiretin oryndy kórip bilip júrgen kezde Aıaǵan ómirden ozdy. Osy fılm túsirý barysynda Aıaǵan ulttyq bolmysty, ishki qýaty tegeýrini mol úlken bir kórkem fılm túsirýge daıyndalyp júrgendeı kórinetin. Aıaǵan Sh.Aımanovty pir tutsa, aınalasyndaǵy S.Narymbetov sııaqty boıynda ulttyq qany, kórkemdik nári bar kınorejısserlerge arqa súıeıtin edi», - dep «Jansebil» fılminiń senarıı avtory J.Qorǵasbek jazdy [2, 168-bet].

Esil aýdanynyń ortalyǵy Iavlenka aýdanyndaǵy qazaq orta mektebine kınorejısser, óner ıesi Aıaǵan Shájimbaıdyń esimi berilip, memorıaldyq taqta ashylǵan edi.  Máńgi este qaldyrý maqsatynda Qazaqstan Úkimetiniń 2005 jylǵy 3 naýryzdaǵy qaýlysymen orta mektebine aty berildi. 2008 jylǵy 31 mamyrda Petropavl qalasyndaǵy Aıaǵan oqyǵan Qojabergen jyraý atydaǵy №6 orta mektep ǵımaratynyń qabyrǵasyna eskertkish ornatyldy. Petropavl qalalyq máslıhattyń 2009 jylǵy 26 jeltoqsandaǵy sheshimimen burynǵy K.Lıbkneht kóshesi Aıaǵan Shájimbaı kóshesi bolyp ózgertildi. 2012 jyly 24 qarashada esimimen atalatyn mektebinde 60-jyldyǵyna arnalyp jeke murajaı bólmesi ashylyp, shaǵyn músini qoıyldy. Aýdan, oblys ortalyǵynda, ádebı-tanymdyq, ǵylymı konferenııa ótkizildi. Almaty, Astana qalalarynan kelgen arnaıy kelgen jazýshy-jýrnalıst dostary «...Men qazaqtyń balasy» estelikter jınaǵy men derekti fılm usyndy.

Qortyndylaı kele, derekti fılmderiniń keıipkerleri ult maqtanyshyna aınalǵan tulǵalar, kórkemsýretti fılminiń taqyryby joǵaryda aıta ketkendeı gýmanıstik, adamgershilik, patrıottyq ıdeıalardy alǵa tartqan rejısser Aıaǵan Shájimbaıdyń az ǵana ǵumyrynda jasaǵan ereń eńbegi eshqashan umytylmaýy tıis. Ómirden qushyry qanbaı ótken rejısserdiń shyǵarmashylyǵy eldiń, halyqtyń taǵdyrymen tyǵyz baılanysty boldy.