«Balapan» ­– Qazaqstannyń balalarǵa arnalǵan tuńǵysh telearnasy. Efır aýdıtorııasy 3 jastan 10 jasqa deıińgi balalardy qamtıdy. Telearnanyń basty ereksheligi qazaq tilinde efır taratýy bolyp tabylady.

«Balapan» – bul óskeleń urpaqty jaqsy tárbıe men bilimdilikke úıretetin paıdasy óte kóp telearna. Qazirgi tańda «Balapan» telernasynda osyǵan baılanysty kóptegen mýltfılmderge qosa baǵdarlamalarda kórsetilip jatyr. Árıne bul balanyń zerek bolyp ósýine sebepshi bolary anyq. Osy tusta telarnadaǵy baǵdarlamalardy atap ótsek: «Balapan NEWS», «Aq sandyq – kók sandyq», «Kel oınaıyq», «Saıadan Hat», «Úı tapsyrmasy», «Ne, qaıda, qashan?», «Aspaz mektebi», «On saýsaq», «Alaqaı balaqaı», «Shytyrman», «Kúlegesh», «Ádemi-aı», «Myń túrli suraq», «Oılan tap», «Shynyqsań shymyr bolasyń», «Synaq alańy», «Kúldir-búldir» syndy baǵdarlamalar balany kishkentaıynan shymyr, zergek, ári talantty bolýyna kómektesedi. Bul baǵdarlamalardyń barlyǵy ártúrli baǵytta bolsada, maqsattary bir, ıaǵnı balaǵa jaqsy tálim-tárbıe berý. «Balapan» telearnasy balanyń aıqyn bolashaǵyna úlken bir qadam. Sebebi, bul telearnany kórip ósken árbir balanyń belgili bir nársemen aınalysýna qulshynysy artyp, óz ana-tilinde erkin sóıleýine úlken septigin tıgizedi. Sonymen qatar bala basqada elderdiń tilin meńgere alady. Munyń bári telearna aıasynda tolyq qamtylǵan. Balapan telearnasy aıasynda kóptegen kastıngter jáne jobalar bolǵandyqtan kishkentaı búldirshinder ózderin kógildir ekrannan kórýge de múmkindik alady.

Telearnada sondaı-aq otandyq ónimder men shetelden aýdarylǵan kóptegen mýltfılmder kórsetiledi. Olardyń sıýjetteri, is-áreketi, ózindik beıneleri jáne aıtylyp jatqan sózderi ózdiginshe ártúrli, barlyǵy bir-birinen erekshelenip turady. Jalpy mýltıplıkaııalyq (anımaııalyq) kıno degenimiz (latyn tilindemultiplicatio– kóbeıý; aǵylshyn tilinde animation – jandandyrý) – cýretterdiń, qýyrshaqtardyń qozǵalys kezeń-kezderiniń fazalaryn jeke kadrlarǵa túsirip, retimen kórsetýdentýatyn kıno óneriniń bir túri. Kóptegen elderde bala tárbıesine, sonyń ishinde balalardy mýltıplıkaııalyq kıno arqyly tárbıeleýge erekshe mán beriledi. Máselen, Japonııada balalarǵa salt-dástúrin, ózara qarym-qatynas etıkasyn, adamnyń ortada ózin ustaý mádenıetin mýltfılm arqyly úıretse, AQSh bul ádispen matematıka, geografııa, fızıka pánderiniń negizderin oqytýdy maqsat etetini baıqalady. Al Qytaı bolsa anımaııa óneri boıynsha álemde kósh bastap tur. Olar ulttyq múddeni ǵana kózdeıtin mýltfılmderdi shyǵarý arqyly bala sanasyna Otanǵa degen súıispenshiligin oıatýǵa tyrysady. Oǵan qosa, Qytaıda shetel mýltfılmderin kórýge tyıym salynǵan. Nege? Sebebi ár el ózderiniń fılmderi arqyly ózderiniń saıasatyn, salt-sanasyn, ıdeologııasyn jas kórermender nazaryna sińiretinin nazarǵa alý qajet. Osy oraıda bizdiń elde ulttyq dástúrdi nasıhattaıtyn, ulttyq tárbıege negizdelgen, álemdik básekege qabiletti anımaııalyq fılmder jasala qoımaǵany jurtshylyq arasynda qynjylyspen aıtylyp júr. Soǵan qaramastan balapan telearnasy ujymy bar eńbegin salyp, jas urpaqqa kóz–qýanysh bola alatyndaı mýltfılmder usynyp júr. Biraq, qazirgi ýaqytta elimizde tolyq metrli mýltfılmder sanaýly, tek bar joǵy eń uzaq degende 30 mınýttan aspaıtyn mýltfılmder ǵana kóbeıip jatyr. Onyń sebebi nede? Biz qazir osy suraqtarǵa toqtalatyn bolamyz.

Mýltfılm qalaı bastaý alady jáne onyń sıýjeti neden bastalady degen suraqqa, árbir qazaq azamaty ertegilerden bastaý alady dep aıtary anyq. Ertegisi joq halyq kemde-kem bolǵandyqtan, kóp elder ózderiniń mýltfılmderin ertegidegi oqıǵalarmen shyǵarady. Mine, osy sııaqty balapan telearnasyndaǵy mýltfılmderdiń kóbisi qazaq ertegilerine negizdelgen. Bul jerdegi bir erekshelik ertegiler sıýjeti 21 ǵasyr oqıǵalarymen qurylǵan. Mysalǵa atap ótsek: «Aldar kóse» - bul ertegini bilmeıtin bala joq shyǵar, baıdyń qylyǵana ábden yzalańǵan Aldar kóseniń baıǵa kórsetken qıyndyqtaryn balalar endi kógildir ekrannan da tamashalap júr. Aldar kóse kóbiniń súıip qaraıtyn mýltfılimine aınaldy. Aldarkóse mýltfılmi kóptegen bólimderden turady. Ár bólimde Aldar sarań baıdyń qylmysyn áshkerelep, qyzyqty qýlyqtarymen kórermendi tańqaldyra túsedi. Bul da bir, mýltfılmniń kórkemdik ereksheleginiń biri bolyp tabylady. Balapan telearnasynda kóptegen qazaqı naqyshtaǵy,salt-dástúrmen baıytylǵan mýltfıldmder de barshylyq olar: «Álı men Aııa», «Ǵajaıypstanǵa saıahat», «Balapan jáne onyń dostary», «Danyshpan qarǵa», «Sálem Astana» mýltfılmderi bolyp tabylady.

Olarǵa jeke toqtala ketsek:

• «Álı men Aııa» - 5 jasqa deıingi balalardyń oı-órisin, oılaý qabiletin damytý. Aýylda turatyn ata-ájesine kelgenÁlı men Aııaesimdi keıipkerler arqyly balalardy qorshaǵan ortamen tanystyrý. Álı men Aııatabıǵattyń túrli qupııa-syrlaryna jaýap izdeıdi. Án aıtyp, bı bıleıdi. Ár bólimde qazaqtyń ulttyq óneri, mádenıeti, ádet-ǵuryp jáne salt-dástúri qamtylady.
• «Balapan jáne onyń dostary» atty mýlthıkaıada balapan, qoshaqan, botaqan, buzaýqan, qulynshaq jáne kúshik syndy keıipkerleri qyzyqty oıyndar oılap taýyp, ártúrli oqıǵalarǵa tap bolady. Bul mýltıhıkaıa balaǵa áleýmettik bolmysty oıyn túrinde úıretý, oqytýda oıyn elementterin tıimdi paıdalana otyryp, oń nátıjege qol jetkizýge úıretedi. Bul mýltfılmdi kórý arqyly bala sanaýdy úırenedi, basqa da qajetti daǵdylar meńgeredi. Aınalasymen tanysyp, qarym-qatynasqa túsip, ózine degen senimdiligin arttyrady. Dúnıetanymyn keńeıtýge baǵyttalǵan áleýmettik, ómirlik daǵdylardy ıgeredi. Sondyqtan, bul mýltserıaldyń bala tárbıesi úshin mańyzy zor bolmaq.

Bul atap ótken mýltserıaldardyń barlyǵy 10-15 mınýttan ǵana turady. Osy ýaqyttyń ishinde balaǵa ózderiniń obrazdary jáne is áreketteri arqyly áser qaldyra alady.

«Balapan» arnasynda kórsetilip jatqan mýltfılmderdegi keıipker beınesine toqtala ketsek, jalpy aıtqanda ondaǵy keıipkerler ult erekshelikterine qaraı túr-kelbetteri ajyratylmaǵanyn baıqaımyz. Barlyǵynyń túrleri birdeı tek ózgertilgen kózderi men shashtarynyń túsi ǵana. Al, janýarlarǵa kúlgin, qyzyl, sary, kók syndy tústerdi bergen jəne de janýarlardyń beınesi shetel mýltfılmderine elkitetilip jasalǵan. Sol sebepti aldaǵy ýaqytta, anımatorlar Əmen Qaıdarov syndy rejısserlerden úlgi alyp, týra tústerdi qoldansa deımiz. Sebebi, bala ne kórse sony týra solaı jattap alatyny barlyǵymyzǵa belgili.

Qorytyndylaı kele qazaq mýltfılmderi balalardyń kóz-qýanyshy, olardyń alyp jatqan tərbıesi ekenin aıtqym keledi. Qazirgi tańda bizde 80% shet el mýltserıaldary bolsa tek 20%-y ǵana otandyq mýltfılmder ekenin de eskerip, aldaǵy ýaqytta kóptegen jańa rejısser, anımatorlarmen jumys jasap jetistikterge jetedi degen úmittemiz. Qazirgi tańda elimizde kóptegen kınostýdııalar da kóbeıip kele jatyr. Osy rette jas talantty rejısserlerimizdiń ósip kele jatqanyna senimmen qarap, «Balapan» arnasyndaǵy ónimniń 20% emes, 80% otandyqbolatynyna úmittenemiz.