Maqala
Qazaq kınosynyń shejireshisi
Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qurmet ordeniniń ıegeri, kınorejısser, prodıýser Slambek Tileýǵabyluly Táýekel búginde 70 jas mereıtoı ıesi atanyp jatyr. Osy jastyń 50 jyl jýyǵynda kıno salasynyń san-qyrynda atqarǵan qyzmeti ushan teńiz
Bólim: Kıno
Datasy: 19.04.2018
Avtory: Назгүл Сағындық (Ақшалова)
Maqala
Qazaq kınosynyń shejireshisi
Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qurmet ordeniniń ıegeri, kınorejısser, prodıýser Slambek Tileýǵabyluly Táýekel búginde 70 jas mereıtoı ıesi atanyp jatyr. Osy jastyń 50 jyl jýyǵynda kıno salasynyń san-qyrynda atqarǵan qyzmeti ushan teńiz
Bólim: Kıno
Datasy: 19.04.2018
Avtory: Назгүл Сағындық (Ақшалова)
Qazaq kınosynyń shejireshisi
Kınorejısser Slambek Táýekel

Qazaq kınosy tarıhynyń egjeı-tegjeıin biletin, búgingi kúnniń shejireshisi, asyl qazynasy Slambek Táýekel «Qazaqfılm» kınostýdııasyna Búkilodaqtyq memlekettik kınematografııa ınstıtýtyn támamdap kelgennen beri talaı tarıhı oqıǵanyń kýágeri de bastaýshysy da bolǵan. Kınematografııanyń toqyraý kezińinde qıyndyqtan shyǵar ár túrli jol izdep, kıno salasynyń bilikti basqarýshysy retinde jas mamandar tárbıeleýge basa nazar aýdardy. Daryndy jastardyń ónerdegi jolyna kópir salyp, maman retinde alǵashqy qadamdaryn qoldaǵan  birden bir sebepker adam. Iá, dál solaı «sebepker» adam. Soǵan baılanysty búginde elimizge tanymal «Jańa tolqyn» ókilderi dep atalyp ketken sol kezdegi bir top qazaq jastaryn 1980 jyldan bastap Oljas Súleımenov, Murat Áýezov pen L.Ǵalymjanovanyń uıymdastyrýymen respýblıkamyzda bilikti jas rejısserlerdi tárbıeleý maqsatynda Máskeý qalasyndaǵy kınematografıster ınstıtýty (VGIK) S.Solovevtiń sheberhanasyna talapkerlerlerdi jiberýge at salysqan. Olar búginde elimizge tanymal T. Temenov, R. Nuǵymanov, A. Ámirqulov, A.Qarpyqov, D.Ómirbaev, S.Aprymov, S.Qurmanbekov sekildi t.b. kınematografıster. Atalǵan rejısserlerdiń árqaısysy evropalyq jáne azııalyq kınofestıvalderden bas júldelerdiń ıegeri atanyp, qazaq kınosyn álemge sharyqtatty.

1993-1997 jyldary S.Táýekel ekrandy amerıkalyq jáne kommerııalyq fılmder qaptap ketken aýmaly-tókpeli kezeńde kıno ónerin nasıhattaý jáne damytý maqsatynda I.Vovnıankomen birlesip memleketke «Qazaqkınofest» akıonerlik qoǵamyn uıymdastyryp, «Kadr» prodıýserlik stýdııasyn qurǵan. Almaty qalasyndaǵy «Arman» kınoteatrynyń prokatynda amerıkalyq fılmderdiń sany kóbeıip, 800-1000  oryndyq kınoteatrlardyń zaldary qańyrap bos turǵan ýaqytta, elshiliktermen birlese kelisim shartqa otyryp, dúnıejúzi kınoóneriniń úzdik fılmderiniń kórsetilimin ótkizgen. Kınofestıvalder men ár eldiń kıno aptalyǵyn ótkizý arqyly qıyndyqqa toıtarys bergen. Bul qadamda sondaı-aq kıno qaıratkerleriniń arnaıy shyǵarmashylyq keshteri ótkizilip, kıno óneriniń altyn qorjynyndaǵy fılmderin kópshilikke kórsetip, sonyń ishinde múmkindigi shekteýli múgedekter men zeınetkerlerdiń tamashalaýyna jol ashqan. Slambek Táýekel belgili kınorejısser, kınooperator I.Vovnıankomen birge 1996 jyly ótkizilgen avtokınomarafonnyń negizgi joba avtory jáne jetekshisi. Álem kınosynyń 100 jyldyǵy men Qazaqstan respýblıkasynyń 5 jyldyǵyna arnaıy ótkizilgen Halyqaralyq avtokınomarafonda álemniń 25 memleketin aralap, qazaq kınosyn nasıhattaǵan. Sondaı-aq 2017 jyly eloradamyzda ótkizilgen HIII Halyqaralyq «Eýrazııa» kınofestıvaliniń eń alǵashqy negizin qalaýshylarynyń biri, uıymdastyrý isiniń basy qasynda júrip,  festıvaldiń baǵdarlama dırektory qyzmetin atqarǵan. Atalmysh kınofestıval elimizdiń fılmderin nasıhattap qana qoımaı, birshama jas debıýtanttardyń baǵy janyp, eldiń ımıdji múddesine búgingi kúnge deıin qyzmet jasaýda. 1971 jyly mýltıplıkaııalyq birlestiktiń dırektory qyzmetinde júrip, anımaııa óneriniń qyr-syryna mán berip, zerttep zerdelep «Aınakún» (1975), «Ómir bulaǵy» (2009) anımaııalyq týyndylarynyń senarıılerin dúnıege ákelgen. Al, kórkemsýretti derekti fılmderine nazar aýdaratyn bolsaq, Slambek aǵanyń  ulttyq baǵyttaǵy fılmder túsirgenin baıqaımyz. Atap aıtqanda: kórkemsýretti fılmderinen «Batyr Baıan» (1993), «Mahambet» (2007), «Jeruıyq» (2010) atty tarıhı týyndylarynda halqymyzdyń dara tulǵalary men tarıhyn ekrandaǵan. Óner salasyna orasan zor  súbeli úles qosyp kele jatqan Slambek aǵa kıno ónerine óziniń kórkemsýretti fılmderi arqyly birshama jańa esimderdi ákelgeni belgili. Máselen: Jumahan Ábdiqadyrovty qazaq halqy «Batyr Baıan» rólimen tanyp, «bizdiń batyr Baıanymyz» dep atap ketken. Biz rejısserdiń kórkemsýretti jáne derekti fılmderinen qoǵam jáne adam taqyrybyna jıi baratynyn baıqaımyz. Al, endi tolyqmetrajdy  derekti  «Armysyń áz Naýryz!» (1991) fılmi alǵashqy ret ekranda naýryz merekesiniń etno-tarıhı, etno-mádenı mańyzdylyǵy men qundylyǵyn dáriptese, «Kıiz úı» (1991) fılmi ata-babamyzǵa qonys bolǵan kıiz úıdiń arhıtektýralyq ereksheligin tarıhı-etnografııalyq turǵydan qarastyrady. Geografııalyq eldi mekende ataýy bolǵanymen qaraýsyz meken Pavlodar oblysyndaǵy Jańabet aýyly men Novokrasnoe aýyly jaıly  «Qaǵajý» (1991) («Poterıannyı kraı») fılminen keıin derekti bıografııalyq fılmde ómirdiń aysy men tuysyn kórgen halqy úshin eleýli eńbek sińirgen qoǵam qaıratkerleri, alyp báıterekterdiń shyǵarmashylyq taǵdyry men adamı bolmys beınesin jan-jaqty qarastyrǵan.  Máselen: «Muń» (1997) atty derekti fılmde Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, balalar dárigeri Kamal Sárýárulynyń ıgi isteri kórinis tapsa, «Qanyshty ashqan jer bıigi Jezqazǵan» sóziniń ózegin ala otyryp túsirilgen «Sátbaev: Ǵasyr adamnyń tolǵaýy» (2000) atty fılm geolog, tuńǵysh akademık, Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń birinshi prezıdenti Qanysh Imantaıulynyń beınesin ashady. Sondaı-aq sahna jáne kıno akterleri jaıly «Aktrısa apa» (2008) Qazaqstannyń eńbek sińirgen artısi Tamara Qosybaeva týraly, «Saǵynysh» (2011)  kıno akteri Saǵı Áshimov jaıly, «Tózim» (2013) teatr jáne kıno akteri Kenenbaı Qojabekovtyń taǵlymy mol taǵdyrlary ekrandalsa jaqyn arada qolǵa alǵan «Tuńǵysh» atty derekti fılm qazaqtyń eń alǵashqy ǵaryshkeri Toqtar Áýbákirov týraly túsirilgen. Balalar taqyrybyna arnalǵan televızııalyq «Bir bala» fılmi de kópshilikke tanys. Osy fılmderdiń qaı-qaısysyn alyp qarasańyz da avtordyń keıipkerine degen qurmeti seziledi. Kórkemsýretti janrdaǵy fılmderi men derekti fılmdegi keıipkerleriniń ómiri shyndyqqa negizdelgendikten, derekterdiń qundy ekendigi sózsiz.

Slambek Táýekel Qazaqstan Respýblıasynyń mádenıet pen ónerdi qoldaýdyń memlekettik qorynyń atqarýshy dırektory qyzmetinde júrip te birshama suraqtardy alǵa tartyp gazet betterine qazaq kınosynyń atasy Sh. Aımanov týraly «Sháken. Sháken aǵa. Sháken ata», jýrnalıst, qoǵam qaıratkeri «Kamal Smaıylov degen ataq ıesi», «Tulǵa tegeýrini», rejısser Q.Qasymbekov týraly «Qarsaqbaevtan keıingi rejısser», qazaq kınosyna ereń eńbek etken L. Ǵalymjanova «Qas-qaǵym sát nemese búkil ǵumyr», uly akter K. Qojabekov jaıly «Naǵyz adam týraly», kórnekti qalamger, akter S. Sánbaev týraly  «Segiz qyrly, bir syrly», qazaq kınotaný ǵylymynyń negizin qalaǵan B. Nógerbek týraly «Synshy», jáne óziniń jáne ózgeniń jasaǵan kıno týyndylaryna jazǵan «Mahambet túsirilip bitti. Endi...»,  ««Batyr Baıan» – erkindikti ańsaǵan batyrlardyń kınosy», «Naǵyz ulttyq týyndy», «Qusbegi», «Ernest pen Ermektiń shaldary», «Qaısar qazaq balalary týraly ballada», «Mýltqarlyǵashtyń uıadan ushqan kúni», «Mádenıet nege tolyq qarjylandyrylmaıdy?» sekildi t.b birshama maqalalary jaryq kórgen. Bul maqalalarmen tanyssaq, Slambek Táýekeldiń qazaq kınosynyń tarıhyna ár ýaqytqa der kezinde úndeý berip, qoǵamnyń ózgeristerinen artta qalmaı belgili bir adamdarǵa, ár túrli keleli máselelerge baılanysty ózekti de qundy málimetterdi jazǵanyn ańǵaramyz. Qazaq kınosynyń altyn ǵasyryndaǵy korıfeılerimizdiń kózin kórgen Slambek aǵa kıno salasynyń san-qyrynda eńbek etip, aqparat júıesiniń damýyna yqpal etken. 2001-2004 jyldary – «Qazaqstan» RTRK korporaııasynyń birinshi orynbasary, ári bas prodıýseri qyzmetin atqarǵan jyldary kógildir ekranymyzǵa ulttyq baǵyttaǵy telebaǵdarlamalar enip, ózgeshelendi. Qoǵamda ár-túrli qylmystyń órship, tálim-tárbıeniń báseńdegen kezeńinde «Kúltóbe», «Shynnyń júzi», «Aqjúnis», «Án men ánshi», «Úzeńgi joldas», «Jańa kún» sekildi baǵdarlamalar ekranda kórinis tapty. Bul baǵdarlamalardyń sapasy joǵary, berer taǵlymy mol edi.  2004-2005 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet aqparat jáne sport mınıstrligi aqparat jáne muraǵat komıtetiniń tóraǵasy qyzmetin atqarǵany da belgili. Búginde Slambek Tileýǵabyluly  Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetinde 2014 jyldan bastap «Kıno jáne teledıdar rejıssýrasy men prodıýserligi» mamandyǵy boıynsha shákirt tárbıeleýde. Qazaq kıno ónerinde altyn árippen jazylǵan  Sh.Aımanov, M.Begalın, S.Qojyqov sekildi tulǵalardyń izin jalǵastyryp kele jatqan Slambek Tileýǵabylulynyń menshikti mereıtoıy qutty bolsyn!