Suqbattasqan: Beıbit Álkeeva
T.Q.Júrgenov atyndaǵy QazUÓA
«Teatrtaný» mamandandyrýy, 4kýrs
Ǵ.Músirepov atyndaǵy memlekettik akademııalyq Balalar men Jasóspirimder teatrynda 16 qańtar kúni G.Gorınniń «Zabyt Gerostrata» shyǵarmasynyń negizinde «Umytyńdar ony» tragıkomedııasynyń premerasy ótti. Spektakl rejısseri – J.Jumanbaı. «Kórermenderge sózjumbaq jasyrýdyń qajeti joq» dep esepteıtin rejısserdiń Balalar men Jasóspirimder teatryndaǵy kezekti týyndysy kópshiliktiń kóńilinen shyqty. Sebebi, onda kózimiz sharshaǵan jaryq, effekt, shoý, mýzyka degen súıemeldeýler joq. Spektaklde akterlik sheberlikti kórsetý negizgi maqsat bolǵan. J.Jumanbaı akterlik quram tańdaýda jańylmaıtynyn taǵy da bir ret dáleldedi. Spektakl sońyna deıin kórermenin áserden aıyqtyrmaı ustaı bilgen Gerostrat beınesi erekshe ataýǵa turarlyq. Degenmen, Gerostrat kim, onyń qoǵamdaǵy roli qandaı jáne eń bastysy sol kórermender sengen beınege akter ózi sendi me?! Osy jáne shyǵarmashylyǵyna qatysty ózge de suraqtardyń jaýabyn alý úshin Gerostrat beınesin somdaǵan akter Maqsat Rahmetpen suhbat qurǵan edik.
Maqsat myrza, áýeli, premerańyzben shyn júrekten quttyqtaımyz! Áli aıyǵyp úlgermegen alǵashqy áserińizben bólisseńiz.
Raqmet. Eń alǵashqy áserim jaıly aıtsam: spektakl bitti, kórermender qol soǵyp ystyq yqylastaryn bildirip jatty. Al, men túk túsinbeı turmyn, túsim sekildi. Dál sol sátte spektakldi qaıtadan oınaǵym keldi. Dıplomdyq qoıylymnan soń alty jyldan keıingi alǵashqy basty rolim dep ataýǵa bolady. Óte úlken qobaljý boldy, ony jasyra almaımyn. Spektakl bastalǵanǵa deıin qobaljýdy sezinbeı turdym, sahnaǵa shyqqanda úlken jaýapkershilikti sezindim. Árıne, ol ónerdiń, sahnanyń qudireti. Degenmen de, biraz qatelikterimdi sezindim, spektakl bite salysymen qaıtadan oınaǵym keldi. «Áttegen-aı» degen tustarymdy túzeýdi oılap turdym. Endi taǵatsyzdana kelesi qoıylym kúnin kútip júrmin.
Atalmysh qoıylym álemniń qanshama sahnasynda qoıyldy. Gerostrat beınesi de san túrli qyrynan ashyldy. Siz somdaǵan Gerostrat nesimen erekshe? Jalpy ol sizdiń túsinigińizde kim jáne qandaı keıipker?
Gerostratty ár-túrli taldaýǵa bolady. Biraq, meniń oıymdaǵy Gerostrat - ol eshqandaı qaharman (geroı) emes. Bastapqy daıyndyqtarda ony tym aqyldy etip kórsetýge tyrysatynmyn. Biraq, rejıssermen jumys jasaı kele onyń qate ekenin túsindim. Onyń eń basty qasıeti tez oılanady, oıy júırik, bir sátte ózgere salady. Eger A josparymen kele jatyp oryndalmaı qalsa, B josparymen ketip qala salady, B bolmasa mindetti túrde V jospary oıynda turady. Negizi, óte qorqaq adam. Kleonnan, ólimnen qatty qorqady. Biraq, sezdirmeıdi, sebebi, aılaker. Akterlik ónerde beıneniń dáni (zerno obraza) degen uǵym bar. Sol turǵydan alǵanda ony bir ǵana janýarmen sáıkestendirý, teńeý múmkin emes. Sebebi, ol óte qubylmaly. Kleonmen alǵashqy sahnada jaýynqurt bolyp bastaıdy, Klemıntınamen sahnada jylan, sosyn qasqyr, keıin arystanǵa aınalady. Akter úshin óte qyzyqty keıipker dep esepteımin.
Spektakldiń daıyndyǵy jaıly sóz qozǵasaq? Izdeniske, jalpy qoıylymnyń birtutas dúnıege aınalýyna qansha ýaqyt ketti?
Qoıylymnyń eń birinshi ereksheligi – ózindik jumys negizinde dúnıege keldi. Rejısser jáne teatr akterleri osy shyǵarmany alyp sahnalaý týraly usynys jasadyq. Eń bastysy, teatr bizdiń múmkindigimizdi shektegen joq, daıyndalatyn zal jaǵynan bolsyn kómek kórsetti. Ótken jyldyń maýsym aıynda daıyndyqty bastadyq, kórkemdik jetekshimiz Erkin Jýasbek jumysymyzdy jaqsy dep baǵalap, maýsym jabylýynda sahnalaımyz dep sheshilgen bolatyn. Biraq, oǵan úlgermedik, qyrkúıek aıynda rejısserimiz J. Jumanbaı Semeıdegi «Darıǵa-aı» teatryna arnaıy shaqyrtýmen qoıylym qoıýǵa jol júrip ketti. Sonymen, ol kelgen soń qarasha aıynan daıyndyqty qaıta bastap, premera sáti osy jyldyń qańtar aıyna kelip tústi. Daıyndyqtyń uzaq ýaqytty qamtyǵany bir jaǵynan óte paıdaly boldy. Sebebi, jasaıtyn beıneńe araǵa biraz ýaqyt salyp qaıta kelý kóbirek izdenýge, jańa oılarmen jumysty tolyuqtyrýǵa septigin tıgizedi. Beıneniń ózge qyry ishińde pisip jatady. Sol arqyly sapaly dúnıeni jasap shyǵarýǵa bolady.
Búgingi kún máselesin dóp basatyn Gerostrattan ózge qandaı keıipkerler dál qazir qazaq sahnasyna shyǵýy tıis dep oılaısyz?
Bizdiń qoǵamda bári júr. Dál qazir aktýaldy bolyp turǵan máselelerdi beıneleıtin keıipkerler kóp. Máselen, ishi yza men kekke toly Gamletter de júr ortamyzda. «Ólmek pe, qalmaq pa?!» dep júrgen adamdarmen de tildesip kórdim. Kózimiz kórip júr kóp beınelerdi. Aıta bersek kóp. Bastysy, óz formasyn taýyp sahnalaı biletin rejısser men eńbektenýden sharshamaıtyn akterdiń qolyna tússe sahnaǵa shyǵar týyndylar kóp.
Rejıssermen jumys jaıyna oıyssaq. Qoıylym rejısseri J. Jumanbaı. Jumys jasaý qanshalyqty qyzyq nemese qıyn boldy? Qatelespesem, bul rejıssermen jasap otyrǵan ekinshi jumysyńyz?
Iá, teatrdaǵy birinshi rolim J. Jumanbaı rejısserligimen sahnalanǵan «Bir sen úshin týdym» qoıylymyndaǵy Tıbalt boldy. Ol da bir qyzyqty jumystardyń biri, ol jerde sahna saıysyn qoıýshy retinde de óz úlesimdi qostym. J. Jumanbaıdyń «Jýsan ıisi» qoıylymyn, oǵan sahnalyq nusqany jasaǵanyn kórgende teńeýmen aıtqanda, onyń aldynda «basymdy ıdim».
Onyń akterlik qabiletin, rejısserlik bilimin erekshe baǵalaımyn. Bizdiń qoıylymda qosalqy keıipkerler degen joq. Barlyq segiz aktermen jeke-jeke jumys jasap, harakterlerin ashýǵa tyrysty. Qıyn jaǵdaıǵa túsken adamdardyń ishki jan-dúnıesin sezindiretin, shoý, effektisiz qoıylymdardy saǵynyp qalyppyz. Sol jaǵynan akterler, ıaǵnı, ózimiz úshin óte qyzyqty jumys boldy. Áli de aıyzymyz qana qoıǵan joq, taǵy da oınasaq degen qushtarlyqta júrmiz. Osyndaı múmkindikti syılaǵan rejısser J. Jumanbaıǵa búkil akterlik quramnyń atynan alǵys aıtamyz!
Akterlik quram, ujym jaıynda? Teatrdaǵy aǵa býyn artıstermen jumys jasaý jaıynda áńgimelesek?
Bizdiń Ǵ.Músirepov teatryndaǵydaı ujymdy esh jerden kezdestirgen emespin. Shynaıy ónerdi súıetin, ol úshin janyn salatyn akterler óte kóp. Bir ǵana mysal, osy qoıylymǵa daıyndalatyn kezde jaz mezgili bolatyn. Ózindik jumys retinde jasaǵan jumysymyz bolǵandyqtan túngi bir, ekige deıin daıyndalatynbyz. Saǵyzbaı aǵa men Gúljamal apa bizben birge boldy. Oılaı berińiz. Osyndaı bir erekshe qulshynyspen jasalǵan jumysymyz boldy. Kesteden tys jumys jasaýǵa kelisip, seriktes bolǵan barlyq áriptesterime alǵystan ózge aıtarym joq.
Búgingi teatr úrdisinde esimi erekshe atalyp júrgen rejısserlerdiń qaısysymen jumys jasaǵyńyz keledi? Álde ózińizdi rejısser retinde kórýimiz múmkin be?
Men qazir Turan ýnıversıtetinde «rejıssýra» mamandyǵy boıynsha magıstratýrada bilim alyp jatyrmyn. Keıinirek qoısam dep júrgen ıdeıalar bar oıymda. Biraq, árıne, qazir emes. Birlesip jumys jasaǵym keletin rejısserler joq emes. E.Nurtazınmen bir jaqsy dúnıeni oılastyryp jatyrmyz. Buıyrtsa, jaryqqa shyqqanda kóre jatarsyzdar. F.Moldaǵalı degen rejısser jaıynda da jıi estip júrmin. Reti kelse tanysyp, jumys jasap kórgim keledi. Tuńǵyshbaı Jamanqulov aǵaıymnyń qoıylymdarynda beıne jasaǵym keledi.
Qazirgi qazaq sahnasynda aýdarma shyǵarmalardyń kóp bolýy qazaq dramatýrgııasynyń álsizdigin kórsete me?
Bizde moıyndaý kerek, materıaldar óte az. Osydan bir jarym jyl buryn teatrda kórkemdik keńeste tek qazaqsha pesalar qoıylsyn dep aıtyldy. Biraq, sahnalaıtyn pesanyń kórkemdik deńgeıi joǵary bolýy mańyzdy. Bizde jasyratyny joq, qazirgi pesalar álsiz. Máselen, keshegi qoıylym kórermenderdiń kóńilinen shyqsa ol 50% G.Gorınniń, ıaǵnı avtordyń eńbegi. Sebebi, dramatýrgııanyń deńgeıi qoıylymǵa óte qatty áser etedi. Sondyqtan, tek qazaq týyndylary dep otyra bermeýimiz kerek. Jaqsy dramatýrgııany sahnalaýǵa tyrysý kerek. Sonda, qazaq dramatýrgteri talpynys, izdenisterdi arttyra túsedi dep oılaımyn.
Tarıhı spektaklderde, tarıhı tulǵany somdaý jóninde oıyńyz? Qaı tarıhı beınelerdi jasaǵyńyz keledi?
Jalpy qazaqtyń akterlik mektebi óte jaqsy ǵoı. Somdaǵym keletin beıneler kóp. Ábilqaıyr han beınesin sahnalaýdy da armandaımyn. Biraq, áli ol rolge jas mólsherim, tájirbıem jete qoımaıtyn shyǵar. Saýrandy somdaǵym keledi. Dıplomdyq jumysymyz Tuńǵyshbaı aǵaımen «Ant» qoıylymy bolǵan. Ol kezde Sámeke handy oınaǵanmyn. Jalpy, ózimniń eń alǵash teatrǵa barǵan kezim, mektepte segizinshi synyp oqyp júrgende Ǵ.Músirepov atyndaǵy Balalar men Jasóspirimder teatryna J.Hadjıev rejıssýrasymen sahnalanǵan qoıylym bolatyn. Sol spektakldegi Abylaı hannyń jas kezin dál qazirgi sátte oınaǵym keledi.
Sahnanyń adamysyz. Ánshisiz, teatr akterisiz. Al, kıno salasynda kóre alamyz ba?
Men osy ýaqytqa deıin kóp kıno kastıngterine barmappyn. Ózi bir ýaqyty keledi dep oıladym. Ol oılarymnyń qanshalyqty durys-burystyǵyn ýaqyt kórsete jatar. Biraq, endi aqyryndap kirissem be dep júrmin. Qoldan kelip jatsa nege kórmeske.
Akterlik potenıalyńyz, jalpy qabilet-qarqynyńyzdyń deńgeıi bizge málim. Boıyńyzdaǵy bar tájirbıeni jınaqtap ózińizdi psıhologııalyq rolge salyp kórýge qalaı qaraısyz? Múmkin ol monospektakl? Álde oǵan erte me?
Men negizi J. Jumanbaıǵa birinshi monospektakl sahnalaýdy usynǵan bolatynmyn. Óte jaqsy, qundy shyǵarma boldy. Qazaqtyń romany. Sahnalyq nusqasyn jasaý týraly usynys aıttym. Sebebi, «Jýsan ıisin» kórgennen keıin, onyń sahnalyq nusqany (ınsenırovka) qalaı sheber jasaıtynyna kózim jetti. Ol roman rejısserge unady. Ol jerde naǵyz psıhologııalyq obraz. Eger Juldyzbek al qazir bastaıyq dese, dál osy sátte kirisýge daıynmyn.
Teatr óneri jolyndaǵy ustazdaryńyz jaıynda?
Jalpy, men ózim baqytty shákirtpin dep esepteımin. Kolledjde eń alǵash akterliktiń álipbıin úıretken ustazym - Esim Segizbaev. Akademııaǵa túsip Tuńǵyshbaı Jamanqulov sheberhanasynda jalǵastyrdym. Ol eki ese baqyt dep túsinemin. T. Jamanqulov, Dárııa Júsip mektebi ol bólek. Hadısha Bókeevanyń mektebi dep ataıdy bizdi, kóbine. Sebebi, bir emtıhanda joq degende úsh úzindi oınap shyǵatynbyz. Máselen, ekinshi kýrstyń emtıhanynda meniń bir rolim Romeo, taǵy bir rolim komedııalyq beıne bolatyn. Aǵaı bizge talǵamdy, óreni, ıntellektti úıretti. Ony ózi úlgi bolyp kórsete bildi.
Teatr aqsha tabatyn oryn emes. Degenmen, ómirińizdi qaı kezge deıin teatrda elestetesiz?
Árıne, men akterlik shtatqa aýysqanyma endi bir jarym jyl boldy. Teatrda akterlerdiń jalaqysy tómen. Ony bári de biledi. Biraq, eger meniń «Alashuly» sııaqty topta án aıtyp, basqa da tabys kózderim bolmasa teatrda ózindik jumys jasaýǵa múmkindigim bolmas edi dep oılaımyn. Teatrdyń aılyǵymen ózimizge mundaı múmkindik bere almas edik. Óte jiti qadaǵalaý kerek másele dep esepteımin. Jaǵdaıdyń qalaı jalǵasatynyn bilmeımin, biraq, men bul teatrda sońyna deıin qalýǵa nıetim bar. Bul jerde aılyq úshin júrgen adam emespin. Qarapaıym sahna syrtyndaǵy qural-jabdyqtardyń shańynan, shymyldyqtyń ıisinen lázzat alamyn. Meni ustap turǵan – teatrǵa degen mahabbat. Teatr ónerin eshqandaı ónermen salystyrýǵa bolmaıdy. Spektaklde oınaýdyń lázzatyn basqa eshbir óner ıeleri sezine almaıdy.
Spektakl sońyndaǵy on mınýttyq kórermenniń ystyq yqylasy úshin aılap-jyldap ter tógesizder. Akterlik óner sonysymen aýyr jol. Sizdiń uǵymyńyzdaǵy akterlik óner túsinigi? Úsh aýyz sózben?
Akterlik óner – Eńbek. Eńbek. Eńbek. Onyń ishine izdenis, bilim bári kiredi. Akter bolý mamandyq emes. Ol odan da joǵary nárse. Oqyp, meńgerip isteı salatyn dúnıe emes. Onyń ishinde ómir súrý kerek.
Qazir akterlik óner boıynsha bilim alýshylar sany artyp keledi. Jyl saıyn basqa oblystardy bylaı qoıǵanda, T. Júrgenov atyndaǵy Óner akademııasynan qanshama túlekter bitirip jatyr. Almatydaǵy alty-jeti teatr barlyq bitirýshilerge esigin aıqara ashyp otyrmaǵany belgili. Muny másele dep qarastyrýǵa bola ma álde qalypty jaǵdaı ma? Arttaryńyzdan ergen izdenýshi akterlerdiń bolashaǵyna degen kózqarasyńyz qandaı?
Naqty qalaı bolaryn bilmeımin, biraq, bizde rasymen bul problema bar. Ony mamandyqqa qabyldaý kezinde sheship alǵan durys sekildi. Buryndary bitirýshilerdi oblystyq teatrǵa jiberý mindetti bolǵan eken. Akterlik ónerdi oqýdyń qıyndyǵy kóp, al bitirip shyqqan soń qıyndyǵy eki ese artady. Sondaı qıyndyqtardyń kesirinen talaı talantty akterler teatrdan ketip qalyp jatyr. Turmys qysqan kezde teatrdan alyp júrgen lázzatyń, shyǵarmashylyǵyń jaıyna qalady. Bul problema bizde joq emes, bar. Ol dál osy teatr ónerinde.
Gerostrat... qaıta oralaıyq. Kórermender sendi. Osy beıne arqyly jıyntyq obraz jasaı alǵanyńyzǵa ózińiz sendińiz be?!
Bir ret qana oınap shyqtym. Kóp dúnıeni jetkizdim, sezindim dep toqmeıilsýge bolmaıdy. Biraq, senim kerek. Akter men rejısser arasynda senim bolý kerek. Ózińdi shyńdaý úshin ortaq jumystar kerek. Onyń ústine Gúljamal apa, Saǵyzbaı aǵa sekildi óz isiniń kásibı sheberlerimen jumys jasaý úlken tájirbıe syılady. Shynymdy aıtsam, spektaklden soń óz oıynyma razy bolyp toıyp qalý emes, kerisinshe qarnym ashyp, «taǵy da» dep júregime, oıyma tynyshtyq bermeı turǵan qulshynystar bar. Teatr halyqty tárbıeleıtin trıbýna emes, kórermendi basqa bir álemge alyp ketetindeı deńgeıde óner kórsetý. Sol arqyly kórermen oılana ma, tolǵana ma, álde sabaq ala ma?! Ol kórermenniń óziniń máselesi. Eń bastysy – kórermen júregin qozǵaı bilý.
Áńgimeńizge kóp raqmet!
Sýretterdi túsirgen: Raqymjan Qudaıbergen.