Nazgúl Saǵyndyq
C.Muqanov atyndaǵy qazaq sazdy-drama
teatrynyń ádebıet bóliminiń meńgerýshisi
Aıda Ilııasqyzy ózińiz jaıly tolyǵyraq aıta ketseńiz, sonaý Qyrǵyzstan Respýblıkasy, Ystyq-Kól oblysynan qazaq eline qalaı keldińiz?
Alǵashqyda men Ystyq-Kól oblysynda ornalasqan joǵarǵy oqý ornyna, «Fılologııa» mamandyǵyna tapsyrmaq boldym, ol 1995 jyldar kezi... Sol kezde ınstıtýt qabyrǵasynda ilýli turǵan jarnamaǵa kózim tústi, qarasam Almaty qalasyndaǵy ınstıtýtqa akterlik topqa adam qabyldaıtyny jaıly jazylǵan eken. Mektep qabyrǵasynan sahnaǵa shyǵyp, mádenı ómirge belsendi qatystym. Biraq bolashaqta akterlik ónerdiń oqýyna tapsyramyn dep oılaǵan da emespin. Óıtkeni, dramalyq teatrdyń bar ekeninen beıhabarmyn. Bul jańalyq ishte jatqan armanyma qol jetkizerin sezgendeı, qujattarymdy alyp, qaǵaz betinde jazylǵan meken-jaıǵa qaraı tolyq aqparatty bilýge asyqtym. Qasymaly Jantoshev atyndaǵy Ystyq-Kól oblystyq mýzykalyq drama teatryna kirgenimde meni bas rejısserge jiberdi. Ol kisige kirdim de «Myna aqparat boıynsha kelip edim. Almaty qalasyndaǵy teatr jáne kıno ınstıtýtyna oqýǵa túskim keledi. Boıym bolsa kishkentaı, faktýram kele me?» dedim. Teatrdyń bas rejısseri «qandaı óneriń bar? kórsete ǵoı» dep suraǵan soń, men bar bilgenimdi kórsettim. Ol kisi «maqul, qujattaryńdy tapsyr» dedi. Tóbem kókke jetkendeı máz boldym.
Eki el arasyndaǵy mádenı baılanystyń búgingi tańda úlken kómegi tıip jatqanyn kórip otyrmyz, bul bastamanyń kóshbasshylary kim?
Al, bul bastamany 1995 jyldary (teatr jáne kıno ınstıtýty) búginde T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq Ulttyq Óner akademııasynyń rektory bolǵan Talǵat Temenov pen Qyrǵyzstannyń Mádenıet Mınıstiri Cholponbek Bazarbaev bir top qyrǵyz balalaryn jınap, Almatyda oqytýdy josparlaǵan eken. Sonymen, teatr rejısseri Orazaly Aqjarqyn men Talǵat Temenov qyrǵyz eline kelip, birshama balalar ishinen 15 qyrǵyz balalaryn iriktep aldy, solardyń ishinde biz de barmyz. Ýlap-shýlap Almatyǵa keldik. Sonymen, kýratorymyz Talǵat Temenov bolsa, al ustazymyz Orazaly Aqjarqyn aǵamyz akterlik ónerge 4 jyl boıy bizdi baýlydy. Oqýdy aıaqtaǵan soń, Ystyq-Kól teatryna qaıta jiberildik. Bir jyldaı ýaqyt jumys istep júrgen kezde, Orazaly Aqjarqyn «Baatyrbek ekeýiń bizdiń jaqqa kelińder, jaqyn arada Petropavl qalasynda jańa teatr ashylaıyn dep jatyr» dep usynysyn bildirgen edi. Sodan beri biz, osy jaqtyń ystyq sýyǵyn kórip kelemiz.
Otbasyńyz jaıly aıta ketseńiz...
Teatrymyzdyń rejısseri Baatyrbek Rysqululymen birge oqý aıaqtap, jańa ómirge qadam bastyq. Ózimdi jolym bolǵan adam dep esepteımin. Óıtkeni, joldasym ekeýmiz ónerde de ómirde de birgemiz. Úsh balamyz bar. Úlken qyzym qytaı, aǵylshyn tilin meńgerýde. Qalǵan eki balam mektep oqýshylary.
Siz teatrymyzdyń negizin qalaǵan aktrısalardyń birisiz. Bir sát ótkenge oı júgirtip, teatrdyń tarıhy jaıly aıta ketseńiz...
Buıyrsa, teatrymyzǵa 20 jyl tolady. Ustazymyz Orazaly Aqjarqyn akademııany bitirgen saryaýyz jastardy Qyzyljar eline ákelip, teatrdyń zańdylyǵyn bastan aıaq úıretip, sahnaǵa tárbıeledi. Bárimiz birge jumylǵan judyryqtaı jumysymyzdy bastap kettik. Óńirimizde qazaq teatry birinshi ret ashylyp jatqandyqtan, bul bastama biz úshin úlken jaýapkershilik. Izdengish rejısser ustazymyz realıstik-psıhologııalyq baǵytta kóptegen spektaklder qoıdy. Biz de kórermenderimizdi teatr óneri arqyly álem jáne qazaq klassıkalyq shyǵarmalarymen tanystyra bastadyq. Sóıtip, birtindep baıqamaı ómir aǵysymen teatrymyzdyń tarıhy qalyptasa berdi. Búginde birshama akterler jeke ómiriniń ózgeristerine baılanysty basqa teatrlarda óner kórsetip júr. Kıeli sahnada Dáýren Sadýov, Anar Altybaeva, Nurgúl Magaýına, Samal Táshimova, Kenjekeı Aqjolova, Mánshúk Aıtmuhambetova, Erbol Shúkirov, óte temperamentti aktrısa Aıjan Sársebaeva, B. Rımova atyndaǵy drama teatrynyń dırektory Rýslan Seńkebaev sekildi sańlaqtarmen óner kórsettik. Olardyń árbiri teatrymyzdyń, rýhanı mádenıetimizdiń damýyna ólsheýsiz úles qosty. Búgingi tańda teatrymyz alǵa damyp, izdenis ústinde. 20 jyldyq tarıhymyzda Janat Hadjıev, Borıs Prıobrajenskıı, Álimbek Orazbekov, Barzý Abdýrazakov, Marat Ospanov sekildi t.b. kóptegen rejısserler bizge kelip spektaklder sahnalady.
Artyńyzdan kele jatqan izbasarlaryńyz, shákirtterińiz bar ma?
Petropavl qalasyndaǵy talaı daryndy jastar túlep ushqan, oqý ordasy óner kolledjinde 15 jyldan beri «akterlik óner» mamandyǵyna balalar tárbıelep júrmin. Eń birinshi shákirtim elimizge belgili Kann festıvaliniń júldegeri Samal Eslıamova, Jastar teatrynda eńbek etip júrgen Madına Jumabaeva, ózimizdiń teatrymyzda shákirtterimnen Janar Nasyrova, Amankeldi Tólegenov jumys jasaıdy.
Ónerdiń aýyr júgi az emes... Búgingi jas akterlerdiń kemshiligi nede?
Óner – qyz balalarǵa eki ese aýyr. Óıtkeni, teatrdaǵy tirshilik ol is-saparlar, partnerlik jumystar. Bolashaq óner adamdaryn tárbıelep júrip, olarǵa keıipkerdiń aıtaıyn degen oıy ıntonaııada jatqandyǵyn jıi qaıtalaımyn. Ǵalamtor men tehnıka, effektiler damyǵan zamanda teatrda jalǵyz ózgermeı qalǵan ol akter, ol robot emes. Sol sebepten teatrda akterdiń jan dúnıesi tiri ári dene bitim qozǵalysynan bólek, oı sanasy baı, talǵamy joǵary, paıymy tereń bolýy tıis. Berilgen kishkentaı ǵana róline asa úlken jaýapkershilikpen qaraǵan jón. Men óz-ózime qatal synshymyn, sol sebepten ózimnen jáne oqýshylarymnan kóp izdenis jasaýdy talap etemin.
Búgingi teatr baǵyty týraly oıyńyz qandaı?
Psıhologııalyq baǵyttaǵy teatrlar elimizde áli tolyǵymen meńgerilmegen. Keıbir teatrlar áli kúnge deıin epıkalyq baǵytta jumys jasap júr. Reseı teatrlarynan jańa ádister alatynymyz jasyryn emes, ókinishke oraı, biz olardyń spektaklderiniń ishki qurylysyna úńilmeımiz. Búgingi táýelsizdik elde kóptegen rejısserler teńizdiń ústindegi tolqynyn ǵana baıqap, astyndaǵy gaýhar tastaryn tappaı júr. Erkindik keıde sapasyz, talǵamy tómen dúnıelerge ákelip soqtyratynyn kórip júrmiz. Bir sózben aıtqanda adamnyń sanasyna ózgeris eńgizetin qoıylymdar az.
Kórermenge qandaı spektakl jetpeıdi dep oılaısyz?
Saıası baǵyttaǵy, taqyryby kúrdeli spektaklder kez-kelgen kórermenge túsinikti bola bermeıdi. Sondyqtan, kórermenniń oıynda júrgen máseler men tolǵandyryp júrgen suraqtaryna jaýabyn taýyp, dóp tússek, dál sol spektakl kórermenge azyq bolatyny anyq.
Sizdiń súıikti rólińiz?
Meniń kez-kelgen tereń meńgergen rólim, súıikti rólim bolyp eseptelinedi.
Kıeli teatr ónerinde sizdi qýanyshqa bóleıtin ne?
Eń tylsym dúnıe teatr óneri arqyly adamdy zertteý jolynda jumys jasap jatqanyma jáne ónerdiń bir quly ekendigime qýanamyn. Teatr degen qyzyǵýshylyǵy artqan adamǵa óte tereń dúnıe.
Jaqynda Semeı jáne Qyrǵyz elinde ótken festıvalderge baryp keldińizder... Festıvalden qandaı áser aldyńyz? Qandaı oı túıdińiz?
Semeı qalasynda jáne Qyrǵyzstan elderinde eki-eki spektaklden kórýge múmkindik boldy. Festıvalge ákelgen dúnıe sapaly, ári salmaqty bolý kerek dep oılaımyn. Keıbir qoıylymdardyń qandaı maqsatpen ákelgenderin túsinbeı, tań qalǵanym ras. Al, J. Aımaýytov atyndaǵy Pavlodar oblystyq qazaq mýzykalyq drama teatry usynǵan B. Soqpaqbaevtyń «Balalyq shaqqa saıahat» atty spektaklin kórip, jas akterlerdiń sheberligi men keıipker jandylyǵynda oınap júrgendigi erekshe qýantty.
Festıval degen qandaı bolýy tıis?
Festıval uıymdastyrýshylary spektaklderdi belgili bir baǵytqa nemese janrlarǵa bólip qarastyrsa durys bolady dep esepteımin. Sonymen qatar, ádilqazy alqalarynyń quramynda aqyn, ádebıettanýshylardyń ornyna, spektakl men akterlik ónerdi teorııaǵa negizdep tereń taldaıtyn teatr synshylary otyrý kerek dep oılaımyn. Asanáli aǵamyzdyń «festıvalge kelgen teatrlar ujymyna barlyq spektaklderdi kórý múmkindigin jasaý kerek» degen sózi óte durys aıtylǵan. Festıval shyǵarmashylyq qarym-qatynasty nyǵaıtyp, jańa esimder ákelip, tájirıbe almasýyna múmkindik berýi tıis.
Neni armandaısyz?
Teatr – men úshin ashylmaǵan bir tylsym dúnıe. Qazaq tilinde teatr ónerine baılanysty metodıkalyq, ádistemelik jumystar jazyp qaldyrsam degen oıym bar. Ósip kele jatqan bolashaq akterler rýhanı azyǵymyz kitappen sýsyndasa deımin.
Aıda Ilııasqyzy bergen mándi de maǵynady jaýaptaryńyzǵa rahmet. Armandaryńyz oryndala bersin.
Aıda Ilııasqyzy ár jyldary: Ó. Boranbaevtyń «Bárinen kúshti qorqaq kójeginde» kúshik; S. Júnisovtyń «Qysylǵannan qyz boldyq» spektaklinde Aıgúl, Sabıra; O. Áýbákirovtyń «Qoja men sport» spektaklinde jalqaý; A. Kırııdiń «Iiriminde» Balashka; M. Hasenovtyń «Paı-paı jas jubaılar-aıynda» Ǵazıza; P. Merımeniń «Karmeninde» Kempir; D. Isabekovtyń «Tynyshtyq kúzetshisinde» Hadısha; S. Vannýstyń «Ýa uly mártebelimde» Ým Aza; M.Ǵapparovtyń «Qýyrshaq nemese qyzǵanshaq qyzdardyń keshinde» Saıra; S. Balǵabaevtyń «Eń ádemi kelinsheginde» Madına; Á. Orazbekovtyń «Bir túp alma aǵashynda» Álııa; S.Júnisovtyń «Elimaı» spektaklinde ana; M. Zadornovtyń «Kúıeýińizdi satyńyzshy» spektaklinde Oksana; D. Sımonovanyń «Altyn dánniń qupııasynda» Kirpitaı; J. Ámireevtiń «Birlik túbi berekede» qoıan; Q. Qorǵanulynyń «Qanmen jazylǵan hatynda» aýdarmashy; D.Isabekovtyń «Jaý júreginde» Ekaterına; B. Abdýrazakov “Mama” spektaklinde mamasy; I.Saparbaıdyń “Syǵan serenadasy” syǵan ana; Á,Kekilbaevtyń “Mahabbat munarasynda” kútýshi; Sh. Murtazanyń “Ázızasynda” Ázıza, T. Mınýllınniń «Gárgárbektiń góı-góıinde» Árıdash, R.Otarbaevtyń «Qasiretinde» ana, M. Jumabaev «Sholpannyń kúnási» spektaklinde Badyraqtyń qatyny, M.Áýezovtyń «Qaragózinde» Mórjan, B.Jaqyptyń «Jan daýysynda» taý rolderin asqan sheberlikpen somdady.
Sondaı-aq, Aıda Ilııasqyzy: Halyqaralyq teatr kúni aıasynda uıymdastyrylǵan «Teatr meıramy -2008», «Teatr meıramy-2009», «Teatr meıramy-2012» baıqaýynda «Úzdik áıel beınesi», «Altyn saqa-2017» «Altyn saqa-2018» baıqaýynda «Eń úzdik áıel beınesi» nomınaııasy boıynsha marapattaldy. SQO Ákiminiń 2004 jylǵy 2-dárejeli syılyǵynyń ıegeri. M.Áýezovtyń «Qaragózdegi» Mórjan róli úshin «Eń úzdik ekinshi plandaǵy áıel beınesi» nomınaııasy boıynsha marapattaldy.