El qadirin er biler,
Zer qadirin zerger biler.
Zergerlik óner qazaqtyń basqa qoldanbaly ónerlerine qaraǵanda ereksheligine baılanysty kásibılendirilgen bolatyn. Búgingi kúnde de zergerlik – kúrdeli ónerlerdiń biri bolyp sanalady. Al sol ónerge jas maman, halyqaralyq sapa belgisiniń ıegeri, zerger Ardaq Abıshev qalaı kelgenin ózinen surap kórgen edik.
Ardaq, zergerlik ónermen aınalysyp júrgenińizge qansha ýaqyt boldy?
2013 jyldan bastap osy kúnge deıin, jalpy jeti jyl.
Osy ónerge qalaı keldińiz?
Jumys kerek boldy, naǵashym sol ýaqytta zergerlikpen aınalysyp júr eken, ol kisi ózine jaqyn tartyp, belgili zerger Serikqalı Kókenovtyń sheberhanasyna ertip keldi. Shaqyrǵan kezde zergerlik jumys týraly qysqasha aıtyp ketken bolatyn, onyń arasynda dánekerleý tásili jaıly áńgime boldy, negizgi mamandyǵym programmıst bolǵandyqtan, mıkroshemalardy dánekerleıtin quralmen jumys isteıtin shyǵarmyz dep oıladym (kúledi). Sózdiń qysqasy barlyǵyn nólden bastadym, úsh kúnnen keıin ustaz saqına jasatty, on kún ishinde syrǵa jasaýdy úırendim. Ary qaraı úsh aıdan keıin óńirjıek, alqa, boıtumar, bilezik syndy kúrdeli buıymdar jasaýdy meńgerdim. Basqa sheberhanalardyń úıretý barasynda qandaı tásilderdi qoldanatynyn bilmeımin, al Seriqqalı aǵaıda eń birinshi jasatatyn buıymy – shynjyr (epochka), shynjyr jasaý kóp eńbekti talap etetin jumys, osy jerde oqýshynyń daryndylyǵy men zergerlikke ıkemdiligi bilinedi.
Qandaı metalldardy paıdalanasyz?
Men oqyǵan sheberhanada tek qazaqı, ulttyq naqyshtaǵy zergerlik buıymdar jasalatyn, sondyqtan negizgi materıal – kúmis. Kúmis qazaqtarda keńinen taraǵan. Degenmen, altynmen, myspen, múıizben jáne basqa da materıaldarmen jumys istep kórdik.
Kúmistiń basqa metalldardan qandaı aıyrmashylyǵy bar?
Kúmis jumsaq, ne jasasań da jeńil jasalady, tez kónedi. Naqty medıınalyq kitaptardan ózim kórmesem de, halyq arasynda kúmisti antıbakterıal metall dep sanaıdy, medıınalyq jaǵynan dáleldengen dep te aıtyp jatady. Taza metall, ony qazaqtar burynnan sezgen. Mysaly, qolynda kúmis júzigi joq kelinshekti qazan basyna jolatpaǵan deıdi. Sonymen qatar, adamnyń boıynda ystyq bar bolsa, taqqan kúmisi sol ystyqty tartyp alady. Kúmis qaraısa – adam denesindegi ózgeristerdiń belgisi.
Sonda kúmistiń qaraıǵany densaýlyqta paıda bolǵan aqaýlardyń belgisi me?
Kúmistiń qaraıýy tek oǵan ǵana baılanysty emes. Metall bolǵandyqtan, qorshaǵan orta, saqtaý orny men áshekeı ıesiniń kútip ustaýy da óte mańyzdy.
Jastyqqa qaramaı kóptegen respýblıkalyq jáne halyqaralyq baıqaýlardyń qatysýshysy jáne jeńimpazy atandyńyz. Bul derekter sizdiń osy ónerge baıyppen qaraıtyndyǵyńyzdyń belgisi. Qazir de ustazyńyzdyń qol astynda jumys isteısiz be?
Joq, ustazymnyń qol astynda úsh jyl júrdim, al zergerlikpen jeke aınalysyp jatqanyma tórt jyldan asty, ıaǵnı 2016-dan bastap jeke jumys isteımin.
Al shyǵarmashylyq jeńister ustazyńyzdyń qol astynda jumys istep júrgende bastaldy ma, álde keıin jeke shyqqannan beri me?
Birinshi jeńisterim ustazymnyń qol astynda bastaldy, ol kisi shyǵyrmashylyqqa túrtki berdi, baıqaýlarǵa ıtermeledi. Birinshi ret qatysqanymda, «Sheber» atty respýblıkalyq baıqaýdyń fınalısti boldym, sol kezde jumysty jasaý barysynda ustazym ıdeıa jaǵynan kóptegen keńester berdi. Atalǵan baıqaýǵa ekinshi ret qatysyp, jeńimpaz bolǵan ýaqytta da ustazymnyń qolynda júrdim. Al halyqaralyq sapa belgisin jeke shyqqanan keıin aldym.
Jalpy jumystaryńyz qazaqı taqyrypta oryndalǵan, al abstrakııalyq jáne zamanýı baǵyttaǵy shyǵarmashylyq jumystarǵa qalaı qaraısyz?
Qazir kóbinese ulttyq naqyshtaǵy buıymdar jasaýdamyn, biraq jaqyn bolashaqta shyǵarmashylyq jumystarǵa kóńil bólýge tyrysamyn, ózimdi sol salada kóremin. Sondyqtan, qazir bul týraly oılanyp júrmin, eskızder syzyp, izdenis ústindemin. Qansha degenmen, ulttyq zergerlik – bizdiń nanymyzdyń kózi, sondyqtan bas salyp shyǵarmashylyq ónerge ketip qalý qıyndaý.
Qarjy jaıly aıtyp kettińiz, Qazaqstanda qoldan shyqqan zattarǵa tutynýshylardyń kózqarasy, satyp alý qabiletteri qandaı?
Zergerlik buıymdar jasap-aq kún kórýge bolady. Búgingi tańda halyqtyń ulttyq buıymdarǵa kózi ashylyp kele jatyr, kóp narsege mán beredi: sapasyna, oıý-órnegine. Suranys artyp keledi, meniń negizgi baǵytym – Mańǵystaý oblysy.
Ulttyq naqyshtaǵy jumystar demekshi, sonda baıqaýlarǵa qatystyrǵan jumystaryńyz ulttyq, tarıhı zattarǵa replıka bolǵany ma, álde ózgeshe oı salyp jasadyńyz ba?
Meniń jumystarym qazaqı baǵytymen óz oılarymnyń sımbıozy dep aıtsam bolady, qansha degenimen de, jumystaryma erekshelik berip, tehnıkalyq jaǵynan kúrdeli zattar jasaýǵa tyrysamyn.
Al, Batys Qazaqstannan basqa óńirler she, zergerlik jumystardy qalaı qabyldaıdy?
Meniń tapsyrys berýshilerimniń shamamen 80 paıyzy elimizdiń batys óńirleriniń turǵyndary, al 20 paıyzy basqa oblystar desem bolady. Qytaıǵa da jiberilgen tapsyrystar boldy, jalpy barlyq jerde qyzyǵady.
Sizdiń jumystaryńyzdyń baǵa segmenti qandaı?
15 myń tengeden 500-600 myńǵa deıin barady. Kólemine, kúrdeliligine qaraı baǵasy da kóteriledi. Ulttyq naqyshtaǵy buıymdardy el arasynda kóbinese jaǵdaıy bar jáne ónerge jaqyn adamdar ǵana alady degen sterıotıp bar. Alaıda, tapsyrys beretin klıentterimniń tabysy ortasha azamattar desem bolady.
Batys sheteldikter bizdiń ulttyq zergerlikke qalaı qaraıdy? Jalpy, qyzyǵýshylyq tanyta ma?
Ondaı satyp alýshylar mende áli bolǵan emes, kórmelerde qyzyǵýshylyq bildirse de, olardyń talǵamy basqa. Sheteldikter kólemi kishirek, jeńilirek buıymdardy izdeıdi.
Al, shyǵarmalyshyqqa oralatyn bolsaq, qandaı buıym jasaýdy armandaısyz?
Men basqasha jaýap bereıin, kóbinese ózimniń shyǵarmashylyq jumystarym arqyly ekologııa taqyrybyna kóńil bólgim keledi, sondaı maǵynada bolsa eken dep oılaımyn. Shıkizatty tabıǵattan alatyn bolǵandyqtan, qorshaǵan orta máselelerin jumystarym arqyly kótermek nıetim bar. Tabıǵat-anaǵa degen iltıpatymdy osylaı bildirgim keledi.
Zergerlik buıymdar ishinde has sheberliktiń bıigi dep neni sanaısyz?
Oqyp júrgen kezde de kúrdeli buıymdar jasadyq, onyń ishinde beldik te, qylysh ta boldy. Biraq óz basym turmysqa shyǵatyn qyzdyń sáýkelesinen bastap, aıaq kıimine deıin tolyqtaı jıyntyq qylyp jasap shyǵarsam – men úshin sheberlik shyńy sol.
Bala kezden ónerge jaqyn bolmasańyz da balalyq shaqta ıkemdilik bolǵan shyǵar?
Qyzyq suraq. Boldy. Ónermen aınalyspasam da, keı kezde qolmen istelgen jumystar arqyly ózimdi erekshe sezinetinmin. Mysaly, syzý sabaǵynan tálim bergen ustazymyz – Muqash aǵaıymyz sheńberdi tepe-teń bólý boıynsha kishigirim kórme uıymdastyrdy, sol kórmege meniń syzǵan birneshe jumystarym tańdap alynǵan bolatyn. Keıin qaǵazdan meshit maketin jasadym, sol ýaqyttarda jaılylyq sezimde bolǵanmyn. Sol sezimder zergerlikti bastaǵan kezde qaıta oraldy.
Osy jyly pandemııanyń satylymǵa áseri sezilip jatyr ma?
Alǵashqy eki aı boıy eshqandaı satylym bolmady, qazir aqyryndap halyqtyń qyzyǵýshylyǵy qaıta artyp jatyr, apalarymyz aman bolsyn, sol kisiler kóp alady. Balalaryna, nemerelerine syılyq retinde zergerlik buıymdar syılaǵandy jaqsy kóredi. Ózderine de áshekeılerdi kúndelikti taqqanǵa satyp alady. Ásirese, Batys Qazaqstan, Mańǵystaýdaǵy satyp alýshylaryma erekshe qaraımyn. Olar qoldan jasalǵan buıymdardy qatty baǵalaıdy.
Keremet, Ardaq, osyndaı ashyq suhbatyńyzǵa raqmet, Sizge densaýlyq jáne shyǵarmashylyq tabys tileımin.