Baýyrjan Nógerbek: Qaı salada da kásibı mamannyń qadiri artsa...

Kınotanýshy, professor, ónertaný kandıdaty Baýyrjan Ramazanuly Nógerbek ustazymyzdan qazaq kınosynyń keshegisi men búgingisi jaıly áńgimelep berýin ótingen edik.
Baýyrjan Nógerbek: Qaı salada da  kásibı mamannyń qadiri artsa...

Suhbattasqan: Aıbar QONAQBAEV 

QazUÓÝ, kınotaný, III kýrs


– Qazirgi qazaq kınosy týraly jalpy ne aıta alasyz?

– Qazirgi qazaq kınosy jaqsy damýda. Túsirilip jatqan fılmder avtorlyq, memlekettik tapsyryspen túsirilgen jáne kommerııalyq sııaqty negizgi úsh baǵytty qamtıdy. Onyń ústine keıbir jas rejısserlerdiń fılmderi shetelge shyǵyp, júldeler alyp jatyr. Ishinde Ádilhan Erjanovty erekshe aıtýǵa bolady. Olardyń aldyndaǵy Serik Aprymov, Dárejan Ómirbaevtar búgingi kınoda ózindik qoltańbasyn qaldyryp júr. Qazirgi qazaq kınosynda úsh urpaq bar: Satybaldy Narymbetov pen Bolat Sháripovterdi aǵa býyn ókilderi desek, «jańa tolqynnyń» rejısserleri ortańǵy býynǵa jatady, keıingi býyn – jastar. Qazirgi anımaııalyq kınonyń da jaǵdaıy jaqsy. Adaı Ábeldınovtiń jaqsy fılmderin kórdik. Biraq,  qalaı  desek te, televızııalyq kınonyń, serıaldardyń kemesi órge júzip tur. Árıne,  olardyń kásibı deńgeıi ártúrli, sonda da kórermenniń suranysyna jaýap bere alady.

Tarıhı fılmderdi túsirý jaıly  bizge tapsyrma berilýde, biraq, ol jaǵy ońaı emes. Óıtkeni ondaı fılmderdi túsire alatyn myqty rejısserler joqtyń qasy. Mysaly, buryn «Otyrardyń kúıreýi» degen jaqsy fılm túsirildi. Onyń jaqsy shyǵý sebebi – senarııin Alekseı German men Svetlana Karmelıta esimdi tanymal kınematografıster jazǵan, oǵan basqa da belgili  rejısserler men kıno mamandary atsalysty. Al, odan keıingi fılmderdiń aty asa shyǵa qoımady, sonyń ishinde kóbimizge belgili «Kóshpendilerdi» aıtýǵa bolady. Múmkin, «Jaýjúrek myń balany» tolyq jaqsy deýge bolar edi, biraq munda kópshilik (massovka) qatysatyn kórinister azdaý. Sol sebepten, bolashaqta bundaı fılmderdiń qalaı shyǵatyny, kim túsiretini de úlken suraq dep oılaımyn. Ony túsirý bir bólek qoı, eń bastysy jaqsy dramatýrgııasy, senarııi bolýy kerek.

 

– Búgingi kúni elge nelikten kóńil kóterýge arnalǵan, «jeńil» fılmder ǵana ótimdi?

 Bul — búgingi kúnniń ǵana máselesi emes, únemi solaı bolǵan jaǵdaı. Jalpy, komedııalyq jáne melodramalyq fılmder kórermendi baýrap alatyny belgili. Sol sebepten ondaı fılmderdiń keń taralýy, oǵan túsken akterlerdiń tanymal bolýy – zańdy qubylys. Negizi, kórermen kınoteatrǵa demalý úshin barady. Onyń tereń oıǵa batyp, kúızeliske túskisi kelmeıdi. Kúni búginge deıin bul janrlardyń qatty damýynyń da sebebi – osy.

Al, eger biz avtorlyq kınoǵa, jalpy Cinema Art degen uǵymǵa jaqyn fılmder túsiretin bolsaq, onyń óziniń arnaıy kórermeni bolýy kerek. Ondaı kórermendi mektep jasynan, tipti balabaqshadaǵy kezinen bastap tárbıeleý qajet. Bir qyzyǵy, bizdiń Dárejan Ómirbaevtyń fılmderi Franııada reıtıng boıynsha joǵarǵy satyǵa shyqqan. Tipti, prokat jaǵynan da. Bylaı qaraǵanda, kórermendi onsha qyzyqtyratyn fılmder de emes. Biraq, ol jerde kınoǵa kózqaras ózgeshe. Kınonyń týǵan jeri de Franııa ekenin bilesizder. Halyqaralyq Kann kınofestıvali de sonda ótedi. Olardyń shyǵarmashylyq deńgeıi joǵary fılmderdi kórýge tyrysatyny baıqalady,  ondaı fılmderdi jarnamalaıtyn, kórsetetin ádeıi uıymdary bar. Sonyń arqasynda D. Ómirbaevtyń fılmderi «Avatardyń» aldyna shyǵyp ketti. Adamnyń aqylyna syımaıtyn dúnıe sekildi. Bizde «Avatar» birinshi oryn alyp jatsa, Franııada otandyq rejısserlerimizdiń fılmderi birinshi oryn alyp jatyr. Sol sebepti, bári kórermendi oqytý, daıyndaýǵa baılanysty. Ókinishke oraı, bizdiń bilim berý mekemelerinde kıno óneri, jalpy óner týraly dáris óte az beriledi, sondyqtan kórermender kúrdeli  fılmderdi kórýge  daıyn emes. Mundaı  fılmder kóleńkede qalyp jatyr.

 

– Búgingi qazaq kınosyndaǵy jas rejısserlerdiń aıaqalysy, olardyń jalpy shyǵarmashylyq qarqyny týraly pikirińizdi bilgimiz keledi...

–  Jalpy, 1994-shi jyldan T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda (ol kezde T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq memlekettik teatr jáne kıno ınstıtýty) kınorejısserlerdi daıyndaý bastaldy. Odan beri ótken jıyrma jyldan astam ýaqyttyń ishinde qanshama túlekter bitirip shyqty, olardyń birazy qazir fılmder túsirip júr. Bári de jas jaǵynan qatarlas. Áıtse de, ázirge olardyń aldynda kele jatqany Ádilhan Erjanov dep oılaımyn. Óıtkeni, onyń ózindik qoltańbasy bar. Sondaı-aq, Kann kınofestıvalinde «Ýrokı garmonıı» atty fılmimen júldege ıe bolǵan Emır Baıǵazındi aıta alamyn.

Biz buryn stýdentter kınofestıvalin ótkizetin edik. Sol festıvalderde osy ekeýi ylǵı basty oryndarǵa ıe bolatyn nemese «Eń úzdik rejıssýra» sııaqty júldelerdi jeńip alatyn, áıteýir qurqol qaıtpaıtyn. Osylarmen úzeńgiles taǵy da biraz rejısserler bar. Olardyń joly ashylmaı jatyr, al álgi  eki  rejısser qalaı alǵa shyqty? Sebebi, bul festıvalmen «Qazaqfılmniń» arasynda kelisim-shart bolǵan: basty júldeni alǵan rejısserǵa «Qazaqfılm» kınostýdııasy tolyqmetrajdy fılm túsirýge ruqsat beredi.

Biz rejısserler men operatorlardy teorııalyq turǵyda daıyndaýdy ǵana emes, olardy óndiriste synap, tájirıbe alýyna múmkindik berý, jarnama jasaý jaǵyn da oılaýymyz kerek. Al, ol úshin turaqty kınofestıvalder qajet. Qazirgi tańda T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda «Bastaý» atty halyqaralyq kınofestıvali bar. Rejısserlerdiń alǵashqy legi bıyl  bitirgeli otyrǵan bizdiń joǵary oqý ornynda bundaı shara áli kúnge deıin joq.

Biraz rejısserler jaqsy shákirtter daıarlady. Almatydaǵy óner akademııasynda belgili kınorejısser Dámir Manabaıdyń sheberhanasynda dáris alyp jatqan kóptegen stýdentter bar. Basynda aıtyp ótken Ádilhan Erjanov pen Emır Baıǵazın sol sheberhananyń túlekteri. Bulardyń aldynda Ardaq Ámirqulovtyń shákirtteri tanymal bolǵan. Olardyń ishinen Narıman Tórebaevtyń esimin aıtsaq ta jetkilikti («Antıromantıka», «Kishkentaı adamdar» t.b. fılmderdiń avtory). Bolat Qalymbetovtiń de jaqsy túlekteri az emes. Biraq, olardyń shyǵarmashylyǵy qarjy men jarnamaǵa baılanysty ekeni de kıno salasyndaǵylarǵa jańalyq emes.

Bizge rejısserlermen qatar saýatty prodıýserler kerek. Prodıýser degenimiz – fılmniń túsirilimine qarajat taýyp, ony jaryqqa shyǵaratyn adam. Qazirgi prodıýserler kıno arqyly kóp qarajat tabýǵa bolatynyn bilip, tek tabys tabýdy birinshi orynǵa qoıady. Kórermendi qyzyqtyratyn blokbasterlerdi túsirip, oǵan az qarajat jumsap, keıin ony eselep qaıtaryp alýǵa bolady. Biraq, óner retinde kıno qıyndaý is. Shetelde bul máseleniń sheshimi ózgeshe sheshedi. Onda prodıýserler aldymen bes-alty kommerııalyq jobany qolǵa alady da, odan tapqan aqshaǵa bir avtorlyq fılm túsiredi. Keıin sol avtorlyq fılm úlken festıvalderde júlde alady da, bulardy álemge tanymal etedi. Kann festıvalinde, jalpy shetelde júldelerdi rejısserge emes, prodıýserge tabystaıdy. Sondyqtan, bizge ázirge prodıýserler jetpeı jatyr.

 

– Ózińiz bastaǵan kınotanýshy mamandar qazirgi tańda nelikten únsiz qalýda?

–  Birinshiden, bári ókinishke oraı kınotanýshyny tek synshy dep qabyldaıdy. Shyqqan fılmniń kemshilikterin ǵana baıqap, jetistikterin kórmeıdi dep oılaıdy. Olaı emes. Kınotanýshy – fılmge ǵylymı kózqaraspen qaraıtyn maman. Teorııalyq kınotaný salasy bar. Kınotanýshy redaktordyń da qyzmetin atqarady. Qazir telearnalarda kórsetilip jatqan sheteldik fılmderdiń deńgeıi kásibı jaǵynan joǵary. Al, ol kórsetilimdi uıymdastyratyn, saraptap, tańdap alatyn da – redaktorlar. Ekinshiden, kınotaný mamandyǵynda oqyp, bitirgender tek synshynyń ǵana emes, jýrnalıstiń, redaktordyń, tipti prodıýserdiń de jumystaryn atqaryp júr. Shákirtterimizdiń arasynda ǵylym salasyna bet burǵandary da bar. Magıstratýrada, doktorantýrada oqyp, qazaq kınosy týraly zerttep, ǵylymı jumystaryn qorǵady. Sondyqtan, bul sala da burynǵyǵa qaraǵanda qazir damyp jatyr.

Keńes úkimeti jyldary eki-úsh kınotaný kandıdaty bolǵan. Olar: Qabysh Sıranov, Kamal Smaıylov, Baýyrjan Nógerbek, keıinnen Gúlnar Ábikeeva qosyldy. Al, qazir kınotanýshylardyń qatary ájeptáýir kóbeıdi.  Monografııa jazý, kitaptar shyǵarý jaǵynan da kınotaný salasy alda kele jatyr. Negizi, bizde kınotaný salasyn qolǵa alý óte kesh bastaldy. Oǵan deıin teatrtaný, ónertaný mamandyqtary boldy. Olar sovet zamanynan kele jatqan mamandyqtar, óıtkeni, teatr ınstıtýty boldy, al kıno ınstıtýty bolǵan joq. 1993-shi jyldan bastap, T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq Memlekettik teatr jáne kıno ınstıtýtynda osy mamandyq boıynsha shákirtter daıyndaýdy qolǵa aldyq. Sonyń arqasynda, qazir úsh ónertaný kandıdaty, eki Ph doktory bar, magıstranttardyń sany da óte kóp. Qazirgi tańda bes-alty magıstrant ózderiniń dıssertaııalaryn qorǵap, dáris berip júr ári olar barlyq ǵylymı konferenııalarda baıandamalar jasap, qazaq kınosynyń tarıhyn zerttep jatyr.

Merzimdi basylymdarǵa nemese televızııalyq baǵdarlamalarǵa shyǵý, árıne, bizdiń mindetimiz. Biraq, keıde jańa fılm shyǵyp jatsa, ony asyqpaı, oı eleginen ótkizip, saraptaýdy abzal kóremiz. Óıtkeni, rejısser birinshi fılmin óte jaqsy túsiredi de, ekinshi jumysy bólek bop jatady. Birinshi jumysta oǵan bári kómektesedi, sondyqtan ekinshi nemese úshinshi týyndysynan keıin ǵana adamdy baǵalaýǵa bolady. Eger, barlyq fılmderiniń deńgeıi birdeı jaqsy bolsa, onda ol bolashaqta jaqsy rejısser bolyp shyǵady. Sol sebepten asyǵyp, jýrnalıster álde keı synshylarymyz sııaqty birden jar salyp, qolpashtasaq, onda ol rejısser kóp uzamaı qurdymǵa ketip, joq bolýy da alys emes. Bárin de ýaqyt kórsetedi. Rejısser marafonǵa qatysýshylar sııaqty. Onyń kúshi, jigeri biraz fılmderge barýy kerek. Ol úshin asyqpaý kerek jáne sezimge erik berip bir fılmdi aspanǵa kóterip, al ekinshisin jermen-jeksen etseń – uıatqa qalasyń. Oılanyp baryp jazý da osy úshin qajet. Al, endi kıno teorııasy men tarıhynyń máselesi múldem basqa. Bul jaǵdaıda ýaqytynda óziniń baǵasyn alǵan fılmdi búgingi kún turǵysynan qaıta saralaý múmkindigi bar.  Bul óte qyzyq jumys, sebebi  áli kúnge deıin Sháken Aımanovtan bastap, qazirgi jas rejısserlerge deıin olar týraly jazylǵan, tereń zerttelgen monografııalar joq. Tek qana ǵylymı maqalalar, konferenııada jasalǵan baıandamalar nemese estelikter bar. Al, olardyń shyǵarmashylyǵyn alǵashqy fılminen bastap, sońǵysyna deıin zertteý – árkimniń qolynan kele bermeıdi. Reseıdiń Sergeı Eızenshteın, Vsevolod Pýdovkın, ýkraınniń Aleksandr Dovjenko sııaqty rejısserleri bastan-aıaq zerttelingen, ol úshin  ǵylymı ınstıtýttarda arnaıy bólimder eńbek etken. Sergeı Eızenshteınniń murajaıy bar. Qansha jyl boıy onyń alty tomdyq shyǵarmasy shyǵarylyp, dúnıe júzine nasıhattaldy. Bizdiń kınotanýshylar da sondaı deńgeıge jetse degen armanym bar. Qalaı bolǵanda da, qazaq kınosyn jan-jaqty zerttep, onyń deńgeıin álem kınosyna jetkizýimiz tıis. Tipti, bizdiń qazirgi rejısserler Dárejan Ómirbaev, Serik Aprymov,  Ermek Tursynov, Aqan Sataev, Danııar Salamat, Ádilhan Erjanov, Emır Baıǵazınderdi nege zerttemeske?

 

– Qazirgi jas rejısserlerdiń bilim deńgeıi burynǵy talaptarmen salystyrǵanda qandaı?

–  Bizde buryn «Sháken Aımanov iri plandy bilmeıdi» degen ázil bolatyn. Shyn máninde, rejısserdiń jaqsy ekendigi tehnıkalyq tásilderge baılanysty emes. A.Pýshkın aıtqandaı, «Ulylyq qarapaıym bolady».  Kóptegen klassıkalyq fılmderdiń tili óte túsinikti boldy. Al, qazir tehnologııa qatty damydy da, kez kelgen adam kompıýterdiń aldynda otyryp-aq anımaııalyq fılm qurastyra alady nemese kamerany alyp, áldeneni túsirip, montajdaı salady. Biraq, eń bastysy adamnyń oılaýy, onyń ómirge degen kózqarasy, basqasha aıtqanda, rejısserlik konepııa bolýy qajet. Osy jaǵynan kelgende bizdiń aǵa býyn rejısserlerimiz úlken sýretkerler bolǵan. Óıtkeni, olar erkin zamanda jumys jasaǵan joq. Bir oılaryn aıtý úshin ártúrli joldardy izdegen. Kez kelgen qazaq kınosynda balbaltastar, onda qashalǵan eski sýretter bolady. Ol ne úshin kerek? Onyń bári: «Biz burynnan kele jatqan halyqpyz, bizdiń tarıhymyz 1917 jyldan bastalmaıdy»  degen sóz. Biraq, bul oı jańaǵy aıtyp ótkender arqyly  astarly túrde aıtylǵan jáne ol sol dáýirdegi rejısserlerdiń sanasynan eshqashan shyqpaǵan. Olar osy oıdy nasıhattap otyrýǵa esh jalyqqan joq. Ulttyq sana-sezimdi nasıhattaýdyń taǵy bir joly kóne jazý nemese arabsha jazý arqyly kórsetetin. Bul sol ýaqyttaǵy «qazaqtar 1917-shi jylǵa deıin eshqandaı mádenıeti joq, jabaıy ómir súrgen halyq» degen ıdeıanyń qate ekenin astarlap jetkizýge tyrysty. Al qazir bundaı másele joq. Eshkim eshkimge kelip fılmińdi ózgert dep talap ete almaıdy. Basqasha aıtqanda, enzýra joq. Qalaǵan nárseni kórsetýge bolady. Biraq, erkindikti bergende fılm túsirý qıyn. Ne aıtý kerek ekenin bilmeı qalasyń. Qatań talap qoıylǵan kezde, solarǵa qarsy júrýge tyrysasyń. Qazirgi tańda tehnıkalyq múmkindik te, bári de bar, biraq tyń ıdeıa joq. Al, bul eń bastysy. Sol sebepten, barlyq fılmder bir-birine uqsas, birin-biri qaıtalaıdy. Kórermen qandaı oqıǵa bolyp jatsa da, aldyn ala báriniń jaqsy bitetinin biledi. Al, keńes úkimeti jyldary túsirilgen fılmderdiń sońy eshqashan jaqsy bitpegen. Ol shyǵarmalarda tragedııa boldy. Ony da bir shablon dep aıtýǵa bolatyn shyǵar, biraq, keıipkeri bir oı úshin, ıdeıa úshin ólimge basyn tigedi. Sol arqyly ol kórermenge qatty áser etetin. Qazirgi kórermen ekranda bolyp jatqan oqıǵaǵa  oıyn retinde qaraıdy. Ol oıynnyń da qalaı biteri de beseneden belgili. Sodan-aq ekshn janry, melodrama, komedııalar birin-biri qaıtalaıdy. Kásibı deńgeıi sıýjetke emes, tek akterlik oıynǵa ǵana baılanysty bop turady. Burynǵy fılmderde sıýjet, oqıǵa, aıtar oı mańyzdy boldy. Jańa aıtylyp jatqan «Ýrokı garmonıı» da «jańa tolqyndy» qaıtalaý. Oǵan uqsas 1990-shy jyldary talaı fılmder túsirilgen. Biraq, qaıtalaý bolsa da, ol fılmniń kásibı deńgeıi joǵary. Kezinde «jańa tolqynnyń» rejısserleri fılmderin eki-bes myń dollarǵa túsirdi. Fılmge ketken qarajattyń mólsherin suraǵandardyń barlyǵy ań-tań bolatyn. Bunysy qaljyń shyǵar, sonshalyq az qarajatqa mundaı fılmderdi túsirý múmkin emes deıtin. Sonysymen-aq ol qyzyq boldy. Naǵyz jaqsy fılmder óte az qarajatqa túsirilgen. Ol fılmderde úlken ıdeıa, tereń oı boldy. Olar sovet ókimeti áli qulamaı, aıaǵynda tik turǵan kezinde de sol kezge qarsy túsirilgen fılmder.  1991 jyly KSRO qulasa, bul fılmder 1989 jyly túsirildi. Paradoks osynda bolyp otyr: sovet úkimetiniń qarjysyna ıdeologııalyq jaǵynan bir-birine qarama-qarsy fılmder túsirilgen. Bul fılmderdiń shetel kórermeniniń asa qyzyǵýshylyǵyna tap bolǵany da, biraz júldelerdi jeńip alǵany da sol sebepti. Al, qazir bárin aıtýǵa bolady, sondyqtan ıdeıalar az dep oılaımyn. Sol baıaǵy bankti tonaý, nashaqorlyq, maskúnemdik, tapansha arqyly máseleni sheshýge umtylys – batys kınosynyń úırenshikti taqyryptary, solardy qaıtalap túsirip jatyr. Jańa oılar joq. Al, nege biz búgingi kúndi túsirmeımiz? Eń qyzyǵy, sovet kınosynyń altyn ǵasyry, 1920-shy jyldary, eshnárseni oılap tappaı-aq, bolǵan ómirdi túsirdi. Iá, qazir tarıhı qatelik boldy delinip jatyr, biraq oǵan barǵan adamdar «jańa joldy taptyq,  qoǵamda kedeı de emes, baı da emes, bári teń bolady» dep, búgingideı oılaǵan joq ǵoı. «Osy teńdik úshin kúresýimiz kerek» dep, qarapaıym adamdy qurmettep, fılmder túsirdi. Al, qazir biz fılmdi bıýdjetine qaraı baǵalaıtyn boldyq. Fılmderge ketken qarajatty nasıhattaıdy jáne neǵurlym kóp qarjy shyqsa, soǵurlym sapaly sııaqty kórinip turady. Fılmge bıýdjetten qomaqty qarajattyń bólinýi – ony túsirýde tehnıkanyń múmkindigi mol, zamanaýı túrin  paıdalanýǵa jol ashady. Mol qarjy  fılmge túsetin akterdiń sheberligin arttyra almaıdy. Alaıda, bundaı fılmder eki-úsh jyldan keıin kóp fılmniń biri bolyp qalady. Óıtkeni,  jańa tehnıkalyq quraldar  jyl ótken saıyn  jańara  beredi, al, akterlik óner ózgermeıdi. Mysaly, alpys jyl ótse de, Nurmuqan Jantórınnen asyp Shoqan Ýálıhanovty áli eshkim oınaǵan joq. Onyń  keremet akterlik sheberligi  «Onyń ýaqyty keledi»  fılmi arqyly el esinde máńgilik qaldy. Júz jyldan keıin bul materıal budan da qundy bolady. Al, Tımýr Bekmambetovtiń Reseıde túsirgen fılmderi on bes jyldan keıin umytylady. Sebebi,  áserli, ásem beıneden basqa onda eshnárse joq. Qazirgi jastardyń arzan ádemilikke qyzyǵyp, kórseqyzarlyqqa urynatyny  ókinishti, biraq shynaıy óner basqa. Óner dramatýrgııaǵa, akterlik sheberlikke, aıtar oıyna baılanysty. Osy úsh shart saqtalmasa, odan úlken óner týyndysy týmaıdy.

 

Jas rejısserlerge ne qajet?

–  Rejısser – erekshe mamandyq. Sovet zamanynda rejısserlikke orta mektepterdi endi ǵana bitirgenderdi qabyldamaıtyn. Keminde bes jyl basqa salalarda jumys jasap, áskerden ótip, ómirdi kórgen, aıtary bar adam bolýy kerek bolatyn. Rejısser de bul salaǵa bir nárseni aıtý úshin keledi ǵoı. Eger, aıtaryń joq bolsa ne isteısiń? Árıne, «bir qyzǵa ǵashyq bolyp, biraq, ol jaýap qatpaı, ómirden túńildim» deýge bolady. Bitti. Basqa taqyryp joq. Biraq, bul ómirdegi eń alǵashqy qadamdar ǵoı. Ómir degen adamnyń jasóspirim kezimen shektelmeıdi, ol tek bastamasy. Sondyqtan, bizde tereń oıly fılmder joq. Ondaı fılmderdi Federıko Fellını, Ingmar Bergman sııaqty jasy keminde elýden asqan rejısserler túsiredi. Al, endi Sergeı Eızenshteın jıyrma bes jasynda óziniń alǵashqy fılmin túsirdi. Bul — urandatqan ıdeologııalyq fılm boldy. Sergeı Eızenshteın bul oıǵa sendi. Biraq, keıin kúmándana bastady da, jasy kele «Ivan Groznyı» fılmin túsirdi. Eseıip, oılanyp, qııanatpen jaqsylyq ákelýdiń múmkin emes ekenin túsindi. Basqa adamdardyń berilgen buıryqty oılanbaı oryndaıtynyn kórip, bılikte otyrǵan adamnyń dıktatorǵa aınalatynyn túsindi. Sol «Ivan Groznyı» dıktatorǵa qarsy fılm bolyp shyqty. Birinshi bólimi aldamshy, aılaǵa qurylǵan bolatyn, Stalın ony kórip,  unatty. Al, ekinshi bóliminde adamnyń bıliktiń býyna mastanyp, aınalasyndaǵy ótip jatqan dúnıege kóz juma qarap, naqty ómirmen baılanysyn joǵaltqan kezde,  birtindep onyń da jaman jaqtary beleń ala bastaıtynyn kórsetýi arqyly óziniń narazylyǵyn bildirdi.

 

– Qazaq kınosynyń bolashaǵyna qatysty qandaı tilekterińiz bar?

–  Qazaq kınosynyń gúldene berýin tileımin! Jalǵyz tilegim bar, qazaq kınosynda naǵyz mamandar jumys jasasa eken. Óz isiniń kásibı mamandary bar árbir jerde tártip, adal nıet, jan tazalyǵy bolady. Al, bul salaǵa kezdoısoq kelip qalǵan, saýatsyz, maman deýge kelmeıtin adamdar júrgen jerde árdaıym ádildik aýylynan alys, jeńil joldy izdeý bastalady. Sol mamandyqtyn qadirin ketiretin de osyndaı jaılar.

– Áńgimeńizge kóp rahmet!