Álisher, marapat qutty bolsyn! Forým qalaı ótti?
Rahmet! Keremet ótti. Qyrǵyz aǵaıyndar qonaqjaılylyqtyń barlyq úlgisin kórsetti. Qonaq bolyp, erkelikke salynǵan sátterde qabaq shytpaı, shyraıly kóńilderiniń shynaıy ekenin kórsetti. Degenmen, «nege ulttyq konkýrstaǵy rejısserlerge de qonaqtar sekildi kóńil bólinbeıdi» degen oı keldi. Bul jaǵdaı bizdiń eldiń kınofestıvalderinde de oryn alyp jatady. Festıval – ótip jatqan eldiń kınosyn damytý úshin jasalady emes pe? Al ulttyq kınony sol eldiń azamattary jasaıdy. Bolashaqta osy bir «áttegen-aıǵa» kınofestıval dırektorlary kóńil bólse deımin.
Qyrǵyz ónerpazdarynyń unaǵan qyry?
Qyrǵyz jas kınogerleri shynaıylyqtyń kózine týra qaraı alatyn sekildi kórindi. Shynaıy ózderin kórsetý arqyly qyrǵyz fılmderi kóptegen festıvalderde júredi. Qyrǵyz kınogerlerine «Osy shynaıylyqqa óz dárejesinde rejıssýra qosylsa, sizderde Aqtan Arym Qubat sekildi rejısserlardyń sany kóbeıer edi» dep birneshe márte tamsana aıttym.
Bizdiń jas kınogerler de shynaıylyqqa jaqyn bolýǵa tyrysady. Senińshe ne jetispeıdi?
Keıde akademııanyń stýdentteri reti kelip qalsa, «Qandaı keńes beresiń?» degen suraq qoıady. Ózi ilinip-salynyp júrgen adamnan keńes suraǵanda, qolymdaǵy taıaǵymmen qoıyp qalǵym keledi. Kúnine birneshe fılm kórip, mamandyǵyna qatysty kitap oqyp, qolyna kamerasyn alyp túsirse... Eńbektenbeıdi, biraq keremet rejısser bolǵylary keledi. Bir ret qolynan kelmese kúızeliske túsip, beısharanyń ómirin keshedi. «Ne bop qaldy?» deseń, «Shyǵarmashylyq kúızelis» deıdi. Tabandylyq jetispeıtini kórinedi.
Bizde qatarlastarynan keńes suraý qalypty nárse me?
Eń alǵash akademııaǵa túsken sátte, pedagogtardyń biri: «Biz senderge mynaý «A», mynaý «B» dep úıretemiz» degende qýandym. Birneshe aptadan keıin, S.Eızenshteınniń «Rejıssýrany úıretýge bolmaıdy, biraq ony úırenýge bolady» sózin qaıtalap, búkil mindetti ózimizge aýdardy. Sol sátten bastap, álippedegideı a – t –a «ata», a – p – a «apa» dep izdenýdi bastadym. Ónerdegi ardagerler ózderi jasaı almaı qalǵan dúnıelerdi bizge, jastardyń moıynyna artyp jatyr. Joldy qazyp, «shuńqyrlap» ketip, bizge «jamańdar» deıdi. Biraq, biz óz jolymyzdy izdegimiz keledi.
Forýmǵa qatysqan «Karantın» derekti fılmine deıin kórkemsýretti fılmder túsirip júrdiń («Adyraspandy» qanshalyqty derekti deýge keletinin bilmeımin). Derekti fılmmen «Baıqońyrda» «Úzdik derekti fılmdi» alyp, «Úmitte» marapattalǵanyńdy qalaı qabyldaısyń?
Buǵan deıin men qııal áleminde ómir súrgen sekildimin. Bastapqy fılmderim meıirimdi, ańǵal fılmder boldy. Keıin «Adyraspan» shyqty. Kóbi qoıylǵan fılm deıdi. Oǵan kelisemin. Biraq, kórkemsýretti fılmniń restavraııasy rakýrsynan qaraǵanda derekti fılm. «Karantın» ózimniń otbasymdy baqylaý. «Úmitte» júrgenimde «Bul otbasyny qalaı baqyladyńyz?» dep surady. «Bul meniń otbasym» degende tańyrqady. Jaqyndarym arqyly naǵyz ózimdi kórsettim. Osy arqyly «shynaıylyq meniki shyǵar» degen oı keldi.
Shyndyǵynda, naǵyz kınony derekti, derekti emes dep bólýge kelmeıtin sekildi. Bolashaq kınematografııa derekti kıno men kórkemsýretti fılmniń qosyndysy bop qaıta tirilýi múmkin. Qaıta tiriledi deýimniń sebebi, buǵan deıin kıno eki baǵytta da shegine jetip úlgerdi. Rejısser óz oıyn qandaı tásilmen jetkize alady, sonymen qoldanýy tıis. Qatyp qalǵan qaǵıda bolmaýy kerek.
Endigi kezekti anımaııa alatyndaı kórinbeı me?
Anımaııa men úshin balalyq shaǵymda ala almaı qalǵan, toltyra almaı qalǵan sezimderdi alý. Adamdardyń meıirimsizdiginen, qoǵamdaǵy jaýyzdyqtan demalǵym kelgen kezde kóremin. Biraq anımaııa naǵyz adamdardyń shynaıy sezimderin bere almaıdy. Adamnyń emoııasyn adamnan basqa jaratylys jetkize alady dep oılamaımyn.
Qandaı da bir fılmińdi kórgennen soń, nendeı sezimdi bastan keshkenińdi sezýge bolady. Ýaqyt óte kele sýretkerler shynaıylyqtan, shynaıy emoııadan alshaqtaı bastaıdy. Osy máselege tap bolamyn dep qoryqpaısyń ba?
Meniń túsinigimde jannyń jaratylǵanyna mıllıon jyl. Adam oqyp, kórip, izdený arqyly tereńdeı túsedi dep oılaımyn. Keıde adam kishkentaı bıikke jetkende, sol bıikte qalyp ketedi. Ary qaraı sekirýge qorqady. Kóp rejısserlardyń túbine jetken de sol sekildi. Ony E.Kýstýrıa sekildi «Andegraýndtan» keıin ózińdi qaıtalap jatqandaısyń» degenge, «Men bıigime jettim, endi quldyraý ǵana qaldy» dep, moıyndaǵandar bar. Keıbiri buny úzildi-kesildi moıyndamaıdy. Adamzattyń múmkindigi shekteýli ekendigine kóndige almaı únemi qarsylasatyn – rejısserlar. Qazirgi meniń shyǵaryp jatqanym bilimsiz, álem kórmegen, óziniń sheńberindegi Álisherdiń tolǵaǵy. Segiz aı karantınde jatyp, túsirgen birneshe fılmderimde men emes, basqa adam túsirip júrgendeı sezimde boldym. Biraq, týyndyny túsirip, ishimdegini shyǵarǵannan keıin jeńildedim. Ónerdiń birden bir qudireti osynda ma deımin.
Barlyq fılmderińde oqıǵa aýylda ótedi. Qashan qalaǵa kóshesiń?
Men áli aýyldyń ómiri týraly tolyq metr túsirgen joqpyn. Qalalyq adam kim bolǵysy kelse de, jaǵdaı bar. Aýylda ondaı múmkindik te, jol kórsetetin adam da joq. Janbaı jatyp, sóngen jastar kóp. 10-11 synypta oqyp júrgen jastardyń ata-analary kóbine «ashtan ólmeıtin» mamandyqtar tańdatqyzady. Qystan aman-esen ótý, toı-jıyn bola qalǵan jaǵdaıda uıatqa qalmaý qaǵıdalarymen ómir súrgen ata-ana balasyna kóp dúnıe úırete almaıtyn shyǵar. Bolashaq fılmimde osy taqyrypty qozǵasam deımin. Maqsatym adamdardy tárbıeleý emes – álemdik tórt din adamzatty tárbıeleı almaǵannan keıin meniń qolymnan kelmesi anyq – adamǵa oı salý. Al qala sol mádenıetti sińirgennen keıin birge keletin shyǵar.
Búgin Halyqaralyq Kıno kúni. Osy kúni rejısserǵa qoıylatyn dástúrli «Siz úshin Kıno degen ne?» degen suraqty umytyp ketpeıik...
Kıno – joǵary qudiret. Sýretker Kıno degen úlken energııanyń bir bólshegin alyp, ishinen ótkizip shyǵarady. Kınonyń kómegimen meniń túısigimnen, oılaý dárejemnen asyp shyǵatyn qudiret bar. Sol úshin kınony jaqsy kóremin.
Búgingi kúni kınematograf nege ózine deıingi ónerdi ysyrdy dep oılaısyń?
Ózimdi de kóp tolǵandyratyn suraq. Bunyń jaýabyn dinı fılosofııadan taptym desem, artyq bolmas. Adamnyń eki ulynyń biri ekinshisin óltirip, ólgen deneni ne isterin bilmeı arqalap alyp, kete bergen desedi. Bir ýaqytta bir qarǵa, ekinshi bir qarǵany óltirip, ólgen deneni jerge kómgenin kóredi. Sony qaıtalap, adam ólgen baýyrynyń denesin jerge kómgen. Budan bizdiń kórgenimizdi tez sińirip, tez qabyldaıtynymyzdy aıtýǵa bolady. Sol sebepti de kıno adam ómirinde erekshe orynǵa ıe boldy dep oılaımyn.
Teatrda da kórermen vızýaldy qabyldaýyn qoldanady ǵoı?
Teatrdyń negizgi quraly – sóz. Dekoraııalar qoıylǵan. Kórermen rejısser qurǵan álemdi óziniń fantazııasymen elestetýge týra keledi. Al ózge álemdi tereńinen elestete bilý úshin, sizdiń fantazııańyz damyǵan bolý kerek. Kınoda bári daıyn, onda jalǵandyqqa jol joq.
Qazaq kıno óndirisinde ne ózgergenin qalar ediń?
Bizdiń kınematograf qart áke-sheshesiniń zeınetaqysyna jabysqan eńgezerdeı ul sekildi. Bizde kınony áli de aıaǵynan tura almaǵan bóbek sekildi kóredi. Bıýdjetke qarap otyrý – KSRO-dan qalyp qoıǵan jaman ádet dep sanaımyn. Osyny toqtatsa jas kınematografıstter memlekettik bıýdjetti kútpes edi. Táýelsiz prodıýserler kóbeıer edi. Naǵyz óner dárejesindegi kıno túsirse prodıýser aqshasyn aqtap, ataǵyn ala alar edi. Qazaqstanda kınoprokatty jolǵa qoıǵan memleket emes, jeke dara prodıýserler ǵoı. Osyny endi arthaýs kınoda qoldansa.
Keler jyldan ne kútesiń?
Aman-esen indetten qutylsaq jáne alǵashqy tolyqmetrajdy fılmimdi túsirsem deımin.