Sálemetsiz be, Tilek myrza! Bastamas buryn, bul suhbattyń maqsaty sizdiń shyǵarmashylyǵyńyz ben Qazaq anımaııasyna degen kózqarasyńyzdy tereńirek túsiný ekenin túsindirgim keledi. Biz sizdiń «Muzbalaq» jáne «Altyn adam» atty sońǵy jumystaryńyz týraly talqylap, túsirilim proesiniń keıbir mańyzdy aspektileri men shabyt kózderi týraly pikirińizdi bilgimiz keledi. Fılmniń premerasynan keıingi kúnderińiz qalaı ótti? Siz este saqtaǵan erekshe reakııalar nemese kórermenderdiń pikirleri boldy ma?
- Fılm Qazaqstannyń segiz qalasyndaǵy kınoteatrlarda prokatqa shyqty. Astana jáne Almaty qalalarynda premerasy boldy. Tek jıyrma shaqty kúndeı ǵana júrdi. Kóptegen adamdar izdep baryp kórip jatty, biraq basym kópshiligi orys tilin tańdaǵan bolatyn. Keıbir adamdar aıtyp qazaqsha nusqasyn qostyryp jatty. Qazirde ıýtýbtan qarasańyzdar pikirler kóp, qazir 7 mıllıon 400 myńdaı qaralym boldy.
Sizdiń «Muzbalaq» atty týyndyńyz synshylar men jankúıerlerdiń úlken qyzyǵýshylyǵyn týdyrdy, men sizge shyǵarmashylyq úderisińiz jáne túsirilim kezinde qabyldanǵan sheshimder týraly birneshe suraqtar qoıǵym keledi.
Siz anımaııadaǵy mansabyńyzdy qalaı bastadyńyz? Bul salada sizdi ne qyzyqtyrdy? Sizge jáne sizdiń shyǵarmashylyǵyńyzǵa qandaı anımaııalyq fılmder nemese serıaldar áser etti?
- Ózim mektep kezinen sýretter salamyn, sýretke qyzyǵatynmyn, sheteldiń, kóbine Japonııanyń serıaldaryn, mýltfılmderin kórip óstim. Dostarymmen mýltfılmdi qalaı jasaıdy, nege qazaq tilinde jasamaıdy dep armandaıtynbyz. Keıin Almatyǵa oqýǵa keldim. Alǵashynda sýretke tapsyraıyn degenmin, anımaııanyń damyp kele jatqanyn kórip, tapsyrdym. Negizinen osy salaǵa kelýime áser etken Japonııanyń serıaldary. Áıgili adamdar týraly túsirgen serıaldar bar: áıgili adamdar qalaı jańalyq ashty, solardyń ómirbaıany balalyq shaǵyn kórsetetin serıaldar. Ishý deıtin balalarǵa arnalǵan serıal, keıin Dısneıdiń tolyqmetrajdy fılmderi áser etti.
Eger siz kez-kelgen tanymal anımatormen seriktes bola alsańyz, ol kim bolar edi jáne nege?
- Qazirgi tańda Turlybek Maıdanmen birge týyndylardy jasap kelemiz. Akademııany 2011-de bitirip, sodan beri Turlybek Maıdanmen qysqametrli, tolyqmetrli úlken týyndylardy jasap, sol kisimen birge shyǵarmashylyq baılanystamyz. Al shetelden bolsa Haıao Mııadzakımen jumys jasaǵym keledi. Onyń jasaǵan týyndylarynyń ózine tán ulttyq saryn bar, fantazııa bar. Osy salada ózin kórsetken, eńbekqor anımator, sol kisimen jumys jasaǵym keledi.
Anımaııalyq fılm túsirý barysynda rejısserdiń róli qandaı? Sizdiń joba barysyndaǵy negizgi mindetińiz?
- Men akademııada Tamara Muqanovanyń sheberhanasynda oqydym, sol kisi bizge "Rejısser degen ol dırıjer, barlyǵyn júıege túsirip turatyn adam" dep únemi aıtatyn. Shynymende, rejısser fılmniń basynan aıaǵyna deıin nazar aýdaryp otyratyn, ár bir detalǵa, kadr, mýzyka, anımaııaǵa nazar aýdaryp otyratyn adam. Joba barysynda sol jobanyń jaqsy shyǵýyna jetekshiilik etý, búkil proesti basynan aıaǵyna deıin qadaǵalap qaraý. Raskadrovka salý, senarıdi qurastyrý, anımaııany tapsyrmaǵa berip, olardy tekserip alý, sosyn montajǵa qaraý, montajdy retteý, kompazıtormen, rejıssermen sóılesý, epızotqa saı etip mýzykalardy alyp shyǵý.
Kemeinde bir tolyqmetrli anımaııalyq fılm shyǵarý úshin qansha sýret salynýy qajet? Jáne bir fılm qansha jylda daıyn bolyp, ekranǵa usynylady?
- Bir tolyqmetrli mýltfılmge az degende 2-3 jyl berilýi qajet. Bizde «Muzbalaqty» jasaýǵa eki jarym jyl ýaqyt ketti. Ádette 1 mınýttyq fılmge 1440 sýret salynady, 1 saǵattyq mýlfılmge 86400 sýret salynady. Ol sýretter úsh qaıtara salynyp shyǵady: birinshi shımaı anımaııa bolady, ekinshi tazalaý, úshinshi detaldap boıaý.
Anımaııalyq fılm túsirýde anımatorlar tobymen jáne basqa mamandarmen jumys isteý ádistemesi qandaı? Anımatorlar, sýretshiler jáne dybys ınjenerleri tobymen qalaı jumys isteısiz?
- Bir jobany bastaý úshin senarıı daıyn bolýy kerek qoı. Senarıı daıyn bolǵan soń sýretshilermen sóılesip, sıýjetke baılanysty keıipkerlerdi talqylaımyz. Onyń syzyqtary, ár detaldary sıýjetke saı bolatyndaı jasaımyz. Sosyn keıipker daıyn bolǵan soń anımatorlarmen jumys jasaımyz. Anımatorlar búkil fılmdi sezinip, kórip shyǵýy tıis, ár keıipkerdiń minezine, sol keıipkerdi maqsatyna saı etip qımyldatyp shyǵýy kerek. Akterlik sheberligin jetkizý kerek, artyq ketken jerlerin túzetip, aıtyp otyramyz. Eki kezeń bolady, birinshisi shımaı (chernovoı) - oǵan shýmdardy jınap jazyp alynady. Keıin taza shý (chıstovoı shým) jazylady. Osylaısha dybys rejısserimen birge otyryp, fılmniń shýlaryn daıyndap shyǵamyz.
Anımaııalyq fılm túsirý proesi týraly aıta ketseńiz. Siz ıdeıany qalaı damytasyz, senarıı qurastyrasyz jáne keıipkerler jasaısyz?
- Ár adamda ıdeıa ártúrli týyndaıdy. Bizdiń túsirip júrgen mýltfılmderdiń ıdeıasyn qazaqtyń ertegi ańyzdarynan, salt-dástúrinen, mıfterinen alamyz. Osy arqyly biz óskeleń urpaqqa ulttyq qundylyqtarymyzdy kórsetip, sony joǵaltpaý úshin, kóbine soǵan jumys jasap júrmiz.
Sizdiń jumysyńyzda anımaııanyń qandaı tehnıkalyq aspektileri erekshe nazar aýdarýdy qajet etedi? Anımaııalyq effektilermen nemese vızýaldy bólshektermen baılanysty qıyndyqtardy qalaı sheshesiz? Siz ózińizdiń shyǵarmashylyǵyńyzdy qalaı yntalandyrasyz jáne jańa sheshimder tabasyz?
- Negizi, anımaııanyń jasalý joldary birneshege bólinedi. Mysaly, klassıkalyq, 3D, perekladka, qýyrshaq anımaııasy. Jasalý joldary ártúrli baǵdarlamalarmen jasalady. Klassıkalyq anımaııa jasaǵan kezde nazar aýdaratynymyz kameranyń qozǵalysy, kadrdyń sulýlyǵy, kórkemdik jaǵyna nazar aýdaryp, shyǵarýǵa tyrysamyz. Sol jerde jaryq, kóleńke, ottar, tolqyndar degen sııaqty zattar qoıylady.
Anımaııalyq keıipkerlermen jumys isteý kezinde qandaı mańyzdy aspektilerdi eskerý qajet? Ár keıipkerdiń biregeıligi men ereksheligin qalaı jasaısyz?
- Senarııge baılanysty keıipkerdiń mańyzdylyǵyna qaraı onyń obrazyn jasaımyz. Jasalý jolynyń ózindik zańdylyqtary bar. Mysaly jaǵymsyz keıipkerdi barynsha qyrly, úshkir buryshtarmen, usqynsyz etip, adamǵa beretin áserine baılanysty salamyz. Al basty keıipkerdi barynsha tartymdy, domalaq buryshtar arqyly salamyz. Tústik erekshelikterimende bir-birinen ajyratyp kórsetemiz. Keıipkerdi asha túsý úshin detaldaryna jáne qozǵalysyna nazar aýdaramyz.
Anımaııalyq fılmniń sapasyn anyqtaýda qandaı faktorlardy mańyzdy dep sanaısyz jáne anımaııa ındýstrııasyna kirgisi keletin jas rejısserlerge qandaı keńester bere alasyz?
- Osy salanyń mamany retinde, eń aldymen rejıssýrasy, kórkemdik sheshimi, anımaııasy, ár kadrdaǵy kompozıııasy, shým, kompozıtorlyq sheshimderine nazar aýdaryp qaraý qajet. Bizdiń ustazymyz aıtatyn, bir mýltfılmdi bir ret qana kórip qoımaı, ony birneshe ret kórý qajet dep. Birinshi rejıssýrasyna, ekinshi anımaııasyna, kórkemdik sheshimine, kompozıııasyna bárine qaraý kerek, sol kezde ǵana túsinip zertteısiń. Kadr, montaj, rıtmi bári mańyzdy orynda. Osy salaǵa keletin rejısserlarǵa aıtarym, kóp izdenip, kóp kitap oqyp, jan-jaqty ózimizdiń ulttyq qundylyqtardy zertteý kerek. Bizdiń anımaııa salasy tabandylyqty qajet etetin mamandyq. Sondyqtan ózi tańdaǵan isine berilip súıip istegen kezde jaqsy rejısser shyǵady.
«Muzbalaq» anımaııalyq fılminde qoldanǵan eń erekshe nemese eksperımenttik anımaııa tehnıkasy týraly aıtyp berseniz.
- Muzbalaqta eksperımenttik anımaııa degen negizi joq. Bul jerde klassıkalyq anımaııa bolady, arasynda 30% 3D-men jasaǵan jerlerimiz bar. Qazaq anımaııasy úshin 3D men 2D-ny qosyp eki túrli tehnıkany baılanystyryp kórdik. Mysalǵa, qustyń ushqan jerlerin 3D men jasadyq.
Biregeı etý úshin «Altyn adam» mýltfılmine qandaı jańa ıdeıalar nemese tujyrymdamalar engizesiz?
- «Altyn adam» jobasyndaǵy eń mańyzdy nárse osy ıdeıasy dep aıtýǵa bolatyn shyǵar. «Altyn adam» degende bizge kóbinese saýyt eske túsedi. Adamnyń syrtqy kelbetiniń sulýlyǵy emes, ol adamnyń ishki jan dúnıesiniń kórkemdigi, jan dúnıesiniń altyn ekendigin, basty keıipkerdiń naǵyz adamdyq qasıeti bar ekenin kórsetý negizgi maqsatymyz boldy. «Altyn adam» degende tek saýyt qana eske túspeı onyń ishindegi adamnyń qazirgi álemge kerek adamı qasıetterge baı ekendigin kórsetý.
Jańa «Altyn adam» jobańyzda jasaýǵa tyrysatyn kórneki atmosfera stıli týraly aıtyp berseńiz. Belgili bir kóńil-kúıdi jetkizý úshin qandaı dızaın elementteri men tústerdi, tehnıkalyq ınnovaııalardy nemese zamanaýı quraldardy qoldanasyz?
- «Altyn adam» fılminde Taıǵan degen antagonıst keıipker bar. Taıǵan Saq dalasyna shabýyl jasap, sol jerde Altyn patshalyqty basyp alady. Sol shabýyl jasaǵannan bastap biz fılmge jasyl tústi engizdik: jasyl tústi tumandar bolady, basynda surlanyp baryp odan keıin jasyl túske ózgeredi. Mine osy arqyly biz antagonıst keıipkerdiń atmosferasyn, onyń túsin jasyl qylyp aldyq. Onyń turatyn jerin ústemdik kúshtiń beınesi retinde qara jasylmen kórsetpekpiz.
Al basty keıipker Ańqyldyń tústerin sol Saq dáýirinde qoldanǵan «qyzyl», «sary» , altyn ispetti ashyq tústermen kórsetýge tyrystyq, úıitkeni sol Ańqyldaǵan minezi bar ashyq jarqyn óziniń boıyndaǵy jaqsylyǵymen kórinýi úshin, sol keıipkerdi alyp shyǵý úshin sondaı taza ashyq tústerdi qoldandyq.
Jańa jobańyzda dybystyq dızaınnyń róli qandaı? Atmosferany ereksheleý jáne jobanyń emoıonaldy kúshin arttyrý úshin dybystyq effektiler men mýzykany qalaı tańdaısyz? Jalpy sizdiń anımaııańyzda mýzyka qandaı ról atqarady?
- Jalpy bir mýlfılmde mýzyka elý paıyz mańyzdy ról atqarady. Sondyqtan, osy fılmde qazaqı aspaptarmen zamanaýı stıldegi mýzykalardy qoldanyp jatyrmyz. Sonymen qatar bizdegi mańyzdy úsh-tórt jerde saýndtrek bar. Sol saýndtrekte keıipkerdiń minezin ashýǵa, damyp jatqan oqıǵany ashýǵa barynsha sol áýenmen árleýge tyrystyq.
Suhbatyńyzǵa rahmet, Tilek myrza!