- Alǵashqy suraǵymyzdy kıno salasyndaǵy jolyńyzdan bastasaq. Rejıssýraǵa qalaı keldińiz?
- Biz óner akademııasyn jazýshy Ákim Tarazıdyń sheberhanasynda «kınodramatýrg» mamandyǵy boıynsha támamdadyq. Bizge sol kezde Ákim aǵaımen birge rejıssýradan belgili kınorejısser Satybaldy Narymbetov te dáris berdi. Demek, dramatýrgııamen qosa rejıssýradan da tálim alyp shyqtyq deýge bolatyn shyǵar. Biraq oqýdy bitirgen soń birden kıno salasyna aralastyp kettik deýge kelmes. Áýeli jumys izdep telearnalardy jaǵaladyq, keıin sahnany da saǵaladyq. Al, kınoǵa bizdiń kýrstan, birge oqyǵandardyń arasynan Danııar Salamat erteleý aralasyp ketti. 2005 jyly Danııardyń debıýttik «Jóshá» degen fılminde basty rólde oınadym. Bul kınodaǵy akterlik qadamym edi. Sol kezden kınoǵa betburys bastaldy. Keıin Danııardyń Qazaqfılm kınostýdııasynda túsirilgen birneshe fılminde jumys jasadym. Sóıtip júrip 2015 jyly ózimniń qarjyma debıýttik «Kúrke» degen fılm túsirdim. Kıno ónerine bet burýymnyń uzynyrǵasy osylaı... Al, rejıssýraǵa qyzyǵýymnyń sebebi rejısser Serik Apyrymov desem bolatyn shyǵar. Serik aǵanyń «Qııan» degen fılmin bilesiz ǵoı. Sol fılmdi kórgende kıno týraly oıymda bir bulqynys paıda boldy. Meniń dúnıe tanymymnan, ómir súrý saltymnan, qarapaıym qazaqy tirlikten de estetıka taýyp kıno túsirýge bolady eken aý. Óte qarapaıym ári óte sheber fılm! Keıin ustazymyz Satybaldy aǵaıdyń dárisinen kıno tilin túsinip, onyń túsirilýi týraly oılarymyz bekeı tústi. Mine, bul kınoǵa, anyǵy kıno jasaýǵa qyzyǵýymyzdy basty sebepteriniń biri desem bolady.
- Birden tolyqmetrli fılmdi túsirý sizge qıynǵa soqpady ma?
- Negizi qazaqta «qulasań nardan qula» degen bar ǵoı. Táýekel etip kirisip ketý kerek boldy. Óıtkeni, qysqametrli fılm túsirý tolyqmetrli fılmnen qıyn kórindi. Ári qajettilik te baıqamadym. Biraq, asa qıyndyq týǵyzdy deýge kelmes. Qarjylyq jaǵynan ǵana jetispeýshilikter qol baılady.
- «Aıqaı» fılmi jaıly aıtsaq, fılmniń ıdeıasy qalaı týyndady?
- «Aıqaı» fılmi týraly ıdeıa negizinen memlekettiń sol kezdegi taqyryptyq josparynda boldy. 2021 jyly Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵynda, sol jylǵa usynylǵan birneshe taqyryp boldy. Sonyń biri Semeı polıgonynyń jabylǵanyna 30 jyl tolýyna oraı usynylǵan polıgon taqyryby edi. Bul anyǵynda elimiz úshin de, kúli adamzat úshin de aktýaldy taqyryp qoı. Maǵan osy taqyryp tóńireginde fılm túsirý jaqyn ári mańyzdy kórindi. Sóıtip, fılmniń senarııine kirisip kettik. Alaıda, belgisiz sebeptermen 2021 jyly emes bir jyl keıin pıtchıngten ótip fılm túsirýge jiberildi.
- Fılmdegi keıipker rólderine kastıng qalaı júrdi? Melisti somdaǵan Orynbek Shaımaǵanbetov rólge basty úmitker boldy ma?
- Aıqaı fılminde basty róldi Orynbek Shaımaǵanbetov degen azamat somdap shyqty. Jaqsy somdady. Biz fılmdi túsirý aldynda basty róldiń beınesi týraly biraz aqyldastyq. Akterdy oınatyp grafıka arqyly jasap shyǵamyz ba, nemese ómirde sondaı ereksheligi bar adam tabamyz ba dep. Al, Orynbekti 10 jyldaı buryn bir derekti fılmge túsirgen eken. Sony qarap shyǵyp basty rólge Orekeńdi aldyryp túsirýge toqtaldyq. Óıtkeni, qol-aıaǵy saý kásibı akterden góri, aıaqsyz ómiri qalyptasqan adamnyń róldi somdaýy shynaıy bolatyny belgili ǵoı. Onyń ústine akterdi daıyndaýǵa ýaqytymyz da tyǵyz edi. Orynbekke úlken alǵys aıtqym keledi. Bizdiń jaǵdaıymyzdy túsinip kelisimin berdi. Al, kınodaǵy keıbir emoııany beretin dramalyq sahnalardy berý úshin arnaıy aktermen birge aldyn ala bir aıǵa jýyq daıyndaldy. Sóıtip, fılmde jaqsy oınap shyqty. Jaqsy oınaǵanynyń belgisi Franııadaǵy Vezýl kınofestıvalinde kórermenniń de qazylar alqasynyń da kóńilinen shyǵyp arnaıy dıplom berdi. Al, basqa keıipkerlerge kastıng júrdi. Ásirese balalardyń róline tańdaý qıynǵa soqty. Qalanyń biraz mektebin araladyq. Baryp kórdik. Kelgenderi de kóp boldy. Aqyry Arnur Ikram degen jaqsy balany taptyq.
- «Aıqaı» fılmin festıval kórermeni qalaı qabyldady?
- Jaqsy qabyldady. Ásirese franýzdyq kórermen óte erekshe yqylaspen qabyldady. Olaı deıtinim, fılmniń kórsetilimine adam kóp keldi jáne kórsetilimnen keıin 40 mınýtqa jýyq suraqtaryn qoıyp, yqylastaryn bildirdi.
- Sizdiń «Kúrke» jáne «Aıqaı» fılmderińizde «erekshe» keıipkerler kezdesedi. Múmkindigi shekteýli keıipkerdi fılmderińizde kórsetý qanshalyqty mańyzdy?
- Meniń eki fılmimde de erekshe keıipkerler bar. Erekshe keıipker dep jyndysúreı, mylqaý sekildi keıipkerlerdi aıtyp tursyz ǵoı. Men úshin qoǵamdaǵy tıptik obrazdar ol ómirdiń negizi, shyǵarmanyń shynaıylyǵyna sep beredi. Solaı oılaımyn. Al, múmkindigi shekteýli keıipkerlerdi kórsetý arqyly fılmdi eki formada jasaýǵa bolatyn sııaqty. Biri álgi jarymjan keıipker arqyly, onyń ómirin kórsete otyryp kórermenniń aıaýshylyǵyn oıatý. Buny asa qoldamas edim. Ol boks tilimen aıtsaq «belden tómen soqqy» sekildi bolar edi. Al, ekinshisi ony qalypty adam retinde kórsetý arqyly keıipkerdiń taǵdyryna úńilý. Mysaly ırandyq rejısser Samıra Mahmalbaftyń «Eki aıaqty jylqy» degen fılmi bar. Ol fılmde basty keıipker eki aıaǵy joq bala. Fılmniń oqıǵasy boıynsha ol eki aıaǵy saý ózge bir eresek balany at qylyp minip júredi. Bunda da rejısser aıaýshylyq emes adam janyn zerdeleýdi maqsat etken. Men de sol ustanymda fılm jasaǵym keldi.
- Sizdiń jumystaryńyzdaǵy «erekshe» keıipkerlerdiń paıda bolýyna Danııar Salamattyń «Jóshá» fılmindegi basty rólińiz áser etti me?
- Jóshá fılmi óte jaqsy fılm. Ózime unaıdy. Danııardyń tyrnaqaldy týyndysy ǵoı. Munda óte názik muń bar. Negizinde shyǵarmashylyq adamynyń mindeti adam janyna úńilý ǵoı. Muńy men qasiretin túısiný. Qoǵamdy quratyn adam bolsa, sol qoǵamnyń teperishin kóretin keıipkerlerdiń taǵdyryn taný. Olarǵa shyǵarmashylyǵy arqyly arasha bolý. Danııardyń bir sózi meni tań qaldyryp edi. Ol birde: «Biz úı salý úshin qurylys bastaǵanda kirpishterdiń bútin, ádemi bolǵany durys dep oılaımyz. Sosyn kirpishtiń sondaı jaqsy, bútinin áspettep jınaı bastaımyz. Synyq, mújilgen jarty kirpishterdi árige laqtyra salamyz. Al, qurylysty qalap bastaǵan kezde tek bútin kirpishterden ǵana qalap shyǵýǵa bolmaıtynyna kózimiz jetedi. Keıbir jerge jarty , keıbir jerge synyq kirpish qalaýǵa týra keledi. Sol kezde eshqandaı bútin kirpish álgi jarty kirpishtiń ornyn almastyra almaıdy» degen edi. Qoǵamda sol sııaqty kishkentaı adamdardyń da ómir súrýine quqyǵy bar. Al, olardy shyǵarmashylyǵymyzǵa arqaý etýge bizdiń de quqymyz bar ári mindettimiz.
- Suqbatyńyzǵa raqmet!