Suhbattasqan: Nurgúl Abdýlla
Sizge oqyrmandar qyzyǵady. Sizdiń sheksiz talantyńyzǵa tánti bolady. Al siz kimdi, qaı jazýshyny bıik shyń dep kóresiz?
Ózime deıingi ulylardyń bári ustaz. Sheksiz talantyńyzǵa degendegi «sheksiz» degen sózdi alyp tastasaq renjimeımisiz?
L.N.Tolstoı men M.Áýezovti jazýshylyqtyń shyńy, ádebıet áleminiń alyptary dep uǵamyn.
Sizdi osy keremet, qupııaly, san qyrly ádebıet álemine jetelegen kim, qandaı shyǵarma jáne qaı jazýshy?
Ákem – Qajyǵalym Qajybaıuly Muqanov. Ákem Abaıdy pir tutty, M.Áýezovpen sýsyndady, Dýlat Babataıulymen sher bólisti. Men de ákem sııaqty bolǵym keldi. Ádebıetke qumarlyq, ádebıetpen ómir súrý, taǵdyrymdy ádebıetpen ushtastyrý ákeden qalǵan. Ákem ómiriniń sońǵy sátine deıin Quran Kárimdi qolynan tastamaǵan kisi. Taqýa bolyp ótti, dúnıe men mal-múlikti maldanbady, kitap jınap ótti. Quran sózin meniń ákemdeı túsingen qazaq balasy neken-saıaq bolar. Ol kisi tápsirlerdi aqtaryp otyryp, Quran sóziniń tereń maǵnasyn shyǵaryp otyratyn. Esep shyǵarǵanda, sheshimin tapqan adam qalaı qýansa, meniń ákem de dál solaı baqytty bolyp otyratyn.
Kóp aqyl aıtyp kórmepti, biraq minezimiz unamasa, minimiz bolsa Abaı sózimen bas kótertpesteı etip, uıaltyp tastaıtyn. Mundaı sózden keıin óz-ózimizge uzaq ýaqyt kele almaı eseńgirep qalatyn edik.
Qazirgi tańda, Roza Muqanova dese, jýrnalıstter dereý «Máńgilik bala beıne» shyǵarmasy jaıly sóz qozǵaı bastaıdy. Al onyń ekrandalǵan beınesi, «Qyz jylaǵan» fılmi bolsa, tipten aty shýly kınoǵa aınaldy. Biz sizdiń bergen birneshe suhbattaryńyz arqyly fılmniń sizdiń kóńilińizden shyqpaǵanyn baıqaımyz. Al eger de osy shyǵarma qaıtadan ekrandalsa, sizdiń kózqarasyńyz?
Teatrda da, kınoda da «Máńgilik bala beıne» qaıta qoıylyp, qaıta ekrandalyp jatsa qýanamyn. Shyǵarmanyń máńgilik ómiriniń ózi osyǵan saıady. Tolstoıdyń «Anna Karenınasynyń» HH-ǵasyrdaǵy kınosy men HHI ǵasyrdaǵy amerıkandyqtardyń ekrandaǵan nusqasyn kórdim. Maǵan sońǵy nusqa qatty unady.
«Máńgilik bala beıne» shyǵarmasynan keıin, oqyrmandardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrǵan shyǵarma «Mysyqtar patshalyǵy». Sonymen qatar osy dramany tanymal teatr rejısseri Bolat Atabaev teatr tórine ákelsigi kelipti. Ókinishke oraı, bul jospar ýaqyt óte kele aıaqsyz qaldy. Bunyń basty sebepteri keıipkerlerdiń mysyqtar bolýy. Al eger de, sizdiń osy tamasha dramańyz teatrda da emes, kınoda da emes, mýltfılmde kórinis tapsa, qalaı qaraısyz?
Al, «Mysyqtar patshalyǵy» óz qoıylymyn kútken shyǵarma. Ýaqyty kelgen kezde qazaq sahnasynan boı kórseter degen úmittemin.
Osy shyǵarmadaǵy qaı keıipkerdi ózińizge jaqyn tartasyz?
Marǵaý... Marǵaýdy túsinetin sııaqtymyn. Patshalyqta Marǵaýlar az, Qundyzdar kóp.
Shákirttiń qýanyshy ustaz bolsa, ustazdyń maqtanyshy shákirt. Árıne eger de shákirt sol maqtanyshqa laıyq bolsa. Qazirgi tańda siz ustazdyq etip júrsiz. Ustazdyq qoǵamy sizdiń kóńilińizden shyǵa ma jáne de ózińizge qarap boı kóterip kele jatqan shákirtterińiz jaıly ne aıta alasyz?
Úmit kúttiretin shákirtter bar. Atyn atap, túsin tústemeı-aq qoıaıyn. Shákirt tek dáris alyp júrgen ýnıversıtet stýdentteri ǵana dep bilmegen jón.
Shákirttiń qýanyshy – ustazy. Ózińiz de shákirtter tárbıelep, súıikti ustazdardyń biri ǵana emes, biregeıi bolyp otyrsyz. Al sizdiń ómirińizde erekshe oryn alatyn ustazdardy aıtyp bere alasyz ba? Mysaly, mektep kezdegi jáne stýdent shaqtaǵy.
Ustaz dep ózim pir tutqan adamdy aıtqanym jón bolar. Qarasózde – Táken Álimqulov, qobyzda - Ǵalııa Qabyshqyzy.
Sýretker retinde, sizge ne arzan, ne qymbat jáne ne alys, ne jaqyn.
Sóz - arzan, Oı - qymbat. Jastyq – alys, Qarttyq – jaqyn.
Kóptegen óner ıesi «Óner Allanyń syıy, adam boıyna tabıǵattyń darytqan erekshe qasıeti» degen pikirde. Sonda naǵyz sýretkerdi tabıǵat jarata ma, álde naǵyz sýretker sýretker bolyp qalyptasa ma?
Alla jaratady, orta, qoǵam qalyptastyrady.
«Óner negizi – din» degen pikirge qalaı qaraısyz?
Paıǵambarymyz Muhammed ǵ.s. hadısinde: «Táńir sulý – sulýlyqty súıedi» depti. Ónerge yntyq bolýymyz, qumartýymyz sulýlyqqa degen qushtarlyqtan týsa kerek. Óner – sulý, qarabaıyr pendege jalynan da sıpatpaıdy. Óner ıesin ózi ǵana tańdaıdy. Eger óner Siz ben Bizdi tańdasa baqyttylardan bolar edik.
Rabǵuzıdiń «Qıssa-súl-ánbııá-ı» shyǵarmasyn aýdarý barysynda bul eńbektegi áńgimeler ıslam dinine degen túsinikti tolyqtyryp, siz úlken jańa esiktiń ashylǵanyndaı sezimde boldyńyz ba? Álde bul qupııaǵa toly tarıh sizge tansyq dúnıe emes pe?
Qasıetti Quran Kárimdi 30 jasymda oqydym, biraq túsine almadym. «Qıssa-súl-ánbııany» oqyǵannan keıin qasıetti Quran Kárimdi túsinip oqýǵa múmkindik ashyldy.Biraq men uǵa almaǵan jumbaq Quran Kárimde óte...e...e kóp. Qasıetti kitapty oqý - ózgerý. Qalyptasyp qoıǵan adamǵa ózgerý ońaı ma... Abaısha aıtqanda «boqtyń qaby bolǵan» bu pendege áp-sátte musylman bolý múmkin be..? Sanany ózgertý – bolmysyńdy, tabıǵatyńdy, oıyńdy ózgertý ǵoı.
Biz osy tárjimalanǵan tamasha týyndynyń túp nusqasynyń tarıhyn áńgimeler jınaǵynyń alǵy sózinen tanystyq. Al Aýdarmanyń shyǵý tarıhy men shyǵar aldyndaǵy aýdarmashy avtordyń jeke basyndaǵy tolǵanysty áńgimelep berseńiz.
«Qıssa-súl-ánbııa» qazaq tilinde aýdarylmaǵan eken. Moǵol-shaǵataı tilinen tatar tiline aýdarylǵan nusqasy 100 jyl buryn jaryq kórgen eken. Men «Qıssa-súl-ánbııa» kitabyn oqyǵannan soń osyndaǵy ǵajaıyp sıýjetterge qyzyqtym. Aýdarǵym keldi. Aýdarǵan eńbegim esh ketpedi, qasıetti Quran Kárimdi oqyp, túsinýge úlken jol ashyldy.
«Jazýshy, dramatýrg, sýretker jannyń álemi ózge maman ıesiniń áleminen ózgeshe me? Álde barsha adam balasy bir álemde ómir súre me?» - ózińizdiń pikirińizdi aıtsańyz.
Sýretkerdi óner týdyrýshy degen durys. Jazýshy da, sýretshi de, kompozıtor da - óner týdyratyndar, ónerdi jaratýshy, ónerdi jasaýshy dep bilemin. Al akter, mýzykant, ánshi, kúıshi –oryndaýshylar. Sýretker men oryndaýshynyń arasy jer men kókteı. Sol sebepti sýretkerdiń jaratylysy da, tabıǵaty da, ómiri de taǵdyry da ózgesheleý. Tobyrǵa tańsyq, isi men minezi de oǵashtaý, jurtty úrkitip alatyn «-» (mınýsy) kópteý keledi.