Suhbattasqan Gúlim Kópbaıqyzy
kınotanýshy
Búginde biz tanıtyn Danııar Bazarqulov ákesi Jolaman Bazarqulovtyń sahnadaǵy
sarabdal jolyn jalǵastyryp, súrleýli soqpaǵynyń izin jańǵyrtyp, óner jolyna
kelgenin bilemiz. 1998 jyldan beri eseptesek, kelesi jyly ónerde júrgenińizge
20 jyl bolady. Kıeli óner álemine alǵash qadam basqan muzbalaq Danııar men
búginde kásibı akter bolyp qalyptasqan Danııar jaıly sóz órbitsek...
Kez kelgen jannyń ónerge kelýine bireý sebepshi bolatynyn búginde anyq
túsindim. Ekinshiden, óner boıǵa ákeniń qanymen, ananyń aq sútimen beriledi.
Endi bireýler bul salaǵa boıynda talantynyń bar ekenin ańǵarmaı, adasyp keledi.
Solardyń biri – men. «Mýzykalyq drama» mamandandyrýyna túskenimdi qaıdam, ne daýys joq, ne án aıta
almaımyn, ne bıge ıkemim bolmady. Ózimdi «talantsyz» dep oılaıtynmyn. Biraq,
matematıka, tarıh pánderinen jaqsy boldym. Sol sebepti de bala kezimde zańger
bolýdy armandaǵan bolarmyn. Búgingi kúnge deıingi ómirimniń jıyrma jylyna kóz
júgirtsem, talaı dúnıeniń ózgergenin, birshama baspaldaqtan ótkenimdi baıqaımyn.
Meniń baqytym – myqty ustazdardyń, Qazaqstannyń eńbek sińirgen artısi Amangeldi
Sembınniń sheberhanasynda bilim alýym. Sol jannyń arqasynda rıtmdi, áýendi túsindim,
án aıtyp úırendim. Stýdenttik ómirimniń eki jyly ótkennen keıin ǵana boıymdaǵy
qasıetterdi birtindep baıqaı bastadym. Sońǵy kýrsta dıplomdyq eki spektaklde
basty rólder oınadym. Qazir ol rólderge kúlip qaraǵanymmen, sol kezde men úshin
sátti shyqqandaı kórinetin. Oqý ornynan keıingi óner degen alyp kemege nyq otyrýǵa
septigin tıgizgen Batys Qazaqstan oblystyq Oral teatry. Osy tusta Oralǵa
barǵanymyzdyń baqytyn aıtaıyn. Tobymyzda bitirgen jeti bala jalyndaǵan
jastyqpen jańa tolqyn bolyp, akademııadan keıin atalmysh óner ordasyna bet aldyq.
2002 jyldary ol teatrda jastar tapshy bolǵandyqtan, bizdiń baǵymyzǵa oraı, durys
oınasań da, burys oınasań da rólden tapshylyq kórsetpedi. Úlken býyn akterlerge
qarap boı túzeısiń, sonyń arqasynda mol
tájirıbe jınaldy. Sol Oralda júrip radıoda, televızııada jumys istedim, kolledjde,
mektepte sabaq berdim. Fılarmonııada júrgizýshi qyzmetinde boldym. Mine, osyndaı
qarqynda jumys jasaǵandyqtan bolar, búkil qyrym men syrym sol Aqjaıyqta ashyldy.
Sol kezdegi teatrǵa keletin kórermenderdiń basym kópshiligi jastar bolǵandyqtan: «Almatydan
kelgen jastar búgin oınaı ma?» dep, izdep júrip teatrǵa asyǵatyn. Sahnaǵa
shyqqan saıyn qushaǵymyzdy gúlge toltyrdy. Oralda júrip-aq Nıý-Iork qalasyna
festıvalge qatystyq. Rejısser Q.Qasymovtyń sahnalaýyndaǵy «Romeo men
Djýlettasyndaǵy» Romeosynan bastap, A.Maemırovtyń «Zoopark» qoıylymy arqyly
biraz dodalarda boı kórsetkenimiz de bar. Eń qýanyshtysy odan dandaısyp ketken
eshqaısymyz joq. Teatr dırektory keýdemizde nan pisip ketpesin dep aqyryn ǵana sabamyzǵa
salyp otyrǵanymen, sahnada, ónerde basqan emes. Jasyratyn eshteńesi joq,
oblystyq teatr meniń óner jolymdaǵy úlken mektebim. Akademııalyq teatrlarǵa
kelgende kóbi oblystyq teatrdan kelgen dep jatady. Olaı bólip qaraýǵa esh
bolmaıdy. Shyndyǵynda, naǵyz eńbek sonda jatyr. Akademııalyq teatrlardyń aty
bolmasa, tyndyryp jatqandary shamaly. Qazir sol jyldarǵa kóz júgirtsem, sahnada
barsha akter qaýymy armandaıtyn birshama rólderdi sahnalappyn. Bálkim, sonyń
arqasynda ashylyp, kásibı turǵydan shyńdalyp, búgingi Danııarǵa jetken bolarmyn.
Ózińizdi qandaı akter retinde
baǵalaısyz?
Kásibı turǵydan qaraǵanda, men óz baǵamdy biletin adammyn. Eshkimniń jolyn
qıyp, bireýge jamanshylyq jasaǵan emespin. Erekshe bir qasıetim – jaqsylyq pen jamandyqty
umytpaımyn. Eger men qınalǵan sátte bireý maǵan on teńge berse, ol ómir baqı sanamda
qalady. Oraıy kelgende, sol on teńge bergen adamǵa on myń teńge qylyp qaıtarýǵa
tyrasamyn. Jamandyq jasaǵan adamdy keshire almaımyn. Keshirdim degenmen,
kóńilimde qalady. Bálkim, óte sezimtaldyǵymnan bolar. Qyzbamyn. Jasqa jas
qosylǵan saıyn sabyrlyqqa boı aldyryp, ustamdy bolýǵa úırenýdemin. Dese de, ishki
kúıimdi spektakl oınaý arqyly, spektakl qoıý arqyly shyǵaramyn. Sol jerden
meniń qandaı kúı keship júrgenimdi túsinýge bolady. Máselen, «Ol» spektakli. «Ol»
– meniń jan aıqaıym.
Sózimizdiń arnasyn osy
monospektaklge bursaq. Monospektaklde oınaý arqyly qoǵamnyń áleýmettik
máselelerin qanshalyqty jetkizýge bolady?
Bizder kóbine teatrǵa bilimdi, bilikti rejısser, pedagog, sýretshiler
jetispeıdi dep ashynamyz. Ashyndyq eken dep otyra berýge de bolmaıdy. Oı-pikirlerimiz bir jerden shyǵatyn zamandastarymyz
barda, nege osylaı júre berýimiz kerek? Sodan áriptesim Erlan Karibaev ekeýimiz
birige otyryp, «Ol» monospektakline jan bitirdik. Spektakldiń ınterpretaııasyn
jasaýdy óz moınyma, Erlannyń rejısserlik bilimi, ózińdik kózqarasy bolǵandyqtan
baǵyt-baǵdar berýdi oǵan tapsyrdym. Birlesýimizdiń arqasynda jaqsy tandem
shyqqandaı. Árıne, spektakldi «shedevr» deı almaımyn, degenmen adamdarǵa,
qoǵamǵa degen ókpemdi, renishim men nazymdy sol qoıylym, sondaǵy keıipkerim
arqyly aıtýǵa tyrystym. Búginde kóp jandardyń ishki álemi aıqaılaǵanmen, syrtqa
shyǵyra almaıdy. Al, «Ol» monospektaklin qoıýdaǵy maqsatymyz – kórip otyrǵan
kórermen óziniń bet-beınesimen tikeleı júzdesip, álemine bir ýaqyt kóz júgirtkizý.
Sizdińshe búgingi tańda myqty artıster
bar, rejısser joq bop tur ǵoı?..
Qarymdy rejısserler bar, biraq olar kún kóristiń qamyna ketken.
Spektaklderdi qoıyp-qoıyp qııaldary, qory taýsyldy ma, túsiniksiz. Qaıtalaý
basym. Jaqsy akterdiń myń shtampy bolý kerek degendeı, rejısserde sońdaı bolýy tıis.
Elimizdegi Q.Qasymov, J.Hadjıev, M.Ahmanov, t.b. teatr rejısserlerimen birige
jumys jasadyq, eńbekterin moıyndaımyn, qurmetteımin. Al, sheteldikterden reseı
rejısseri Iýrıı Býtýsovpen jumys jasaýdy armandaımyn. Jalpy, bizdiń ortamyzdaǵy
keı rejısserler rólge keletin akterdi kórip turyp, kórmegen túr tanytady. Ózińe senimdi bolǵan
tusta myna keıipkerdi maǵan bergende áldeqaıda tereńirek asha túser me edim dep
qapalanǵan kezderim boldy. Bul jerde rejısserge nemese akterge renish tanytyp
otyrǵannan paıda joq. Qolyńnan kele me, spektakldi óziń qoı.
Búgingi óz zamandastaryńyzdyń
ortasynan úzdik bes akterdi ata dese, kimderdiń esimderin alǵa tartasyz?
Ózińizdi sol bestiktiń ishinde neshinshi orynǵa qoıar edińiz?
Áriptesterimniń arasynda eshkimdi bólip-jarǵan emespin. Meniń
zamandastarymnyń árqaısysy ár túrli teatrda júr. Kez kelgen óner ordasynyń óz kil
myqtylary bar. Sol sebepti moıyndaıtyn akterlerim joq emes. Máselen, bizdiń
tetardan kásibı deńgeıi joǵary, parasatty akterlerdiń biri dep – Rahman Omarov
aǵamyzdy aıtqym keledi. Ol óziniń sheberligin áldeqashan dáleldegen, sonda da
ashylmaǵan qyrlary kóp dep oılaımyn. Shyǵarmashylyq jolynda baǵyn ashar rejısserdiń
jolyǵýyn tileımin. Odan keıin Edil Ramazanov aǵamyzdyń esimin atar edim. Aktrısalardan
Janar Maqashevany erekshe ataǵym keledi. Onyń talantyn men ǵana emes, elimizdegi
óner adamdarynyń kóbi moıyndaıdy. Janar – sahnaǵa shyqqanda janady, ózine ǵana
tán qasıeti bar daryn ıesi. Jastardyń ishinde Aqbota Qaımaqbaeva esimdi
aktrısamyzdy atap ótkim keledi. M.Áýezov atyndaǵy teatrdan Dýlyǵa Aqmoldanyń
kásibıligin moıyndaımyn jáne akter Erkebulan Daıyrovtyń shyǵarmashylyǵy
qyzyqtyrady. Elordamyzdaǵy Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq drama teatrynan Qýandyq
Qystyqbaev, Syrym Qashqabaev, Núrken Óteýilov, t.b. akterlerden quralǵan ansambldi
jaqsy kóremin, ónerlerin joǵary baǵalaımyn. Jalpy, ol jaqtaǵy trýppanyń
akterlik ansamblin erekshe qurmetteımin. Sondaı-aq, Astana qalasynyń Jastar
teatryndaǵy Dáýren Serǵazın bastaǵan akterlik ujymdy atap ótkim keledi. Bul
óner ordasy – naǵyz tiri aǵza. Eńbekteri qashan da ózgelerden ózgeshelenip
turady. Mańǵystaý oblystyq N.Jantórın atyndaǵy qazaq drama teatrynyń artısteri,
áriptesterim Medǵat Ómirálıev pen Kenjebek Basharovtyń akterlik sheberlikterin,
sahnadaǵy eńbekterin baıqamaý múmkin emes. Alysta júrsem de syrttaı baqylap,
kásibı oıyndaryna, izdenisterine tánti bolyp júremin.
Osydan biraz ýaqyt burynǵy bir suhbatyńyzda: «...bos júrsem basym aýyrady. Jyńdanyp kete jazdaımyn,
bos ýaqytym bolmasa eken dep tileımin» depsiz. Qazir qalaısyz?
Qazir jaqsy qasıetke ıe boldym, sál ýaqytym bola qalsa kitap oqımyn.
Izdenis ústindemin... Sanamdy serpiltetin dúnıe izdeýdemin... Aqyl-parasatymdy damytý jolynda jumys jasalýda. Deńgeıińdi
joǵarlatpaı, zeıinińdi tereńdetpeı spektakl qoıa almaıtynyńdy túsindim. Sol
úshin de izdenemin. «Shyńyraý» spektakli osyńdaı izdenisten paıda bolǵan dúnıe. Búginde
kún demeı, tún demeı oıǵa kelgen dúnıelerdi qaǵazǵa túsirýge daǵdylanyp kelem.
Mine, kelesi saýaldy osyǵan ákep
tiremekpin. Jıyrma jylǵa jýyq sahnada akter bolyp kelgen Danııar Bazarqulov
sońǵy ýaqytta rejısserlik jumystarymen kózge túse bastady. Rejısser bolý qalaı
eken? Múmkin, Siz rejısserlerdiń jumysyna kóńilińiz tolmaǵandyqtan bul jolǵa kelip otyrǵan
shyǵarsyz?
Qazirgi maqsatymnyń barlyǵy osynda jatyr. Jańa baǵytta jańa leppen jańasha
qoıylymdar týǵyzatyn... elimizdegi jańashyl rejısser bolý. Mysalǵa, «Qozy-Kórpesh-Baıan
sulý» shyǵarmasyn búkil jerde qoıdy. Biraq,
sen ony ózgeshe formada jandandyrsań, ol báribir seniń sheshimińdegi, seniń
beıneńde, seniń qııalyńdaǵy óner týyndysy bolady. Sońdyqtan jańashyldyqqa
qyzyǵamyn, soǵan umtylam. Árıne, men kásibı mamandyqty oqymaǵan rejıssermin
jáne sol «oqymaǵan» degen taptaýryn oı bizdi qurtady. Mysaly, «Shyńyraý»
spektaklin kim qoıypty degen suraqqa: Sergeı Potapov dep jaýap qaıtsa, ol maqtaý
men madaqtaýǵa bólenetini anyq. Danııar Bazarqulov sahnalapty dese: «..ol
spektakl qoıatyndaı kim? Oqymaǵany kórinip tur» deıtinder tabylady. Nege biz
sońdaımyz?!. Nege kórermen mindetti túrde aty shyqqan rejısserdiń jumysyn ǵana
qabyldaýy tıis? Ókinishke qaraı, bizdiń oı-sanamyz, júıemiz kez kelgen dúnıeni
sanaly adamnyń kózqarasynda emes, «qazaqı túsinikpen» qabyldaıdy. Men úshin
fılosof qoıa ma, sýretshi nemese santehnık qoıa ma, onyń dıplomy bar ma, joq pa
mańyzdy emes. Eń bastysy rejısserlik sheshimi, basy men aıaǵy bar, formaǵa
salynǵan, erekshe kózqaras týǵyzatyn jumysty kórsem bolǵany.
Bıyl Astana qalasyndaǵy teatr
festıvaline alǵashqy rejısserlik jumysyńyzben qatystyńyz. Kóptegen
áriptesterińiz jaqsy qabyldady. Sarapshylar pikiri kóńilińizden shyqty ma?
Iá, Á.Syǵaıdyń 70 jyldyǵyna arnalǵan XXV Respýblıkalyq drama teatrlarynyń festıvaline
qatystyq. Jaqsy pikirler estidim. Joǵaryda aıtqan «qazaqı túsinikpen»
qabyldaǵan taptaýryn oıdy da estidim. Shynyn aıtsam, men úshin Qazaqstannyń halyq
artısi Tilektes Meıramov aǵanyń pikirin tyńdaý mańyzdy boldy. Tilektes Ýahıtuly
– jaqsy kóretin akterim, kezinde ustazym
boldy. Búginde ortamyzda júrgen naǵyz zııaly, parasatty akter. Oı órisi bólek
azamat. Ne kerek, pesany shemishkeshe shaǵyp, zerttep, qyryn-syryn ashqan jannan qatty
qaımyqtym. Sebebi, «Shyńyraý» shyǵarmasyna stýdenttik kezden qyzyǵýshylyǵymdy
ashqan sol Tilektes Meıramov. Festıvalge barǵanda aǵaı: «Spektakldi sen qoıdyń
ba? Osy shyǵarmany qaı teatrmen qoıar ekem dep armandap edim» – dedi. Spektaklden
keıin sahna artyna kelip ózi quttyqtady. Unamasa kelmes edi... Ol kisiden oń
pikir estý men úshin úlken mártebe. Men kásibı rejısser bolmaǵandyqtan qatelerimniń
kóp ekenin bilemin. Kóbine júregimdi tyńdaımyn, qııalyma baǵynamyn.
Teatr ónerimen qatar ulttyq kıno salasynda
da óz qoltańbańyzdy qalyptastyryp kelesiz. Búgingi tańdaǵy qazaq kıno ónerine berer
baǵańyz. Minińiz bar ma?
Qazaq kınosy kún sanap ósip keledi. Degenmen, qoıar minim bar. Qalyń kórermenge
jol tartyp jatqan fılmderdi kóremiz, kúlemiz, jylaımyz, biraq araǵa az ýaqyt
salyp umytylady da qalady. Nege «Meniń atym Qoja», «Qyz-Jibek» sekildi týyndylar joq? Áıteýir,
túsirip jatyrmyz. Qazir san alýan tehnıkanyń arqasynda múmkindikter kóp qoı. Kez-kelgen
dúnıede sapa bolmasa, tarıhta qalý qıyn.
Durys aıtasyz. Danııar, búginde Sizdiń
kóńilińizdiń tórin qandaı oı jıi mazalaıdy?
Jalpy, Gúlim, qazirgi Danııar
sońǵy kezderi ólim jaıly kóp
oılaıdy. Allanyń meniń enshime bergen ýaqyty ótip bara jatyr. Kúndelikti kúıbiń
tirshilikti oılap júre berý durys emes. Ónerdiń bolashaǵy qatty
alańdatady. Talanttardy ósirý
jaǵy bizde qıyn. Kórealmaýshylyq basym, ónerdiń ózinde kóp dúnıeni aqsha, mansap
sheshetin zaman bolyp tur. Myqty, zııaly degen adamdardyń kóbi jetpisten
asyp ketti. Kúni keshe dúnıeden ótken Maman Baıserkenov, Baýyrjan Nógerbek aǵalarymyzdy oılasam, júregim
aýyrady. Bul jandar naǵyz ańyz adamdar. Ókinishke qaraı, ortamyzdan ketip jatyr...
Asanáli aǵamyzdyń ózi seksende, Sábıt Orazbaev aǵamyzdy da aıta ber.
Endigi tusta bul kisilerdiń tiri júrgenin, qoǵamda uzaǵyraq ómir súrýin
qalaımyn. Bulardyń artynan izin
jalǵastyrar has talanttardy kóre almaımyn, bolsa da saýsaqpen sanarlyq. Qazirgi
teatr ónerine janashyrlyq etip otyrǵan Ashat Maemırov aǵamyz dep aýyz toltyryp
aıtýǵa bolady. Astana Mıýzıkl teatryna qanshama jas órenderdiń basyn qosyp,
qanatyn qataıtýda. Mine, búginde elimizdiń atyn asqaqtatyp, Eýropa tórinde
álemdik týrne jasap júr. Degenmen, on jyldan keıingi ónerimizdiń taǵdyry qalaı
bolatyny mazalaıdy. Árıne, ómirge Platon da, Nıýton da keldi, ketti. Bizdiń de
sóıtermiz anyq. Desek te, ómirge jaı kelip, jaı ketýge bolmaıdy. Ónerde júrgen
kez kelgen jan óz ornyn qaldyrýy tıis. Meniń maqsatym da sol – ulttyq ónerdiń
tabaldyryǵyn attaǵasyn, ózindik ornymdy qalyptastyryp, qoltańbamdy qoıý.
Danııar, eshteńeni búgip, búrkemelemeı, oıyńyzdy ashyq aıtqanyńyz úshin raqmet! Shyǵarmashylyǵyńyzǵa
baıandy ǵumyr tileımin!