Qapar Ádemi Qadyrqyzy
QazUÓÝ, kınotaný, III kýrs
Anımaııa ónerine qalaı keldińiz?
Men músinshi bolýdy armandaǵanmyn. Ásirese, sýret salýdy jaqsy kóretinmin. Mektepti bitirgen soń, 2004 jyly T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń anımaııa bólimine oqýǵa tústim. Sol kezde emtıhan qabyldap jatqan Lázzat Qojaqova meniń akvarelmen salǵan qyryq shaqty jumystarymdy kórip, oqýǵa túsesiń dep jigerlendirdi. Osylaı anımaııa rejıssýrasyna keldim. Armandaǵan, qalaǵan mamandyǵyma kelip túskenimdi bir aıdan keıin sezindim.
Alǵashqy túsirgen fılmińiz týraly aıtyp ótseńiz. Qandaı qıynshylyqtarmen kezdestińiz?
«Qustar qaıtyp barady» ániniń negizinde ekologııalyq taqyrypty kóteretin «Úzilgen japyraq» atty dıplomdyq jumysymdy túsirdim. Sol kezde Qazaqstan Prezıdenti qory ótkizip jatqan baıqaýǵa jobamdy jiberdim. Keıin meniń dıplomdyq jumysym osy qordyń stıpendııasyn utyp aldy.
Bul alǵashqy tájirıbem bolǵandyqtan, árıne, kóp kúsh saldyq. Qınalǵan kezder de ótti. Ol kezde biz birinshi anımatıkti, sosyn fılmdi jasaý kerek ekenin túsinbedik. Montaj kezinde kereksiz kadrlar men keıbir kadrlardyń jetispeýi sııaqty kemshilikterdi kezdestirdik. Sol sebepten kez kelgen anımaııalyq fılm jasaý úshin aldymen raskadrovkany, sonan soń anımatıkti, keıin ǵana óndiriske jibergen durys.
Anımaııalyq fılmge qandaı anyqtama berer edińiz?
Anımaııa – keremet dúnıe. Kez kelgen anmaııalyq fılm jasaý úshin adam jan-jaqty damyǵan, dúnıetanymy keń bolýy kerek. Tek sýretshi ǵana emes, sonymen qatar rejısserlik sheberligi men mýzykalyq saýattylyǵy bolýy kerek ári kompıýterdi jetik meńgerýi shart. Anımaııa – sıntezdik óner. Onda sýretshilik óner, dramatýrgııa, mýzyka, akterlik sheberlik sııaqty óner salasyna baılanysty mamandyqtar bir-birimen toǵysqan. Anımaııada shekteý bolmaǵandyqtan, ónerdiń barlyq salasyn qamtyǵan ónerlerdiń sultany der edim.
El bolyp, eńse kótergenimizge shırek ǵasyrdan asyp barady. Osy kezeńdegi Qazaq anımaııa óneri kóbinese qandaı basty qaǵıdalarǵa negizdeldi jáne qaı baǵytta damydy?
Táýelsizdik alǵannan bastap 2002 jylǵa deıin ekonomıkalyq, saıası jaǵdaılarǵa baılanysty anımaııa óneri birde toqyrap, endi birde fılmder túsirilip júrdi. Tek Ámen Qaıdarovtyń eńbegi men janashyrlyǵynyń arqasynda T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda anımaııa kınorejıssýrasy mamandyǵy, keıin «Qazaqfılmde» akademııalyq anımaııalyq kınostýdııasy ashyldy. Ámen Qaıdarovtyń salyp ketken jolynyń arqasynda «Qazaqfılm» kınostýdııasynda memlekettiń tapsyrysymen anımaııalyq fılmder túsirile bastady. Óıtkeni, anımaııalyq ónerge kóp qarjy, kúsh pen ýaqyt qajet. Osyndaı fılmderge «Qazaqfılm» kınostýdııasy demeý bolyp, memleket tarapynan qarjylandyryla bastady. Ermek Amanshaev kınostýdııanyń basshysy bolyp turǵan kezinde anımaııa salasyna óte jaqsy qoldaýlar boldy. Jyl saıyn 10 mınýttyq 5-7 anımaııalyq fılmder shyǵarylyp otyrdy. Álbette, san bar jerde sapa da bolady. Fılmder sanynyń kóbeıýi birtindep sapaly dúnıelerdiń paıda bolýyna ákelip tiredi. Nátıjesinde, «Ertóstik pen Aıdahar» atty alǵashqy tolyqmetrli fılm dúnıege keldi. Alaıda, bul fılmdi sátti shyqty dep aıta almaımyn. Qazirgi ýaqytta «Muzbalaq» pen «Kúltegin» atty eki tolyqmetrli fılmder óndiriste. Ol fılmder naýryz aıynda Qazaqstannyń búkil kınoteatrlaryna jol tartady degen oıdamyn. Bul Táýelsizdigimizdiń 25-26 jyl aralyǵyndaǵy jetistigi.
Anımaııalyq kınorejıssýra mamandyǵy boıynsha qazirgi tańda Almatydaǵy T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda, Shymket qalasyndaǵy Á. Qasteev atyndaǵy kolledjde jáne Astana qalasyndaǵy Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetinde (alǵashqy anımatorlardy Adaı Ábildanov ekeýmiz qabyldadyq) shákirtter tárbıelenip jatyr. Osy oqý oryndaryn támamdaǵan túlekter búginderi Ámen Qaıdarov salyp ketken joldy jalǵastyryp keledi. Iaǵnı, mamandardyń sany jyl saıyn kóbeıýde.
Qazirgi tańda Qazaqstan aýmaǵyna «Disney», «Warner Bros», «Pixar», «DreamWorks» stýdııalarynyń týyndylary keńinen taralyp, efır ýaqytyn óz eliniń ıdeologııasy men ulttyq minezi, mentalıtetimen toltyrýda. Balalarǵa arnalǵan «Balapan» arnasy da óz aýdıtorııasyn qalyptastyrdy. Al, osy arnadan kórsetiletin anımaııalyq fılmder týraly ne aıtar edińiz?
Balalarǵa arnalǵan «Balapan» arnasyndaǵy anımaııalyq fılmder sapa jaǵynan álsiz bolsa da, kórermender arasynda qyzyǵýshylyq týǵyzdy. Dızaıner, arhıtektýra sııaqty mamandyqtardy bitirgen, anımaııa salasyna qyzyǵatyn adamdar jeke kınostýdııalar ashyp, tapsyrystar qabyldap, sonyń arqasynda «Balapan» arnasynda serıaldar shyǵyp jatyr. Biraq, olardyń sapasy kóńilden shyqpasa da, báseke bar jerde, sapa da tabıǵı túrde paıda bolady. Sońǵy kezde sapa jaǵyna da nazar aýdaryla bastaǵan sııaqty.
Qazirgi qazaq anımaııa ónerinde qandaı máseleler bar? Sizdi ne mazalap júr?
Memleket tarapynan qoldaý bolmasa, anımaııalyq kıno eshqashan damymaıdy. Mysaly, ár ata-ana óziniń balasy jan-jaqty jetilýi úshin eshteńesin aıamaıdy. Sol sııaqty, ósip kele jatqan urpaqtyń jetilýi úshin anımaııa salasyna memleket tarapynan qoldaý kórsetilip, ony qamqorlyqqa alyp, urpaq tárbıesine mán beretin fılmderdiń túsirilimine demeý bolýy kerek.
Zamanaýı taqyryptaǵy qandaı fılmder túsirilýi kerek?
Biz bala kezimizde estigen ushpa kilem, barlyq álemdi kórsetetin shar sııaqty ertegiler qazirgi zamannyń balalary úshin qyzyqty bolady degenge sene bermeımin. Óıtkeni, búgingi tańda onyń barlyǵy múmkin dúnıe ekendigi belgili. Qazirgi balalardyń kópshiligi ǵaryshqa, atys-shabysqa qurylǵan fılmderdiń qaharmandaryna elikteıdi. Sondyqtan, ózimizdiń mıfologııamyzdy, epostyq jyrlarymyzdy, ondaǵy batyrlarymyzdy zaman talabyna saı jańǵyrtý kerek. Iaǵnı, balalar elikteıtindeı «brend» dúnıe jasaýmyz qajet.
«Qazaq mýltfılminiń keıipkerleri balalardyń esinde jaqsy saqtalmaýynyń sebebi jarnama men PR-dyń jetispeýshiliginde» degen pikir bar. Bul týraly sizdiń kózqarasyńyzdy bilgimiz keledi.
Jarnama men PR-dy jasaý úshin kórsetetin dúnıe bolýy kerek qoı! Otandyq ónimder joq emes, bar. Biraq, uzaqtyǵy az bolǵandyqtan telearalardan kórip úlgermeıdi. Telearnalarǵa 100-200 bólimdi serıaldar túsirilýi kerek. Kishkentaı kórermenderimiz serıaldardy kútip kórip, basty keıipkerlerine - «kaharmandaryna» elikteıtindeı bolýy qajet.
Bolashaqta túsiriletin fılmderińizde qandaı taqyrypty qozǵaǵyńyz keledi? Buryn kórmegen qandaı keıipkerlerdi kóre alamyz?
Bizdiń mıfologııamyz, ańyzdarymyzdy arqaý etip túsiretin ónimder josparda bar. Qazirgi ýaqytta bir senarııdi jobalap jatyrmyz. Biraq, ázirge qupııa.
Bizge ulttyq dúnıeler qajet. Óıtkeni, biz eshqashanda Eýropa men AQSh sııaqty elderdiń fılmderimen básekelestikke túse almaımyz. Sol sebepten, ulttyq dúnıe jasaýymyz kerek. Mysaly, «Qyz Jibek» eposyn búgingi zamanǵa saı etip túsirsek, ulttyq dúnıe shyǵatyny sózsiz. Barlyǵy urpaq úshin ekeni belgili.
Ózińizdiń shákirtterińizdiń jetistikteri týraly aıta ketseńiz...
Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetinde anımaııalyq kıno rejıssýrasy mamandyǵyna alǵashqy talapkerlerdi 2012 jyly qabyldadyq. Sol shákirtterimiz búgingi tańda pisip jetilip, anımaııalyq qysqametrli:«Jeruıyq», «Taǵdyr týraly hıkaıa», «Ertegiler elinde», «Kójekter»; tolyqmetrli:«Kúltegin», «Muzbalaq» atty iri jobalarǵa qatysyp, óz múmkindikterin tek qana jaqsy jaqtarynan kórsetip keledi.
Sonymen birge, 2016 jyly Respýblıkalyq «Qarlyǵash» atty anımaııalyq kınofestıvalinde stýdentterim Meıirjan Sandybaı (4 kýrs, fılmniń rejısseri), Qydyrbaev Sultan (3 kýrs, qoıýshy sýretshi) men Baıan Ádilbek (3 kýrs, anımator) «Kókserek» atty anımaııalyq fılmimen «Úzdik stýdenttik fılm» nomınaııasyn qanjyǵalaryna baılady.
Osy jyly Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetiniń 5-kýrs stýdenti Ertaı Raýshan Ábdikárimova Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy qory stıpendııasynyń ıegeri atandy.
4-kýrs stýdenti Qydyrbaev Sultannyń «Tań atty» kýrstyq jumysy Belarýsııanyń XIX kezekti Halyqaralyq «Anımaevka-2016» festıvalinde konkýrstyq jumystar qataryna ótip, katalogyna endi. Búgingi tańda ol jeke kınostýdııa quryp telearnalarǵa arnap serıaldar túsirip keledi.
2017 jyly Meıirjan Sadybaıdyń «It» atty anımaııalyq fılmi XIII halyqaralyq «Eýrazııa» kınofestıvalinde «Eń úzdik qysqametrli fılm» nomınaııasy boıynsha gran-prı ıelendi.
Taǵy bir stýdentim Saqıolla Qasıet 4-kýrs oqyp júrgen kezinde QR men QHR birlesip jasaǵan «Bala Abaı» anımaııalyq serıalynyń qoıýshy-rejısseri jáne qoıýshy-sýretshisi qyzmetterin sátti atqardy. Qazirgi tańda «QAZART media» atty kınostýdııasyn quryp, jasaǵan anımaııalyq jumystarynyń sapasy Úndi jáne Ýkraına elderiniń anımaııalyq stýdııalarynan ozyp, Shveıarııanyń «Alpy taýy» atty 3D formattaǵy 33 serııaly anımaııalyq fılmin jasap jatyr. Bul degenimiz qazaq anımaııasynyń álemdik naryqta básekelestik qabiletke ıe ekenin kórsetedi.
Kóptegen stýdentterim Respýblıkalyq olımpıadalar men konkýrstardan júldeli oryndar ıelendi. Mine, osylardyń bári ustazy bolǵan men úshin de, ýnıversıtetimiz úshin de úlken maqtanysh.
Jas rejısserlerge qandaı keńes berer edińiz?
Shákirtter men jańadan izdenip júrgen jastarǵa aıtarym – tynymsyz eńbektenip, únemi izdenister jasalýy qajet. Dıplomdyq jumyspen shektelip qalmaı, shaǵyn bolsa da, únemi fılmder túsirip, olardy kınofestıvalderge jiberip, qatysyp otyrý mańyzdy.
Áńgimeńizge kóp rahmet!
Qazaq, álem anımaııalyq kınosy boıynsha Jánibek Nurbekulynyń unatyp kóretin jáne eń tańdaýly degen fılmderi:
- «Taıny Koko» – búgingi tańdaǵy eń súıip kóretin fılmi;
- «Spırıt» – stýdent kezinde unatyp kórgen fılm;
- «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» – ulttyq anımaııalyq fılmderdiń eń tańdaýlysy;
- «Gadkıı Ia» – komedııa janryndaǵy eń unaǵan fılm;
- «Sındbad» – 2D kraskalyq dúnıeniń kórsetken fılm;
- «Tomm ı Djerrı» – bala kezimde unatyp kórgen fılm;
- «Pesn morıa» – kásibı shyǵarmashylyq izdenis pen kórkemdik sheshim jaǵynan unatatyn fılm;
- Franııa elinde ótetin «Ansı» festıvaliniń jumystaryn asyǵa kútip, kóremin. Óıtkeni, onda eń myqty anımatorlar óz fılmderin jiberip, baqtaryn synap jatady.