Keńistikte aýa saltanat quratyn sát.
Jym-jyrt tún.
Qarańǵylyqpen ushtasqan beımezgil shaq biz oılaǵannan da únsiz, biz oılaǵannan da salqyn tynyshtyqta.
Aı men kúnniń antonımy bolǵan juldyzdar ǵana tynys-tirshilikti syrttaı baqylap únsiz jymyńdaıdy.
Áýede adam janynyń jalǵyzdyǵyn izdegen Alafýr Arnaldstyń (Ólafur Arnalds) «Zero» melodııasy…

Osy mezette del-sal bolǵan sýyq sanańdy beısanaly túrde estý túısigińe qolqalaǵanyńda beımálim bir juqana belgiler óziniń kezdeısoq, ótkinshi keıpin ózgertip, avtor tabıǵatynyń tamyr alatyn turaqty minezin, ótkir shabytynyń nyshanyn, júregińe antalaı kirip jatqan kúıdiń endigi syńaıyn eleýsiz ǵana aýaǵa sybyrlaıdy.

Tabıǵattyń tynysyn tyńdatatyn, tynyshtyq tilinde sóıleıtin Alafýr Arnaldstyń shyǵarmalary jan-dúnıeńe erekshe áser etip, tańǵy ertegilerge, túngi tylsymdarǵa jetelep belgisiz bir áýenniń ıirimine, túpsiz shyńyraýyna batyryp, jabyqqan, qulazyǵan kóńilińe baıaý yrǵaqpen, eski bir sarynmen, ásem áýezimen tynyshtyq syılaıdy. Ómirdiń mánin únsizdikpen baıaý ǵana jetkizedi. Shóldegen jannyń ańsaryn basady.
Osy búkteýli hattaı oıymyzdyń jıegin jyrtý úshin ishimizge syımaǵan alapat sezimniń, beımálim dúnıege eliter Alafýrdyń sıqyrly sazyn óz túısigimizge súıene otyryp tápsirleýdi jón kórdik.

Nólden bastaıyq

«Zero» – tirshiliktiń jaratylysyna tán názik yrǵaq.
Qoǵamdaǵy árbir sanaly jan ıesiniń nemese shyǵarmashylyq adamynyń kóńilinde marqaıý, ózine degen toǵaıý proesi týylǵanda ol adam óledi!

Ondaı jaǵdaıda kez-kelgen sanaly adamǵa «Aıaz bı álińdi bil, qumyrsqa jolyńdy bil»  dep eskertý jasaıtyn jyrtyq shapany bolý kerek. «Zero» sol kúıdi shertedi…

«Zero» melodııasynyń beınebaıanyna nazar salar bolsaq, orman shatyrynyń ústinen ushqan jaryq, áýenge arqaý bolǵan qalyń toǵaıdy teatrlandyrylǵan sahnaǵa aınaldyryp, tómendegi bıshilermen, jaryq pen kóleńkeniń toǵysqan qozǵalysyn týdyrady.

Tyńdarmanǵa oı salar tuńǵıyq mýzykadan bólek beınebaıanǵa úńile otyryp sirá, pende balasy alǵash kúnáǵa batqanǵa deıingi jumaq osyndaı-aq bolǵan shyǵar. Jumaqta da osyndaı ún tarap, jalǵyzdyǵyna baılaýly tynyshtyq bılegen bolar degen kúdikti úmit paıda bolady. Óıtkeni qazirgi ý-shýdan bólek, dúnıeniń qozǵalysyn eskermegende ǵalamnyń ortaq tili - tynyshtyq. Jalǵyzdyǵyna baılaýly kúńgirt tynyshtyq. Biz pende balasy sharshaǵanda, jabyqqanda tynyshtyqty ańsaımyz, tynyshtyq ólimniń hám jumaqtyń basty argýmenti. Sondaı uly tynyshtyqqa jeteleıtin Alafýrdyń tómendegi «Zero» melodııasynda aýa-sóıleıdi, jel-bıleıdi, jańbyr da án aıtady…

«Zero» melodııasyndaǵy basty erekshelik – adamnyń ishki jalǵyzdyǵy. Munda shertiletin ún – qubylmaly kóńil-kúıdiń názik utymdy tetikterin basatyn kiltsózdiń úni. Arnalds mýzykaǵa Mýnk sııaqty jalǵyzdyq pen úmitsizdik alyp keldi. Al, bular bolashaqtyń basty dertine aınalaryn sezgen sýretshi men mýzykant uly kóripkelderden esh kem emes edi…

Illıýzııadan allıýzııaǵa deıin

(Tomorrow's Song)

«Erteńgi án» – Alafýr sımfonııalarynyń ishindegi shoqtyǵy bıik, eń sulý mýzykalarynyń biri, fortepıanonyń alǵashqy únderinen-aq belgisiz bir álemniń keńistigine boılap, qandaı da bir qýanyshty kóńil-kúıdegi adam kóńildi kúıinen sap tıylyp, ózi tanyp bilmegen túsiniksiz dúnıeniń, bóten bir ıirimniń jeteginde oı qaıshylyǵynda ómir súredi. Adam – jaýraıdy, jaryq – qarańǵyǵa ulasady, áldebir sezim talshyqtary men mı ǵana qozǵalys ústinde.

Onyń shyǵarmashylyǵynda qandaı da bir oryn, geografııalyq jaǵdaıǵa qaraý nemese shyǵarmasyndaǵy metodtyq shyńdy tabý syndy kóptegen mýzykanttardyń uǵymyndaǵy kózqaras joqtyń qasy. Esesine Alafýr Arnalds eshbir shartty dúnıege, paıymǵa baılanyp qalmaı óz keńistindegi sezim tolǵanysymen adam sanasynda bolyp jatqan qubylystarǵa basa nazar aýdarýy onyń negizgi ereksheligi dep aıtýǵa tolyq haqymyz bar.

Arnaldstyń «Erteńgi án» sımfonııasyn júregimen qabyldaǵan esti tyńdarman onyń ishki ıirimderin sezinip, shúńetine boılar bolsa búginin oılaı júrip te, ótken kúnderiniń bolmashy estelikterine qaıtyp oralyp otyrady. Tipti, erteńgi kúniniń qalaı bolaryn da sana aǵysynda dolbarlap, boljaı alady. Mýzykantymyzdyń osy erekshe qabiletine qarap, onyń adam janynyń jalǵyzdyǵyn erkin meńgergenin, psıhologııalyq ıirimderiniń tamyryn dóp basatyn bólekshe qasıetin kóremiz.

Markestiń áıgili «Júz jyldyq jalǵyzdyq» romanynda mynandaı bir oqıǵa bar. Makondadaǵy halyqta «uıqysyzdyq derti» paıda bolady. Ol adamdardy umytshaqtyqqa dýshar qylyp, adamdar aqyryn-aqyryn este saqtaý qabiletinen aıyryla bastaıdy. Umytshaqtyq aýrýy halyqty ádettegi jaı bir oqıǵalardy umytýdan bastap ózderiniń kim ekenin, bara-bara aınaladaǵy zattardyń, olardyń ne úshin paıdalanylatynyn da bútindeı umytady. (Bul mýzykada da sondaı bir tylsym kúsh, tyńdarmandy tuńǵıyǵyna elitkish áýeıi sezimder bárin umyttyryp, sana-sezimińdi óz ıirimderinde ǵana balqytyp júredi.)

Alaǵaı da bulaǵaı shaqta «ǵajaıyp bilgish» Melkııades kelip sıqyrly dárisimen qala halqyn tegis qutqarady. Adamdar esin jıǵanda umytshaqtyq dertine qarsylyq retinde árbir zatqa esimin, ne úshin qoldanylatynyn jazyp qoıǵan oǵash áreketterine qarap qatty uıalady. Qala turǵyndary baıaǵy tirshiligine qaıta oralady. Bul «Erteńgi án» sımfonııasyn tyńdap bolǵannan keıin siz ózińizdiń jan aýrtpalyǵyńyzdy emes, búkil adamzattyń, álemniń júregine batqan jan jarasyn emdegińiz keledi. Mynaý ý-shý dúnıeniń bastapqy bolmysyn tyńdap, mıyǵyńyzdan kúlesiz. Sońynan sharasyz kúıde kúlgenińizge de kúlesiz…

Osyndaı arylýǵa, tazarýǵa jol silteıtin sıqyrly sazdyń ıesi qorshaǵan ortany syrttaı baqylap qana qoımaı, qupııasyna ishkerleı úńiledi. Adam jan-dúnıesiniń tereńdigin, ishki álemin áldeqaıda mańyzdy orynǵa qoıady. Osy sátte búgin men keshegige, bolashaqqa degen eles úmitke súıene otyryp bizge beıtanys aldamshy túısikti mýzyka jeteginde ýaqytpen ushtastyratyn shartty dúnıe joq! Bizdiki (sizdiki) júrektiń nemese aqyldyń tipti sezimniń de yrqyna baǵynbaıtyn beısanaly, beısezimdi túrde túısinetin tek qana tuspal.

Mezgilder qaıshylyǵy

Keıbir áýenderde ózgede joq jańalyq, ereksheliginiń dál túsýi bylaı tursyn túp maǵynasynan basqa ymy, sazy bar sóz bolady. Tyńdaýshyǵa túp maǵynasynan basqa da eles, áser beretin úni bolady. Bul júrek shabaqtaǵan ińkárli kúıdi Island kompozıtorynyń «Kúnniń shyǵý sessııasy» atty ıkildi mýzyka tizbeginen tyńdaýymyz tabıǵı nárse.

Vıdeı aralyndaǵy taý etegine ornalasqan kól jaǵalaýyn jyldyń eń qysqa kúninde, tórt túrli mezgildi bir rakýrstan túsirip oınatqan komandalyq orkestrdiń atmosferasy mezgilder qaıshylyǵynan áýender qaqtyǵysyna ulasady.
Árbir mı talshyqtaryn basatyn fortepıanonyń tili, júregińdi ysqylaıtyn vıolonchel men skrıpkanyń ishegi, tań aǵaryp kún sáske tús bolǵanda úı ishin tolyq tumshalaǵan jaryqta «Aspanǵa qaıtqan» qyzdyń ýili sanańdy myń qubyltatyny munda.

Eń áýeli sóz bolǵan deıdi kıeli kitaptarda. Joo-ooq, ún bolǵan… Keıde shylym shegip otyryp ǵaıyptan paıda bolǵan kemtar oılarym mýzykada aıtylatyn sózdiń asa bir qajet emestigin aıtady. Oıym solaı degen soń ózimniń de kelispeıtin tusym joq! Sóz tek áýenge qozǵaýshy kúsh. Al, áýendi sana súzgisinen ótkizetin sezim men túısik biz elesteter dúnıeden de bólek dúnıe… Alafýrdyń úzdiktirip, úziltip, tamshylatyp jetkizgen «Kúnniń shyǵý sessııasy» osy kúıdiń emeýrini ǵana.

Mınnesota shtatynyń Hıbbıng qalasynda júrgen jasóspirim Dılannyń mýzykalyq kózqarasyna Elvıs Breslı áser etkeni barshaǵa aıan. Al, Alafýr Arnaldstyń shabytyn tutandyrǵan adamdy tabý qıynnyń qıyny. Sebebi, Alafýr Shopenniń «Jumaq áýeni», Moarttyń «Rekvıem», Bethovennyń «Aı nury sonatasynda» beınelenetin názik ıirimderge barmaıdy. Nemese Grekııalyq Iannıdyń mýzykalarynda bolatyn silkinis, adamǵa rýhtandyryp shabyt syılaıtyn, kúsh beretin sońyndaǵy tebirenterlik kúıden shyǵarmasyn aýlaq ustaıdy. Ol onyń qolynan kelmegendiginde emes. Sol jalǵyzdyǵyn izdegen kúıden alystamaı, túıini sheshilmegen jumbaq bolyp qala beretindiginde. Osy turǵydan qaraǵanda, Alafýr Arnaldstyń ustanymy - dárigerlerdiń Gıppokrattyq antynan da berik deýge múddelimiz.

Joǵarydaǵy ıkldy melodııa Islandııadaǵy jyldyń eń qysqa kúninde mezgil qaıshylyǵynda, ýaqyt qaıshylyǵynda talyqsyp jetken avtordyń ón boıynan úzdiksiz tamshylaıtyn áýen. Uıqy aldyndaǵy dármensizdikteı ǵana bir sát. Sońynda eriksiz jutynýǵa týra keledi… Mundaı eriksiz jutynatyn sátter Arnaldstyń ózge de týyndylarynda kezdesedi. Aıtalyq, pandemııa kezeńinde týyndaǵan «New Grass» shyǵarylymy jáne avtorǵa shabyt beretin Amazonkadaǵy Shıpıbo taıpasynyń emdelý (tazarý) rásiminen alynǵan úlgi retinde dúnıege kelgen «Woven Song» mýzykasy. Bári-bárinde adam janynyń emsiz derti. Alafýr mýzykasynyń kókirekke jasyndaı túsken kilt úni men áýen bop tamyp jatqan árbir tamshylardyń búlkiline bir ǵumyr syıyp keterdeı. Dybys ataýlynyń tymyq qaınaryndaı tasyǵan Alafýr mýzykalarynyń jatyry - jalǵyzdyq, tolǵaǵy - ómir ekendigin shamalaý asa qıyn emes. Al, osy qubylystan týyndaǵan áýenniń taǵdyry maǵynasyzdyq bolmaq.
 

Sońynda

«Kórermendi muńǵa jeteleńizder» deıdi Antosha Chehonte. Biz mýzykantymyzdyń ólim háline daıyndalǵan múrdeniń qur súlderi ispetti klassıkalyq áýenderimen sizderge «muń-zaryńdy ıle» deýden aýlaqpyz. Esesine Alafýr mýzykasy arqyly bolmystyń túıindi máselelerin tarazy basyna qoıyp, árkimniń óz «Menindegi» taǵdyryn sýrettegen, qym-qıǵash hál-kúıin kórsetý arqyly el bilmeıtin qupıa tustaryn ashatyn tosyn saýaldarǵa jaýap tapqymyz keledi.

Bilem dúnıeniń bir ortaq mekenin,
Únder, áýender, yrǵaqtar…
Barsha izgi áýender meniń qulaǵymda
Bólinbesin dúnıe mádenıeti,
Qosylsyn bar el qııaly -
Bir Fanaras taýynyń altyn bulaǵyna.

Shyǵystyń uly shaıyry Omarǵazy Aıtanulynyń «Meniń Shyǵysym» poemasyndaǵy jyly tarmaqtaryndaı álemdegi tynyshtyqty, áýendegi bir izdilikti tápsirlegen túrimiz. Ataqty Grıgorıı Potanın: Maǵan búkil qazaq dalasy án salyp turǵandaı kórinedi dese, Alafýr Arnalds mýzykalary - álemde qozǵalys joq, tek qana tynyshtyqtyń úni oınap tur degendeı seziledi. óli eshkimge uqsamaıtyn tulǵalyǵymen, bólek baǵytymen, mýzykaǵa ákelgen jańalyǵymen erekshelenedi. Islandııanyń tumsa tabıǵatyndaı tazalyq, ǵalamǵa, árbir adamǵa tán jalǵyzdyq Alafýr mýzykasynyń basty detaly.

Qaıbir ǵulamanyń «Men bir suraqtar týdyrýym múmkin, biraq, ol men jaýap beredi degen sóz emes qoı» degenindeı Alafýr Arnaldstyń mýzykasyndaǵy ómirdiń mánsizdigi, maǵynasyz ómirdiń jaýabyn izdeý árbir adam bolmysynda bolatyn sheshilmeıtin aksıoma. Al, sol maǵynasyz ómirden lázzat alý óz quzyrlaryńyzda!