Naǵyz «Kúmis kómeı, jez tańdaı» osy bolar. Alty tilde án shyrqap, astynan alty qyrdyń áýeni estilgen azamatymyzdyń týǵan topyraǵy qunarly, ósken ortasy ánge baı. «At bolatyn qulyndy múshesinen tanısyń, adam bolar balany kisesinen tanısyń» demekshi, ata-anasy bes jasynda belin býyp, óner sahnasyn kórsetipti. Ákesi Qanat Qudaıbergenulyn alǵash «Saǵynysh» atty Qazaqstan konertinde kórip daýysyna tánti bolǵan edim. Mine búgin balasy «Babasynan» asyp týyp jatqany bárimizdi qýantady. Dımashtyń Juńgodaǵy (Qytaıdaǵy) eń úlken basylym «Halyq gazetinde» suhbat berýi búkil qytaı memleketi jaǵynan da moıyndalǵandyǵynyń kýási dep aıtsaq artyq emes. Sondaı-aq, «Nanjıń qalasynyń kúndelikti» basylymdary da ánshiniń ár retki jarysyn der kezinde jarııalap keledi. «At tuıaǵyn taı basar» degen qazaqtyń qulyny ǵoı, áli-aq, álemniń san sahnasynda án salatyndyǵyna kámil senemiz. Saz áleminiń sańlaǵy san aspaptan habary bar ekenin sahnada áıgilep úlgerdi. Tek bir ret ásem daýsyn tyńdasańyz boldy, bárekeldi! «Qaıda júrse de aman bolsyn», «Joly ashyq bolsyn» degen tilegińizdi rııasyz aqtarasyz.
Dımash qatysyp jatqan «Ánshimin» telejobasy 2013 jyly qańtarda Koreıanyń MBC telearnasynyń attas baǵdarlamasy negizinde efırge kóterilgen. Alǵashqy jobagerler qatarynda Taý Huń da bar edi. Bul berilim ár jumanyń keshinde kórermenmen júzdesetin-dy. 1991 jyly Televızııaǵa júrgizýshi bolyp kelgen Taý Huń «Qyrmyzy qyzdar» jobasyn qolǵa alyp, «Boz balalar» teleaıdarymen dańqy shyqqan edi.
Mine, búgingi «Ánshimin» jobasy basynda áıgili baǵdarlama bolmasa da, talaı óner juldyzdaryna tuǵyr edi. Onyń ár retki kórilimi búkil Juńgodaǵy kórkemónerlik baǵdarlamalardyń aldyńǵy onyna ótkenimen, kópke deıin tabys kózin tappady. Tek bıylǵy taýyq jyly oǵan taýdaı baqyt syılady. Hong Kong-nan Dý Lıshany, Taıvannan Lın I-Lııandy, uly qurlyqtan Tan Ýı syndy Juńgoda ataǵy jer jaratyn áıgili juldyzdardy shaqyrdy. Mine, osynyń qatarynda Dımash Qudaıbergenov te bar. Iá, bul joba Juńgodaǵy bir ólkelik telearnanyń ótkizip jatqan básekesi bolǵanymen dańqy mıllııardqa taraldy. Óıtkeni, bul tele arna burynnan beri CCTV-men talasyp júrgen myqty televıdenıe. Onsyz da joǵaryda aıtqandaı «天天向上» («Saıran sátter») jáne «快乐大本营» («Kóńildi orta») aıdarlary apta saıyn aldyńǵy besti bermeı keledi. Búkil respýblıka boıynsha mundaı kórilimge ıe bolýdyń arqasynda qandaı eńbek jatqanyn baǵalaý da qıyn shyǵar?! «Ánshimin» jobasynyń kúrdelligi sonshalyq, ár qaısy elden usynys etilgen mýzykanttardy aıtbaǵanda, bir ánshiniń sahnaǵa shyǵýy úshin qanshama adamnyń qan jilik bolyp jatqany ekrannan-aq kórinip jatqan joq pa?! Demek, jobada emes, aldyn ala josparlaýda, adamda emes, ónerge qurmette jatqandyǵy shyndyq.
Al keshe ǵana «Ánshimin» jobasynda ásem daýysymen mıllıardty tamsandyryp, tańdandyrǵan Dımash sol Hýnan televızııasynyń bas keıipkerine aınaldy. Ol ár kezek jarys saıyn óz daýysyna saıys jarııalap otyrdy. Birinshi ánin franýzsha, ekinshi ánin oryssha, úshinshi ánin aǵylshynsha, tórtinshi ánin hanzýsha (qytaısha) shyrqady. Tipti ómiri sóılep kórmegen shyǵystyń shımaı jazýyn úırenip, mıllıard tilinde án saldy. Tilin burap emes, bar zeıin, zerdesimen oryndaýǵa tyrysty. Jarystan mıy ashyp júrgen jas talant úshin bári úırený degenmen salmaǵy aýyr, jaýapkershiligi kúshti sahynada Dımash tartynbady. Eren erlik baıqatyp, óte durys dybystaýlarmen tamyljytyp oryndady. Ár eldiń eń qıyn áýenderine saıys jarııalap júrgen saıkúligimizdiń shabysyna dem bermegen qazaq qalmady. Qazaq qany bar adamdar ǵana emes, basqa ulttar da básiresin berip, taqymyn qysty. Talant tas jaratyndyǵyn Dımash ózi dáleldedi. Basynda bas júldeni bermeı, ortasynda beske, úshke túsken kezi de boldy.
Múıizi qaraǵaıdaı Dý Lısha, jastardyń júregin jaýlaǵan Jań Jıe, memlekettik shaǵan konertiniń bas ánshisi Tan Jıń sııaqty talantty saıkúliktermen saıysý 24 jastaǵy jigitimizge ońaıǵa soqpady. Jigerin janydy, talantyn ushtady. «Kóp qorqytady, tereń batyrady» ǵoı, bóten sahnada, basqa elde óner kórsetýdiń ózi bir erlik bolyp tabylady. Dımash basta jatyrqaǵanymen kishipeıil minezimen, tamasha daýsymen ózge ánshilerdi ózine tarta bildi.
Tuǵyrynan talaı qyrandy qanattandyrǵan Hýnan televızııasy mıllıardtar eline kóptegen juldyzdar men sholpandardy tárbıelep bergen edi. Onyń keıbiri óner juldyzy retinde tanymaly bolsa, keıbiri kıno artısy bolyp qaltaly baıǵa aınaldy. Tek qana Fılıppınnen kelgen Shıla esimdi ánshi qyzdyń atyn aspandatyp, azııanyń áıgili ónerpazdar qataryna engizdi. Olardyń jarnamaǵa shyǵýy mıllıon ıýanmen shamalanyp, sahnalyq tartymdylyǵy, oryndaý sheberligimen rejısserler men prodıýserlerdiń nazaryn aýdaryp júr. Árıne, Hýnan televızııasynan shyqty degen atqa ylaıyq aryndap kele jatqandary, jol ortada kásip almastyryp ketkenderi de joq emes. Dımash sonyń alǵashqy basqyshynda ǵana tur.
4-naýryz kúngi «Ánshimin» baǵdarlamasynyń 7-aınalymynda Dımashtyń ustazy turar Alypbaev, ánshi Maıra Ilııasqyzy Chańsha qalasyna baryp konert kórermeni bolyp medet kórsetse, Óner ýnıversıtetiniń orkestr músheleri sonaý Qazaqstannan kelip Dımashtyń bir ánine súıemel jasady. Astana balet-opera zalynda áıgili ánshi Maıra Muhammedqyzynyń: «Dımash, Qazaqstan jastary saǵan qarap boı túzeıdi»,-degen ystyq yqylasy qytaıdaǵy bir mıllıon bes júz myń Qazaq halqynyń júregine jylý berip jaıly jol tapty. Onan da mańyzdysy, QR Mádenıet jáne Sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly Dımashtyń ónerin turaqtandyryp, jas darynnyń ákesi Qanat Qudaıbergenuly men anasy Sveta Aıtbaevaǵa alǵysyn bildirgen keskini Hýnan televızııasynan taratylyp mıllıard kórermenniń kóńiline qazaqstan eliniń baýyrmaldyǵyn áıgiledi.
Bir ýaqytta tamasha sahna, tunyq mıkrofon, áýelegen orkestr, samsyǵan shyraq, tamyljyǵan qosanjar dybystar, sheber rejısser, sheshen júrgizýshi, myqty operator, keremet keskin saralaýshy sen úshin qyzmet ótese ne ister edińiz? Dımash sondaı ortaǵa ıe boldy. Onyń birinshi aınalymda búkil Juńgo (qytaı) tyńdarmandarynyń júregin jaýlaýy osylardyń arqasy desek artyq emes. Álbette, talant, jeke qulshynys birinshi. Biraq, ortanyń da mańyzdy, sheshýshi ról atqaratyndyǵyn erekshe eskertemiz. «Ánshimin» baǵdarlamasynyń burynǵy berilimderi onsha tartymdy emes bolatyn-dy. Kórermenmen júzdeskenine 10 jyl bolǵan bul beriliminiń baǵyn jandyrǵan ótken jylǵy reforma edi. Mine, jyl basynda bas rejısser (ári sońynda nátıjeni jarııalaǵan júrgizýshi) Huń Taý eren erlik jasap berilimniń bas-aıaǵyna ózgeris jasaýdan syrt, shetelden tanymal ánshi shaqyrýdy ortaǵa saldy. Pikiri birden qabyldanǵannan keıin ol ózi shetel sahnasynan baıqaǵan Dımashty usynys etedi. «Ánshi» baǵdarlamasynyń 1-aınalymy bolǵan 21-qańtar kúngi beriliminde 3,09 kórilimge jetse, 18-naýryz kúngi 9-aınalymda taǵy 4,21 deı kórsetkishpen memleket boıynsha kórkemóner nómirler túrinen eń alda tur. Osyndaı kórilim jaratýyna Dımashtyń shyǵýy erekshe áser etti desek artyq emes. Jasampazdyq bolmaǵan baǵdarlama kórermeninen aıyrylady. Ánshi de sondaı, izdenýin toqtatsa, jańalyǵy joq bolsa, konertke shyǵýy da ekitalaı.
Keıipkerimiz Dımashtyń tamyljyǵan daýsyna tulǵasy, tartymdylyǵyna talanty saı kelgen. Ilýde bir kezdesetin daryn ıesine keń sahnanyń jolyǵýy da kezdeısoq emes. Qazaqstannyń qalyń konertinde óner kórsetip, Belarýstiń «Slavııanskıı bazardy» baǵyndyryp kelgen kelisi. Onyń bul jarysqa úlken daıyndyqpen barǵandyǵy menmundalap tur. 25-naýryz kúngi 10-aınalymda ol óziniń 19 jasyndaǵy týyndysy «Umytylmas kún» atty ánin qazaqsha-qytaısha qos tilde oryndap, óziniń shyǵarmashylyq qaýqarynyń da jaı emes ekendigin áıgiledi. Bul ánniń hanzýsha (qytaısha) mátinin áıgili aýdarmashy Qaısha Tábárákqyzy beıimdegen eken. Buryn Muqaǵalı Maqataevtyń «Qazdar qaıtyp barady», Muhtar Shahanovtyń «Quz basyndaǵy ańshynyń zary» atty kitaptaryn mıllıard tilinde sóıletken apaıymyz bul joly da bar zeıin-zerdesimen bilek sybana kiriskeni aýdarma jolyndaǵy árbir shýmaqtan menmundalap tur. Dımash baýyrymyz sońǵy sheshýshi jarysqa aldyńǵy qatarda joldama alyp ýaqytsha demáldi. Endi onyń nendaı óner kórsetip, tyńdarmanyn tań qaldyratyndyǵyn sáýir aıynyń ortasyndaǵy tikeleı efırdegi sheshýshi jarysynan tamashalaıtyn boldyq.
Men kórgen Hýnan televızııasy
Iá, bárimizdi tamsandyrǵan, án saldyrǵan Dımash Qudaıbergenov án shyrqaǵan Hýnan televızııasyn qanshalyqty túsinesiz? Duıym jurttyń júregin jaýlaǵan boz balanyń baǵyn synaǵan «Ánshimin» baǵdarlamasynyń qalaı barlyqqa kelgeni týraly ne bilesiz? Búkil el bolyp Beıjıń ýaqyty saǵat 22:30-da teledıdarǵa telmirtip qoıǵan qandaı qudiret?! Óktem ortalyq telearnasy (Ulttyq birinshi arna) turǵanda Hýnan telearnasy qalaı ǵana ústem orynǵa shyqty? Bul jerge áıgili rejısserler men tanymal júrgizýshiler nege jınaldy? Mine, osy túıinderdi túsinsek Hýnan televızııasynyń memleket boıynsha kórilimi eń joǵary bolatyndyǵynyń sebebine de jaýap tabatyn sııaqtymyz.
Hýnan televızııasy dese kóptegen adamnyń aýzyna «天天向上» («Ár qashan alǵa») jáne «快乐大本营» («Kóńildi orta») aıdary túsedi. Osydan birer jyl buryn maǵan sol áıgili tele berilimindegi rejısserlermen birge bolý baqyty keldi. Úırený máńgilik mindet dep biletin men jóninen alyp aıtqanda Hýnan ólkesine baryp úsh aılyq tájirıbe almastyrý oraıyna ıe bolý tabylmas oraı boldy. Memleketimizdiń az ult tilindegi tele berilimin damytý, Shınjııańnyń az ult tele qyzmetkerlerin kásiptik jaqtan tárbıeleý syndy úndeýine saı 22 tele-radıo jýrnalısteri nán qala Chańshaǵa ushaqtyń 4 saǵat terbeýimen túngi 11de jettik. Shınjııańda Úrimji ýaqytymen júretin men jataqqa ornalasýymmen saǵatymdy aldyǵa eki saǵat jyljytyp Beıjıń ýaqytyna teńshep qoıdym.
Ertesi Hýnan televızııasy kadr jáne eńbekkúsh basqarma jaýaptysynyń orynbasary Lı famılııaly azamat bizdi bastap Chańsha qalasynyń ortasyn jaryp ótetin Shııańjııań ózeniniń jaǵasyndaǵy «亚克西» atty Shınjııańdyq jigitter ashqan úlken ashanaǵa alyp keldi. Sondaı-aq, dúısenbi 27-mamyrdan 31-mamyrǵa deıin televızııanyń 14-qabatyndaǵy jınalys zalynda bir aptalyq úırený bolyp, sosyn, naqtyly qyzmetke aralasatyndyǵymyzdy bildik. Úırenýde Shattyq Qalımollaqyzy, Názıgúl, Parhat, Ablamıt qatarly sabaqtastarmen birge boldyq. Úırený aıaqtaǵannan keıin bárimiz óz aldymyzǵa aıdarlarǵa jumysqa jegildik.
«Qaı taýǵa shyqsań sonyń ánin aıt» deıdi, praktıkalyq jumystar óz aldyna júrip jatty. Oǵan qanaǵat tutpaı senbi-jeksenbi jeke «jortýyldarǵa» shyǵyp tarıhı oryndardy birden túgendeı bastadym. Jańa juńgo azattyq tóńkerisiniń kósemderi Maý Zy-Duń, Lıý Chaý-Shı, Hy Loń syndy kósem-genaraldar, Leı Fyńdaı janashyr jannyń týǵan mekenne barý, osynda bir toqsan turyp damyldaý tarıhqa qyzyǵatyn men sııaqty jastarǵa taptyrmas oraı. Onsyz da Maý Zy-Duńnyń 1918 jyldardaǵy chańsha 1-pedagogıka mektebindegi ómirin baıandaǵan «恰同学少年» («Bir dáýirdiń jastary») atty tele-hıkaıasy jańa Juńgonyń azattyq tańy aldy-artyndaǵy Hýnandaǵy birer aı ýaqyttaǵy saıası sahnany, soǵys qyrǵı qabaqtyǵyn beınelegen «黎明前的暗战» («Tań aldyndaǵy astyrtyn saıys») atty tarıhı tele-fılmin neshe qaıtalaı kórgen edim.
Osy eki tele-serıaldyń bas rejısseri qazaǵymyzdan shyqqan rejısser Janar Saǵatqyzy edi. Sol sebepti Hýnan ólkesiniń 1949 jyldardaǵy saıası, strategııalyq ornyn jaqsy bilýshi edim. Maý Zy-Duńnyń týǵan jeri Shaýshan Chańsha qalasynan 60 kılometr jerde. Al Maý Zy-Duń men Saı Hy-Cyn Marks-Engels ıdeıasyn osynda qabyldap 1912 jyldan 1918 jylǵa deıin Chańsha 1-pedagogıka mektebinde bilim alǵan. Oǵan kýá qalanyń batysyndaǵy Hýnan ýnıversıteti aýlasyndaǵy «Aı-Ýan Tıń» baqshasy. Onan syrt Juń-Nan ýnıversıteti jarty ǵasyrdan artyq ýaqyt búkil el kólemine jaratylys mamandaryn jetildirip jatypty.
Juńgony uly qorǵanymen, Egıpetti Pıramıdamen elestetetini sııaqty kóp el Hýnan televızııasynyń joǵardaǵy qos kórilimimen baǵalaıdy. Al baryp kórgen biz jóninen alyp aıtqanda arnanyń artyqshylyǵy sol qos aıdarynan syrt basshylardyń 20 jyldyń aldyndaǵy kóregendiginde jatypty. Sondaǵy barlyq shart-jaǵdaıdyń televızııa úshin qyzmet óteýge arnalǵan. Bolashaqty boljaǵan basshy, dana kókirek talanttylar osynda uqsaıdy. Kezinde kóp eshkim kóz qyryn salmaıtyn televızııasynyń reformasy 1994 jyly Ýı Ýyn-Bıń myrzanyń qulshynysynyń arqasynda shahar ortasyndaǵy orynnan Chańsha qalasynyń shyǵys soltústigindegi qazirgi ornyna irge tebýden bastalypty. Sol jyly 28-qyrkúıek jumys bastaǵan jańa qonys keregesin keń jaıyp, qulashyn alysqa sermepti. Ózgeden buryn 10 myń sharshy metr jerdi ıelep, bir emes 10 mekeme-meńgermeniń qonysyndaı jerdi «jalmaǵan» eken. Onyń paıdasyn búgingi urpaq, qazirgi telegerler ıgiligine jaratyp, qyzmetiniń qajetine paıdalanyp otyr.
Aıtar bolsaq: Hýnan televızııasynyń aýlasynda «世界之窗» («Ǵalam terezesi») atty kólemdi baqsha bar eken. Kólemi kózime Úrimjidegi Sandýnbı balalar baqshasynan da aýmaqty kórindi. Onyń 2003 jylǵy ashylý saltyna sol kezdegi memleket tóraǵasy Jııań Zy-Mıyn joldas qatynasqan eken. Bolashaq avto-kóliktiń kóbeıetindigin kúni buryn oılasqan olar mekemeniń aldynan 2000 avto-kólik toqtaıtyn alańqy, stýdııa artqy aýlasynan úlkendi-kishili myń mashına sııatyn jer daıyndapty. Baıqaımyn ár bir adamǵa bólingen turaqty oryn joq sııaqty. Óıtkeni kólikterdiń orny kúnde ózgerip turady. Ólke dárejeli mekeme-oryndarda qonaqjaı bolýy tabıǵı, biraq, juldyzdy meımanhananyń sol aýladan boı kóterýi meni tań qaldyrdy. Ol bolsa «升爵非斯» atty 5 juldyzdy qonaqjaı.
Chańsha qalasyna baryp osy meımanhananyń atyn aıtsańyz bilmeıtin taksıs joq. Baıqaımyn onyń saýdasyn televızııaǵa kelip jatqan artıster men kıno-televızııa salasynyń jurt tanıtyn juldyzdary-aq júrgizip jatypty. Munan syrt tól aıdarlar men maýsym saıyn ashylyp jatqan «中国最强音» («Sharyqtaǵan juńgo áýeni»), «快乐男声» («Boz balalar») sııaqty sara aıdardyń shabantozdary men tálimgerleri jáne olardyń nókerleri-aq «tozdyratyndaı» turady.
Televızııanyń shyǵys óńtústiginen boı kótergen kórme saraıynda aptasyna ótip jatqan farfor kórmesi, memleket kólemindegi jibek-matalar jınalysy, halyqaralyq deńgeıdegi jármenkelerdiń deńgeıi óz aldyna bir áńgime. Munan syrt 5-6 qabattyq jataǵan turǵyndar ǵımaratyn aıtpaǵanda 10 qabattyq 14-15 turǵyn úı ǵımaratynan, 25 jekelik saıajaılar boı kóteripti. Al 35 qabattyq záýlim ofıs ordasy áýdem jerden menmundalaıdy.
Shyntýaıtyna kelgende qyzmetkerlerdiń qalypty jumys istep, salasynan salǵyrtsymaı, shógeldikpen jumys jasaýy shart jaǵdaıdyń kepildendirýinde. Ol bolsa turar úı, qyzmettik orta, qajetti materıal men tehnıkalyq bólimder. Hýnan televızııasy mine osynyń bárinen kende emes. 转播车-nyń (efırge tike taratatyn kólik) ózinen altaýyn kórdim, onyń bireýiniń quny neshe mıllıonǵa parapar. Demek mundaǵy 3000 qyzmetker turar jaı, keńse, qyzmet oryn dep ómiri bas aýyrtpaıtyndaı turady.
Televızııanyń ekinshi retki reformasy. 1995 jyly televızııanyń bazarǵa betteýinen bastalypty. Jańa orynda tyń tirshilik bastaǵan Hýnan televızııasynyń birinshi jeńisi ekonomıka arnasynyń ashylýy edi. Ólke kóleminde ǵana taratylatyn atalmysh aıdar Hýnan jasandy serik arnasyna qosylǵan aǵyny qatty asaý ózendeı áser etip, sol jylǵy televızııanyń 100 mıllıondaı kirim kirgizip, tele tarıhyn jáne bir beleske kóterdi.
Atalmysh tele arnanyń 1996 jyly ekranǵa shyqqan «超级女声» («Qyrmyzy qyzdar») orta jazyq emes, ortalyqtan tartyp búkil el kóleminde osy aıdardy tamashalady. Bul aıdardan Lı Ýı-Chún, Joý Bı-Chań sııaqty ánshiler, «Reborn» syndy grýppalardyń memleketke atynyń aspandaýyna orta jaratyp berdi. 1997 jyly 11-shilde «快乐大本营» aıdary qurylyp mıllıardty ózine jalt qaratty. Onyń mazmunyn aıtpaǵanda Hy Jı-oń, She-Ne qatarly júırik júrgizýshiler jalpy jurttyń nazaryn ózine aýdardy. Sondaı-aq qyzdarǵa arnalǵan, aýyl jastaryn taqyryp etken «玫瑰之约», «晚间新闻», «乡村发现» syndy aıdarlar irkes-tirkes ashylyp, kórermenin tánti etti. Bul 4 aıdar sol kezdegi Hýnan televızııasynyń 4 dińgegindeı ról oınaǵan edi. Jalyndy jas fılmger Jań I-Beı jańa ǵasyr attasymen tyń aıdar «越策越开心» («Saıran salǵym keledi») degen tyń aıdar jobasyn alyp shyǵyp, jurtshylyqty jańa baǵdarlamalarmen sýsyndatsa, keıin A-I atty azamat bas bolyp jobalaýymen «背后的故事» («Perde artyndaǵy áńgime») baǵdarlamasy efırge shyǵyp, eldiń nazaryn eleń etkizdi. Mine osylardyń sebebinen «谁是英雄» («Kim keremet»), «新青年» («Jańa jastar»), «中国功夫» («Juńgo judyryq») ashyldy. Munyń biri shynaıylyǵymen, jandylyǵymen, kórermenmen eteneligimen el kóńilinen oryn alsa, bir bólimi qyzyqtylyǵy, tartymdylyǵy, básekeligimen basyp tústi. Demek kórermenniń kóńilinen shyǵyp, saıasattyń salqynyna ilinbeı, ony sıpaı ótip, halyqtyń muń-muqtajyn aıtqan soń jurt arasynan jol tapty.
Hýnan televızııasy el kólemindegi tanymal nemese bolashaǵy bar degen dıktor, júrgizýshilerdi ózine tartypty.
Bilgen basshyǵa televızııanyń jany júrgizýshide dep aıtsaq artyq ketpes. Qabiletti bir júrgizýshi beldi aıdar emes, bir arnany súıreı alatyndyǵyn búgingi ortalyq televızııasyndaǵy Shýı Jıń-I, Sa Bın-Iń, Lı Pıń, Ýań Shııaý-Iıa, Baı An-Suń, Jyjııań televızııasyndaǵy Hýa Shaý, Anhýı televızııasyndaǵy Lý Uı, Shańhaı televızııasyndaǵy Saý Ky-Fań áne sonyń aıǵaǵy. Demek bir bólim kórermen sol arnany unatyp kórgenimen, bir bólim kórermen júrgizýshini unatý sebebimen sol arnany ashyp qoıady. Meıli suhbat obektisi kim bolsyn onymen eseptespeıdi. Arnada basqa berilim taratyp jatsada televızııasyn soǵan týralap qoıady. Mine bul tanymal júrgizýshilerdiń áseri.
Hýnan televızııasyndaǵy myqty júrgizýshilerdiń basym kóbi Hýnandyq emes. «快乐大本» («Kóńildi orta») baǵdarlamasynyń júrgizýshisi Hy Jı-Oń Beıjıń shet-tilder ýnıversıteti arab tili fakýltetiniń oqytýshysy. 1998 jyly Hýnan televızııasynyń shaqyrtýymen «快乐大本营» («Kóńildi orta») aıdaryn júrgizedi. Shıe-Na Chyńdýlyq. Sychýan pedagogıka ýnıversıtetiniń kıno óneri fakýltetinen oqyǵan soń Hýnan televızııasyna barǵan. Ol《音乐风云榜》,《百科全说》,《百变大咖秀》aıdarlaryn júrgizip óte sátti bolǵan. Tipti, kórilimi memlekettiń aldyńǵy 3 aıdaryna aınalǵan. «天天向上» baǵdarlamasynyń júrgizýshisi, tanymal fılmger Ýań-Han Jııańsý ólkesiniń adamy. 1994 jyly Sýjýdaǵy bir radıo-televızııa mektebinen dektorlyq oqyǵan. 1996 jyly Hýnan televızııasyna qyzmetke ornalasqan. Qarapaıym qyzmetpen júrgen bul daryndy azamatty birer jyldan keıin bir rejısser onyń sóz sóıleý, eldi ózine tánti etý qabiletin baıqap qalyp, sonan bastap júrgizýshilik ómirin bastaǵan. Ol «Boz balalar», «Qyrmyzy qyzdar», «Saıran salǵym keledi» syndy baǵdarlamalardy tamasha júrgizip, Hýnan ólkesiniń kórermeni emes, búkil mıllıardty óz aýzyna qaratty. Al júrgizýshi Lı Shı-Iań men Jań Dan-Dan ekeýi jerlik júrgizýshiler.
Stýdııalardyń ornyn áýel basta tamasha jobalaǵan. Televızııanyń jany tele-kameralar men stýdııalar. Ár qandaı televızııalar quramynda bul ekeýi kem bolsa bolmaıdy. Hýnan televızııasynda arnaýly 4 bólek jerde stýdııa ortalyqtary bar. 1-raıon televızııa ǵımaratyna jalǵanyp salynǵan bolyp negizgi stýdııa dep atalady. Munda turaqty aıdarlar men «快乐购物» arnasynyń baǵdarlamalary túsiriledi. 2-raıon kórme saraıynyń batys jaǵyna ornalasqan. Atalmysh orynǵa «快乐男声» («Boz balalar») aıdary ótkizilse, al 3-raıon bolǵan «世界之窗» («Ǵalam terezesi») atty kólemdi baqshada ekonomıka arnasynyń «越看越刺激» aıdary men «我们约会吧» («Kezdeseıik») aıdarynyń stýdııasy turaqty eken. 4-raıon Chańsha qalasynyń ishinde. Mundaı bolatyn sebebi: Hýnan televızııasynyń kıno arnasy áli de qala ishindegi burynǵy orynda bolǵandyqtan burynǵy televızııanyń ornyn sol arna áli paıdalanyp otyrǵandyǵynda.
Osy 4-raıonda 20-ǵa tarta tele-baǵdarlamalaryn túsiretin, tike efırge shyǵaratyn tolyq jabdyqtalǵan stýdııalar bar. Baıqaımyn, jaryq túsirýshiler, dekoraııa jobalaýshylar men ony jasaýshylar grýppasy, kamera ornatý, tipti, oryndyqtardy qoıý, ony ǵylmı ornalastyrý orny osy jumystar úshin tas túıin daıyn turatyndaı sezildi. 6-卫视 dan basqa 5 arna tý basta ǵylmı jobalanǵan.
Shınjııańdyqtar Hýnan televızııasynyń «快乐购物», «金鹰卡通» syndy eki arnasyn ǵana kóre alady. Munan basqa biz kóre almaıtyn, tek ishki ólkede ǵana taratylatyn «潇湘电影频道»，«娱乐频道»，«金鹰纪实频道»，«都市频道»，«公共频道», «时尚频道» syndy 6 arna bar. Sondaı-aq Chańsha qalalyq televızııa óz aldyna bir basqa, onyń da Hýnan kóleminde kórilimi óte tamasha.
Al qazir Hýnan televızııasynda joǵardaǵy kóp aýzyndaǵy «天天向上» («Ár qashan alǵa») jáne «快乐大本营» («Kóńildi orta») aıdarynan basqa «Juńhýa mádenıeti», «Armandaǵan turmys», «Zerek bala», «Sen úshin keldim», «Kókem qaıda ketti?» atty baqandaı bes aıdary bar. Munyń ishinde «Kókem qaıda ketti?» 2014 jyldan 2016 jyldary dúmpý týdyrsa, al qazir «Armandaǵan turmys» qytaı televızııasy boıynsha kórilimi eń joǵary berilim. Munda qala jastarynyń aýylǵa baryp ótkizgen turmysy áńgime bolady.
Úsh aılyq qyzmet, úırený barysynda tele salasynyń ýnıversal kásip ekenin tereńdeı tanydym. Sondaı-aq, ol talanttylardyń toptasyp ortaq týyndy jaratatyn sahynasy. Mine, oǵan kýá qazaq tilindegi berilimnen «Kúmis kómeı» bolsa, al hanzýsha (qytaı tilinde) berilimnen «爸爸去哪儿？» («Kókem qaıda ketti?»). Munyń berilimi eki jyl buryn memleket boıynsha jańa rekord jaratty. Tele úshin eń aldymen jobalaý óte qajet. Joba – bir týyndynyń negizi, qazaqsha aıtsaq «taǵan». Ol durys bolmasa onyń bolashaǵynan aýyz ashý qıyn. Onan soń mazmun men mamandar. Taqyryp, mazmunnyń zamanǵa saı, kórermenniń kóńilinen shyǵýy da óte mańyzdy.
Al myqty rejısser, tanymaly júrgizýshi, sheber shyraqshy, ónerli operator, tabandy tehnık t.b.-lar onan keıingi sharýalar. Ár qandaı adam birinshi ekonomıkaǵa den qoıady. Menińshe belgili saladan nátıje jaratý úshin ekonomıka mańyzdy bolýy múmkin, biraq birinshi orynda emes. Temir taıaqtan teben shyǵara almaıtyn tehnıkter bar. Sol sııaqty mıllıon qarjy bolsada mandymdy mazmun, tartymdy aıdar jarata almaıtyn rejısserler joq emes. Tek joǵary óredegi kásiptik qabilet, qajyrly qyzmet rýhy, tabandy qajyrlyq, tamasha kásiptik móral adamnyń nátıjege qol jetkizýdiń kilti. Tek úırený ǵana emes, naqtyly qyzmetke qatynasqan biz úshin Hýnan televızııasynyń, men praktıkadan ótken «天天向上» («Saıran sátter») aıdaryndaǵy azamattardyń berekesi, qabileti, daryny jáne jasampazdyǵy meni ózine tánti etti. Sondaı-aq, televızııa bastyǵy Lúı Han-Bıń myrzanyń qabyldaýynda boldyq. Mine, osynyń bári úırený. «Adam-adamnan tálim alady» deıdi atam qazaq, olardyń barlyq baǵdarlamalary bizdiń televızııaǵa túsip, qazaq kórermenniń kóńilinen shyǵa berýi ekitalaı . Biraq, qortqan tájirıbe, úırengen bilim, kórgen tárbıeni óz ortamyzǵa istete alsaq Nur ústine Nur bolar edi. Bizge úmit artqan televızııa basshylarynyń da armanyn jerge qaldyrmaǵan bolar edik. Qazir de sol kórgenimizdi ózimizshe bir bóligin istete aldyq dep oılaımyn.
Bir ánshiniń shetelde suranysqa ıe bolyp, sahnadan sahnaǵa Saıran salýynan artyq lázzat bar ma? Dımash áne sondaı, Hýnan televızııasynyń «Hýarn shaǵan konertinde» Vıtastyń «Opera 2» ánin shyrqasa, «Iýan-shııaý merekesinde» qazaqsha «Oı, jaılaý» ánin saldy. Sondaı-aq, álem kıno ónerin baǵyndyrǵan, jýyqta ǵana «Oskar» syılyǵynyń «Ǵumyrlyq úlesker» marapatyn alǵan Chyń Luńnyń (Djekı Chan) ózi shaqyryp Dımashpen kezdesýi bir Dımash úshin emes, barlyq qazaq úshin maqtanysh. Hollywood-tyń bir egeı ártisine qazaqtyń jolymen oqaly tonyn jaýyp, dombyrasyn syılady. Ónerdi baǵalaı bilýdiń ózi batyrlyq qoı, óner adamy Chyń Luńnyń óz shapanyn ánshimizge jabýy da Dımashtyń daýsyna degen, ónerine degen qurmet. Syılastyq jasasyn deımiz. Mine, osynyń bárin Hýnan televızııa tilshileri qur jibermeı jarııalap turdy. Teleniń qudireti osynda.
Dımashtyń mýzykalyq jetekshisi bolǵan Araı Aıdarhanuly da maǵan beıtanys emes, bir Ertistiń boıynda, Sarsúmbeniń qalasynda, Qyran ózenine birge shomylǵan aýyldasym. Jas parqymyzda alshaqtyq bolǵanymen aǵajaı Altaıdyń Tuńjııanlý degen aýlasynda Erjetkenbiz. Juńgodaǵy talaı sahnada óner kórsetken talantty ánshimizdiń Hýnan televızııasynyń «Ánshimin» baǵdarlamasynda Dımashpen tize qosa birge bolýy bizdi alańdatbady. Qos ónerpaz qyran keńestikte birge samǵap, birge qanatyn qaǵyp keledi.
Ánshi Dımash 11-naýryzdaǵy 8-aınalymda áıgili ánshi Han-Huń oryndaǵan «Tań atty» týyndysyn tamasha oryndap, duıym jurtty tánti etti. Ár kezek saıyn aryndap kelgen kúmis kómeı, jez tańdaı júırigimiz taǵy da súrinbeı ótti. Juńgo (Qytaı) syndy úlken elde Dımashtyń aty áli de aspandaıtyndyǵyna kámil senemiz. Óıtkeni, bul jerde bazar bar, ekonomıkaǵa aınalǵan án sahnasy kóp. 2017 jyldyń qańtarynda Jubanysh Jeksenniń ortalyq telearnanyń shaǵan konertine, «KeshYou» tobynyń Shanshı telearnasynyń shaǵan konertine, ánshi Ómirqul Aınııazoatyń Lııanıungańdaǵy konertke qatynasýy da túgeldeı Juńgonyń (Qytaıdyń) Qazaqstan ónerpazdarina degen suranysyn áıgilep jatpaı ma?! Ónerde shet-shekara joq qoı. Koreıa ánshileriniń uly qurlyqtaǵy tyńdarmanynyń kóbeıýine baılanysty 2005 jyldary Beıjıń sııaqty qalalarda káristerdiń án aptalyǵy ótken bolatyn. Sol sııaqty Shı Jın-Pıń tóraǵanyń «Bir dáýir, ortaq ekonomıkalyq beldeý» saıasaty bolady eken, Juńgoda da «Qazaqstan án aptalyǵynyń» ótetindigine kámil senemiz. Mine, bul elaralyq yntymaqtyń arqasy.