Búginde jańarý, ósý, damý, shyńdalý, izdenis, qyzý proess turǵysynan eshbir óner ujymyna des bermeı kele jatqan júırik teatrdyń sońǵy eki jyldaǵy shabysy báseńdemepti. Árıne, áńgime tórkini – Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry týraly.
Festıval – teatr ujymdarynyń kásibıligin arttyryp, shabytyn eseleýde, keshegi men búginin saralap, erteńge nyq qadam jasaýda úlken rol atqaratyn mańyzdy qubylys. Onyń aımaqtyq, respýblıkalyq, halyqaralyq túrlerinen bólek, teatrishilik aýqymy da orasan mánge ıe.
Tuńǵysh ret teatrdyń 70 jyldyq mereıtoıy qarsańynda ótkizilgen «Altyn saqa» festıvali kúni búginge deıin atalǵan óner ujymynyń shyǵarmashylyǵyn elekten ótkizip keledi. pandemııa saldarynan eki jyl toqtatylyp, bıyl dástúrli V ret uıymlastyrylǵan «Altyn saqa – 2023» teatrishilik festıvalinde «Korol Lır», «Qahar», «Dılfızo men Donada», «Oıan, qalyńdyq», «Aq keme», «Bolmaǵan balalyq shaq» spektaklderi baq synap, teatr óz-ózine, kórermenderi men kásibı mamandarǵa esep berdi. Sáıkesinshe, úzdik shyǵarmashylyq jumystar anyqtalyp, júldeler laıyqty ıesin tapty.
Alǵashqy kúni kórermen nazaryna usynylǵan rejısser F.Moldaǵalı sahnalaǵan Ý.Shekspırdiń «Korol Lıri» – tutastaı akterlik oıynǵa qurylǵan salmaqty, kólemdi spektakl. Saǵyzbaı Qarabalın bastaǵan akterlik quram naǵyz sahna sheberleri, dúldúlderi ekenin naq dáleldedi. Ásirese, kópshilik sahnada teatrdyń ár býynyndaǵy artıster jumylǵany spektakldiń salmaǵyn arttyra túsken.
Sahnalardyń bir-birimen qabysýy kórkemdik jáne mazmundyq mánerden keı tusta aýytqyp jatqanymen, ony sátti jasalǵan beıneler umyttyrýǵa tyrysyp jatty. Úzdik jasalǵan akterlik jumystar dep úzdik sahnalyq seriktestik túze bilgen, keıipkerleriniń ón boıynan naǵyz «jyrtqyshtyq» qasıetin, qumarlyǵyn aıqyn kórsete alǵan qos aktrısa Aqbota Rahat pen Tolqyn Nurbekovanyń Gonerılıa men Reganasyn, ıronııalyq mátinine jan bitirip (kóp akterdiń boıynda kezdese bermeıtin qasıet), spektakldiń basty ıdeıalaryn moınyna arqalaǵan Safýan Rysbaıulynyń Saıqymazaǵyn, qaı keıipkerin bolmasyn erekshe organıkasymen somdaıtyn Maqsat Sábıtovtiń Edgaryn atap aıtý kerek. Akter Shaǵýan Úmbetqalıevtiń Edmýndyna áli de ákkilik jetispeıdi, keı tusta artylyp jatady. Sonymen qatar, boıynan bekzattyq pen aqsúıektikti kórsete bilgen Erden Jaqsybekovtiń Franııa koroli sahnadaǵy bes mınýttyq ǵumyrynda sheber somdalǵan beıne retinde joǵary baǵaǵa laıyq dep esepteımiz.
Festıvaldiń ekinshi kúni kórsetilgen «Qahar» monospektakli Gúlbahram Baıbosynovany jańa qyrynan ashqan beınesimen jańalyq boldy. J.Anýıdyń «Medeıasyn» ınterpretaııalaǵan rejısser Dına Jumabaı aktrısamen sheber jumys istegenimen qatar, spektakl mazmunyna zamanaýı ózektendirilgen ótkir taqyryptardy sátti qabystyrǵan. Sahnadaǵy ár áreket, senografııa, rekvızıt keıipker psıhologııasy men sıýjettik lınııasyn ashyp, oryndy oqylyp otyrdy. Osy atalǵandardyń bári de sheber somdalǵan Medeıa beınesine úzdiksiz qyzmet etti. Bul spektakl atalǵan festıvalde aktrısa Gúlbahram Baıbosynovaǵa «Úzdik áıel beınesin» buıyrtty.
Kelesi «Dılfızo men Donada» týyndysyn reseılik qoıýshy rejısser Karına Besolovamen «R.D.S» («Rejısser.Dramatýrg.Start») jobasy tabystyrǵan edi. Sol kezde-aq, teatrdyń bir buryshynda qazir Baıdildá Qaltaev atyndaǵy kishi zal bop ashylǵan jerde aktrısa Aqbota Rahat pen Tolqyn Nurbekovamen birlese dramatýrg Olga Malyshevanyń pesasy negizinde eskızdik jumysyn usynǵan bolatyn. Sol jumysyn tereńdete túsken shyǵarmashylyq toptyń (O.Malysheva, K.Besolova, D.Sobolev, F.Besolova) eńbegi aıdan anyq kórinip tur. Bul eki ǵasyrda ómirdi súrgen eki áıeldiń tragedııasy. Bul – áıel problemasy. Bul – adamzat problemasy. Onyń búgin, erteń degen zamany da, qazaq, aǵylshyn degen ulty da joq ekenin ekrandaǵy semıotıkalyq belgiler dáleldeı tústi.
Taǵy bir erekshe atap óterligi, bul spektakldiń shyǵarýshylary psıhologııalyq teatrdyń jarqyn úlgisin kórsetýge tyryspaǵan. Onysy sátti hám oń sheshilgen. Akterlik oıynda «effekt otchýjdenııa», mehanıkalyq ádister qısyndy oılastyrylǵan. Sahnada janyn jalańashtap keıipkerjandylyq mektebin kórsetpese de, biz sol eki taǵdyrdy kóz aldymyzdan ótkizdik. Bul spektakl pafosty psıhologııalyq oıyndy jany súıetin qazaq aktrısalary men olardy qyzǵyshtaı qorıtyn kórermender úshin emes, árıne. Dese de, tereń izdenisten týǵan jaqsy jumys dep baǵalaýǵa ábden laıyq.
«Oıan, qalyńdyq!» spektakli – teatrdyń kishi sahnasynyń tusaýyn kesken sátti týyndylarynyń biri. Dına Jumabaı rejıssýrasynda dúnıege kelgen ıspandyq qyzýqandy, dınamıkalyq spektakl. Dramatýrgııalyq shyǵarmasynan bastap, rejıssýra, akterlik óner, mýzyka, senografııasy – bári kórkemdik tutastyǵyn saqtaǵan tyń týyndy. Festıvalge qatysýshy spektaklder arasynda oq boıy oza shapqan kórkemdik dárejesi joǵary qoıylym. Ózindik atmosferasy bar, barlyq qatysýshy baǵynǵan shartty («ýslovno») zańy bar.
Mundaǵy Kúıeý jigit rolin somdaǵan Eldar Otarbaevty jańa qyrynan tanydyq. Rasynda, «Úzdik er adam beınesin» ıelengen akter psıhologııalyq sheber oıyn úlgisin kórsetip, shyǵarmashylyq áleýetiniń joǵarylyǵyn dáleldeı aldy. Spektakldiń taǵy bir tabysty tusy dep akterlik ansambldi aıta ketý kerek. Barlyq keıipker janyn salyp, jumyla óner kórsetip, eń bastysy, árkim sahnadaǵy óz mıssııasyn túsinip júr. Jalpy, «Oıan, qalyńdyqty» shyǵarmashylyq ujymnyń tabysty, sátti, kórkemdik dárejesi joǵary jumysy dep aıtsaq, qatelespeımiz.
«Aq keme» spektakli – Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynyń baǵytyna naq keletin týyndy. Sýretker Dına Jumabaı Sh.Aıtmatovtyń birneshe shyǵarmasyn rejıssýrada ıgerip, sahnaǵa laıyqtaýda sheberligin tanytyp júrgeni aıqyn. Tereń fılosofııaǵa toly shyǵarma sahnada ózindik stılıstıkasyn naq tapqan. Munda akter Qadyrǵazy Qýandyqov pen jas akter Rahat Jumahanovtyń sahnalyq seriktestigi jarasymdy úılesim tapqan. Bıylǵy maýsymda ǵana teatr trýppasyna qosylǵan jas, daryndy akter Rahat óziniń áleýetin kórsetip úlgergeni qýantady.
Rasynda da, o basta balalar spektakliniń festıvali bop bastaý alǵan «Altyn saqa» baǵdarlamasyn túrli janr, taqyryp, mazmun men formadaǵy mándi qoıylymdar tolyqtyryp, balalarmen qosa jasóspirimderge, jastarǵa arnalǵan qoıylymdar teatrdyń kórkin qyzdyra tústi. Iá, dál osy mıssııany arqalaǵan teatr repertýarynda jasóspirimderge arnalǵan jaqsy spektaklder tapshylyǵy oryn alyp jatqandyǵy janymyzǵa batady. Degenmen, Farhad Moldaǵalı kórkemdik jetekshilik etken jyldardan bastap Talǵat Esenalıev basqaryp otyrǵan teatr ujymy bul máselege bilek sybana kiriskenge uqsaıdy. Onyń aıqyn dáleli – «Bolmaǵan balalyq shaq».
Kúni keshe premerasy atalyp ótken aqyn, jazýshy Aqberen Elgezektiń «Bolmaǵan balalyq shaq» povesiniń negizinde rejısser Farhad Moldaǵalı sahnalaǵan spektakl festıvaldiń shymyldyǵyn japty. Sahnadan bala Aqberenniń kishkentaı júregindegi úlken álemdi kóremiz. Janyna taǵdyr salǵan jarasy, muńly kúlkisi bar súıkimdi balaqaıdyń qaısar minezi, appaq kóńili, názik sezimi, keýdedegi sheri men alańsyz bolmysyn Jaqsylyq Turlyǵazy sheber somdaǵan. Ol tuńǵysh úlken roline qadamyn sátti jasap, kóptiń joǵary baǵasyn alǵany úshin «Úzdik debıýtti» ıemdendi. Sonymen qatar, teatr sahnasynda jıi kezdestire bermeıtin aktrısa Móldir Qonysqyzyna spektakldegi anadan qalǵan ekeýdiń baýyrmaldyǵyn anyq sezdire alǵan Marjan beınesi úshin «Úzdik epızodtyq rol» buıyrdy.
Osylaısha, úzdik shyǵarmashylyq jumystardy anyqtaýda, eń bastysy, spektaklderi arqyly teatrdyń damý baǵytyn naqtylaı bilgen festıval bizben qosh aıtysty. Festıvaldiń jabylý saltanaty da nostalgııa keshine aınalyp, teatrdyń korıfeıleri – Muhtar Baqtygereev, Kenenbaı Qojabekov, Raıymbek Seıtimetov, Atageldi Smaıylov, Aqqaǵaz Mámbetova, Bıbıza Qulanbaeva, Jamal Bektasova, Roza Áshirbekovalardyń shyǵarmashylyǵy men ómirin qarapaıym áńgime barysynda eske aldy. Daıyndalǵan pafosty mátinsiz. Teatrdyń aqsaqaldary sahnany aınala otyryp, ótkenniń qylyn rahattana shertti. Biz de rahatta tyńdadyq. Festıval – qashanda mereke. Jáne ol dál osyndaı berekeli mereke bolýy tıis.
Halqymyzdyń «Asyqty asyq deme, salmaǵy bolsa, saqa bolar» degeninde úlken mán jatyr. Balalar men jasóspirimder teatry búginde ózge de akademııalyq ulttyq drama teatrlarmen teń túsip, alshysynan túsken saqaǵa aınaldy. Olardyń búgingi qarqyny, damý úderisi – sahnagerlerdiń úzdigi jıylǵan ujymnyń altyn ǵasyryn keshýde. Onyń ár tabysty týyndysyna bir kisideı biz de qýanamyz. Rahmet, «Altyn saqa!»
Turmaǵanbet Jansaıa
Teatrtanýshy