Maqala / #stýdentSózi
«Oıan, qalyńdyq» spektakli týraly oı
Bólim: Teatr
Datasy: 15.06.2023
Avtory: Ақжүніс Әшім
Maqala
«Oıan, qalyńdyq» spektakli týraly oı
Bólim: Teatr
Datasy: 15.06.2023
Avtory: Ақжүніс Әшім
«Oıan, qalyńdyq» spektakli týraly oı

Ispan dramatýrgi Federıko Garsıa Lorkanyń «Qandy úılený toıy» («Krovavaıa svadba») pesasyn elimizdegi talantty rejısserlerdiń biri Dına Jumabaı Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynda sahnalady. Dramalyq shyǵarmany qazaq tiline aýdarǵan Nartaı  Saýdanbekuly. Jalpy ózimiz baıqap júrgenimizdeı, D.Jumabaıdyń klassıkaǵa, shetel dramatýrgııasyna, aýdarma shyǵarmalarǵa degen qyzyǵýshylyǵy basym. Mysaly, Evrıpıdtiń «Medeıa» («Qahar»), Ý.Shekspırdiń «Romeo – Djýletta», «Makbet. Illıýzııa», A.N.Ostrovskııdiń «Naızaǵaı»,  Sh.Aıtmatovtyń «Ana – Jer ana», «Jámıla», t.b. Osynyń barlyǵynda rejısserdiń túrli kórkemdik sheshimderine kýá bolamyz.

Al, onyń joǵaryda biz sóz etken spektakldiń ataýyn «Oıan, qalyńdyq» ataýdaǵy maqsaty – basty keıipker bolyp tabylatyn Qalyńdyqtyń óz júreginiń únin emes, aqylynyń daýysyn tyńdasa degen oıdy alǵa tartý. Sebebi,  pesanyń negizi qaqtyǵystary osydan bastaý alady. Negizinen shyǵarmanyń jelisi XX ǵasyrda Ispanııada oryn alǵan shynaıy oqıǵaǵa qurylǵan. Qoıylym ekspozıııasy Kúıeý jigit pen anasynyń dıalogynan bastalady. Bul jerde biz Felıkster áýletiniń olardyń jaqyndaryn óltirgeni týraly málimet bilemiz. Al, kelesi sahnada Qalyńdyqtyń anasy jaıynda «kúıeýin jaqsy kórmeıtin ol» degen sózderdi estımiz. Osy tusta avtor Qalyńdyq óz anasynyń taǵdyryn qaıtalaıtynyna silteme keltirgendeı bolady. Sahnada boı kórsetpeı turyp-aq Leonardonyń esimi kóp atalady. Iaǵnı, onyń kim, qandaı keıipker ekeni pesa oqrymanyna da, kórermenine de ıntrıga týdyrady.

D. Jumabaıdyń ıdeıasy boıynsha shyn súıgender mahabbat úshin kez kelgen qurbandyqqa bara alady. Osy tujyrym qoıylymda aıqyn oqylady. Ózindik qoltańbasy qalyptasqan rejısser bul shyǵarmasynda kórermenge shynaıy áser etetin zattardy qoldanǵan. Muny rol oryndaýshylardyń (keıipkerlerdiń) jýynýy úshin sýdy, tortty kesý úshin pyshaqty qoldanýynan ańǵaramyz. Rejısser men horeograf Gúlsaıa Táýirhanova bı qımyldaryn dramanyń mazmuny men janryna, spektakldiń atmosferasyna saı qoıǵan. Akterlerdiń árbir qımyldary men is-áreketterinde ózindik aıtar oı bar.

Spektakldi qoıý barysynda keıipkerlerdiń taǵdyryn, olardyń ahýalyn kópshilikke nanymdy jetkizý úshin D.Jumabaı akterlerge erkindik bergen. Alǵashqy premeralar kezinde óner kórsetken akterlik quram keıinnen ózgerip otyrdy. Mysaly, Janar Maqasheva oryndaǵan Qalyńdyqtyń beınesinde Baqytgúl Serikbaeva jáne Maqsat Rahmetov keskindegen Kúıeý jigittiń rolinde Qazybek Tólen oınaıdy. Negizinen jas akterler jarasymdy tandem jasaı bilgen. Al, Leonardo keıpindegi Oljas Sahtyń jas mólsheri keıipkerge sáıkes kelmeıtinin atap ótken durys. Jalpy rol oryndaýshylardyń ishinde Ajal beınesindegi Dınara Nurbolattyń oıynyn erekshe atap ótsek bolady. Aktrısanyń áreket-qımyly, toqtaýsyz kúlkisi, kópshilikke birde qorqynysh týdyratyn, endi birde synaǵandaı nemese arbaǵandaı qaraǵan kózqarasy keıipkerdiń minez-qulyqyna saı kelgen. Onyń oryndyqtardyń ústimen júrip, akterlerge jaqyndaýy qoıylymnyń sońy qaıǵyly oqıǵamen aıaqtalatynyn túsindiredi. Sondaı-aq, keıipkerdiń betin qyzyl túspen boıaý arqyly rejısser qandy oqıǵa bolatynyn túsindirgisi kelgen. Aktrısanyń spektakldiń basynan aıaǵyna deıin sahnadan ketpeı, sahnalyq seriktesteriniń janynan júrip, birde kórermenge tesile qaraǵan túrli is-áreketi túbinde keıipkerdiń óz maqsatyna jetetinin bildiredi.

Rejısser Leonardo men Kúıeý jigittiń ólimin qyzyl tústi boıaýmen jetkizgen. Osy tusta «osyndaı qanǵa bókken qoıylymnyń balalar men jasóspirimder teatrynyń sahnasynda qoıylýy qanshalyqty oryndy? Ǵabıt Músirepov atyndaǵy teatr qazirgi tańda óz kórermenine laıyqty taqyryptardy sahnalap júr me?» degen sekildi suraqtar týyndaıdy. Degenmen bul ádistiń aqtalatyn tusy spektakl premerasynyń sol kúni ashylǵan Kishi sahnada qoıylýy dep bilemiz. Iaǵnı, bul jerde qoıylatyn shyǵarmalar kóbinese eksperımenttik baǵytty ustanady. Mysaly, «Qahar», «Syrymdy saǵan aıtam…», t.b.  spektaklderin atap aıtsaq bolady. Nege eksperımenttik? Sebebi, «Oıan, qalyńdyq» pesanyna arqaý bolǵan oqıǵa jelisi qazaq qoǵamy men mentalıtetine jat. Soǵan qaramastan bul qoıylymda kórermen halyqtyń qarasy azaıǵan emes. Iaǵnı, kózi qaraqty kórermenniń qyzyǵýshylyq bildirýi akterlerdiń oıyny men rejısserdiń utymdy sheshimderiniń áseri ekenin joqqa shyǵarmaımyz.