Teatr – mádenıet meshiti. Rasynda da teatr adam janyn anyq kórsete alatyn qyzyqty álem. Nurmuhan Jantórın atyndaǵy Mańǵystaý oblystyq mýzykalyq drama teatrynyń qalyptasýy men damýynyń ózine tán dara joly, óz shyǵarmashylyq álemi bar. Mańǵystaý óńiriniń alǵashqy kásibı drama teatryna bıyl 20 jyl toldy. Artta qalǵan jyldar az da emes, kóp te emes. Bul naǵyz jalyndap turǵan jastyq shaqpen teń kezeń. «Jıyrma degen jasyńyz, aǵyp jatqan bulaqtaı», - dep qazaqtyń uly Buqar jyraýy aıtqandaı, teatrdyń ótken jyldarynda jastyqqa tán jiger men izdenimpazdyq, móldiregen tazalyq pen qajyr-qaırattyń qoltańbasy saırap jatyr.
2001 jyldyń qyrkúıeginde Aqtaýda Qazaqstan jastarynyń I kongresi ótti. Ózderin tolǵandyratyn máselelerdi kóterip, forýmǵa qatysýshylar nazaryna usynyp jatqan jastardyń biri, óz kezeginde ólkemizde teatr joqtyǵyn alǵa tartyp, kásibı teatr ashý jóninde usynys bildiredi. Forýmǵa qatysyp otyrǵan tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaev bul usynysqa birden qoldaý jasap, sol kezdegi oblys ákimi Lázzat Qıynovqa máseleni sheshýdi shuǵyl qolǵa alýǵa tapsyrma bergen bolatyn.
Sóıtip 2003 jyldyń 21 naýryzynda mańǵystaýlyq kórermen asyǵa kútken oblystyq mýzykalyq drama teatry qazaq sahnasynyń abyzy Asanáli Áshimov bastaǵan respýblıkanyń kóptegen óner qaıratkerleriniń qatysýymen saltanatty túrde ashyldy. Teatrdyń eki zalynyń shymyldyǵy bir mezgilde túrilip, kórermenderge Ǵabıt Músirepovtiń «Qyz Jibek» (rejısseri R.Mashýrova) jáne Táken Álipbaevtiń «Tomırıs» (rejısseri G.Mırǵalıeva) týyndylary kórsetilip, bekzat ónermen kózaıym etkenin eske ala ketsek artyq bolmas.
20 jyldyq tarıhy bar jas teatrdyń repertýaryn saralaıtyn bolsaq onyń árqıly janr men taqyryptardaǵy qoıylymdardy qamtyǵanyn kóresiz. Jantórın teatry alǵashqy sátten óziniń sara jolyn, alǵan baǵytyn aıqyndap alǵandaı. Ol – Qazaqstan teatrlary ishindegi jas teatrlar qataryna jatatyn, ózindik ereksheligin qalyptastyrǵan teatr. Ol erekshelikti repertýar túzýinen, jalpy janrlyq tańdaýynan, aıryqsha ustanymynan aıqyn ańǵarýǵa bolady. Bastysy Jantórın teatry eksperımentaldyq spektaklderge, janr túrliligin meńgerýge batyl baratyndyǵyn baıqatady.
Ýaqyt talabyna saı bizge sahnalyq mánerdiń jańa formalaryn ıgerý qajet ekeni sózsiz. Qoǵam qandaı bolsa, teatrdyń da soǵan laıyqty túrlenip otyrýy zańdylyq. Teatr búgingi qoǵam talabyna saı bolmaǵan jaǵdaıda onyń artta qalyp qoıary haq. Jantórın teatrynyń ujymy únemi sahnadan búgingi kún máselelerin kóteretin, qazirgi kezeńdegi, zamanaýı úlgidegi dúnıelerdi kórsetýge, jańasha kózqarasta usynýǵa basa nazar aýdaryp keledi. Sahnalanǵan qoıylymdar qaı taqyrypta, qaı janrda bolmasyn osy kúnmen úndestigi – teatr qoıylymdarynyń ereksheligin tanytatyny anyq. Oǵan dálel teatrdyń shyǵarmashylyq damýyndaǵy qarymdy ári óreli qyzmeti.
Sahnalyq ónerge endi aıaq basqan jas teatr á degennen 2003 jyly Almaty qalasynda N.Satyń týǵanyna 100 jyl tolýyna oraı ótken Respýblıkalyq jastar men balalarǵa arnalǵan qoıylymdar festıvaline T.Álipbaevtiń «Tomırıs» (rej: G.Mırǵalıeva) dramasy boıynsha qoıylǵan spektaklimen qatysyp, «Tusaý keser» nomınaııasy boıynsha laýreat atanyp, teatr aktrısasy Naremgenova Aıgúl «Kórermen kózaıymy» nomınaııasy boıynsha marapattalǵan bolatyn.
Sol jyly Oral qalasynda ótken Mahambet Ótemisulynyń 200 jyldyǵyna arnalǵan HI Respýblıkalyq teatrlar festıvalinde B.Bedelhanulynyń «Mahambet» poetıkalyq dramasymen óner kórsetip, qoıylym rejısseri Gúlsına Mırǵalıeva «Rejısserlik izdenisi úshin» nomınaııasy boıynsha laýreat atandy.
Izinshe qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaıulynyń 38-shi qara sóziniń negizinde qoıylǵan «38 nemese Qaraqurt» atty eklektıkalyq janrda rejısser Gúlsına Mırǵalıeva qoıǵan spektakl teatr synshylary men óner qaıratkerleriniń joǵary baǵalaryna ıe boldy. Osylaısha eńbek jolyn tegeýrindi shyǵarmashylyq qarymmen bastaǵan jas ujym ózderiniń bet-beınesin, baǵytyn tanyta bastady.
Teatr irgesin qalaýdan bastap oǵan 20 jylǵa jýyq ýaqyt boıy basshylyq etken belgili mádenıet qaıratkeri Nurnııaz Muhanulynyń shyǵarmashylyq ujymynyń baǵytyn ekshep, durys baǵdar bergen tulǵa bolǵanyn moıyndaımyz. Al Gúlsına Mırǵalıeva ótken jyldar ishinde teatr jumysyn bıik belesterge kótergen rejısser. Osy jyldar boıy kórkemdik jetekshi, bas rejısser bolyp qyzmet etip, endi mine teatr dırektory qyzmetin abyroımen atqaryp kele jatqan Gúlsına Mırǵalıevanyń kóbine daıyn dramatýrgııalyq materıaldan góri, kúrdeli ári qyzyqty prozalyq shyǵarmalardy tańdap, ınsenırovkaǵa barýynyń ózin qaıratkerge tán batyldyq dep qabyldaımyz. Ol Jantórın teatrynyń repertýarlyq saıasatyn óte saýatty qurýymen tanylǵan tulǵa. Spektakldiń kórkemdik deńgeıi tikeleı rejısserge baılanysty. Tipti akter múmkindigin de rejısserdiń ashatyny barshamyzǵa belgili. Bul teatrda qoıylǵan spektaklderge ortaq taǵy bir erekshelik – ol qoıylymnyń rejısserlik sony sheshimde, rejısserlik aıryqsha paıymda usynylýynda. Spektaklderge tán ortaq belgi – sahnalyq oıdy jetkizýdiń aıryqsha janrda, jańasha stılde, bólek qalypta berilýinde. Tempo-rıtmi qarqyndy damıtyn áreketke qurylýy da spektakldiń utymdy shyǵýynyń dáleli dese bolady. Máselen, teatrdyń 20 jyldyq tarıhynda óziniń kásibı ustanymy men shyǵarmashylyq áleýetin nyq senimmen pash etip kelgen G.Mırǵalıeva óziniń oı-tujyrymyn jetkizýde kóbine ıllıýstraııa, kollaj ádisinde, ıaǵnı stıl jaǵynan qarama-qarsy ózgeshe rejıssýralyq sheshimde beredi. Ol bir týyndyda birneshe shyǵarmanyń áralýan elementterin qoldana otyryp sheber úılestirip, usyna alady. Degenmen Mırǵalıeva Gúlsına sııaqty esimi óner álemine tanymal shyǵarmashylyq ıesiniń rejısser – tulǵa retinde jumystaryna baǵa berýmen qatar shyǵarmashylyq jan-dúnıesin uǵý ońaıǵa soqpaıdy. Osy joly rejıssýranyń has sheberiniń shyǵarmashylyq sapasyna taldaý jasaýǵa qadam basyp, onyń ónerdegi taǵdyryna tereńdeı túskimiz keldi.
Ol qazaqtan shyqqan áıel rejısserlerdiń biregeıi. Jumat Shanın, Asqar Toqpanov, Jaqyp Omarov, Maman Baıserkeuly, Ázirbaıjan Mámbetov syndy maıtalman rejısserlerdiń izin qýǵan, osy toptyń kásibıligi deńgeıinde jaýap bere alatyndaı sheberligi bar, er minezdi, batyldyǵy basym rejısser ekendigine eshkim shúbá keltirmes. Bul – tegeýrindi Maman Baıserkeuly mektebi, Maman aǵa dárisi arqyly boıǵa sińirgen. Ulaǵatty ustazdan enshilegen baılyǵy – taza taǵylymy, berik ustanymy men qasıetti qaǵıdasy.
Bul óner ordasynda akterler oıynyndaǵy búkil proesti, ásirese fızıkalyq jáne psıhologııalyq plastıkany meńgerýine kóńil bólinedi. Qoıylymdarda ansambldik kerneýi myqty saqtalady. Akterlik sheberlikke jiti mán beriledi.
Buǵan deıin bul teatr ujymynyń shyǵarmashylyǵy haqynda kóptegen jumystar jarııalanyp keldi. Osy joly ujymnyń sońǵy bes jyl boıyndaǵy shyǵarmashylyǵyna taldaý jasap kóretin bolsaq 2019 jyldyń aqpan aıynda rejısser G.Mırǵalıeva avstrııalyq belgili jazýshy Stefan veıgtiń «Qorqynysh» («Strah») novellasynyń negizinde «Satqyndyq» («Izmena») degen atpen orys tilindegi sahnalyq nusqasyn kórermen nazaryna usyndy. Qoıylymda avtordyń álemge keń taraǵan shyǵarmasynyń birindegi erli-zaıyptylar arasyndaǵy satqyndyq taqyryby kóteriledi. veıg adamnyń ishki jan-dúnıesindegi qaltarysty óz basyńnan ótkergendeı kúı keshkizýge sheber jazýshy. Munda tabysty, bedeldi advokatqa kúıeýge shyǵyp, eki balaly bolǵan, ómirde óz ornyn tapqan jas áıeldiń basynan keshken áserli oqıǵasy beınelenedi. Birqalypty, shalqyp ómir súrýden mezi bolǵan áıeldiń óz basyna tilep alǵan qorqynysh, mazasyzdyq, belgisizdiktiń úreıine tunshyqqan sezim perneleri ashylady. Ishki ıirimderimen eliktirip áketetin qoıylymda óziniń birqalypty ómiriniń bir mezette qorqynysh, úreıge aınalǵandaǵy áıeldiń dramatızmge toly kúıi, sodan shyǵar jol tabýdaǵy sezim arpalysynyń kýási bolasyń. Irenanyń óne boıyn qorqynysh pen úreı bılep alǵan. Birtindep onyń osyndaı halin, jaı-kúıin óz basyńnan ótip jatqandaı sezine bastaısyń.
Erli-zaıyptylar arasyndaǵy qarym-qatynas, otbasynda kezdesetin satqyndyq, opasyzdyq, senimsizdik, syr-qupııanyń ashylý qaýpi, qorqynysh – bári de ómirde kezdesetin jaıttar. Kúıeýiniń aıaly alaqanynda erkeligin kótere almaǵan áıel beınesin teatrymyzdyń orys tildi kórermenderiniń talǵamyna saı óner kórsetip júrgen aktrısa Fedorenko Marına óte sátti somdap shyqty. Monospektakl janrynyń qıyndyǵyna qaramastan aktrısa osyndaı kúıdi basynan keshken áıeldiń ishki jan dúnıesin sezindiretin oqıǵany kórermenge uǵynyqty, shynaıy etip jetkizip beredi.
Prozany dramaǵa beıimdep, ınsenırovkasyn jasaǵan da aktrısa M.Fedorenkonyń ózi veıgtiń áıel psıhologııasyn tereń sezinip, óte jaqsy biletindigin alǵa tartyp, ashyp berdi. Sondyqtan bolar onyń monospektakldegi áıel beınesi nanymdy jasalyp, kórermenniń ystyq yqylasyna bólengen rolderiniń birine aınaldy.
Osy jyldyń 10 naýryzynda teatrda G.Gorınniń «Gerostratty umytý» atty pesasy Q.Tóleýishovtiń aýdarmasymen «Atyń óshsin,...» degen atpen qoıyldy. Spektakl teatr akterleriniń grım bólmesinen bastalady. Sahnadaǵy tor – akterler oıynyna qolaıly oılastyrylyp, birneshe rol atqaryp turady. Qoıylymda tanymal bolýǵa asyqqan Gerostrattyń esimi atalmaıdy. Gerostrat obrazyn jasaǵan akter Tileý Toqtamurat spektakl basynan aıaǵyna deıin tempo-rıtm qarqynyn ustap turady. Spektakldegi mızansenalar dańqqa umtylǵan basty keıipkerdiń is-áreketi arqyly mán-maǵynamen túzilgen.
Qoıylymdaǵy keıipker Krısıpp – erekshe jasalǵan, óte qyzyqty tıpaj bolyp este qaldy. Akter Beken Erkebulannyń keıipteýindegi Krısıptiń ár qımyly, is áreketi, sóıleý máneri, daýys yrǵaǵy, grımi men kıim úlgisi – bári de obrazdy ashýǵa baǵyttalǵan jáne oryndy tabylǵan ádis-tásildermen kómkerilipti. «Atyń shyqpasa jer órte», - degen sózdiń de osy keıipker aýzymen aıtylýy beker emes-ti.
Spektakldiń búgingi kúnmen baılanysyn akter Ramazan Aqtaev Tıssafern obrazy arqyly ádemi jetkizedi. Haıre sózine mán berer bolsaq, eshqashan óziniń ózektiligin joımaıtyn ataq, dańq máselesi alǵa tartylǵan. Ramazan – Tıssafern Klementınanyń satqyndyǵy men opasyzdyǵyn bilgen sahnadaǵy áserli oıynymen este qaldy.
Munda rejısser G.Mırǵalıeva tarapynan shyǵarmadan qarqyndy áreketke qurylǵan dúnıe jasaýǵa degen umtylysy óte utymdy jasaldy. Grotesk elementteri de baıqalady. Iaǵnı, komedııalyq ádisti tarıhqa jaqyndatý, ótken men búgindi shendestirý arqyly jetkizýge talpynǵan. Oǵan spektakldegi keshe men búginniń órile damýy dálel. Beıneni ashýda sharttylyqqa, asyra silteý men karıkatýraǵa súıene otyryp, spektaklge satıralyq ekpin túsirilgen. Muny spektakldi tragıfars janrynda belgileýi aıqyndaı túsken.
Mektep kezeńi – eń ǵajap shaq. Alǵashqy ǵashyqtyq sezimi de mektep qabyrǵasynda júrgende oıanady. Qanat Júnisovtiń «Alǵashqy mahabbat» atty komedııasy bizdi sol bir albyrt shaqqa, alǵashqy vals pen sol kezde bastan keshken muńaıý men qýaný sııaqty esten ketpes názik sezimderge qaıta oraltady. Mahabbat sezimin bastan keshken jasóspirimniń qýanyshy men shattyǵyn, muńy men syryn ashatyn spektakl Jantórın teatrynyń sahnasynda G.Mırǵalıevanyń rejıssýrasymen 2019 jyldyń kókteminde kórermenge usynyldy. Munda adamǵa erekshe nur syılaıtyn qushtarlyq sekildi izgi sezimder bar. Bozbalanyń ǵashyq júregine jyr bolyp quıylǵan qyzyqty da qupııaly mahabbattyń taýsylmas syrly shejiresi kúlkige keneltetin shytyrman oqıǵaǵa ulasady. Pák sezimdi, mektep ómirindegi rııasyz mahabbatty oıatatyn ǵalamat kúshti kúlkili jaǵdaılar men jeńil ázil arqyly kórsetetin qoıylym oqıǵasy sol bir balaýsa shaqty eriksiz eske túsiredi. Alǵashqy sezim, alǵashqy mahabbat qana adam júreginde máńgi saqtalary shyndyq.
Rejısser sahnadaǵy mahabbat atmosferasyna kóńil aýdarýymen qosa, kórermenge sol shaqqa saıahat jasaýyna múmkindik beredi. Oqıǵa tizbeginde talas-tartysy men shıeleniske qurylǵan fılosofııalyq dúnıeni qoıýmen salystyrǵanda, qurylymy jaǵynan jeńil komedııa janryndaǵy shyǵarmany qoıýdyń óz aldyna qıyndyqtary bar. Sahnada sýrettelgen mahabbat oqıǵasyn keńeıte otyryp, rejısser kórinisterdi óziniń oı-tujyrymy boıynsha kóńil kóteretin bı sahnalarymen tolyqtyrady. Jalpy bul jastarǵa arnalǵan qoıylym bolǵannan keıin negizgi ekpin jastarǵa qoıylǵan. Spektakl tempo-rıtmi óte qarqyndy damıdy. Qoıylymnyń utymdy jaǵy, rejısser komedııany tolassyz áreketke, tartymdy bılerge qurýy sátti shyqty.
Osy jyly sahnalanǵan G.Mırǵalıevanyń taǵy bir kúrdeli qoıylymy Ábish Kekilbaıulynyń «Kúı» povesi jáne «Ańyzdyń aqyry» romanynyń jelisimen jasaldy. Spektakldiń premerasy Ábish Kekilbaıulynyń 80 jyldyǵyna arnalǵan I halyqaralyq «Ábish álemi» teatr festıvalinde alǵash kórsetilgen bolatyn. Qoıylymda uly mártebeli ónerdiń adam sanasyn oıata alatyn qudireti, onyń kózqarasyn ózgerte alatyn kúsh-qýaty ashylady. Oqıǵa yqylym zamandardan Mańǵystaý ólkesin meken etken kórshiles eki el arasyndaǵy ózara óshpendilik, daý men kekshildikti baıandaıtyn ańyz aıasynda órbıdi. Jaýlasqan eki eldiń arasynda zorlyq-zombylyq dáýirlegen zamanda qatigezdiktiń qara tasyn jaryp shyqqan óner gúlderiniń sulýlyǵy men syrshyldyǵy, náziktigi men ómirsheńdigi, meıirimdiligi men qaısarlyǵy jan-júrekti eriksiz baýrap, adamgershilikti álemge jol nusqaıtyn spektakl.
Qoıylym ıllıýstraııa janrynda usynyldy. Basty keıipkerdiń biri, qolbasshy Ámir Temirdi akter Ramazan Aqtaev sátti somdap shyqty. Ol jasaǵan obraz kenep toqyǵandaı materıaldan qurastyrýmen óner sulýlyǵyn týdyrǵan beıne boldy. Ramazan Aqtaevtyń roldi damytý logıkasy onyń keıipkeriniń minezin tolyq ashyp berdi. Akter óz jumystarynda obraz jasaýdaǵy jolyn kóbinese syrtqy sıpatynan bastaıdy. Ramazan teatrdaǵy psıhologııalyq baǵyttaǵy akterlerdiń kóshbasshysy. Ol ártúrli tarıhı dáýirlerdegi keıipkerlerge óz bolmysyn, ózindik aqyl-oıyn, akterlik tehnıkasyn sheber sala biletin sahnager. Onyń ózindik obraz traktovkasy bar. «Kúı» Ábish Kekilbaıuly shyǵarmalaryna negizdele otyryp, sátti jasalǵan spektaklderdiń biri bolyp qala bermek.
Uly Otan soǵysy kezindegi el basyna túsken ay shyndyqty shynaıy qalpynda jaıyp salǵan Á.Kekilbaıulynyń «Bir shókim bult» hıkaıaty negizinde qoıylǵan monospektakldiń epıkalyq tanymy tipti ózgeshe. Soǵys, dala, mal baqqan úıler, soǵys zardabynan erlerinen aıyrylǵan, biri ákesi men balasyn soǵysqa bergen jesir áıelder taǵdyry. Solardyń basyna túsken qaıǵynyń qara bulty. Bári de kórermenin tebirentpeı qoımaıdy. Osyndaı qıyndyqqa jasymaǵan rýhy bıik, ary taza qazaq áıeli Aqqaımaqtyń er tulǵaly beınesin tanytady.
Spektaklde Aınur Ábenova jáne Saǵadat Seıtqojaeva jasaǵan obrazǵa kelsek, eki aktrısanyń da túr-tulǵasy, bet-álpeti, daýsy da keıipker beınesine jarasymdy, úılesimdi bolyp tur. Aktrısalardyń beıne jasaýǵa degen umtylysyn, monospektakl syndy qıyn janrdy meńgerýdegi talpynysyn qoldaımyz.
Chehov dramatýrg retinde sol zamandaǵy vodevıldi ózgertip, dramanyń jańa túrin jasaǵan jazýshy. Vodevıl – Chehovtyń dramatýrgııalyq shyǵarmashylyǵynyń ajyramas bóligi. Onyń vodevılderiniń ereksheligi – olardyń oqıǵasy damyp jatqan áreketke emes, kerisinshe, keıipkerler jınalǵan áreketke negizdelmeýinde. Osyndaı dramalyq árekettiń túrlenýin biz onyń «Mereıtoı» («Iýbıleı») jáne «Usynys» («Predlojenıe») atty vodevılderinen jasalǵan «Tamasha adamdar» («Chýdesnye lıýdı») atty spektaklinen kóre alamyz.
Rejısser G.Mırǵalıeva jumysyndaǵy Chehovtyń ázil-qaljyń, minez-qulyqqa qurylǵan komedııalarynda ázil de, mysqyl da, sarkazm da bar. Spektaklde vodevıldiń jáne absýrdıstik balagannyń elementteri bar. Óıtkeni munda akterlik oıynnyń asyra silteýshilik máneri baıqalady. Qoıylymda Chehov atmosferasyn jasaýǵa degen talpynys baıqalyp tur. Akterlik oıyn, rejısserlik mızansenalar, kostıýmder, grım, dybys effektileri men mýzyka arqyly Chehov keıipkerleriniń álemi jasaldy. Chehov mysal keltirý arqyly eshkimdi úıretip, eshkimge aqyl aıtpaıdy. Onyń shyǵarmalarynda ósıet, ónege de joq. Chehovta tek adamdar ǵana bar. Sondyqtan bul komedııasynda Chehov taqyryptarynyń ózektiligi saqtalǵan. Spektaklde ómir shynaıylyǵy aıqyn, boıamasyz beınelenedi.
Súndet Sársenniń oryndaýyndaǵy Chýbýkov bolashaq kúıeý balasy men qyzynyń arasynda týyndaǵan daýdy toqtatýdyń ornyna otqa maı quıyp, jaǵdaıdy odan ári ýshyqtyryp jiberedi. Akter oıyny keıipkeriniń minezin dóp basyp kórsetýimen qyzyqty boldy.
Merchýtkınanyń beınesi joıyp jiberetindeı joıqyn kúsh pen aqymaqtyqtyń sımvoly ispettes. Ol ashýlanshaq, syrtqy álemge keri áser etetin asaý minezdi áıel. Aqymaq bola tura Merchýtkına óz maqsatyna jetý jolynda qaıtpas qaısar minez tanyta biletin adam. Qaırat Erkebaev áıel rolinde oınaýǵa batyldyq tanytyp, óz keıipkerine tán minez ereksheligin jaqsy uǵynǵan. «Chýdesnye lıýdı» komedııasy óz kórermeni bar, teatrdaǵy úlken suranysqa ıe spektaklge aınaldy.
Teatr tarıhynda erekshe este qalǵan 18-shi teatr maýsymy 2020 jyldyń qarasha aıynda ashyldy. Tutastaı álemdi jaılap, el basyna túsken náýbettiń kesirinen uzaq ýaqyt boıy kórermennen qol úzgeli beri zamanaýı baǵytty ustanyp, jańa format – qashyqtan júzdesip, ekran arqyly dıdarlasýdyń múmkindikterin de meńgerdik. Óreli kórermenge esigimizdi aıqara ashyp, kıeli sahna tórinde kezdesýdiń de sáti tústi. Desek te, uzaq úzilisten keıin jańa teatr maýsymynda kórisýdi teatr ujymy da, patsha kóńil kórermen de asyǵa kútip, úlken saǵynyshpen jetti.
Osy maýsymdaǵy alǵashqy premera da kórermenin kóp kúttirmeı qarashanyń 13 juldyzynda tusaýkeseri ótti. Premeralyq qoıylymnyń avtory ıspan dramatýrgy Felıks Lope de Vega Karpıo Shekspırdiń zamandasy bolǵan. Lope de Vega ártúrli janrda qalam terbegen jazýshy. Onyń poezııa men dramatýrgııadaǵy daryny jastaıynan aıqyndala bastap, 11 jasynan beri 2000-daı pesa jazǵan dramatýrg. «Shóp qoryǵan ıt» komedııasyn 1949 jyly Q.Toǵyzaqov qazaq tiline aýdaryp, pesa 1961 jyly Qazaq akademııalyq drama teatrynda «Qyzǵanyshtan mahabbat» degen atpen qoıylǵan edi.
Jantórındikterdiń qoıylymyndaǵy ózine, ne ózgege qımaıtyn qyzǵanshaq áıel, shóp qoryǵan ıt – ol basty keıipker Dıana. Qosalqy rolderdegi akterlerdiń oıynyndaǵy asyra silteý – vodevıl mıýzıkliniń aıasynda damıdy. Akterler jasaǵan asyra silteý obrazdy tamasha asha túsken. Pesa rejısser oqylymynda ózgeshe shyqty. Spektakldiń mýzykalyq sheshilýi – teatrdyń baǵytyn baǵdarlaıtyn repertýarǵa laıyqty boldy.
Basty keıipker grafınıa Dıana rolindegi aktrısa Alııa Bısenbıeva oıynynda beıne aıasyn ashatyn oı da, bolmys ta, tákappar áıelge tán minez de, erekshe sharm men graııa da bar. Bastysy, sahnada eń qajetti partnerlik qabysý men seriktesin seziný bar.
Erkebulan Beken oınaǵan Teodoro roliniń ósý, ózgerý deńgeıi qarqyndy damıdy. Akterde qyzýqandylyq bar. Teodoronyń: «Mahabbat ta teń adamdy talǵaıdy», degen sózderi spektakldiń negizgi oıyn aıqyndaı túsetin tujyrym. Akterdiń naq osy sózderdi aıryqsha ekpinmen, naqyshyna keltire aıtýdy talap etedi. Erkebulan Beken óz shyǵarmashylyǵyna úlken jaýapkershilikpen qaraıtyn akter. Únemi eńbektenip, izdenis ústinde júredi. Spektakldiń kórkemdik deńgeıi, tutastyǵy mańyzdy dep jatamyz, alaıda spektakl akterdiń sheber oıynymen qundy. Alǵashqy premeradan bastap Teodoro rolinde oınap júrgen Erkebulan Bekenniń jasaǵan obrazy aıtýǵa turarlyq deńgeıde boldy. Akter oıynynda partnerlik seziný bolǵandyqtan, sahnadan mahabbatty, akterlik sheber oıyndy kórdik.
Trıstan roli «Tarantella» áýenine salynǵan jandy daýysta oryndalatyn ánge qoıylǵan. Súndet Sársen erkin oınaıdy. Onyń oıynynda spektakl janryna laıyqty jeńil komedııalyq ımprovızaııa, tapqyrlyq bar. Al ekinshi quramdaǵy akter Baǵlan Igdırbaıdyń áni men bıi kóńildi ári jeńil oryndaý boldy.
Pesadaǵy Marsela men spektakldegi Marsela arasynda aıyrmashylyq kóp. Pesadaǵy Marselany aıaısyń, ol óte muńdy keıipker. Spektaklde Marselany oınaǵan aktrısa Lashyn Jumaqan ony qyzýqandy, óz mahabbaty úshin kúrese biletin, maqsatyna berik, qaısar qyz etip kórsetip, qoıylym tempo-rıtmine qarqyn qosýymen tartymdy bolyp shyqqan.
Graf Lýdovıko rolindegi Aıdos Tastaev pen qyzmetshisi Kamılonyń rolindegi Azamat Jarylqasyn ekeýi ádemi tandem qurdy. Akter Aıdos sahnada ózin erkin sezinedi, óziniń maqsaty, oıy bar oıynymen tánti etti.
Rep baǵytyndaǵy mánerdi ustanǵan Markız Rıkardo beınesi spektaklge zamanaýı ún berýdiń aıqyn kórinisi. Bul roldegi Naýryzbek Qudaıbergenov jáne Nurlybek Jumabaev, eki akter de óz obrazyn ashýda bar sheberligin ortaǵa saldy. Jantileý Baqtııarov oıynyndaǵy Federıko jigersiz, uıań minezdi grafty kórsetken bolsa, ishki mádenıeti qalyptasqan, óz roline úlken daıyndyqpen keletin akter Ramazan Aqtaev graf Federıko beınesin jasaýda ıtalıan tilinde án aıtýy keıipkerdiń pań, kerbez minez ereksheligin asha túsetin oryndy tabylǵan ádis boldy. Majordomy Otavo beınesin jasaǵan akter Aqylbek Mysabaev roliniń sheńberi aıqyn. Spektakldiń negizgi ıdeıasyn túsinip, komedııalyq reńk berýdegi maqsaty naqty ekendigin baıqatty.
Sheber qoldanylǵan ımprovızaııasymen qyzyqtyryp, spektakldiń negizgi ıdeıasyn túsinip, maqsaty aıqyn obrazdyń biri Qaırat Erkebaev jasaǵan Fabo – qoıylymǵa jeńil komedııalyq boıaý berýdegi oryndy tabylǵan ádis-tásálderimen spektaklge óz úlesin qosty.
Spektakldegi ánder de oqıǵaǵa laıyqty atmosfera berip tur. Qoıylymnyń plastıkalyq sheshimi, dekoraııasy, kıim úlgileri de zamanaýı baǵytta sheshilgeni utymdy jasalǵan kórkemdik ıdeıany ashyp turǵan dúnıeler bolyp tabylady. Serik Sarıevtiń horeografııalyq sheshimderi, jandy daýystaǵy ánder, ansambldiń túzilýi qoıylymnyń tartymdylyǵyn arttyra túsken. Rejısserlik sheshimderdi áreketpen, sımvolıkamen kórsetýde kórkem ádister qoldanylady. Osyndaı ınterpretaııada usynylǵan qoıylymdy kórermen óte jaqsy qabyldady. Spektakl repertýarǵa jetpeı turǵan mýzykalyq janrmen tolyqty.
Premerasy 2020 jyly ótken M.Maǵaýınniń «Áıel mahabbaty» atty áńgimesi boıynsha qoıylǵan spektakldi alǵash kórgende birden baýrap almaǵany ras. Bul shyǵarma jalpy qazaq teatr keńistiginde jańa, tyń dúnıe ekendigin eskergen jón. Álııa Isaeva qazaq sahna óneriniń aıdynyna endi qosylǵan jas rejısser. Onyń M.Maǵaýındeı alyp jazýshynyń shyǵarmasyna bet buryp, prozalyq shyǵarmadan sahnalyq nusqasyn jasaýyn quptaımyz. Á.Isaevanyń spektakl ınsenırovkasyn da ózi jasaýy zor jetistik, mol tájirıbe. Kórermen zalyndaǵy atmosferaǵa qarap, spektakldi jastar óte jaqsy qabyldaǵanyn kórdik. Al M.Maǵaýın áńgimesin oqyǵandaǵy áser men qoıylymdy kórgennen keıingi áserdi salystyratyn bolsaq, spektakl múldem basqasha sezimder týǵyzdy. Maǵan jetispegeni – basty keıipkerler Tólegen men Zııa arasyndaǵy shynaıy mahabbat, aıaýshylyq, ókinish sezimderi. Degenmen meniń ózindik qabyldaýymdy kemshilik dep sanamaǵan jón. Spektakldiń baǵasyn kórermenniń qoshemetinen baıqadyq. Rejısserdiń shyǵarmany ózindik oqylymyn qadaǵalar bolsaq kózge iliger utymdy tustary bar. Spektakldiń plastıkalyq sheshimi boıynsha keıipkerlerdiń minez ereksheligi men ózara qarym-qatynasyn kórsetý úshin tabylǵan sahnadaǵy joǵarydan tómen qaraı alyp jatqan aq lentalardyń atqarar roli úlken. Bul basty keıipker Zııa rolindegi Uldana Qudaıbergenovanyń mahabbatynan aıyrylǵandaǵy ishki arpalysyn, jan qınalysyn kórsetýdegi kórkem rejısserlik sheshimi. Sahnanyń dál ortasyna ornalasqan konstrýkııa birneshe rol atqaryp tur. Bul da rejısser men sýretshiniń utymdy tabylǵan sheshimderiniń biri desek bolady. Mızansenalary rejısserdiń oı-tujyrymyn aıqyndap turǵany baıqaldy.
Barlyq akterlerdiń atyn atap ótýge turatyndaı obrazdar jasaldy. Jas akterlerdiń eńbegi kórindi. Basty keıipker Tólegen rolindegi qulaqqa jaǵymdy daýsymen erekshelengen akter Nurjan Qasymov pen ekinshi quramdaǵy akter Nursultan Jeksembaev basty keıipker Tólegenniń jan-dúnıesin ashýǵa, kóńil-kúı tebirenisin berýge tyrysty. Ásirese súıiktisi Zııaǵa arnap jazǵan hatyn oqý sahnasy sátti shyqty. Zııa rolinde oınaǵan aktrısa Uldana Qudaıbergenovanyń bul jumysyn tabysty shyqqan rolderiniń biri degen durys. Ol sahnada keıipkeriniń sezimin kórermenge qajetti deńgeıde jetkizip, spektakl boıyna sheberligi men kúsh-jigerin salǵany kórinip tur.
Sahnalyq kostıým sýretshisi Madına Qosmaǵanbetovanyń jumysy da qoıylym atmosferasyna laıyqty, keıipkerlerdiń minez erekshelikterin aıqyndaýǵa baǵyttalypty. Qoıylym fınalyndaǵy Zııanyń kostıými keıipker minezin ashatyn este qalarlyqtaı jarqyn túste sheshilýi de estetıkalyq aıryqsha áser berip tur.
Spektakldiń mýzykalyq kórkemdelýi erekshe atap aıtýdy talap etedi. Óıtkeni, bul qoıylymda oryndalǵan ánder teatrdyń dybys berý ehynyń meńgerýshisi Qaırat Aqtaevtyń osy spektaklge arnaıy jazǵan mýzykalyq týyndylary bolyp tabylady. Teatr akterleri N.Qasymov, N.Jeksembaev, U.Qudaıbergenovanyń oryndaýyndaǵy jan tebirenter ánder spektakldiń jastar arasyndaǵy aıryqsha yqylasy men jaqsy qabyldaýynyń dáleli boldy. Arnaıy shyǵarylǵan ánder spektakldiń utymdy tusyn, emoıonaldyq qabyldaýy men ózgesheligin arttyra túskeni anyq.
Abaıdy jańasha tanýǵa degen umtylys jyldar boıy ulǵaımasa kemigen emes. Jantórın teatry uly Abaıdyń 175 jyldyq mereıtoıy aıasynda teatrdyń arnaıy tapsyrysy boıynsha jazylǵan QR Memlekettik syılyǵynyń ıegeri, belgili aqyn Esenǵalı Raýshanovtyń «Qunanbaı men Abaı» pesasyn sahnalady. Ózderińiz biletindeı M.Áýezovteı sóz zergeriniń «Abaı joly» roman-epopeıasynyń keńes enzýrasyna iligip, synǵa túsip, keńinen talqylanyp, keńes ıdeologııasyn nasıhattamady degen aıyp taǵylýmen kóp jeri qysqardy, ózgerdi. Qunanbaımen qosa taǵy birqatar keıipkerlerdiń obrazy burmalanyp, qasaqana ózgeriske ushyraǵany barshamyzǵa aıan. Sondyqtan búgingi tańda teatrdyń Qunanbaı beınesine, Abaı ekeýiniń arasyndaǵy qarym-qatynasyna degen kózqarasy, rejısserlik traktovkasy ózgeshe, shynaıylyqqa jaqyndatylýy quptarlyq jaıt dep esepteımiz. Qoıylymda el basqarǵan Qunanbaı men aqyn Abaı arasyndaǵy bul dúnıede ashylmaǵan qarym-qatynastyń qatparlary ashylyp, aıtylmaǵan syrlary aıtylady.
Baıyppen bastalatyn spektakl baısaldy, ustamdy oıynmen jalǵasady. Hor, akterlerdiń sahnadaǵy júris-turysy, mızansenalar – bári de bir júıeni, bir tempti qurap tur. Spektakldegi basty keıipkerlerdiń saılaý, el bıleý syndy máseleler tóńireginde qozǵaǵan oılary búgingi tańda da óziniń ózektiligin joımaǵany, áli de kókeıkesti ekendigin uǵyndyrady.
Syrlasý janryndaǵy qoıylymda Abaı obrazyn teatr akterleri Súndet Sársen jáne Abzal Ratbek somdady. Eki akter de Qunanbaı men Abaı arasyndaǵy qarym-qatynasyna degen ózindik kózqarasyn tereńinen jetkizýge tyrysady. Akter Abzal Ratbek qazaq halqynyń oı-óris bıiginen daralanǵan bilimdi, zııaly Abaı – tulǵa qyrynan kórsetedi. Abzal Abaı álemine óz dúnıetanymymen, aıryqsha bolmysymen barǵan. Akter júrekten shyqqan, eshkimge uqsamaıtyn beıne jasap, ózinshe bólek oı túıedi. Abaıdyń danalyq murasyn, ákesi Qunanbaımen til tabysý tustaryn urpaqqa zor maǵynaǵa toly kúıinde jetýine úles qosýymen baǵaly.
Stanıslavskıı ilimimen aıtqanda, keıipker álemine akter óziniń sezim dúnıesimen, ózindik bolmysymen barýy qajet. Akter ádettegi óz qalpyna uqsamaǵan kezde, qubyla túskende, júrekten shyǵarǵanda ǵana ol eshkimge uqsamaıtyn beıne jasaıdy. Sol ispetti akter Medǵat Ómirálıev te rejısser túıindeýinen bólek ózindik parasat-parqymen keletin ıntellektýaldy akter.
Spektakl rejısseri G.Mırǵalıevanyń paıymdaýy boıynsha Qunanbaıdyń aǵash otyrǵyzý sahnasy tereń oıǵa baǵyttalǵan mán-maǵynasy tereń kórinis. Ony árkim ózinshe topshylaýy múmkin. Muny rejısser tarapynan tabylǵan utymdy sheshimderdiń biri deýge bolady. Abaıdy soqqyǵa jyǵatyn sahna spektaklge erekshe áser berip, keıinnen ony qoldaýshy halyqtyń Abaımen sahna ortasyndaǵy oıly mızansenaǵa ulasýy da rejısser tarapynan tabylǵan sátti tujyrymynyń biri. Syrlasý janryndaǵy qoıylymnyń óne boıynan qoıýshy rejısseri G.Mırǵalıevanyń ózine tán jańashyldyǵy kórinedi. Abaıdyń danalyq murasy urpaqtan urpaqqa syrǵa toly kúıinde jalǵasa bermek. Osylaısha, Jantórın teatry Abaı jylynyń qorytyndysynda kórermenge tyń tynysty, tereń oıly, kórkem keskindi sahnalyq týyndysyn tartý ete otyryp, óz damýynyń jańa kezeńine qadam basty.
Azaptan qutylýdyń dara joly ólim dep túıgen, basqa amaly qalmaǵan jannyń kúıin kórsetetin A.Ostrovskııdiń «Naızaǵaı» atty klassıkalyq shyǵarmasy boıynsha qoıylǵan osy attas spektakli «Naızaǵaıdan» jasyrynatyn jeri qalmaǵan keıipker obrazynyń syrlaryn ashady. Spektakl bastalysymen jan azabyna ushyraǵan áıeldi kóremiz. Qoıylym komponentteri – mýzykasy, dekoraııasy, jaryq berý bári de rejısserdiń oıyn ashýǵa baǵyttalǵan. Bul jas rejısser Dına Jumabaevanyń rejıssýrasymen teatrymyzǵa engen jańa lep, óte áserli, oıly, tyń formada usynylǵan spektakl boldy.
«Naızaǵaı» – erkindikti ańsap, bostandyqqa umtylý men qorlyqqa tóze almaýshylyq haqynda. Keıbir jandar aqıqattan bezinýdiń jalǵyz joly ólim dep túıedi. Demek, qorlyqtan qutylýdyń basqa amaly qalmady. «Naızaǵaıdan» jasyrynatyn jer joq.
Oqıǵa kóne qalanyń ómirine negizdelgen. Spektaklden biz qatal ómir saltyn ustanǵan qala turǵyndarynyń ádet-ǵuryptary men zańdary týraly bilemiz. Oqıǵa zańsyzdyq pen ozbyrlyqqa negizdelgen erejelerdi ustanatyn Kabanovtardyń otbasy tóńireginde órbıdi. Osy otbasynyń ómir salty arqyly qazirgi tańda da kezdesetin adam ómirindegi qataldyqty kóresiń.
Ostrovskıı máńgilik tıpajdardy sheber jasaıtyn jazýshy. Avtor bizge ómirimiz, emoııalarymyz, qaıǵy-qasiretimiz ben problemalarymyz týraly aıtqysy keldi. Birneshe ǵasyr ótse de mundaı mańyzdy taqyryptardyń áli de baryn túsinesiń. Bizdiń ortaq tustarymyz bolǵanymen ár adam basyna tóngen problemalardy óne boıynan ótkizý arqyly qabyldaıdy, bolmasa olardy aınalyp ótýge tyrysady. Osylaısha Ekaterınanyń mysaly arqyly biz boıymyzdaǵy qarsylyqty sezinemiz. Basty keıipkerdi mysalǵa keltire otyryp, avtor ótirik aıtýdyń aýyrlyǵy men ay ekendigin kórsetedi. Katerına ózin mahabbat úshin emes, ótirigi úshin kinálaıdy. Ábden júıkesi tozyp, ózin jegideı jegen ol óz ómirin ǵana emes, kúıeýiniń de ómirin qurdymǵa ketiredi. Muny onyń is-áreketinen emes, satqyndyqtan keıingi saldar nátıjesinde kóremiz.
Spektaklde aktrısa Uldana Qudaıbergenova Katerınanyń ýaıym-qaıǵysy men jan-dúnıesindegi kúızelisti asqan sezimtaldyqpen jetkizedi. Adamdardy qurdymǵa ketiretin mahabbat emes, ótirik ekendigin uǵyndyrady. Aktrısa Katerınanyń bostandyqqa umtylatyndyǵyn, erkindikti súıetindigin, tabıǵattyń sulýlyǵyna qumarlyǵyn, eshqandaı qorlyq-zorlyqqa kónbeıtin qaısar minezin kórsetýge tyrysty. Onyń Katerınasy ishteı tereń, syrttaı sulý, minezi sabyrly, qımyl-qozǵalystary sypaıy da, sarań. Onyń ótkir jáne oıly kózqarastarynan, názik túr-turpatynan aqyl-parasaty, adamgershiligi, rýhanı baılyǵy ózgeshe kózge túsedi. Katerınanyń erkindikke qumar bolmysyn aktrısa psıhologııalyq shyndyqpen ashyp beredi.
Katerınanyń jubaıy Tıhon júregi jumsaq meıirimdi bolǵanymen, óziniń erik-jigerinen múldem aıyrylǵan adam. Anasy oǵan oıyna kelgenin jasaıdy. Ol óz áıelin qatty súıedi. Anasy úıretkendeı onymen dóreki, qatal bola almaıdy. Tıhon Borısteı arsyz adammen salystyrǵanda áldeqaıda aqyldy ári adamgershiligi bar jigit. Katerına Tıhondy aıaıdy. Akter Abzal Ratbek basty rolderdiń biri Kabanov Tıhonnyń beınesin biregeıligin arttyrýymen kórsete aldy desek artyq aıtpaǵanymyz. Qatań ádet-ǵuryptar, zańdar, erejelerge tótep berýde, mahabbaty jolynda qurban bolǵan Tıhon – Abzal búkil spektakl boıyndaǵy qaıshylyqtardy tragedııalyq jelide jetkizýde jeńiske jetti dep qabyldaýǵa bolady. 2021 jyly Sáken Seıfýllın atyndaǵy Qaraǵandy oblystyq akademııalyq qazaq drama teatry uıymdastyryp, ótkizgen QR Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna arnalǵan Áshirbek Syǵaı atyndaǵy «Syn – Shyn bolsyn...» atty respýblıkalyq teatr festıvalinde A.Ostrovskııdiń «Naızaǵaı» spektaklindegi Tıhon roli úshin Abzal Ratbek «Úzdik akter» nomınaııasymen marapattaldy.
Kabanova sııaqty ozbyr, qatal, raqymsyz ári óte dóreki áıeldiń rolinde aktrısa Maıra Baqberdıeva oınaıdy. Kabanıhanyń pikirinshe áıeli kúıeýine baǵynyp, aıaǵyna jyǵylyp, onyń buıryqtaryn buljytpaı oryndap, aldap, odan óz oılary men sezimin jasyrýǵa mindetti. M.Baqberdıeva susty bet-álpetimen, zildi sózderimen, ótkir kózqarasymen balasynyń boıyndaǵy erik-jigerdi basyp-janshyp tastaýyn kórermenge ádemi jetkizip beredi.
Rejısser spektakldegi sahnalardy áserli jetkizý úshin ortada ornalastyrylǵan basseındi qoldanady. Dına Jumabaevanyń oı-tujyrymyndaǵy sý arqyly sheshilgen spektakl Jantórın teatrynyń repertýaryna tipti erekshe súrleýimen, jańasha lebimen, rejısserlik tyń sheshimderimen qoıylǵan dramasy naızaǵaısha jarq etip endi.
Ispan dramatýrgy Federıko Garsıa Lorkanyń pesasy jelisimen qoıylǵan «Bernarda Albanyń úıi» - bul alǵash kórgende túsinbeı, oıyńdy jınaqtaı almaı dal qylatyn spektakl. Alaıda ýaqyt óte spektakldi qaıtalap kórgen saıyn onyń ón boıyndaǵy syrdy, qupııany uqqandaı, ol saǵan keremet áser syılap, kórgiń kele beretin jaǵdaıǵa tap bolasyń. Ár kórgen saıyn seni muhıt túbinde jatqan marjandaı tarta túsedi. Óziniń tereńde jatqan qupııa syryn endi ǵana ańǵartqandaı bir erekshe kúıge bóleıdi. Osy sátte qoıylym rejısseri Sergeı Potapovtyń asqan sheberligin, qarym-qabiletin baıqaısyń. Bir qaraǵanda aýyr ári túsiniksiz spektakl seni ózine tarta bastaıtyn ǵalamdyq qasıeti baryn uqqandaı bolasyń. 13 sany tóńiregindegi tylsym sıqyrǵa toly 13 áıel keıipkeri bar spektakldegi ansambl kerneýi myqty. 2022 jyly sáýir aıynda Aqtóbe qalasynda ótken Halyqaralyq V «BALAUSA» eksperımentaldy qoıylymdar festıvalinde teatr aktrısasy Alııa Bısenbıeva Bernarda roli úshin «Úzdik áıel adam roli» nomınaııasymen marapattalǵan bolatyn. Sózsiz bul drama Jantórın teatrynyń bıik deńgeıli dúnıesiniń biregeıi bolyp qalmaq.
Qazaq balalar ádebıetiniń ozyq týyndylarynyń biri sanalatyn «Meniń atym – Qoja» povesi 1957 jyly jazylyp, 1963 jyly «Qazaqfılm» stýdııasy osy kitap boıynsha jazylǵan kınosenarııdi ekranǵa shyǵardy. Teatrymyzdyń sahnasyna shyqqan spektakldi «Balalar jylynda» jas kórermenderge usynylǵan qundy dúnıe dep bilemiz.
Batystyń dúnıelerine moıyn buryp bara jatqan zamanda balalarymyzdy qazaq keıipkerlerimen qyzyqtyrý basty maqsat boldy. Bul jas urpaqty ózin-ózi tanýǵa, baǵalaı bilýge, aqyl men adamgershilikke baýlıtyn spektakl. Bala ómirindegi qýanyshty sátterge qýanýdy, bardy qanaǵat tutýdy túsinedi. Baqytty bolýdyń, ómirdiń ár sátin qadirleı bilýdiń mánin túsindiredi. Jaqsy men jamandy ajyrata bilýge, keıipkerler boıyndaǵy jaqsy qasıetterdi úlgi etýge úndeıdi. Balaǵa óz ómirine syn kózben qaraýǵa, ózgeniń pikirin tyńdap, oǵan óz kózqarasyn qosýǵa, shynshyldyqqa, ádildikke úıretedi. Jan dúnıesin tárbıeleıdi. Balalyq shaq – baqytty sát, baqytty kúnder uǵymyn keńeıtedi, barlyq bala baqytty bolýǵa laıyqty ekenine kóz jetkizetin týyndy. Qazaq balasyn ulttyq rýhta tárbıeleıtin shyǵarmalardyń orny erekshe. Spektaklden klassıkalyq shyǵarmanyń ózgeshe oqylymyn kórdik. Klassıka bolsa da, ózindik jańashyldyǵyn ańǵardyq. Qoıylym rejısseri Farhad Moldaǵalıdiń erekshe ınterpretaııasy, aıryqsha traktovkasy kórinip tur. Spektakldiń kórkemdik tutastyǵy, kórkemdik sapasy joǵary.
Akterdiń oıynynan bala janyn tereń zertteý baıqalýy tıis. Jasandylyqtan aýlaq nanymdy, shynaıy keıipteý bolýy kerek. Qoja rolindegi Erkebulan Beken oıynynan bala minezin tabý jolynda kóp izdengeni kórinedi. Nátıjege qol jetkizý úshin obrazben egjeı-tegjeıli jumys jasaǵan.
Spektaklde oınaǵan basqa akterler Janar rolindegi Mánshúk Jaılybaevanyń, Mıllat rolindegi Maıra Baqberdıevanyń, Qarataı rolindegi Medǵat Ómirálıevtiń, Maıqanova rolindegi Jazıra Jeksembaevanyń, ájesi – Anar Beısenbınanyń, Áýbákir qarııa – Aıdos Tastaevtyń, Jantas – Aqylbek Mysabaevtyń rol shyǵarýdaǵy, beıne jasaýdaǵy jetistikterin ataýǵa turarlyq oıyn boldy. 2022 jyly Teatr Synshylary Birlestiginiń júldesimen osy qoıylymdaǵy Mıllat roli úshin teatr aktrısasy Maıra Baqberdıeva «Ekinshi plandaǵy jyl aktrısasy» nomınaııasymen marapattaldy. Bul teatr tarıhynda alar orny erekshe, ǵumyry uzaq spektakl bolsyn dep tileımiz.
Spektakl – bir sáttik óner. Máselen naq búgin kórsetilgen spektakl erteń dál sol kúıde qaıtalanbaıdy. Búgingi qoıylymdaǵy oıyn akterdiń sol sáttegi kóńil-kúıine tikeleı baılanysty. Kórermen bolyp sahnadaǵy oıyn ústindegi akterlermen birge kúlemiz. Jylasa birge jylaımyz. Búkil emoııany birge keshemiz. Sol sátpen ómir súremiz. Akterlermen bir tolqynda bolamyz. Tek spektakldegi akterler oıynynda sezim bar bolǵan jaǵdaıda ǵana.
2022 jyldyń 2 maýsym kúni Vıktor Legentovtyń Edıt Pıaftyń ómirinen kórinister boıynsha orys tilinde qoıylǵan «La mom Piaf» spektakliniń premerasy ótti. Avtor shyǵarmany Edıt Pıaftyń «Meniń ómirim» jáne «Sáttilik balynda» atty estelik kitaptary negizinde jazdy. Akterlik sheberlik pen ánshi ómiriniń shynaıylyǵy kórermendi beı-jaı qaldyrmaıdy. Rasynda, onyń qysqa ári jarqyn ómirinde tek – Mýzyka men Mahabbat qana bar edi.
Edıt Pıaf shyǵarmashylyǵyn óte jaqsy kóremin. Sondyqtan spektakldi zor qyzyǵýshylyqpen tamashaladym. Spektakl óte jaǵymdy áser qaldyrdy. Qoıylymdaǵy basty roldi somdaǵan aktrısa búkil sahnany alyp turdy. Ol uly ánshiniń ómirin bir demmen keremetteı etip oınap berdi. Bul kishkentaı áıeldiń «kishkentaı torǵaı» ispetti ómir súrgenine senesiń. Qaıtalanbas Edıtti oınaǵan Elmıra Kerimbaeva óte súıkimdi obraz jasady. Men spektaklden alǵan áserimdi bekitý úshin Pıaftyń ánderin qaıta tyńdadym. Bul Pıaftyń qıyndyqqa toly ómiri týraly qoıylym. Mýzyka jetkilikti boldy. Spektakldegi atmosfera jáne Pıaftyń ómiri qalaı qurylǵany unady. Qoıylymda Edıt Pıaf tarıhy, tragedııasy men baqytty sátteri baıandalady. Sahnadan álemdi tańqaldyrǵan ánshi Edıtti kórdik. Shynaıy, parasatty, áýezdi oıyn boldy. Aktrısa Elmıra Kerimbaeva bútindeı sahna keńistigin áıgili Edıt Pıaf obrazymen, Edıttiń qulaǵymyzǵa sińgen ánderimen toltyrdy. Ol keıipkeriniń kóńildi sátterin de ádemi ashyp, erekshe atmosfera jasaı aldy. Súıýdi jáne súıikti bolýdy armandaǵan Edıt Pıaftyń ómirindegi qumarlyq, muń, tragedııa, úmitsizdik, mahabbat pen mýzykany Elmıra kórermenge asqan nanymdylyqpen jetkizdi. Myqty ári shynaıy akterlik jumys boldy.
Spektakldiń plastıkalyq sheshimin franýzdyq kolorıtpen, parıjdik sharmmen, emoııalyq energetıkasyn joǵary kórkemdik deńgeıde úılesimdi sheshken horeograf Serik Sarıevtiń jumysy da maqtaýǵa turarlyq.
Teatrymyzdyń grım sýretshisi Altybaeva Janar jasaǵan grım tek Edıtke tán kelbetti barynsha shynaıy jasaýymen unamdy shyqty. Ansambldik aıqyn kórinis tapty. Spektakl rejısseri Olga Lýıva uıǵarymy boıynsha birneshe rol atqarǵan mımder basty keıipkerge kómekshi retinde kórindi.
Naǵyz eńbekqor aktrısa Elmıranyń Edıt obrazynyń portrettik beınesin sheber jasaǵany – rol somdaýdaǵy kezekti iri jeńisi dep bilemiz. Bar júgi bir aktrısaǵa artylǵan monospektaklge tatıtyn qoıylymnyń jáne muntazdaı oıynnyń júregimizden aıryqsha oryn alǵany úshin rıza bolǵanymyz shyn. Spektakl úlken, teńdesi joq rahat syılady. Menińshe kórermen de rıza boldy.
Premerasy 2022 jyldyń 8 maýsym kúni ótken Iran-Ǵaıyptyń shyǵarmasy boıynsha qoıylǵan «Estaıdyń Qorlany» spektaklin Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Ashat Maemırov arnaıy shaqyrýmen kelip qoıdy. Qorlan sulýdy ánge qosqan aqyn, qazaqtyń alaqanǵa salyp álpeshtegen serisi, ánshi perzenti Estaıdy bilmeıtin qazaq joq. Dúldúl, sal-serilerdiń sońǵy tuıaǵy Estaıdyń aty atalǵanda Qorlan sulý men «Qusnı Qorlan» áni oıǵa oralady. Estaı men Qorlan uly sezim mahabbattyń sımvolyna aınalǵan tulǵalar. Sahnalyq týyndyǵa bir-birine qosyla almaı armanda ótken qos ǵashyqtyń kirshiksiz mahabbaty arqaý bolǵan. Kórermen nazaryna usynylǵan qoıylymdaǵy basty keıipker Estaı rolin buǵan deıin «Nurlan men Murat» dýetiniń jáne «Kaspıı» tobynyń eks ánshisi, 2022 jyldan bastap Jantórın teatrynyń akteri Murat Qoja somdap shyqty.
2022 jyly qazaqtyń uly jazýshysy Muhtar Áýezovtiń 125 jyldyǵyna arnalyp, «Qorǵansyzdyń kúni», «Jetim» jáne «Kim kináli?» áńgimeleriniń jelisimen qoıylǵan drama kishkentaı adam taǵdyry, onyń ishki jalǵyzdyǵy men tragedııasy týraly. Munda jetimdik taqyryby bar qasiretimen ashylyp kórsetiledi. Jetim balaǵa raqymsyzdyq jasaǵan tas baýyr jaýyz adamdardyń pasyq áreketterin, azap shekken qarapaıym, dármensiz jannyń panasyz, aıanyshty halin, qyrshynnan qıylǵan beıkúná, taza júrekti jas balanyń qaıǵyly ólimge ushyraǵanyn kóresiz. Azǵan ozbyrlyqty baqyt, jan rahaty dep túsingen tas júrek adamdardyń jaýyzdyǵy aldynda ary taptalyp, sharasyz bolsa da janyn pák qalpynda saqtaǵan Ǵazıza, Qasym, Kórkemniń («Kim kináli?» áńgimesiniń basty keıipkeri Ǵazıza spektaklde Kórkem esimine aýystyryldy) ómirge dármensizdigin, qarsy turar qaýqary joq beısharalyǵyn kórip, jan júregińmen aıaısyń. Qoıylymda zulymdyqtyń qandy qursaýynyń tutqyny bolǵan, qaıǵy men qasirettiń aýyr júgin arqalaı almaı qıylǵan beıkúná, pák jandardyń zarly, muńdy taǵdyrlary kóz aldyńyzǵa keledi. Búgingi kúnde de bar qorǵansyzdar jaıy kórermendi bala janynyń izgilik álemine jetelep, ózindik oı túıýine múmkindik beredi.
2023 jyldyń 9-15 qazan aralyǵynda Qyzyljar qalasynda Temirbek Júrgenovtiń 125 jyldyǵyna arnalǵan Qazaqstan drama teatrlarynyń HHIH Respýblıkalyq festıvalinde teatr aktrısasy, Mádenıet salasynyń úzdigi Anar Beısenbına Ǵazızanyń ájesi roli úshin «Ekinshi plandaǵy úzdik áıel adam roli» nomınaııasy boıynsha jeńiske jetti.
Qoıylym rejısseri G.Mırǵalıeva avtor jetkizgen qazaq áıeliniń aıanyshty taǵdyry jaıyna kóńil bóledi. Jetim kúıin kórsetkisi kelgen. Spektaklden anaǵa degen qurmetti baıqaýǵa bolady. Ómir shyndyǵyn əserli oıynmen jetkizýge talpynady. Sezim shynaıylyǵy arqyly kórsetilgen kórinistiń sahnada emoııalyq áseri joǵary bolaǵany sózsiz. Bul tili kórkem, kólemdi, kesek spektakl bolyp shyqty. Qorǵansyz, jetim, kókiregi muńǵa toly jazyqsyz qurban keıipkerlerdiń taǵdyry bulaı bolyp qala bermeıtinine úlken úmitpen qaraǵymyz keledi.
2023 jyldyń 2 sáýirinde Lıýdmıla Razýmovskaıanyń «Qymbatty Elena Sergeevna» («Dorogaıa Elena Sergeevna») atty pesasy boıynsha orys tilindegi spektakl teatr aktrısasy Fedorenko Marınanyń Benefısine arnalyp qoıylǵan bolatyn. Basty roldi Marına Fedorenko somdap shyqty.
Qoıylymda aldymen bári jaqsy kórinedi. Biraq oqıǵa barysynda oqýshylardyń basty maqsaty seıftiń kilti ekendigi belgili bolady. Lıalıa, Pasha, Vıtıa jáne Volodıa jaı ǵana beıkúná balalar emes, árkimniń bul iste óz tańdaýy bar. Keshki ýaqytta muǵalimniń úıine kelgen oqý bitirýshi balalardyń jat qylyǵy qaı kórermendi bolmasyn tolǵandyrmaı qoımasy anyq.
Kezinde L.Razýmovskaıa jazǵan pesa úlken narazylyq týǵyzyp, sahnada kórsetýge tyıym salynǵan. Biraq soǵan qaramastan estondyqtar Tallındegi Jastar teatrynda alǵash ret qoıyp, pesanyń da avtordyń da debıýti ótedi. Vıktor Rozov «Ádebı gazet» («Lıteratýrnaıa gazeta») betterinde pesany jaqtap maqala jazǵan kúnnen bastap bul shyǵarma jan-jaqta jappaı qoıyla bastaıdy. 1988 jyly Eldar Rıazanov pesa boıynsha fılm túsiredi.
Jantórın teatrynyń bastapqy jyldarynda sahnamyzda Razýmovskaıanyń pesasy boıynsha qoıylǵan «Topyraqsyz baq» («Sad bez zemlı») spektakli júretin. «Qymbatty Elena Sergeevna» spektakli Germanııanyń 100-den asa teatrynda qoıylsa, álem boıynsha 1000-nan astam ret qoıylǵan.
Mekteptegi kezeń ár adam basynan ótedi. Birimizde jaqsy sátterimen este qalsa, birimizde kerisinshe jaman sátterimen este qalýy múmkin. Balalar bizdiń bolashaǵymyz. Úmitimiz. Senimimiz. Sol sebepti de jasóspirimder jaıyn qozǵaıtyn taqyryp qaı ýaqytta da ózekti. Bala tárbıesi ár adamdy tolǵandyrady. Spektakl jaqsylyq pen jamandyq, aq pen qara haqynda. Bul týyndy kókeıkesti máseleni kóterýimen qundy.
2023 jyly teatr sahnasynda tusaýkeseri ótken Ermek Amanshaevtyń ınsenırovkasyndaǵy Fran Kafkanyń «Qubylý» áńgimesiniń jelisimen qoıylǵan plastıkalyq drama Dına Jumabaevanyń rejıssýrasymen usynyldy. Sahnadan transformaııaǵa ushyraǵan adamdy kóresiz. Bul spektakl – oıyn, zertteý, eksperıment. Qoıylym Gregor Zamza esimdi jigittiń metamorfozynyń sebebin izdeýge baǵyttalǵan. Onyń transformaııaǵa ushyraýyna kim kináli? Mundaı qubylý kim úshin? Basty keıipker úshin nemese onyń otbasy úshin be? Nelikten Gregor Zamza ólimge dýshar boldy? Bizdiń kez-kelgenimiz bir kúni oıanyp, jándikke aınalyp ketýimiz múmkin be degen kóptegen suraqtar mazalaıdy.
Bir kúni tańerteń mazasyz uıqydan oıanǵan Gregor Zamza óz tóseginde qorqynyshty jándikke aınalǵanyn anyqtaıdy. Fran Kafkanyń kúrdeli ári shıelenisti novellasynyń jelisi boıynsha Ermek Amanshaev jasaǵan ınsenırovka osylaı bastalyp, kórermendi árqıly oılarǵa jeteleıdi. Keıipkerdiń «qubylý» sebepteri ashylmaıdy. Spektaklden Gregordyń qubylýynyń otbasyna qanshalyqty aýyr áser etkenin, kúnnen kúnge ózin joǵalta bastaǵan jigittiń ólimine kim kináli degen suraqtarǵa jaýap izdeısiz. Bul qoıylymdy tárbıelik máni bar mıf retinde de qabyldaýǵa bolady. Oqıǵany ár adam ártúrli topshylaı alady. Óıtkeni avtor naqty sebepterin jazyp, túsindirmeıdi. Myna zamanda adamdar bir-birin túsinýden qalǵan. Ózge turmaq óz otbasy da teris aınalady. Qoıylym túsinistikke, adamdyqqa májbúr bolǵan adamnyń halin kórsetedi.
Gregor anasy, ákesi jáne qaryndasynan turatyn otbasyn asyraýǵa májbúr. Qyzyǵy jándikke aınalǵanyn anyqtaǵan jigit óziniń jańa kelbetine tań qalmaıdy. Kerisinshe transformaııaǵa ushyraǵan jigit aqsha taba almaıtynyna qynjylady. Otbasynyń taǵdyryna alańdaıdy. Ákesi men anasyn renjitpeýdi, poıyzǵa keshikpeýdi oılaıdy. Biraq otbasy Gregordan bas tartyp, psıhologııalyq ózgeriske ushyrap, qubylyp shyǵa keledi. Budan biz jándikterdiń adamnan joǵary qasıetke ıe bolatynyna kóz jetkizemiz. Kafka sııaqty klassık jazýshynyń shyǵarmasy arqyly teatr ujymy óz kórermenine úlken ózgeristerge ulasatyn dúnıe usynǵanyn kórdik. 2023 jyldyń 29 qyrkúıek-4 qazan aralyǵynda Taldyqorǵan qalasynda ótken Qazaqstannyń halyq artısi Bıken Rımovanyń 100 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylǵan «BIKEN» I halyqaralyq teatr festıvalinde teatrdyń jas akteri Rysqul Janǵazy Gregor roli úshin «Úzdik er adam beınesi» nomınaııasymen marapattaldy.
Jantórın teatry Mańǵystaý óneriniń shoq juldyzyndaı. Óńirdiń túrli deńgeıdegi mádenı is-sharalarynyń barlyǵyna derlik aralasyp, uıymdastyryp, ótkizip júrgen ujymdardyń biregeıi. Teatr ujymy óte tatý bir komanda ispetti. Mundaǵy atmosfera da, qonaqjaılyq, kishipeıildik, bir-birine degen qurmet, syı, mádenıettilik jáne aýyzbirshilik – bir otbasyndaı jumyla jumys jasaýy úlken jaýapkershilikten týǵan ónerge degen qurmetinen bolsa kerek. Almaty men Astana sııaqty mádenı ortada ornalasqan teatrlardy shalǵaıda jatqan oblystyq teatrlardan bólektemeı, teń ólshemde qaraıtyn kez jetti. Sondyqtan Jantórın teatry tek Mańǵystaý ólkesiniń ǵana emes, keń baıtaq Qazaqstan atty egemen eldiń teatr ónerin álemge pash etip júrgen ónerli ujym. Jantórın teatrynyń alar asýy, bıik belesi áli alda dep senemiz.