Ispan jazýshysy Mıgel de Servantestiń tórt ǵasyr buryn «Aılaker ıdalgo Lamanchalyq Don Kıhot» atty ataqty romannyń baryn jaqsy bilemiz. Bul shyǵarma búgingi qatigez zamanda pendeshilikten jıi attap júrgen ár adamnyń júregine mahabbat, meıirim tókkisi keletin óte adal keıipker jaıynda. Aqıqat jaǵynda júretin jasampaz keıipker Qalıbek Qýanyshbaev atyndaǵy memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatry sahnasynan kórinis tapty. XVII ǵasyrda jazylǵan Servantestiń Don Kıhotyn kóremiz dep oılaǵanymyz ras edi, biraq rejısser búgingi kúnniń kórinisin kórsetetin múldem ózgeshe baǵytqa bet burǵan. Iaǵnı, ózgeshe kórinis tapqan qoıylymnyń rejısseri – Álibek Ómirbekuly. Klassıkany qazaq tiline aýdarǵan ári sahnalyq nusqasynyń avtory – Mıras Ábil.

Atalmysh spektakl shymyldyǵy erekshe atmosferada ashyldy. Sahnanyń qaq ortasyna ledekrannyń kómegimen burynǵy beınejazbany keri aınaldyrý arqyly rejısser jańasha kórinis oılap tapqan. Stıli ózgeshe, zamanaýı qoıylymdy tamashalaıtynymyzdy birden uǵynyp otyrdyq. Oqıǵa sahnada shashylyp jatqan kıimderge bir top akterlerdiń júgirip kelip, ózderine shaq keletin ólshemdi tappaı ersili-qarsyly júrýinen bastalady. «Mynaý meniki, mynaý seniki» deýmen ary-beri teńselip júrip alady. Belgili teatr synshysy Áshirbek Syǵaı «Sahna sańlaqtary» atty eńbeginde akter mamandyǵy týraly anyqtama berip ótken: «Artıst – adamnyń nazaryn tez aýdaratyn, eliktirgish mamandyq. Bunyń ózi osy ónerdiń kórermenge tikeleı emoııalyq áser berip, psıhologııalyq jaǵynan sahna men kórermenniń qoıan-qoltyq aralasyp ketýi» [1, 115 b.]. Rasymen, bar nazarymyz akterlerdiń sahnada ne istep júrgenderin uǵý boldy. Baıqaǵanymyz kıimder arasyndaǵy qara shapandy eshqaısysy kıgisi kelmeı, túrli detal oılap taýyp jatty. Aktrısa Aınur Bolat «shapannyń túımesi joq» - dep sahna syrtynan kostıýmerlerdi izdep biraz júrip alsa, akter Nurken Óteýil shapandy kıgen sátinen kúlýin toqtatpaı qoıady. Bul rejısser Álibektiń kórermenge akterdiń psıhologııasyn jetkizýi ǵana emes, bolyp jatqan oqıǵanyn prology edi. Janat Ospanov «Nına» dep, «Shaǵala» spektaklinen úzindi oınap shatastyryp júrse, Qýandyq Qystyqbaev «bul saǵan Chaıka emes», «Don Kıhot!» - dep qara shapandy ashý ústinde qalaı ózi kıip alǵanyn ańǵarmaı qalady. Akter qateligin der kezinde túsine sala, jaǵdaıdan shyǵý úshin ólip jatqan shaǵalaǵa ókirip jylap bastaıdy. Sóıtip, eshqaısysy Don Kıhot bolǵylary kelmeıdi. Spektakl bastalmaı jatyp, akterlik quram qazirgi qoǵamdaǵy shendi adamdardyń jaýapkershilik alǵylary kelmeıtinin astarly túrde kórsetýde. Osylaısha sahnada jarty saǵat ýaqyttan astam  ýlap-shýlap júrgen bir top akter, sońynda sahna artyna ketip úlgeredi. Akter Erjan Nurymbet kóp ishinen erekshelenip sahnada jalǵyz qaldy. Akter amalsyz Don Kıhot bolýǵa sheshim qabyldaıdy. Servantestiń Don Kıhotyn oınamaqshy bolyp syńaı tanytqanymen, rejısser barlyq oqıǵalaryn búgingi kúnge ózgertip kúrdelendirgen. Negizgi romannyń ózinde de oqıǵa jelisi jetip artylady ári alty júzden astam keıipkerleri bar. Nege rejısser bul shyǵarmany túrlendirýge bel baılady? Nege sahnadaǵy adamdar Don Kıhot bolǵysy kelmeıdi? Sonsha qashatyndaı oda qandaı teris qylyq bar? Jalpy, Don Kıhot qandaı adam degen suraqqa qysqasha toqtala ketsek.

Pesa boıynsha salystyrmaly túrde oqıǵalar tizbegin jazyp óter bolsam,  birinshi bólimnen úshinshi bólimge deıin La-Manchada meken etetin jasy elýdegi Don Kıhot ómir súrýi aıtylady. Ol ryarlyq romandardy oqýǵa degen qushtarlyǵynan, óziniń úıindegi mindetteri men sharýashylyǵyna kóńil bólmeı ketken. Kóp oqıtyny sonsha mıy keýip aqyry óńi men túsin shatastyryp alatyn kúıge jetedi. Birde súıikti romanyn oqyp otyryp, «jıhanger bolamyn» dep sheshim qabyldaıdy. Sodan, óte aryq, kári jylqysyn kitaptaǵy ryardyń jylqysy «Rosınant» dep ataıdy. Esh oılanbastan jıhanger bolýǵa jolǵa shyqqan Don Kıhottyn kóz aldyna ǵaıyptan saraı kórinedi. Saraı ishine kirip tamaq pen sýsyn alǵannan keıin qojaıyn Don Kıhottan alǵan zattarynyn aqysyn suraıdy. Osy tusta kitaptan bas almaǵan Don Kıhot tańdanyp, bul ýaqytqa deıin eshqandaı ryarda aqsha bolmaǵanyn aıtady. Saraı ıesi aqsha jaıly biraz túsindirgennen keıin, esýastan tez arada qutylý kerek ekenin túsinedi. Syrtqa shyǵyp Rosınatty sýarmaq bolyp júrgende, saraı ıesinen ryardyń qylyshy paıda bolyp, Don Kıhottyń jelkesinen ustap qýyp shyǵady.

Tórtinshi men altynshy taraýlarda Don Kıhot kópesterden balany qutqarmaqshy bolǵany úshin taıaq jeıdi. Soqqyǵa jyǵylǵan Don Kıhotty aıap ketken sharýashylyq, tez arada kitaptardy órteý kerek dep sheship, úıindegi barlyq  zııandy degen romandar men áńgimelerdi  órtep shyǵady.

Jetinshi taraý men jıyrmasynshy taraýlar aralyǵynda Don Kıhot esin jıyp, ańǵal fermer Sancho Pansany jolǵa óziniń serigi retinde birge barýǵa kóndiredi. Ol eki ret oılanbastan, adal esegin ershiktep, seriniń sońynan ere jóneledi. Mine, pesanyń osy tusyndaǵy oqıǵadan rejısser spektakldi bastaǵan. Pesanyń mazmunyna toqtalǵan sebebimiz, bul Mıgel Servantestin Don Kıhotyn sahnadan kórmeımiz. Kórmeýimizdiń sebebi, rejısser pesadaǵy shym-shytyryq tartysty oqıǵalardyn birazyn qysqartyp, óz paıym túsinigindegi Don Kıhot sahnalaryn qurǵandyqtan dep túsindik. Áshirbek Syǵaı óziniń Akter álemi [2] atty kitabynda: «Tarıhı taqyryp bolsyn, osy kúngi taqyryp bolsyn alǵan obektimizdiń aıaǵyna shyǵa almaı, keıipkerler sanyn da, shyǵarma kólemin de rejısserdiń bas salyp, bas-kóz demeı qysqartyp jatqany. O bastan shaǵyn oqıǵanyń ózine is-áreketti kóp berip, dramatýrgııalyq júkti taýyp bere salý álde qaıda jeńil. Biraq dramatýrgııa tilge zárý, sózge sarań» [2, 143b.] dep jeńil dúnıeni qoıa salýdan aýlaq bolýǵa shaqyrady.

Rejısser qııaly boıynsha Don Kıhotty «qazaq» dep alǵan. Tutas kitaptaǵy Don Kıhottyń basynan keshken qıyndyqtaryn ushtastyra otyryp, jeti tabytty ortaǵa shyǵarǵan. Iaǵnı, Álibek qazaqtyń eń jandy jerine tıetin tarıhı oqıǵalardy Don Kıhottyń basynan keshken sátterimen baılanystyrǵanyn baıqaımyz.

 

Akter Erjan Nurymbet bes tabytty ortaǵa shyǵaryp, ár qaısysymen tildese bastaıdy. Birinshi: «Álemdik kartaǵa qazaq memleketin alyp kelgen uly jıhanger. On besinshi ǵasyrdaǵy jıhangerlik kitapta siz týraly jazylmaǵan, «Kereı» desek Áz-Jánibektiń esimin qosa aıtamyz. Óıtkeni bul kisi kereıdiń jolyn jalǵastyrýshy uly jıhanger. Qazaqtyn basyn biriktirip álemdik kartaǵa bekitken. «Qazaq» memleketin qurǵan. Ekeýińizdi qadirleımiz, syılaımyz. Sondyqtan ekeýińizge arnap bir eskertkish qoıdyq. Sosyn bir kóshe berdik, defıs arqyly da birge qoldanamyz. Bizdiń jerimiz óte kishkentaı, tar ǵoı. Odan qalsa zamanaýı ulylar óte kóp. Saspańyzdar kelesi jıhanger men bolam» -  dep handyqtan bergi tarıhta orny bar ulylarymyzdyń rýhynan jıhangerlikke ruqsat suraıdy.

Kelesi tabytqa baryp, «Ábilhaıyr han - uly mámleger jıhanger. Sol bir zamanda jońǵar-qalmaq degen shapqynshy halyqtyn kesirinen bizdiń qazaq halqy joıylyp ketýdiń sál-aq aldynda turdy. Al bul kisi jıhangerlik taktıka jasap qasymyzda otyrǵan oryspen mámlege kelip, orystyń qol astyna kirdik. Keshirińiz, siz kishkene bir «posvıaenıı reshenıe» jasap, keshirińizder men osylaı oryssha sóılep ketemin. Men oryssha sóılesem ózimdi sál aqyldy sııaqty sezinip ketem. Men bilemin, sizder taza qazaqsha sóıleısizder» – dep rejısser búgingi til máselesin de kóterip ketken. Sonymen qatar, otar bolýdyn qıynshylyǵyn, orystardyń bizdi ashtyqpen qyryp, qazaq halqynyn namysymyzdy taptaǵanyn aıtady. «Myń ret ólip tirildik. Biraq, siz ulysyz, sizdiń ornyńyzdy men jalǵastyramyn» - dep sál kidirip baryp kelesi tabytqa qaraı betteıdi.

«Abaı Qunanbaıuly - jumbaq beıneli uly jıhanger. Tıbet, kemeldený pálsapasy, grek pálsapasy bar, al bul kisi qazaq pálsapasyn jasaǵan uly jıhanger. Biz sizdiń taqııańyzdy, shapanyńyzdy kıdik. Biraq janyńyzdy túsingen joqpyz. Boqtan sasyq bolasyn ólseńdaǵy.... boldy biz sizdiń ǵulama sózderińizdi bir-birimizge aqyl aıtý úshin paıdalanamyz. Bar bolǵany, sol ǵana. Siz aıtqan qazaq sol qalpynda, biz ózgergimiz kelmeıdi. Siz aıttyńyz esektin artyn jýda mal tap dep. Bizge jáı aıtýǵa bolmaıdy, jelkemizden ustap, kózimizdi shuqyp, mine bylaı iste dep aıtýyńyz kerek edi. Sonda ǵana túsinetin edik. Biraq siz ulysyz, kelesi jıhanger menmin» - dep ár qazaqtyń janyna tıetin, tarıhqa málim málimetterdi rejısser sahnaǵa shyǵarady.

«Mustafa Shoqaı 1913 jyly Túrkistan memleketin qurý ıdeıasyn ustanǵan adam. Stalınmen taıtalasqa túken birden-bir jıhangerimizdiń biri. Stalın budan qoryqqan. Sondyqtan da bul kisiniń basy úshin qyrýar qarjy taǵaıyndady jáne kelesi tabyt Ámire Qashaýbaev jaıly.

«Ámire Qashaýbaev qarshadaı ǵana bala, qazaqtyn únin búkil álemge jetkizgen. Parıjde bárin ornynan turǵyzǵan «Balqadısha ánin» sahnada akter Nurken Óteýil dombyrasymen oryndap shyǵady. Erjan Nurymbet Ámireniń jasyryn hat berip jibergennen keıin, sol hat úshin esiginiń aldyna asyp jazyqsyz óltirip ketkenin aıtady». Bul tarıhtaǵy shyndyqty ár qazaq, óner maıtalmandary bilse de, eshkim kúlli jurtqa mádenıet ordasynda sahnaǵa shyǵyp aıtqan emes. Bul rejısserdiń batyldyǵy kelesi tabytta da baıqalady.

«Dinmuhammet Qonaev jarqyn beıneli jıhanger. Halqymyz erkeletip Dımash deıtin. Dımekendi eske alsaq Almatyny eske alamyz. Rejısser «Saǵyndym, Almatymdy ánin» aıtqyzyp, kórermendi saǵynysh sezimine jeteleıdi. Siz ólmeýińiz kerek edi. Uly jıhangerler men Sizderden jıhanger bolýyma ruqsat suraımyn» - dep sońǵy jetinshi bos tabytty jerge tastap, jıhangerler qataryna qabyldaný sahnasyn aıaqtaıdy. Bul tabyt alǵashqy premeralarda «sońǵy hanymyz» dep kórsetilgen edi. Keıin spektaklge ózgerister enip, alynyp tastaldy. Qalyń kórermenge eń áser etken, kóńilden shyqqan sahna osy boldy. Kez-kelgen adam bundaı batyl sózderdi, erkin túrde aıta almaıtyny sózsiz. Sodan bolýy kerek, jastar arasynda Álibektiń oıyn quptaıtyn, stılin qabyldaıtyndar kóbeıdi. Úlken býyn stıldik erekshelik pen sóz saptaýǵa qatty syn aıtsa, keıbireýi spektakldiń dramatýrgııasy joq. Don Kıhot degen pikir qaldyryp jatty.

Ary qaraı, rejısser pesanyń jelisimen sahnaǵa janýarlar keıpindegi bir top akterlerdi shyǵarady. Olarmen ádette Don Kıhot ózi sóılesip júretinin halyqqa dáleldeımin dep, árip úıretip ábden áýrege túsedi. Janýarlar zalǵa úńile qarap, eshteńe túsinbeı máńgúrt kúıde melshıip tura beredi. Bunymen Álibek jıhanger bolýǵa talpynǵan Don Kıhot qoǵamnyń kózin ashqysy keletindeı. Halyq osy janýarlar sııaqty eshteńe kórmeıtin, túsingisi kelmeıtin keıipte.

Kelesi tórtinshi sahnada kútýshi áıeldiń Don Kıhotty jıhangerlik joryqqa jibergisi kelmeıtini jaıynda. Aktrısa Aınur Berdimuhambetova oryndyqta qýaty ketken, aq túsken shashta áreń demalyp otyr. Erjan Nurymbet zirkildeı sóılep, «Tyńdashy, ana jaqta balalar ólip jatyr, túsinshi men kómek berýim kerekpin» dep jany shyǵyp oryndyqtyń aldy artynan shyqpaı júr. Kútýshiniń oıy Don Kıhotty eshqaıda jibermeý: «ólse óle bersin, men ólem sodan keıin qaıda ketseńde kete ber» - dep shashalyp áreń sóıleı bastaıdy. Don Kıhot bul sózderdi tyńdamaı jolǵa shyǵady.

Besinshi sahna Don Kıhottyń dıirmendermen shaıqasy jaıynda. Bul sahnada osy kezeńdegi qolynda bıligi bar ákim qaralar men qarapaıym adamdardyń oqıǵasyn kórsetedi. Ortaǵa jaıylǵan stol basyna,  arersenanyń ortańǵy tusynan toıynyp, teńsele áreń kele jatqan tórt baı kelip jaıǵasady. Saıqymazaq keıipindegi Nurken Óteýil kúshik bolyp úrip, mınıstrlerge birdeńe aıtyp túsindirgisi keledi. Al, tórteýi bir-birine tilek aıtysyp, ekeýine múldem kóńil aýdarmaıdy. Ekinshi ret úre bastasa, tynysh otyrǵan ákimder taǵy da tyńdamaı qaqyrynyp, gúrildep aıǵaılaı jóneledi. Jıirkenishti hálge túsken baılar masaırap, ústel basyna otyra almaı ketedi. Baı sońǵy tilekti aıtpaqshy bolyp, ústeldiń ústine shyǵady. Endi sózin bastaıyn dep qaqyrynyp, bes jastaǵy baladaı buldanyp, «aıtpaımyn» - dep turyp alady. Erjan Nurymbet: «aıtyńyzshy» - dep jalbarynyp biraz turǵanda, esektin aqyrǵan daýysyndaı aıǵaılap túsiniksiz bir-eki dybys shyǵarǵanyna, mańaıyndaǵylary «keremet» dep qol soǵady. Birin-biri jetelegen mınıstrler ústel basynan alystaǵan sátte, 90 jyldaǵy radıo qosylyp Bıbigúl Tólegenovanyń tanymal Bulbul áni qosylady. Ortada tórteýi osy ánge bılep, saıqymazaq Nurken Óteýil ústerine aq qardy shashyp kóńilderin kóterip júredi. Don Kıhot baılardyn kóńilderin kóterip júrgende tóbeles shyǵyp, dál sol baıdyń ústine kútpegen jerden kúısandyq qulap ketedi. Ekinshi baı máıitke qarap Don Kıhotqa eshteńe demeı, qurmet bildirgeninen qazirgi bıligi bar keı adamdardyń bet beınesin ashyp bergendeı boldy. Bári ketip, sahnada Don Kıhot ázil aıtady. «Kúndeligi beske tolǵan bala, kúndeligin zıratta jatqan ákesine alyp kelipti» dep essiz adamdarsha kúledi. Kúlip turyp, artynsha jylaıdy.

Jetinshi sahna Don Kıhottyń qaryndastarynyń turmysqa shyǵýy jaıynda. Qaryndastary turmysqa shyqqysy kelgenin aıtqanda, Don Kıhot qaryndastarynyn aýzyn jaýyp, tyńdaǵysy kelmeıdi. Anamyzda turmysqa shyqty, aqyry ne boldy? Kúıeýi tastap basqa áıelge ketip qaldy. Buny kótere almaı anamyz asylyp ólgen edi. Senderdi men asyraǵanmyn. Qaryndastary Don Kıhottyn aıtqanyna mán bergisi kelmeıdi. Erteńin oılamaǵan úsh qaryndasy toılarynyń qalaı ótetinin aıtyp, balasha máz bolyp júr. Osy sátte: «aǵa, gúl ákelip tabystaısyz, tursańyzshy» degeninde Don Kıhot gúldi laqtyryp jiberip, ruqsatyn bermegenin bildirip úndemeı otyryp alady. Úsheýi Don Kıhotty tyńdamaı, aıtqandarynan qaıtpaı ketip qalady.

Segizinshi sahnada Don Kıhot eskertkish ornatady. Eskertkishti álemdegi eń ádiletti, eń erjúrek, batyl kósem «Kım Chen Yn» dep tanystyrady. Kım Chen Yn - Soltústik Koreıaǵa basshylyqqa kelgennen kúnnen bastap, halqy elden shyǵýdan qalǵan. Bizge málim Soltústik Koreıanyń qorǵanys áskeri ǵana jaqsy damyǵan. Halqynyń alty mıllıonnan astamy tamaqqa zárý, ár ekinshi balasy kómekke muqtaj. Kım Chen Yn halqyna qatysty birqatar erejelerdi engizgen: «Turmys qurmaǵan qyzdary tek qysqa shashpen, áıelderi jıyrma segiz shash úlgisin ǵana qoldanýǵa quqyly. Er adamdary shashtaryn bes santımetrden artyq ósirmeýleri kerek. Halqy bir ýaqytta turyp ánuran aıtyp, salaýatty ómir saltyn ustanýlary qajet». Akter Erjan Nurymbet Kım Chen Yn eskertkishinen ruqsat surap, tómendegi  parterde otyrǵan adamnyń aıaǵyndaǵy aıaq kıimin sheship alady. Bul qylyǵyn Don Kıhot «janashyrlyq» dep túsindiredi: «seniń osyndaı sasyqtyǵynnyń kesirinen barlyq álemdi lastap jatsyn. Men saǵan jaqsylyq oılaýdamyn» dep aqtalady. Kım Chen Yn óte sulý adam, men eń kórikti adamdy syılaımyn, jaqsy kóremin dep sózin toqtatyp, taǵy da parterge túsedi. Er adamnyń qulaǵyndaǵy syrǵany julyp alyp: «bunyń ne, erkekter erkekshe ómir súrýi kerek» dep oılaımyn ómirlik ustanymyn bildiredi. Zaldyń artyndaǵy otyrmaı turyp qarap turǵan kórermenge kózi túsip: «Siz ne istep tursyz, sizge qyzyq emes pa? Sizge qyzyq bolmasa shyǵyp ketińiz? Shyqpaısyz ǵoı, jaqsy» dep adamdardan keshirim surap álgi adamdy qolyna tapansha alyp atyp tastaıdy. Arersenadan bir top akterler shyǵyp, qazir bárin ózimiz alyp tazalap tastaımyz» dep kórermender kózinshe kóterip, qabyrǵadaǵy qanyn tazalap alyp ketedi. Bul oqıǵamen sol kezde oryn alyp jatqan: suraq-jaýap alýǵa úıinen alyp ketken belsendi jastardyń jazyqsyz oqqa ushyp jatqanyn aıtqysy kelgendeı. Zaldaǵy oqıǵalar tizbegine qarap, Don Kıhotty adam óltirgish, naǵyz júıkesi tozǵan, qatygez adam dep oılap qalasyn. Rejısserdiń fılosofııalyq oıy, memleket múlkin beı-bereket talan-tarajǵa salǵandar men tamyr-tanystyqqa jol bergen qoǵam beınesin sahnaǵa kórsetkisi kelgeninde.

Endigi zer salatyn jaıt, rejısserdiń aktermen jumysyndaǵy artyqshylyǵy. Álibektiń basqa rejısserlerden ereksheligi, ol akterlermen qalaı jumys jasaý kerek ekenin jaqsy biledi. Spektaklge daıyndyq barysynda akterlerdiń ózderine manıfest jazýdy tapsyrady. Ár sahna oıyndaǵydaı shyǵýy úshin birinshi akterlerge ne oınaıtynyn, qalaı sezinip aıtý kerektigin ómirlik mysaldarmen túsindirip otyrady. Bul qoıylymda rejısserdiń tapsyrmasyn jaqsy deńgeıde oınap shyǵyp, kózge erekshe túsken akter Nurken Óteýil boldy. Keıipkerdi keskindeýinde naǵyz akterdiń alyp-ushpa minezi men ańǵaldyǵyn kórsete bildi. Ekinshi bólimde ishimdikke masaıraǵan adamnyń beınesin sheberlikpen oınap shyqty. Servantestiń Sancho Pansasy baılyq pen úlken araldy ıemdenemin dep Don Kıhotpen jıhangerlik jolda óziniń maqsatyna jetken bolatyn. Spektaklde bolsa, araqqa sylqııa toıyp júrgen jáne úıdegi balama ne aparyp beremin degen aıanyshty Sanchony ǵana kórdik. Pesada esegi joǵalyp, izdeýge shyqqanda sandyq toly aqshany Don Kıhot ekeýi taýyp alatyn oqıǵasy bar. Osy pesadaǵy oqıǵa ornyna sahnada Sancho óziniń aqshasyn, bylaı aıtqanda jıhangerlikke birge shyqqan eńbegin suraý arqyly kórsetken. Ár bolyp jatqan sahnadaǵy oqıǵany kez-kelgen Qazaqstandaǵy sońǵy jańalyqtarmen baılanystyrýǵa tyrysqany baıqalady.

Biz Álibektiń alǵashqy jumysy «QoraZ» spektaklin taldaǵan kezde, pesasy joq, ózderi qurǵan oqıǵa jelisin ǵana taldap ótken bolatynbyz. Rejısserdiń aldynǵy jumysymen salystyrmaly túrde qarasaq, Qoraz spektakli de Shekspır shyǵarmalarynan alshaq qurylǵan bolatyn, sol sııaqty Don Kıhot ta ádebıet áleminde orny bar Servantestiń shyǵarmasynan boıyn aýlaq salǵan. Eki spektakldiń uqsastyǵy: saıqymazaq, stol basyndaǵy mınıstrler sahnalary men erkin, aýyzeki, jalpaq tilde qurylǵanynda. Teatr teorıtıgi E.Bentlı teatr jáne drama týraly eńbeginde: «Sońǵy jyldary shıki negizderge súıenip, dıalog quramaq bolǵan beker áýreshilikke kýáger bolyp júrmiz. Óıtkeni bárimiz sol surqaı ómirdiń qursaýyndamyz. Surqaı bolǵanda da, «ómirdegideı» deıtin kúbir-sybyr men kúldibadam sóılemderden uıalmaıtyn boldyq. Sondyqtan da, taza óner men jáı ómirdiń aıyrmashylyǵyn talaq etýge boıymyz úırenip aldy» [3, 77b]. Dramaǵa aýyzeki sóz azdyq etedi, sóz arzandasa sahnalyq shyǵarmanyń negizgi sıpaty «natýralızmge» alyp keledi. Ómirdiń shyndyǵyn eńgizemiz dep júrip, klassıkanyń ádebı sózderin tys qaldyrýǵa bolmaıdy. Aıtyp otyrǵan saıası kózqarastaryn, teatrǵa bet-burysyn ádebıetsiz jalpaq tilmen bastaǵan rejısserdiń jumysyn sol kezde «kóptúrlilik» dep tanyǵanymyz ras. Biraq, aldyńǵysynan qaraǵanda osy jolǵy jumysynan aıyrmashylyq kóp kúttik. Iaǵnı, bul dúnıesi aldyǵysynan ózgesheleý bolýy kerek ekendigi aıtpasa da túsinikti. Qoǵamnan tys ádebıetti teatrda jalpaq tilmen jetkizýdi ádetke aınaldyrýda. Sońǵy Túrkistan oblysynda qoıylǵan «Trıptıh» spektaklinde de, qatygezdik pen klassıkany aýyzeki tilde jetkizý mánerin ustanǵan. Shyndyqty teatr arqyly jetkizýge bolady, biraq, teatr zańdylyǵyna saı rejısserdiń kórkemdik izdenisi de bolýy qajet.

Ekinshi aktide akter Qýandyq Qystyqbaev elge kómektesetin, mahabbat, jylý, meıirim syılaıtyn Don Kıhot bolǵysy keledi. Kelesi sahnada akterler mýzykalyq aspaptardy alyp shyǵady. Don Kıhot olardan orkestr quryp, aspapta oınaýdy úıretpek bolady. Biraq, bári qur áýreshilik boldy. Úshinshi sahnada Inabat Ábenova úı qyzmetshisi keıipinde Don Kıhotqa sezimin bildiredi. Spektaklde bolmaýy kerek sahnada ár akter, aktrısalar manıfest aıtady. Ekinshi sahnanyń aıaǵynda spektaklge qarsy shyqqan akterler shyǵady. Kórermenge qoıylymnyń túsinigin aıtyp, Don Kıhotqa analıtıkalyq taldaý jasap, akterlik quram pikiri ekige bólinedi. Bireý bul spektakl qandaı oı týdyrady dese, ekinshi akter Don Kıhottyń qandaı  adam ekenin ashyq túsindiredi.

Spektakldiń sońynda Erjan Nurymbet: «Áldı-áldı, bópem-aı aý, halyqtyn keıde alǵysy, qarǵystan jaman eken-aı aý. Bópem, bópem bópem-aı aý, ne jazdy eken kókeń-aı aý. Adam bir nárseniń qupııasyn ashyp, sonyń qupııasyn ashqanda ol ómirine túkke paıdasy joq ekenin túsinedi. Men oǵan jıhanger bolýǵa ýáde bergenmin», - dep kishkentaı úıdiń ishine kirip, ózin atyp óltirýmen spektakl aıaqtalady. Dekoraııa men kıim úlgisine zer salsaq, akterlerdiń tek aq pen qara tústi kıimde júretinin baıqaımyz. Klassıkalyq shyǵarmanyń búgingi kúnge kónbeıtin keıipkerleri bolady. Zamanaýılyq pen eskiliktiń ortasyn ustap turý sońǵy kezde rejısserlerge qıynǵa soǵyp júrgenin baıqap júrmiz. Dekoraııanyń san-qıly ózgerýi, alyp qýyrshaqtar men janýarlar beınesin kórsetý, burynnan Reseı teatrlarynyń barlyq jekemenshik nemese memlekettik teatrlarynda damyp ketken. Sahnalyq sheshim men kıim úlgisin, aspaptardy qoldaný sahnasy jáne manıfest aıtý mazmuny dálme-dál uqsas spektaklderdi áleýmettik jeliden baıqap júrmiz. Rejısser ustazy D.Krymovtyń spektaklindegi: úlken lıýstrany qoıý, betperdelermen jumys, kıim úlgileri men qandy oqıǵalardy rejısser Álibektiń qoıylymynda da kórdik. Sondaı-aq ǵalamtor jelisine jarııalanǵan Iý.Býtýsovtyń «Barabany v noch» spektakliniń sahnalyq traktovkasyna uqsas ekeni baıqalady. Reseı rejısseri Iýrıı Býtýsov jumysy osydan jeti jyl buryn qoıylǵany kópke málim. «Breht júıesimen» qoıylǵan spektaklderdiń rejısserlik sheshimi men atmosferasy birdeı bolǵany alańdatýshylyq týdyrýda. Álibekte bir baǵytty ustanýdan góri elikteýshilik basym. Kózge kórinetin dekoraııalar men mızansenalardyń arasynda uqsastyq bar. Biz rejısserdiń ótkir máselelerdi ashyq ári batyl aıtýyn qatty qoldaımyz, tek sol kótergen ózekti problemalary teatr sahnasynyń tabıǵatyna tán kelse eken deımiz. Bar bolǵany osy.