Teatrlar festıvali – bul bir sahnada ártúrli dástúrler men mádenıetterdiń toǵysýy, sondaı-aq jańa shyǵarmashylyq baǵyttar men ıdeıalardyń týyndaýyna jol ashatyn múmkindik. Mundaı dúbirli dodalar tek eń úzdikterdi anyqtap qana qoımaıdy, sonymen qatar teatrlardyń ózara birlesýine, teatr ujymdarynyń synshylarmen birge jumyla áreket etip, ónerdiń damýyna yqpal etedi. Osy sózimizdiń dáleli retinde «Ertis-Baıan» I Respýblıkalyq teatrlar festıvalin aıtsaq bolady.
Festıvaldiń shymyldyǵyn ashqan J.Aımaýytov atyndaǵy Pavlodar oblystyq qazaq mýzykalyq drama teatrynyń «Rıchard III» qoıylymyna qarap, sońy da solaı bolar degen úmitimiz bolǵan. Alaıda rýhanı «ash» kúıde keri qaıtýǵa týra keldi...
B.Rımova atyndaǵy Taldyqorǵan drama teatrynda Danııar Bazarqulov sahnalaǵan týyndynyń negizgi ataýy «Kúıeý bala». Al, ony «Qazaqtyń toıy bitpesin» dep ózgertýdiń qandaı qajettiligi týyndaǵanyn baıqaı almadyq. Sonymen birge rejısser dramatýrgtyń aıtar oıyn, ıdeıasyn kórkemdik tásilder men akterlik shynaıy oıyndar arqyly ashyp bere almady. Negizinen Jánibek Álikenniń bul pesasynda ózge ulttarǵa uzatylyp jatqan qazaq qyzdarynyń taǵdyry, dúmshe moldalar men úlkenniń sózine qulaq aspaıtyn jastardyń beleń alýy sııaqty taǵy da basqa máseleler oryn alǵan. Munyń ıdeıasy ózekti bolǵanymen, avtor óziniń osy týyndysynda qoǵamdaǵy kóptegen máselelerdiń basyn biriktirgeni baıqalady. Alaıda olar shashyrańqy bolyp ketken.
Qoıylymda jigit basynyń ne úshin júrgeni túsiniksiz. Iaǵnı, akterǵa qoıýshy tarapynan naqty traktovka berilmegen nemese oryndaýshy múldem izdenbegen. Avtor bul jigitke basty keıipker Rozanyń sózderi arqyly minezdeme jasaǵan. Onyń sózinshe, Nurbolat qyzǵa qol júgirtkisi kelipti. Qısynǵa kelsek, mundaı pasyq adamnyń qyzǵa aıaq astynan janashyrlyq tanyta qalýy múmkin emes. Al, roldegi Qanat Dáýlettiń oıynynan qyzǵa degen shyn jany ashıtyn adamnyń keıpin kóremiz, ıaǵnı akterlik traktovkada ol jaǵymdy keıipker bolyp shyqqan.
Jalpy ózge de rol oryndaýshylardyń oıynynan sahnanyń soıylyn soqqan adamdy ókinishke qaraı kóre almadyq. Qyz ben áke arasyndaǵy mahabbat, Rozanyń ishki tolǵanystary bul qoıylymda joq. Rejısser pesadaǵy halyqtyń sózin úsh ósekshiniń aýzyna salyp bergenimen akterlik ansambl shynaıy jetkize almady. Akterlerdiń óz rolderin tolyq túsinbeýiniń nátıjesine sahnada kórermenge tek saıqymazaq retinde kórindi.
Árbir sahnalyq qoıylymda qaharmannyń minezin ashýǵa, onyń áleýmettik ornyn anyqtaýǵa, negizgi ustanymyna jaýap beretin komponenttiń biri – kostıým. Ol akterler men oryndaýshylarǵa keıipkerdiń obrazyn ashýǵa jáne belgili bir atmosferany jetkizýge kómektesedi. «Qazaqtyń toıy bitpesin» spektaklinde rejısser osy keıipkerler kostıýmderine de nazar aýdara qoımaǵan. Qoıylymnyń kıim úlgileri kórer kózge estetıkalyq lázzat syılaı almady. Quddy ártúrli qoıylymdardan qurap alǵandaı áser týdyrdy. Qytaılyq kúıeý Qýan men Rozanyń ón boıyna nazar salǵanda ústindegi kostıýmderi mektep formasy sekildi sezim qaldyrdy.
Spektakldiń taǵy bir túsiniksiz tusy – Qýan men Nurbolattyń sahnasy. Jigitbasyna qytaı kúıeý dárilik zat jasaý maqsatynda shóptiń tamyryn úlken kólemdegi aqshaǵa satyp alatynyn jetkizedi. Osy tusta bastapqyda kelispeı turǵan jigitbasy, ıaǵnı Nurbolat aıaq astynan nege kelisim bergenin anyq jetkize almady. Osy jerde sahnalyq oqıǵa jelisinde damý bolmady. Degenmen onyń maǵynasy óte tereńde edi. Mysaly, shyǵarmada berilgen shópti tamyrymen alar bolsa ol endigide óspeıdi de, kóktemeıdi de. Sonyń nátıjesinde qýańshylyq bolýy da múmkin. Bul jerde shópti basqa da maǵynasynda qabyldaı alamyz. Iaǵnı, munda bútin bir ultty túp-tamyrymen joıý, ulttyq qundylyqtarynan aıyrý degen astar jatyr. Osy tereń oıdy rejısser akterlerdiń sátsiz oıynynyń nátıjesinde halyqqa ashyp kórsete almady.
Joǵaryda atap ótkenimizdeı, festıvaldiń shymyldyǵyn ashqan «Rıchard III» qoıylymy ekiudaı sezimge qaldyrady. Sebebi, basty qaharmannyń rolin oınaǵan Baýyrjan Manatbektiń jasaǵan obrazy mahabbatqa, ózgelerdiń ózine degen yqylasyna ash adamnyń aıqyn dáleli.
«Rıchard III» – Ýılıam Shekspırdiń eń áıgili tarıhı dramalarynyń biri. Bul pesa Anglııanyń XV ǵasyrdaǵy tarıhyndaǵy shyn máninde bolǵan III Rıchardtyń bılikke kelýin jáne qulaýyn baıandaıdy. Osyny óziniń shyǵarmasyna alǵan Ý.Shekspırdiń dramasy basty keıipkerdi qatygez, aılaker, óz maqsatyna jetý úshin eshteńeden taıynbaıtyn jaýyz retinde sýretteıdi. Ol bılikke jetý úshin kisi óltirýden, satqyndyqtan jáne aldaýdan qoryqpaıdy. Al, B.Manatbektiń oıynynan mundaı Rıchardty múldem kóre almaısyz. Júrek túkpirindegi jaqsylyqty, adaldyqty akterdiń jalyndy kózderinen, túrli emoııalarynan baıqaýǵa bolady. Áıtkenmen, bastapqy sahnalarda akter qoıylym ishinde «ómir» súre almaǵanymen keıingi kórinisterde onyń keıipker minezin berýge tyrysqanyn ańǵardyq.
Spektakldiń ózge de detaldarynyń ishinde eń utymdy sheshimderdiń biri sahnalyq kostıým boldy. Rejısser ári kostıým eskızin syzǵan S.Levıkıı kúńgirt tústi kıimder arqyly taqyrypty asha alǵan. Biraq spektaklde kóńilge qonymsyz bolǵany – basseınniń ishinde oıyn kórsetken akterlerdiń kıimderiniń sýdan qurǵaq kúıinde shyǵýy boldy.
Festıval aıasynda qalyń kópshilikke usynylǵan «Abaı aıtqan Eńlik - Kebek», «Aqan seri týraly ańyz», «Qazaqtyń toıy bitpesin», «Tartıýf» qoıylymdary óte sátsiz dúnıeler boldy. Oǵan sebep, rejısserlerdiń qoıylymmen tolyq jumys jasamaǵany, akterlik oıyndardyń álsizdigi jáne izdenistiń joqtyǵy.
Osy jerde aıta ketetin oı – qazylar alqasynyń tarapynan eleýsiz qalyp, eshqandaı júldege ilinbegen Azamat Nıgmanovtyń «Sáke-Máke» qoıylymy rasynda qalyń kópshiliktiń yqylasyna bólengen edi. Onyń buǵan deıin sahnalaǵan «Ujdan» spektakline keı tustary uqsas bolǵanymen, aıtar oıy kórermenderdiń ón boıyna jan bitirip, oıanýyna yqpal etedi. Salystyrmaly túrde aıtsaq, onyń janynda kórkemdik deńgeıi tómen bolǵan Juldyzbek Jumanbaıdyń «Abaı aıtqan Eńlik – Kebek» spektakli ne sebepti «Úzdik ansambl» nomınaııasyn enshilegenin túsinbedik. Bul shyǵarma Eńlik pen Kebek týraly Shákárim Qudaıberdiuly, Maǵaýııa Abaıuly, Muhtar Áýezovtiń jazbalarynan qurastyrylǵan. Biraq baıyrǵylarynan mán-maǵynasy jaǵynan esh aıyrmasy joq. Spektakldegi eń basty este qalatyny – eki ǵashyqtyń bizge tanys oqıǵasy men án ǵana. Qoıýshynyń ózindik sheshimderi joq, tipti ánniń ózin ol teatrdyń mýzykalyq mártebesin, deńgeıin kórsetý maqsatynda ǵana qoldanǵan sekildi. Qysqasha aıtqanda, «sózi men áni kóp teatrlandyrylǵan mýzykalyq kórinis» bolyp qalǵan bul týyndynyń óner saıysyna tap bolǵanyna tań qaldyq. Jyl saıyn ótetin Respýblıkalyq festıvalderde qoıylymdar sarapshylardyń talqylaýyna túsip, mamandar usynǵan qoıylymdar ǵana saıysqa jiberilýi tıis. Biraq, biz kýá bolǵan básekede kórkemdik ereksheligi joq qoıylymdardyń kórsetilýi kókeıde úlken suraq belgisin týdyrady. Eger budan ári festıvalderde irikteý osy deńgeıde ótetin bolsa, básekeniń de eshqandaı maǵynasy qalmaıtyny anyq.