Maqala
Qazaq grafıkasynyń has sheberi
Evgenıı Sıdorkın (1930-1982) – QazKSR Halyq sýretshisi, QazKSR Eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Sh.Ýálıhanov atyndaǵy QazKSR Memlekettik syılyqtyń laýreaty
Bólim: Beıneleý óneri
Datasy: 23.04.2018
Avtory: Самал Мамытова
Maqala
Qazaq grafıkasynyń has sheberi
Evgenıı Sıdorkın (1930-1982) – QazKSR Halyq sýretshisi, QazKSR Eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Sh.Ýálıhanov atyndaǵy QazKSR Memlekettik syılyqtyń laýreaty
Bólim: Beıneleý óneri
Datasy: 23.04.2018
Avtory: Самал Мамытова
Qazaq grafıkasynyń has sheberi

Sıdorkın E.M. Alpamys. «Alpamys batyr» eposyna ıllıýstraııalar toptamasynan. 1976. Qaǵaz, avtolıtografııa

Qazaqstan grafıkasy jaıly sóz qozǵaǵanda alǵashqylardyń biri bolyp E.Sıdorkınniń týyndylary kóz aldymyzǵa keletini sózsiz. Sýretshiniń shyǵarmashylyq murasy - qazaqtyń ulttyq óneri men dástúrin, tarıhy men ádebıetin tereń zerttep, taǵylym alýynyń kórinisi. Ol elimizdiń ertedegi jáne jańa tarıhyn beıneleýde shalqyǵan shabytynyń qaınar kózin halyq ańyzynan, kórkem ádebıetten aldy. Nátıjesinde qazaq halqynyń ózindik mádenıeti Sıdorkın óneriniń ajyramas negizine aınaldy.

Sıdorkın Evgenıı Matveevıch 1930 jyly 9 mamyrda Kırov oblysy Lebıaje selosynda dúnıege kelgen. 1951 jyly Qazan kórkemsýret ýchılıesin bitirdi. 1951-1952 Latysh KSR KA-synda oqydy. 1957 jyly I.E. Repın at. Lenıngrad keskindeme, músin jáne sáýlet óneri ınstıtýtyn támamdaıdy. Ataýly oqý ornyn bitirgennen keıin sýretshi Almatyǵa kelip, óziniń shyǵarmashylyq jolyn tikeleı Qazaqstan ónerimen baılanystyrady.

Sıdorkın E.M. «Qazaq eposy» ıllıýstraııalary toptamasynan. 1962. B., lınogravıýra

Qazaqstandaǵy onyń alǵashqy jumysy 1958 jyly oryndalǵan «Kóńildi aldaýshylar» atty akvarelder toptamalary. Bul týyndylar halyq ertegileri negizinde jasaldy. Onyń basty keıipkerleri – esimderi ańyzǵa aınalǵan dala danyshpandary Aldarkóse men Tazsha bala, Jırenshe sheshen. Osy bir qýaqy, biraq adal jandardyń ertegilerde únemi joly bolady. Sıdorkın shyǵarmasyndaǵy óziniń shuryq tesik tonyn aıqara ashyp turǵan Aldarkóseniń tapqyr da aılaker júzinde qanshalyqty senim bar deseńizshi. Onyń janyndaǵy saltanatpen sándi kıingen baı músápirleý kórinedi. Keıinirek sýretshi osy toptamany tústi avtolıtografııa tásilinde ekinshi ret oryndaıdy.

Sıdorkın E.M. M. Áýezovtiń «Abaı joly» romanyna ıllıýstraııalar. 1970. Qaǵaz, avtolıtografııa

1960 jyly sýretshi M.Áýezovtiń shoqtyǵy bıik «Abaı joly» shyǵarmasyn kórkemdeýge aq-qara lınogravıýrany tańdaıdy, arada on jyl ótkennen keıin 1970 jyly ekinshi ret avtolıtografııa tásilinde oryndap shyǵady. Óz dáýiriniń enıklopedııasy atalǵan osy úlken epopeıadaǵy eń basty oqıǵalardy qamtýǵa tyrysady. Roman birneshe ret oqylyp, Abaı, Toǵjan, Qunanbaılardyń nemese ózge de bas keıipkerlerdiń portertteri sýrettelgen joldar erekshe nazarǵa alynyp, parasat pen fılosofııaǵa toly bolmys-bitimindegi qaıtalanbas obrazdary somdalǵan. Sonymen qatar Sıdorkın romannyń asa mańyzdy tustaryn tańdap alyp («Bazar», «Analar», «Ábish beıitiniń basynda», «Jut»), shyǵarma oqıǵasynyń jáne tulǵalardyń emoııalyq tereńdigin kóz aldymyzǵa elestete alatyndaı keremet aıqyndady.

Sıdorkın E.M. «Qozy Kórpesh-Baıan Sulý» jyryna ıllıýstraııa. Baıan Sulý. 1959. Qaǵash, gýash

Sıdorkınniń lınogravıýra tásilinde oryndalǵan kelesi úlken týyndysy «Qazaq eposy» ıllıýstraııalary - birtutas dekoratıvti mánerde sheshilgen. Atalmysh jumysynda sýretshi halyq eposyndaǵy qaharman batyrlar men kerbez sulýlar syndy ólmes keıipkerlerdi jańǵyrtty. «Qazaq eposyna» arnalǵan kitap bezendirýler men mazmundy ıllıýstraııalar aq syzyqtarmen naqtylanǵan qara sulba arqyly berilgen. Bul dekoratıvti mánerdi sýretshi kelesi toptamalarynda damyta túsedi. Kásibı sheberligin arttyryp, kompozıııalyq qurylymdy kúrdelendire kele 1963 jyly «Qazaqtyń ulttyq oıyndary» avtolıtografııalar toptamasy (Kókpar, Báıge, Qyz qýý, Búrkitpen ańǵa shyǵý) oryndaıdy. «Kókpar» paraǵynda oıynnyń kompozıııasy qyzyqty sheshim tapqan. Mundaǵy oıyn dınamıkalyq sheńber pishinde, stılızaııalanǵan jumyr sheshimde berilgen. Ondaǵy úsh salt atty sheńber quryp, ortalyq bólikke kókpar toqty malyn ornalastyrady. Kompozıııa úzdiksiz qozǵalysta. Salt atty beıneler jeńil, ıilgen pishinde jáne attarynyń qımyl-qozǵalysta kúrdeli rakýrstarmen aıqyndalǵan. Kórinisten kókpar oıynynyń joıqyn kúshin sezinýge bolady.

Sıdorkın E.M. Arý. «Sáken Seıfýllındi oqyǵanda» toptamasynan. 1964. Qaǵaz, avtolıtografııa

1964 jyly sýretshi «Sáken Seıfýllındi oqyǵanda» avtolıtografııalar toptamasyn oryndaıdy. Óleń joldary negizinde keıipkerlerdiń psıhologııalyq kóńil-kúıin aıqyndaıtyn «1918 jyl», «Joqtaý», «Besik jyry», «Shopandar», «Sulý» paraqtary dúnıege keldi. Árbir paraq aq pen qaranyń kontrasty úılesimine negizdelgen sulba mánerinde sheshilip, adamdar beınesin aýqymdy etip kórsetedi . Bul toptamasy úshin Sıdorkın Leıpıg qalasynda ótken Halyqaralyq kitap óneri kórmesinde altyn medalmen marapattalady.

Sýretshiniń shyǵarmashylyq órkendeý jolynyń negizgi kezeńderi «Dala ańyzy» trıptıhy (1970), «Ǵasyrlar qoınaýynan» toptamasy (1972), M.E.Saltykov-edrınniń «Bir qalanyń tarıhy» kitabyna ıllıýstraııa (1975), F. Rableniń «Gargantıýa jáne Pantagrıýel» (1979), «Qazaqstan jerinde» (1981) toptamalarynda jalǵasyn tabady.

Sıdorkın E.M. Jekpe-jek. «Ǵasyrlar qoınaýynan» toptamasynan. 1972.

Qylqalam sheberi E.Sıdorkınniń teńdesiz jumystary onyń úlken talantyn kórsetedi. Avtor qııalynyń baılyǵy, jan-jaqtylyǵy, kásibı sheberligi men qaıtalanbas sheshimderi onyń grafıkalyq paraqtarynan aıqyn baıqalady. Sýretshiniń artyna qaldyrǵan jaýhar qoltýmalary Qazaqstan óneriniń altyn qazynasyna aınalyp, qosqan eleýli úles bolyp tabylady.

Marapattary:

1957 jyl - Leıpıg qalasynda soıalıstik memleketter arasynda ótken Halyqaralyq kitap óneri kórmesiniń qola medal ıegeri («Qazaq eposy» kitabyna ıllıýstraııalar toptamasy úshin);

1965 jyl - Leıpıgte ótken «Bes qurlyq grafıkasy» Halyqaralyq kórmesiniń altyn medal ıegeri («Sáken Seıfýllındi oqyǵanda» avtolıtografııalar toptamasy úshin);

1966 jyl - Krakov qalasynda (Polsha) ótken I Halyqaralyq grafıka bıennalesinde 1 syıaqy jáne altyn medal ıegeri;

1978 jyl - Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýda isi boıynsha KSR Keńes Memlekettik komıtetiniń «Baspa úzdigi» tósbelgi ıegeri.