Ulttyq qazaq kınosy jańa, jas rejıssermen tolyqty dep aýyz toltyryp aıta berýge endi negiz bar. Olaı deıtin sebebimiz, osyǵan deıin qysqametrli fılmderimen túrli festıvalderden oryn alyp, kózge túsip júrgen Álisher Jádigerovtyń alǵashqy tolyqmetrli «Otaý» fılmi VI Halyqaralyq «Baıqońyr» kınofestıvaliniń ashylýynda saltanatty kórsetilimi bolmaq.
«Otaý» – aty aıtyp turǵandaı otbasy tóńiregin qamtyǵan taqyryp. Kez kelgen ulttyq tanymyn ekranda ózinshe kórsetkisi keletin rejısser bul taqyrypty aınalyp ótpeıdi. Biraq dittegen jerine jetip, maqsatyn oryndaǵan týyndylar kemde kem. Al, Álisherdiń «Otaýy» beı-jáı qarap qoıa salmaı, kınotanýshylyq taldaýdy qajet etetin shyǵarma.
Fılmnen rejısserdiń jastyǵy men kózqarasy aıqyn baıqalady, onyń jastyǵy – shıkilikpen, tájirıbesizdikpen baılanysty emes,sıýjet pen keıipkerlerdiń aıqyndyǵynda, tazalyǵynda. Kózqarasy – onyń dúnıetanymynyń deńgeıin kórsetedi. «Ulttyq fıshkany» paıdalana otyryp, qazirgi qazaq qoǵamynyń ózekti máselelerin búrkemelep berýinde. Azııalyq kınematografııaǵa tán ár halyqtyń mentalıtettik ereksheligin estetıkalyq túrde ekrandyq ónerde de túrlendirip berip, óz stılin qalyptastyrýǵa tyrysqan jas rejısser úshin bul óte úlken jetistik. Kórermen júregin jaýlaýda túrli speıfıka men tásilder kóz arbaǵan zamanda kıno ónerinde óz jolyn taýyp ketý qıynnyń qıyny ekenin eskersek, sol labırınttiń arasynan ulttyq naqysh taýyp, kınematografııa tilimen ushtastyra bilgen jas rejısserdiń talpynysty fılmin kınotanýshylyq turǵydan taldap kórsek:
«Otaý» – otbasy, al Otan otbasydan bastalady, ıaǵnı árbir «Otaý» kishigirim memleket. Fılmniń basynda baǵanaǵy «Otan úshin otqa tús, kúımeısiń» degen qanatty sóz fılmniń slogany tárizdes belgi beredi nemese Chehovsha «atylýy tıis qarý».
Fılmniń basty tiregi onyń sıýjettik jelisi emes, keıipkerleriniń naqty pozıııa ustaýynda, ıaǵnı bas jáne qosymsha keıipkerlerdiń bári mozaıka sekildi fılmniń tolyq kartınasyn quraıdy. Bas keıipkerlerden bólek ekinshi plandaǵy keıipkerlerdiń óz orny, óz taǵdyry bar. Al basty keıipkerler – ár taraptan kep qosylyp, bir úlken kólge aınalatyn kishigirim ózender sekildi. Olar óz bolmys-áreketterimen ózderi ómir súrip jatqan qoǵamnyń kelbetin kórsetedi. Jaǵdaı aıtarlyqtaı passıvti, keıipkerler taǵdyryn únsiz qabyldaý bar, sonysymen de bolashaqqa úmit bermeıtindeı kórinedi. Bes adamnan quralǵan dástúrli qazaqı, ortasha otbasy (bundaı otbasy, shamamen, Qazaqstannyń 70%-yn quraıdy): namysy taptalǵan áke; bar qıyndyqty únsiz kótergen ana; aldanyp, ary bylǵanǵan boıjetken; aınalasyndaǵy bolyp jatqan bar jaqsy-jaman jaǵdaıdy qaltqysyz boıyna sińirip jatqan bala jáne basty, shıraq, qozǵaýshy keıipker, otbasyn tyǵyryqtan alyp shyǵýǵa ózinshe jol izdep, ómirden óz ornyn tabýǵa tyrysqan bozbala. Biraq kóptiń aty kóp, qansha tyrysqanmen negatıvti salmaǵy basym orta keýdesi tik jigitti taǵdyrynyń aldynda ıdiredi, sózsiz, bir ǵana sátsizdigimen.
Fılmde qurama epızodtarda qazaq qoǵamynda bolyp jatqan áleýmettik máselelerge tikeleı silteme jasalady, mysaly, ottyqqa jınaǵan qýraǵan aǵashqa aıyppul salýy, kináli bolǵan jigitti bótelkege otyrǵyzý, jastar arasyndaǵy bassyzdyq pen polıııanyń jasaǵan zańsyzdyǵy, óz-ózine qol salý men aıaǵy aýyr bolǵan oń jaqtaǵy qyzdy uıattan qashyp eriksiz turmysqa berilýi t.b. kórinisterde kópshilikke óte tanys, qoǵamdy dúrliktirgen oqıǵalardy epızodtyq jelige paıdalanady. Sol beı-bereketsiz qoǵamdyq ortada bir otbasy músheleriniń bir birimen qarym-qatynasy sýyq, bir birinen alystap ketken, árqaısysy bir-bir ishi júdeý álem.
Bul fılmdegi otbasydan kózi qaraqty kórermen qazirgi qazaq qoǵamynyń qaltqysyz áleýmettik jaǵdaıyn kóredi. Jas rejısserdyń zamanaýı, ulttyq naqyshty shynaıy qoldaný arqyly, áleýmettik taqyrypty búrkemeleı berý tásilin sheber paıdalanýy meni tańdandyrmaı qoımady. Rejısserdyń barlyq týyndylarynan úlken izdenis kórinedi, ıdeıalyq jaǵynan ǵana emes, tehnıkalyq, shyǵarmashylyq jaǵynan da shynaıylyqqa, sheberlikke umtylady, sondyqtan da onyń keıbir kadrlary klassıkalyq kınematografııanyń týyndylaryna silteme kórgendeı áser qalýy múmkin, máselen Tarkovskıı. Kadr estetıkalyǵy jaǵynan ǵana emes, keıipkerlerdiń naqty áreketteri men fılmde poetıkalyq sarynnyń, sımvolıkalyq elementter, bir ǵana kórinis - fılm sońynda úıdiń órtenýinen Tarkovskııdiń áserin baıqaımyz. Áıtse de bul fılmniń áleýmettik qatary «kınematografııa» qatarymen balans ustap turady, bundaı sheberlik tipti tájirıbeli rejısserlardyń qolynan kele bermeıdi.
Fılmniń túnerińki atmosferasyna qaramastan fınaly aıaqtalǵan, núktesi qoıylǵan. Órtengen úıdiń fonynda bir birimen qol ustasqan otbasy músheleri úshin bul «heppı end», bálkı «birlik bar jerde...» lozýngy, nemese rejısserdiń kelesi fılmine silteme. Fılosofııasy – eger ózińe jaqyn adamdardyń jaqyndyǵyn sezingiń kelse, qıyndyqta birge bolyp kór. Taǵdyrdyń salǵan qıyndyǵyna moıynsunyp qana júrgen otbasy úshin órtengen úı olardyń bir-birine qanshalyqty alys, biraq bir-birine qanshalyqty jaqyn ekenin, bir-birine qanshalyqty sýyq, biraq bir-birine ystyq ekenin kórsetti, ıaǵnı «otbasy úshin otqa tússe de kúımeıtinin» dáleldedi.
Qoryta aıtqanda, «Otaý» fılmin tamashalaǵannan keıin pandemııa kezeńinde sana-kózqarasy ózgergen tek qoǵam ǵana emes, ózgeristi qalaıtyn qazaq kınosynyń jańa tynysy ashylyp, ulttyq fılmniń qorjynyn toltyrar jańasha týyndylardan úmittimiz dep aıtqym keledi.
