Halyq eń asyl, eń óshpes muralardy altyndaı saqtap, ǵasyrdan ǵasyrǵa, zamannan zamanǵa jetkizedi. Asyl oı qazynasynan týyndaǵan  mura  halyq qolyna túsken soń odan ári ajarlana, ásemdele túsedi. Óıtkeni, halyq birneshe júzdegen jyldar ishinde oǵan ózderiniń salt-dástúrin, mádenıetin, barlyq arman-maqsatyn, shynaıy  qııalyn qosyp, ony ómir eleginen saralap ótkizedi. Osyndaı halyq qııalynan týyndap, zamannan zamanǵa halyq arasyna keń taraǵan shyǵarmalar lıro-epostyq jyrlar bolyp tabylady.  Qazaq kınosynyń tarıhynda  ekrandyq shyǵarma zańdylyqtaryn saqtaı otyryp, utymdy ekrandalǵan lıro-epostyq shyǵarmalar qataryna  “Qozy Kórpesh-Baıan sulý” jáne “Qyz-Jibek” poemalary jatady.  Jastar arasyndaǵy móldir mahabbat sezimin qoǵamdyq qubylystarǵa  úılestire bilgen “Mahabbat dastany” jáne “Qyz-Jibek” fılmderi qazaqtyń ulttyq tanym, salt-dástúrin tolyqqandy jetkize bilgen shyǵarma úlgileri retinde baǵalanady.

Halqymyzdyń osy sııaqty maqtanysh eterlik  tańdaýly asyl muralarynyń biri, ekran betin 1970 jyly jaryq kórgen Sultan Qojyqovtyń “Qyz Jibek” fılmi. Qazaqtyń “Qyz Jibegi” óz halqymen birge ǵasyrlar boıy jasap keledi. Ol qazaqtyń romantıkalyq ǵashyqtyq jyrlary ishindegi eń bir kórkemdi ári kólemdisi. Ony estimegen, sol mahabbat jyryna tebirenbegen kári-jas kem shyǵar. Qyz Jibek poemasy qazirgi urpaqqa sol kezdegi ker zamandy, halyqtyń armanyn, ulttyq salty men dástúrin baıandaıdy. Sondyqtan bolar “Qyz Jibek”  aqynnyń jyrynda, ánshiniń áninde, sahnada áli kúnge deıin ómir súrýde. Lıro-epostyq jyr  nusqasynda keıipker harakteriniń tereńdigi kórsete alar mysaldar óte kóp. Bunyń mysaldaryn shyǵarmalardyń ekrandyq varıantynda aıqyn kóre alamyz.

“Qyz Jibek” fılminiń negizgi sıýjettik tarmaǵy qazaq jerine syrt jaýlardyń   shapqynshylyǵynan bastap kórinister beredi. Fılmniń alǵashqy kadrlarynda: qaıǵyly jurt orny, aýdarylyp jatqan oshaq, shańyraǵy ortasyna túsken qazaq úı, tóńkerilgen besik, jaraly aqqýlardyń qany tamǵan izderi asa áserli. Qaıǵyly oqıǵalardan kórinis beretin beınelik qatar kadr syrtynan estiletin dombyra únimen ulasady. Qaıǵyly kezeńniń kýási bolǵan tasqa qashalǵan jazýlardyń iri plandary, kelesi kadrlardyń mazmunyn tolyqtyryp tur. Osy sııaqty birimen-biri jalǵasyp jatqan qaıǵyly oqıǵa sıpatyndaǵy kadrlar, zaman sýretin meılinshe shynaıy kórsetip tur. Ekrandyq shyǵarmanyń mańyzdylyǵy—munda “Qyz Jibek” poemasynda negizgi jeli bolyp tabylatyn eki jas arsyndaǵy ǵashyqtyq  oqıǵasy dáýirdiń áleýmettik máselesi deńgeıine kóterilgen. Folklorlyq element turǵysynan alǵanda, mahabbat sezimin meılinshe tereńdeter sımvolıka elementteri asa utymdy keltiriledi. Sondaı áserli epızodtardyń biri- aqqýlar arqyly beriletin kadrlar.  Aqqý—qazaq halqynyń uǵymynda kıeli qus patshasy, bıik qasıet ıesi. Sondyqtan aqqýlar juby mahabbat sımvoly retinde kórsetilgen. Ásirese, Jibektiń roli ulttyq salt-dástúrdiń nebir ásem tustaryn kórsetetin keıipkerlerdiń biri bolyp kórsetiledi. Mysaly,  syrt jaýdyń shapqynshylyǵyna toıtarys berip, eline jeńispen oralǵan batyrdy Jibektiń qarsy alýy ádemi dástúrdiń kórinisi bolyp tabylady.  Jas aktrısa Merýert Ótekeshovanyń  tabıǵı sulýlyǵy men akterlyq daryny Jibek boıyndaǵy bar erekshelikti meılinshe úılesimdi bere bilgen. Jibektiń aýzynan shyqqan ár sózi, súıgen jary Tólegendi sarǵaıa kútken júrek lúpili, jasqa toly janary—bári de erekshe úılesim taýyp, kórermendi eriksiz tebirentedi. Sol dáýirde kórinis beretin  qazaq halqynyń óz ishindegi  alaýyzdyq pen berekesizdik ortasynda  Jibek móldir mahabbattyń, adaldyqtyń, sulýlyqtyń, tazalyqtyń, tamasha  sımvoly retinde kórinedi.

Bazarbaıdyń Tólegeni (Quman Tastanbekov) fılmdegi ulttyq tanym, dástúrlik  jalǵas uǵymy turǵysynan alǵandaǵy asa áserli beınelerdiń biri. Jastyǵyna kelbeti, aqylyna aqyly saı jas batyr. Halyq ony áke uly emes, halyq uly dep sanaıdy. Mysaly, “Shektini shaýyp, oljalap kel”,—degen áke úkimin oryndamaı, ol áskerin qaıyryp jiberedi de, qazaly eldiń qaıǵysyna ortaqtasady. Bekejanmen jekpe-jekte Tólegen shynymen Jibektiń sezimine laıyqty batyr beınesinde dál kórsetiledi. Osy jerde Bekejan men Tólegenniń bir-birine qaraǵan kóz qarastarynan keıipkerlerdiń harakterlerin ashýǵa iri plan basty rol atqaryp tur. Jibek úshin tartys  kórinisterinde Bekejannyń iri planmen alynǵan bet-pishininen  onyń qýlyǵynyń, aramdyǵy men orynsyz ór kókirektiginiń belgileri aıqyn kórinedi. Al Tólegen bolsa, jastyq alǵyrlyǵymen Jibektiń mahhabbaty úshin kúresýshi adal jan retinde beınelengen. Osy jerdegi Jibektiń iri plandaǵy kózderinen qanshalyqty adaldyq jeńsin dese de, ishteı Tólegendi qalap turǵanyn baıqaýǵa bolady. Fılmde Tólegenniń bar armany eldiń birligi, mahabbat bostandyǵy, sonymen qatar Tólegenniń “Qaıran qazaǵym-aý, dúnıeden enshińe tıgeni osy ma edi?”—degen sózi óz zamanynyń asyl armany ekenin kórsetedi. Tólegenniń jol serigi Aqbozattyń roli psıhologııalyq maǵyna beretinin aıta ketsek jón bolar. Jibek pen Aqbozat—Tólegenniń ańsaǵan armany men jel qanatty serigi, biriniń qaıǵysyn biri asyryp turǵandaı. Fılmniń osy kórinisteri qaıǵyly oqıǵany kórermenderge áserli jetkize bilgen. Tólegen men Bekejannyń Jibektiń júregin jaýlap alý maqsatymen kórsetilgen kórinisterinde qazaq halqynyń salt-dástúrleri, ıaǵnı atqa shabý, sadaq atý, naızalasý sııaqty áreketter kórinis alǵan.

Asanáli Áshimov somdaǵan Bekejannyń beınesi ádebı nusqadaǵy keıipker faktýrasyna saı jasalǵan obrazdardyń biri. “Qyz Jibek” jyryndaǵy Bekejan kınoda sol qalpynda kórsetilgen. Ózimshil, ór kókirek ishi tar keıipker. Ózinshe el qamyn, rý, taıpa namysyn oılaǵansyp júredi. Shyndyǵynda munyń bári óz qara basynyń qamy úshin jamylǵan shymyldyǵy, eger shymyldyqtyń arǵy jaǵyna úńilsek, óziniń sol patrıottyq sezimin saýdaǵa kózdegenin baıqaımyz. Mysaly, Tólegenmen birge qalmaqtardy jeńýi. Bul árıne durys, óz elin, jerin qorǵap, basqynshylardy týǵan ólkege jolatpaý, bul jalpy kózqaras. Al, rasynda, Bekejannyń túpki maqsaty—Syrlybaı hannyń aldynda zor bedelge ıe bolý, ekinshiden Jibekti qaıtse de óz alaqanynan jibermeý. Osy qara oı ony aqyry qylmysqa ıtermeleıdi.

Fılmde jeke detaldar, kórkem tabıǵat, mýzyka erekshe oryn alyp otyr. Ásirese tabıǵat pen mýzykanyń birligi, dybystyq qatar men beınelik qatar úndestigi fılmde jaqsy shyqqan. Keıipker sóılemegen jerde onyń aıtar oıyn, sezim tolǵanysyn tabıǵat pen mýzyka ózi-aq baıandap beredi. Shege men Qarshyǵanyń dombyra men qobyzda birigip oınaǵan kúıi neke qııý saltanatynyń shattyǵyn asyra ásereleıdi. Mysaly, Jibek pen Tólegenniń qazaq úı tabaldyryǵyn oń aıaqpen attap kirgen sátteri, qart analardyń ekeýin otpen alastaýy, aq shymyldyqpen jamylǵan aq tósekte Jibek pen Tólegendi qaq bólip turǵan ádemi áshekeıli kúmis belbeý jáne osy neke qııý saltanattarynyń birqatary rejesserdiń iri plandardy kóbirek qoldanýy arqyly qazaq halqynyń saltyna,dástúrine asa muqııat kóńil bólgendiginiń nátıjesi dep túsiný kerek. Tym áserli shyqqan epızodtardyń biri - neke qııý saltanatynda Shegeniń shertken dombyrasynyń únine  adam da, aspan men jel de, tipti, keń dala tutasymen tolqıdy. Fılmniń osyndaı kórnekti beıneleý sheshimderi mundaǵy dekoraııa, saýyt–saımandar men kıim úlgileri arqyly  fılmniń kórkemdik qundylyǵyn asha túsedi. “Qyz Jibek” fılminiń dramatýrgııalyq sheshimderi negizinen psıhologııalyq momentterge qurylǵan, al osy psıhologııalyq momentterdi ádemi mýzyka onan ármen shyraılandyra túsedi,sonysymen de kórermenge umytylmastaı áser qaldyrady.

Fılm sońynda keltiriletin joqtaý áni, qaraly kósh sıpatyn beretin dástúrli áýender, qobyz ben dombyra únderi halqymyzdyń ejelgi psıhologııasyna, salt-dástúrine saı úndestik tapqan. Shege rolindegi Ánýar Moldabekovtyń  asa jyldam qarqynmen beriletin is-áreketi kadr syrtynan estiletin  Nurǵısa Tilendıevtiń óz oryndaýyndaǵy  dombyra únimen jarasymdy úılesim taýyp tur.  Kompozıtor tarapynan fılmge arnaıy jazylǵan mýzyka  fılmniń negizgi ıdeıasyn tereńdete túsedi jáne sol arqyly keıipkerlerdiń sezimderin ashatyn harakterlik erekshelikteri aıqyndalady.

“Qyz-Jibek” fılmi qazaq dalasynyń ásem kórinisterine baı. Sonymen qatar ata-babalarymyzdan qalǵan arhıtektýralyq eskertkishter, mazmundy jazýy mol jartastar, qol ónerleri,  jıhazdar sıýjettik oqıǵa taralymynda jıi kezdesedi.

Qazaq kınosy tarıhynda ulttyq rejıssýra qoltańbasynyń aldy bolyp oryn alǵan Sháken Aımanovtyń  “Mahabbat dastany” fılmi de etnografııalyq elementke baı “QyzJibek” sekildi rýhanı sezimge toly. Sonymen qatar saıası áleýmettik problemasy qozǵalǵan  tereń lıro-epostyq eńbek. Ádildik pen zulymdyq, adaldyq pen jaýyzdyq, keıipkerler arasyndaǵy kúres-tartys, sol zamannyń sıpaty Sh.Aımanovtyń “Mahabbat dastany” fılminde kórinedi. Rejıssýra turǵysynan alǵanda  kınematografııalyq zańdylyqtarǵa asa baǵyna bermeıtin bul fılmniń kemshilikteri barshylyq. Basty kemshilik—operotor kamerasynyń teatr sahnasynan aýytqymaıtyndyǵy jáne úsh-tórt pavılıondarda ǵana túsirilgen kórinister. Mysaly,  ar-uıaty kemdeý Qarabaı qazaq úıdiń aldynda, Qodar baı Qarabaıdyń malyn aıdap ketkendegi massovka, jartastardyń arasynda kórsetiletin Baıan men Qozynyń kezdesýleri sııaqty epızodtar, nemese, eki ǵashyqtyń tússiz sur kóriksiz toǵaı ishindegi kezdesetin tustaryn kórsetetin kórinister fılm dekoraııasynyń jutańdyǵyn baıqatady. Fılm kompozıııasynda mýzykamen árleý ádisteri men  operatorlyq rakýrstar da tym álsiz. Kınematografıstik sýretteý ádisteri boıynsha kemshilik bar desek te, bul fılmde  ulttyq tanym úlgisi turǵysynan alǵanda bólip qarastyrar erekshelikteri barshylyq.

Joǵaryda atalyp otyrǵan fılmderden urpaq tárbıesine kóńil bóler qazaq halqynyń mádenıeti men ádet-ǵuryptaryn este saqtap, urpaqtan-urpaqqa jetetin mura úlgilerin baıqaımyz. Qazirgi jas rejısserlerge osy týyndylardan alar qazynalary mol.