2016 jyly 9-qyrúıekte 73-Halyqaralyq Veneııa kınofestıvali aıasynda rejısser Emır Kýstýrıanyń «Qus jolynda» (On the Milky Road) fılminiń tusaýy kesilgen bolatyn. Ázirge rejısser shyǵarmalarynyń tiziminde sońǵy bolyp turǵan osy fılm negizinde avtordy ózgelerden ereksheleıtin qoltańbasy retinde qalyptasqan taqyryptyq qamtýlaryna toqtalyp óteıik.

Birneshe halyqaralyq kınofestıvalderdiń jeńimpazy atanyp júrgen bul rejısserdiń kezekti týyndysy buǵan deıingi qalyptasqan qoltańbanyń sheńberinen shyqpaǵan. Kýstýrıanyń qaıbir fılmin alyp qarasaq ta ózgeriske ushyramaıtyn basty taqyryptyq qamtýlardy baıqaımyz. Bul joly da rejısserdiń ata jolynan taımaǵanyna kózimiz jetip otyr. «Qus jolynda» qarapaıym eldi – mekenniń turmys-tirshiligin tikeleı alyp, keıbir tustarda kórkemdik elementterdi qosyp shyǵarý. Turǵyndary aınalysatyn kásipter, qarapaıym ómir kórinisi. Olardyń ómiri bizdiń qabyldaýymyzǵa jat bolǵanymen osy tusta basty másele retinde mádenıetter arajigin umytpaýymyz kerek. Joǵaryda aıtylǵan turmys elementterine naqty mysal retinde rejısserdiń birqatar fılmderin atap ótýimizge bolady, olar: «Chernaıa koshka, belyı kot» (Crna mačka, beli mačor), «Jızn kak chýdo» (Život je čudo) fılmderi. Osy kórinister ózge de astarly taqyryptardyń qatar júrýine múmkindik beredi. Turmys elementteri Kýstýrıa fılmderiniń basym kópshiligin quraıdy. Jáne óz tóńiregine qalǵan quraýshy taqyrypshalardy jınaıdy.

Dál osy turmys taqyrybyn quraýshy elementter retinde jekelegen taqyrypshalardy qarastyrýymyzǵa bolady. Bul qatarda soǵys máselesine erekshe kóńil bóldik. «Qus jolynda» fılminde kórinis tapqan soǵys kadrlary rejısserdiń osy taqyrypqa degen ózindik kózqarasynyń negizinde týyndaǵany kórinedi. Áıtse de, soǵys kadrlary nemese soǵys taqyrybyndaǵy fılm dep senimdi túrde aıta almaımyz, sebebi ol fılmderden kóbine soǵysqa degen qarsylyqty, soǵys kezinde adamdyq qasıetterdiń joǵalatyny jaıyndaǵy oılardy baıqaımyz. Bul tóńirekte biz «Qus jolynda», «Andergraýnd» (Underground) fılmderin atap ótýimizge bolady. Rejısser sheberliginiń shyńy retinde dál osy soǵys taqyrybyna degen ózindik ıýmorǵa qurylǵan ıronııa kórinis tabady. Ony jekelegen kúlki týdyratyn kadrlar mysalynda atap ótýimizge bolady. Mysaly: qansha oq atylsa da, esek mingen basty keıipkerge eshqaısynyń darymaýyn, túski as ishý úshin soǵysýshy eki jaqtyń úzilis jarııalaýyn «Qus jolynda» fılminiń mysalynda aıtýymyzǵa bolady.

Bir kóriner kózge Kýstýrıa kórermenge syılaıtyn mahabbat oǵash kóringenimen, bul tusta biz joǵaryda atap ótken mádenıetter arajigin umytpaýymyz kerek. Ár el ókili úshin mahabbatqa degen shablondar ártúrli. Sondyqtan, kórermen úshin tek qyzyqtap otyrý kerek. Bul taqyrypty biz rejısserdiń barlyq fılmderinen baıqaımyz. Naqtyraq aıta ketsek, «Arızonskaıa mechta» (Arizona Dream), «Qus jolynda». Tek, bir aıta keterligi, ár fılmde ereksheleıtin mahabbat taqyrybyn berý formasy basqasha. «Arızonskaıa mechta» fılmi rejısserdiń Gollıvýdta túsirgen kartınasy. Sondyqtan da, bir qýantarlyǵy rejısser sol óńirdiń mádenıetin eskere bilgen. Sol arqyly bul fılm ózge kartınalardan erekshe bolyp shyqty. Al qalǵan týyndylarda Kýstýrıanyń táýelsiz qoltańbasy men ulttyq kalorıt baıqalady. «Qus jolynda» fılmi osy tujyrymdy dáleldeıtini anyq. Bul fılmde rejısser mahabbat taqyrybyn ózine jáne kórermenge úırenshikti tustan kórsetedi. Qarapaıym eldi – mekende ómir súretin úsh adamnyń aınalasynda oryn alatyn mahabbat oqıǵasy. Bul degenimiz biz aıtyp júrgen «mahabbat úshtigi» degen uǵymǵa tolyǵymen saıma saı. Eki birdeı toıdy ótkizýge bir kún qalǵanda aıqyn bolatyn shynaıy mahabbattyń (baqytsyz) artynsha: halyqty maǵynasyz qyrý, turmystyq tragızm syndy sımvolıkaǵa toly sıýjettik jeli soǵys taqyrybymen birge ushtasyp ketedi.

Otbasy taqyryby joǵaryda aıtqan turmys taqyrybyn quraýshy negizgi element bolyp tabylady. Sebebi, otbasy kúndelikti tirshiliktiń basty ortasy. Al, óz kezeginde rejısserdiń kóteretin máselesi otbasyndaǵy qundylyqtar. Mahabbat taqyrybynan bastaý alatyn urpaq jalǵasy máselesi, ata – ananyń, balanyń ornynyń saqtalýy, otbasylyq aýyzbirshilik, uıymshyldyq syndy astarly jáıttardyń birazyn baıqaımyz. Bul jóninde naqty dálelderdi «Qus jolynda» fılminen keltire alamyz. Kez –kelgen fılm qarym – qatynasqa qurylady. Óıtkeni dramatýrgııanyń bastaýy osy. Sondyqtan, bul joly da Kýstýrıa tasa qalǵan joq. Ata – ananyń balaǵa degen, atalyqtyń analyqqa degen qatynasyn kóre alamyz. Budan shyǵatyn qorytyndy retinde mahabbat, otbasy, qarym-qatynas syndy taqyryptardyń bir-birimen tyǵyz baılanys jasaý arqyly, tolyqqandy dúnıe beretinin kóremiz. Jáne Kýstýrıa fılmi osylardyń bárin jan-jaqty qamtýdyń nátıjesinde naqty mysal bola alady.

Endigi kezekte, «Qus jolynda» fılminiń mysalynda rejısser dramatýrgııasynyń kóziri retindegi elementterdi atap ótsek. Iýmor: bul rejısserdiń basym kópshilik fılmderinde kezdesedi. Ózindik ulttyq kalorıtti saqtaǵan, eshkimge uqsamaıtyn ıýmor. Mysal retinde: «Chernaıa koshka, belyı kot», «Andergraýnd», «Jızn kak chýdo», «Zavet» (Zavet) fılmderin aıta alamyz. Komedııa elementterine ulasyp ketetin bizdiń qabyldaýymyzdaǵy kúlkili kadrlar ol eldiń turmysynyń aıyrylmas bólshegi bolyp tabylady. Absýrd elementteri: buny da erekshelep aldyq. Aqylǵa sıymsyz bolyp kórinetin dúnıeler, kóz aldymyzda kórinis taýyp, keıinnen ıýmor elementterimen astasyp kete barady. Naqty mysal retinde: «Amerıkalyq arman» túsiniginiń tas talqanyn shyǵarǵan «Arızonskaıa mechta» fılmindegi ushyp júretin balyqtardy, «Qus jolynda» fılmindegi aspanǵa ushyp ketken ǵashyqtardy aıta ketýimizge bolady. Jáne joǵaryda aıtyp ótken ıronııaǵa qurylatyn soǵys taqyryby da keıbir tustarda osy absýrd negizine qurylyp jatady.