Damır Amantaı

T.Júrgenov atyndaǵy QazUÓA, kınoteledramatýrgııa, II kýrs

Oner.kz portalynyń T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy janynan qurylǵan «Kózimniń qarasy» atalatyn mádenı-tanymdyq klýby bar. Bul klýb
qandaı da bir óner salasyndaǵy, ıaǵnı kınodaǵy, teatrdaǵy, mýzykadaǵy,
ádebıettegi, beıneleý ónerindegi jáne t.b. aıanbaı eńbek etip júrgen adamdardy jıi-jıi
shaqyryp, olarmen shyǵarmashylyq kezdesý uıymdastyryp turady. Sońǵy kezdesýde Akademııa
stýdentteri bloger jáne jýrnalıst Nazgúl Qojabekovamen, onyń aldynda qazaq anımaııasynyń aǵa-býyn ókilderimen júzdesken edi. Bul joly Almaty qalasyndaǵy Memlekettik
Qýyrshaq teatrynyń daryndy ártisterimen jolyqty. Kezdesý atalmysh teatrdyń
aktrısasy jáne Qazaqstannyń eńbek sińirgen arıtsi  – Sábıla Abýevanyń 70 jas
mereıtoıy jáne sahnada eńbek etýine 50 jyl tolǵanyna oraı
uıymdastyrylǵan bolatyn.

    Endi kezdesýdiń ózine toqtalyp óteıik. Saǵat 11:40
bolǵanda, kezdesý ótetin kınozalǵa tómengi jáne joǵarǵy kýrs stýdentteri
aqyryndap jınala bastady. Olarmen birge birshama uztazdar da keldi. Sóıtip, on
bes-jıyrma mınýt ishinde kınozal kádimgideı tolyp qaldy. Qabyrǵada ilýli turǵan
kolonkalardan qulaqqa jaǵymdy mýzyka oınap, erekshe bir atmosfera jasap, aldyda óte
qyzyqty kezdesý bolatynyn sezdirip turdy. Aqyry kezdesý bastalyp, Sábıla
Abýeva men appaq tústi, áp-ádemi forma kıgen Qýyrshaq teatrynyń ártisteri - Bolat
Momynjanov, Maral Táýekelova, Quralaı Ismagýlova, Maqsat Kamalov, Araı
Saqtaǵanova jáne Araılym Baıyrbekova kınozalǵa kirip keldi. Týra sol sátte
ishte otyrǵan barlyq stýdentter oryndarynan turyp, shapalaqty aıamaı uryp, qonaqtardy
zor qurmetpen qarsy aldy. Qonaqtar da stýdentterge sálem berip, sahna tórine
jaıǵasa ketti. Qol shapalaq basylyp, kınozal tynyshtalǵan kezde Qazaqstan Respýblıkasynyń
Eńbek Sińirgen Qaıratkeri jáne Qýyrshaq teatrynyń kórkem jetekshisi – Orazáli
Aqjarqyn-Sársenbekke alǵashqy sóz berildi. Ol kisi Qýyrshaq teatry týraly, Sábıla
Abýeva týraly kishigirim kirispe sóz sóıledi. Odan keıin júrgizýshi rólin ózine alyp,
ortaǵa Qýyrshaq teatrynyń ádebıet bólim meńgerýshisi, teatrtanýshy – Jazıra
Ahmet shyqty. Jazıra hanym qonaqtardy tanystyryp, Qýyrshaq teatry jaıly azǵantaı
tarıhı málimet aıtty.

Qýyrshaq teatry – arnaıy jasalǵan qýyrshaqtar arqyly
kórinis qoıylatyn teatrdyń bir túri eken. Al qýyrshaqtardy «kýklovod» atalatyn
akter qımyldatyp, keıde sózderin sóılep, olarǵa jan beretin kórinedi.

Almatydaǵy Memlekettik Qýyrshaq teatry – elimizdegi eń
alǵashqy qýyrshaq teatry bolsa kerek. Ol 1935 jyldan bastap qazirgi tańǵa deıin
istep keledi. Tuńǵysh rejısserleri – «Aldar Kóse» jáne «Ótegen batyr»
qoıylymdaryn daıyndaǵan Qazaq drama teatry ártisteri Qapan Badyrov pen Seıfolla
Telǵaraev. Alqashqy qoıylymdardy mýzyka jaǵynan kórkemdegen – Latıf Hamıdı jáne
Borıs Erzakovıch. Teatr taıaq qýyrshaqtan bastap (akter eki taıaq arqyly qýyrshaqtyń
qoldaryn qımyldatady), qolǵa kıip oınaıtyn kıilmeli qýyrshaqtarmen, qazirgi
zaman aǵymyndaǵy kúrdeli-marıonetkalarmen (ústinen jip nemese sym temir arqyly
qozǵaltady), jáne sońǵy úlgidegi tehnıkalyq-lazerli kórkemdeýlermen
jabdyqtalǵan kórinedi.

    Bul málimetter, qysqasha bolsa da, stýdentterdiń nazarynan
tys qalmady. Biraq Qýyrshaq teatryna degen shyn qyzyǵýshylyqty ártisterdiń kınozal
sahnasynda oınap bergen «mını-qoıylymdary» oıatyp jiberdi. Bul da bizdiń eldiń
ádeti ǵoı. Biz qaıda qonaqqa barsaq da, qur qol barmaı, mindetti túrde
syılyqpen baramyz. Qýyrshaq teatrynyń ártisteri de sol. Ózindik bir sılyqpen
keldi. Árbir mını-qoıylymdy qyzyqtyra, yntyqtyra, qýandyra, jan-dúnıelerimen
berilip oınap berdi. Zalda otqan halyq ásirese «Shyǵys bıine», «Syǵan Bıine»,
«Maıkl Djeksonǵa» súısine qarady. Al qýyrshaqtar súıkimdiliktiń naǵyz dáleli
bolyp shyqty. Túrlerine bir qaraǵannan júrek eljirep ketedi! Biraq tańǵalarlyq
nárse – ártisterdiń óz jumystaryna degen mahabbaty. Olardyń teatrdy jaqsy kóretindigi,
qýyrshaqtarǵa qamqorlyqpen qaraıtyndyǵy, bir-birimen degen úılesimdiligi bir
kórgennen baıqalyp turdy.

Sábıla (Qarashash) Abýeva – ártisterdiń arasyndaǵy eń
úlkeni, sol sebepti eń kóp aıtqan, eń kóp oı bólisken sol kisi boldy. Sýyq minezdi
emes. Resmı tilde de sóılemeıdi. Óte qarapaıym adam. Adammen emin-erkin
tildesedi, kúldire ázildeıdi, suraq qoıǵan adamǵa jyly júzben qaraıdy. Belgili
bir tulǵa bolsa da, óz ájeńmen sóılesken sııaqty kúıde bolasyń.

Bolat Momynjanov. Jazıra Ahmettiń aıtýy boıynsha, Qýyrshaq
teatrynyń aqsaqaly. Atalmysh teatrǵa avtobýspen kelipti (bul, árıne, Bolat
myrzanyń óz aýzynan shyqqan ázil). Sheber kýklovod qana emes, áralýan anımaııalyq
kartınalarǵa, ásirese «Balapan» telearnasynyń mýltfılmderine dýblıaj jasaıdy
eken. Ózi az sóıleıse de, dál sóıleıdi. Biraz ýaqyt únsiz, áriptesterin tyńdap
otyrady da, bir mezette úsh-tórt sóz ázil aıtyp, bútkil zaldy kúldiredi.
Tabıǵatynda adamdy ózine tartyp alatyn erekshe bir qasıet bar.

Maral Táýekelova, Quralaı Ismagýlova, Maqsat Kamalov,
Araı Saqtaǵanova, jáne Araılym Baıyrbekova. Shekteýli ýaqyttyń saldarynan, bul ártister zalda
otyrǵan jurttyń aldynda tolyqtaı ashyla almady. Biraq ózderiniń daryndy adam
ekenderin, jáne toqtamaı eńbektenetinderin kórsetip ketti. Endi stýdentter Qýyrshaq
teatryna dál osy ártisterdi jyqynyraq taný úshin baratyn shyǵar. Sebebi
potenıaldary kórinip turdy...

 Endi qorytyndyǵa keleıik. Qýyrshaq teatrynyń ártisterimen kezdesý
stýdentterge qandaı paıda ákeldi? Stýdentter odan qandaı túıin túıdi?

Birinshiden. Olar ónerdiń jańa túrimen tanysty. Árıne,
qýyrshaq teatryn «jańa» deýge kelmeıdi. Ol sonaý Ejelgi Mysyr, Ejelgi Grekııa,
Ejelgi Rım degen alpaýyt memleketterdiń kezderinde paıda bolǵan. Biraq stýdentter
úshin bul shynymen de buryn-sońdy kórmegen jańa bir qubylys boldy. Jáne ony
stýdentter unatty.

Ekinshiden. Qýyrshaq teatrynda jumys jasaý – óte aýyr is
eken. Osy sebepti, bul salaǵa teatr rejısserleri, dramatýrgter,
sýretshiler, qýyrshaq jasaıtyn adamdar asalyqty kele bermeıtin kórinedi. Biraq
sonda da Anton Zaıev, Rústem Janyaman syndy eńbektenip júrgen rejısserler bar
eken. Jalpy, Qýyrshaq teatrynda shyǵarmashylyq jaǵynan damýǵa, kásibı turǵydan ósýge
degen úlken nıet bar. Biraq naǵyz problema – maman adamdardyń azdyǵy.

Úshinshiden. Qazirgi tańda qýyrshaq teatry mamandaryn
daıyndaıtyn joǵarǵy oqý oryndarynyń azdyǵy. Kezdesýde ártister osyny aıtyp
ótti, jáne «Kóbeısinshi!», «Ashylsynshy!» degen tilekterimen bólisti. Oılap
qarasaq, shynymen de, qýyrshaq teatry jaıynda akademııalyq turǵydan bazalyq bilim
berilgeni durys sııaqty. Áıtpese avtorlyq jumyspen de, rejısserlik jumyspen de
ártisterdiń ózderi aınalysatyn kórinedi.

Tórtinshiden. Kezdesý talaı stýdentke bolashaqqa baılanysty
oı saldy. Qonaqtar: «Qınalyp jatyrmyz, biraq toqtaǵymyz kelmeıdi, ármen qaraı
jasaǵymyz keledi!» deıdi. Demek, bul adamdar ózderiniń kim ekenderin, ne
qalaıtyndaryn, neni maqsat etetinderin, jáne eń bastysy, ne istep jatqandaryn,
ne istegeli jatqandaryn jaqsy biledi. Demek, stýdentterge de osy suraqtardyń
jaýabyn anyqtaý kerek.

Besinshiden. Keńes Zamanynda Qýyrshaq teatryna balalar kóp
kelipti. Al qazir, kórermen sany sol kezderge qaraǵanda az eken.
Sábıla Abýeva bunyń birneshe sebepterine toqtalyp ótti. Biraq ol kisiniń
aıtýynsha, eń basty sebep búldirshinder emes, ata-analar kórinedi. Ata-analardyń
ne qoldary tımeıdi, ne qalaımy, ne bomasa olar teatr jaıly eshteńe bilmeıdi.
Sóıtip, balalaryn ákelmeıdi.

 Sonymen, Qýyrshaq teatryna ne úshin barǵan jón, jáne ne
úshin balalardy aparǵan jón? Sebebi Qýyrshaq teatry kóńil kóteredi jáne qýanysh
sılaıdy. Onymen qosa, balalarǵa ónegeli, mádenıetti, adamgershiligi mol, jáne
ıntelegentti adam bolyp qalyptasýǵa yqpal tıgizedi. Al úlkenderge balanyń
janyn, balanyń psıhologııasyn túsinýge kómektesedi.

Eger Qýyrshaq teatryna baramyn jáne inimdi, qaryndasymdy,
sińilimdi, t.b. aparamyn degen adamdar bolsa, ártister «Qýyrshaq pen Bóltirik»,
«Qýyrshaq dýman», «Qańbaq shal» syndy qoıylymdardan bastaýǵa keńes beredi.