suhbattasqan Gúlim Kópbaıqyzy
kınotanýshy
Nurǵalı aǵa, qaıyrly kún! Seksenniń seńgirine shyqqan Siz ómirdiń de, ónerdiń de biraz bıigin baǵyndyrdyńyz. Bul jasqa jetkende, jetpegende bar. Bireýge az bolǵanymen, bireýge ájeptáýir jas. Ómirińizdi ónerińizben órnektep, halqyńyzdy talantyńyzben áli de tańǵaldyryp kelesiz. Osy jolda túıgen oıyńyzben bólise otyrsańyz.
Adam «adam» bolyp dúnıe esigin ashqasyn, onyń alǵa qoıǵan maqsaty, jospary, armandary men tilek-nıeti taýsylmaıtyn sheksiz álem ispetti. Bul jerde osyǵan ónerdiń tikeleı qatysy bar der edim. Óner – bir adamnyń nemese belgili bir qoǵamnyń ólshep qoıǵan ólshemine esh sımaıdy. Ol úzdiksiz damı beredi. Máselen, sporttyq jarystardaǵy jattyǵýlardy tejeý múmkin emes, jattyqqan saıyn joǵary bıikterge shyǵa beresiń, talap ta zor. Óziniń ólshemdik zańdylyqtary bolǵanymen, óner de solaı. Onyń jaqsy bolýy, damýy, órkendeýi, qulash jaıýýy esh toqtamaıtyn úrdis. Mine, sol sebepti óner jolyna túsken árbir jan shamasyn bile otyryp, soǵan shydaý kerek. Ónerdegi eń qıyn nárse osy. Aspan bıik, keń eken dep bos ushýdy armandaý qur áýreshilik, sen – qus emessiń. Jer basyp júrgen jan bolǵasyn, óz ólshemin bilgen jaǵdaıda ǵana adamnyń ómiri toqtamaıdy. Bul tek estrada ónerinde ǵana emes, kıno ónerinde de, sahna ónerinde de kórinis taýyp jatady. Bir róldi birneshe adamǵa berse, onyń árqaısysy bir-birine uqsamaıtyny anyq. Bireý eskermegen nemese bireýdiń óresi jetpegen jaǵyn ekinshisi meńgerip jatady. Árıne, bul tusta tabıǵı daryn óz aldyna bolǵanymen, kez kelgen dúnıe eńbekpen kelý kerek ekenin umytpaǵanymyz abzal. Óner jolynda júrip túıgenim sol, kez kelgen dúnıeni alynbaıtyn qamal dep qorqýdyń esh qajeti joq. Eń bastysy «nartaýekel!» dep óner jolyna túsken jan óziniń mejeli, qolym jetedi aý degen armandaryna qolyn jetkizip júrse, eldiń yqylasyna bólenip júrse bolǵany. Ónerdiń jaqsy tusy sol – bir jerde toqtap qalmaıtyndyǵy, qyr-syrynyń kóptigi. Bul jaǵdaı óner adamyn ósirip qana qoımaı, ózine tánti etip, úmittendiredi. Soǵan berik bolý kerek ekendigin sanasyna sińiredi.
Qatpary mol, qyzyǵy men qıyndyǵy birge júretin óner jolyna kelgenińizge ókinbeısiz be?
Ónerge kelgenime esh ókingen emespin... Bala kezimizde ata-ananyń aldyna shyǵyp konert bergende, muǵalimderimiz bizdi qoǵamdyq jumystarǵa qatystyrǵandaı áser alatynbyz. Balalyq armanym ánshi bolý, án áleminde qyzmet atqarý bolǵandyqtan da bolar. Óse kele, esiń kire belgili bir jetistikterge jetesiń. Onyń artyndaǵy qıyndyq tustaryn da ańǵarasyń. Desek te, Allaǵa razymyz. Alpys jyldaı óz álemimizde aqyryndap tirshilik jasap kelemiz.
Ónerdiń sizdiń ómirińizge, sizdiń qazaq án ónerine qosqan úlesińizdi qanshalyqty baǵalaısyz?
Ónerdiń atqaratyn róli, talaptary sheksiz. Kún ótken saıyn óner adamnyń sanasyn tárbıeleıtinin, onyń tárbıelik mániniń joǵary ekenin túsinýdemin. Óner – adamnyń sanasyn tazalyqqa, ulylyqqa beıimdeıdi. Al tárbıe degenimiz – toqtamaıtyn úrdis. Búginde ulttyq tanymymyz, ulttyq ónerimiz týraly kóp sóz qylamyz. Adam tereńdegen saıyn sonyń bári kesek-kesek bolyp kórine bastaıdy eken. Qazaq halqynyń ózindik tarıhy, ǵasyrlar boıy qalyptasý zańdylyqtary bar. Qanshama jylǵy shashylyp-tógilgen taǵdyryna qaramastan ónerdi baǵalap, qasterlep, saqtap qaldy. Mine, osyny tereńinen meńgerýimiz qajet. Búginde jer sharyndaǵy álsiz ulttardyń ónerin aıtpaǵanda, dini, tili, dili kóz aldymyzda jutylyp ketip jatyr. Bunyń ózi saıasattan kem emes qubylystar. Ózin dáriptegisi keletin úlken memleketter maıda halyqtarǵa, ulys-etnostarǵa óziniń izimen júrýge, qańsyǵyn solarǵa tańsyq qylýǵa umtylýy toqtamaı keledi. Soǵan qarsy tura bilý kerek. Qarsy turý kerek eken dep, soǵys ashýdyń qajeti joq. Osy tusta ózińniń ulttyq tárbıeńdi, ulttyq qasıetińdi tereńnen bilip, sonyń ashylmaǵan qyr-syryn ashýǵa, zerttep-zerdeleýge tyrysýymyz shart. Egemendigimizdi alǵaly shúkir, qazaq ónerindegi biraz dúnıelerdiń beti ashylyp, basqa qyrynan tanylyp jatyr. Kıeli qazaq óneri – ata-babalarymyzdan qalǵan úlken amanat. Ony ómir boıy ózimizdiń boıtumarymyzdaı saqtap, kúndelikti tirshiligimizdiń, tálim-tárbıemizdiń ózegi dep qabyldaýymyz tıis. Óıtkeni, ónerdiń aralaspaıtyn jeri joq. Tirshiliktegi sanaly adamnyń rýhy da, bolmysy da sol ónerge baılanysty. Árıne, bul týraly kóp aıtýǵa bolady. Qazaq óneriniń menen alǵanynan góri maǵan bergeni kóp boldy. Óz basym sanaly ǵumyrymdy osy jolǵa arnaǵandyqtan, qolymnan kelgenshe bul joldyń damýyna úlesimdi qosýdamyn.
Úlken óner mektebinen óttińiz. Búginde sahna tórindegi aǵa býyn ókilderiniń birisiz. Ózińizden keıingi orta býyn, jas tolqynǵa qandaı tálim-tárbıe berip kelesizder?
Iá, durys aıtasyń. Baǵyma oraı ónerdiń de, ómirdiń de úlken mektebinen óttim. Úkimet bizdiń oqyp-toqýymyzǵa, kózimizdiń ashyq bolýyna, oı-sanamyz ben tálim-tárbıemizdiń tereńdeı túsýine múmkindik berdi. Biz jańa esh nárse taýyp jatqan joqpyz. Bar dúnıemizdiń qyr-syryn tereńirek ashyp, kúndelikti qoldanýǵa ıkemdep, kópshiliktiń qyzmetine jaratýdamyz. Búginde ózimizden keıingi jastarǵa myna bireýdiń jolyna túsip, bireýdiń ustanymy durys deý ońaı dúnıe emes. Oǵan adamnyń ishki senimi qajet. Mysaly, óz basym ózimnen úlken azamattarmen, sol ónerde qyzmet jasap júrgen jandarmen qatarlas júrip talaı dúneıelerge kózimizdi jetkizdik. Onyń ózinde de bireýdiń talǵamy, tanymy ekinshi bireýmen sáıkes kele bermeıdi. Óıtkeni, árkimniń qabyldaý múmkindigi, oı-pishimi, óresi ár túrli. Tek ýaqyt óte bir dúnıeni ekinshi dúnıemen ulttyq negizimizde salystyrǵanda ǵana ulttyq óner óziniń kelbetin, óziniń shapanyn kıe bastaıtynyn birden ańǵaramyz. Sol turǵyda jumys jasap jatqan jandar da birden kózge túsedi. Shúkir, men sondaı arystarmen birge sahnalas bolyp, birge qyzmet atqarǵanyma qýanamyn. Búginde jastarǵa solardan túıgen tálim-tárbıemizdi, sabaqtarymyzdy barynsha berip jatyrmyz. Olarǵa da aıtatynymyz osy másele. Mine, osy jolmen júresiń dep árkimdi qolynan jetelep júrý múmkin emes. Biraq, sol joldyń qandaı qıyndyqtary bar, onyń biz úshin qandaı utymdy joldary bar ekenin túsindirýge mindettimiz. Jalpy, ónerde árkim óz jolymen júrip ótýi kerek. Onyń qıyndyǵyn da, parasatyn da ózi túsinýi qajet dep sanaımyn. Búginde talantty, alǵyr jastardy kóre otyryp, bolashaqqa degen senimimiz mol. Biraq, áli de bolsa bári saqadaı saı, taý qoparatyn, muz jaratyn dep aıtýǵa erte. Jastarymyz oqýyn-toqýyn jetildirý kerek. Qazaq óneriniń naǵyz gúldenetin, jarqyrap kúlli álemde óziniń boıyn tikteıtin kezderi áli keledi. Egemendiktiń arqasynda oqýǵa, qyzmet isteýge, halqymyzdyń namysyn tý qylyp ustaıtyn zaman keldi. Osynyń bári áli-aq ónerdiń órkendeýine septigin tıgizedi.
Ózińizdiń izińizdi jalǵaýshy, izbasar tuıaǵyńyz dep senim bildiretin ónerpazdardan kimderdi atar edińiz?
Biren-saran jastardyń atyn ataǵym kelmeıdi. Úsh-tórt jyl buryn baıqaǵan talantty jastar ósip keledi, ónerlerin tamashalap júrmin. Búgingi tańda sahnada júrgen biraz ul-qyzdarymyz óz joldaryn, baǵyttaryn taýyp jatyr. Oǵan táýba deımiz. Jalpy, adamdy aldy-artyna qaramaı maqtaı berýdi, kókke shyǵara berýdi óz basym onsha qalamaımyn. Ónerpaz óz eńbegin jasap júrip, óz qolymen, óz mańdaı terimen sony uqqany, sezingeni durys. Kóńil degen – kók dónen, bir minseń shaba jóneledi. Toqtamaı qalýy múmkin... Sol sebepti oılanbaı ot basyp jatatyn kezder bolady. Ónerdiń bir qasıeti sol, oılanǵan adamǵa onyń salystyrmaly túrde kóretin tustary kóp. Bir ret qatelesseń, ekinshi ret ony qaıtalamaýǵa tyrysasyń. Oqýǵa, úırenýge múmkindigiń bar. Allanyń óner adamdaryna bergen yryzyǵy da sol shyǵar.
Óz zamandastaryńyzdy saǵynasyz ba?
Árıne, saǵynam. Qanshama azamattarymyz dúnıeden ótti. Búginde jas emespiz, aldy-artymyzǵa qaraǵanda qadaý-qadaý bolyp sırep qalǵanymyz tez baıqalady. Shúkir, aýyz toltyryp aıtarlyqtaı eńbekti ıgerip, óziniń artyna aıshyqty tańbasyn qaldyryp úlgergen azamattarymyz barshylyq. Solar jastarǵa úlgi.
Árıne. Aǵa, búgingi qazaq estradasynyń baǵytyna degen kóńilińiz qalaı?
Estrada degen – ol basyp qoıǵan tańba emes. Sahnada istelinip jatqan jumystardyń bir aǵymy. Onyń ishinde klassıkamyz da, dástúrli ónerimiz de bar. Másele ony halyqqa qalaı jetkizip, qandaı mánerde jan bitirý kerek, onyń qandaı qasıetin ashý kerek ekeninde. Sahnaǵa jap-jaqsy dúnıeni olpy-solpy qylyp, kerisinshe ortanqol dúnıeni kórkemdep, áspettep shyǵarýǵa bolady. Onyń bári ónerge qyzmet istep júrgen adamnyń sol ónerdi qalaı meńgergenine, qanshalyqty júregimen berilgendigine, onyń túsinik-paıymy, ustanymyna, ishki mádenıetine baılanysty. Ár adamǵa mynany iste, ar jaǵyna attama dep aıtýǵa bolmaıdy. Ónerdi sheksiz dep otyrǵanym da sol. Ár sýretker, ár ónerpaz, ár oryndaýshy ony jan-tánimen túsinýi tıis. Nesi jaqsy, nesi jaman, ne jetpeı, ne artyq bolyp jatqanyn sezinýi kerek. Sonda ǵana óner kásibı ónerpazdyń jan azyǵy bolady.
Armansyz adam bolmaıdy. Talaı asýdy baǵyndyrǵan aǵamyzdyń áli de bolsa alasarmaǵan armandary, tilegi bar shyǵar?..
Biz dittegen dúnıemizdi iske asyryp jatyrmyz. Arman sonyń ishinde desem durys bolar. Desek te, ómir bolǵan soń sál áttegen-aı bolady. Shúkirshilik, eń bastysy elimizdiń ónerine, ulttyq dástúrin dáripteýge úlken múmkindikter berilip jatyr. Qazirgi jastarymyzdyń bireýdiń ónerin qaıtalaýy, bireýge elikteýi ýaqytsha dúnıe. Jyldar óte óz ultynyń ónerin dáriptep, óz aýdıtorııasyn qalyptastyrý kerek ekenin túsinedi. Árkim óz jolynda óz bıigine jetedi. Sonda ǵana ol óziniń ultyn ulyqtaıtyn, elin, jerin ardaqtaıtyn azamattar bolatynyn túsinedi. Bir kezderi tek osyndaı ólshemmen ǵana jumys jasaýymyz kerek, árkimniń oıymen júre bermeýimiz kerek degen tártipti de kórdik. Qazir bárinde erkindik bar. Adam balasyn Alla taǵala jartaqanda osy ǵalamdaǵy bir ıgilik úshin, ıgi isterdi atqarý úshin jaratqan. «Jaqsy sóz – jarym yrys» degen ata-babamyzdan qalǵan ádemi sóz bar. Adam jaqsy sózdi aıtý úshin de jaqsylyqqa, jaqsy isterge beıim bolyp júrýi qajet. Ónerdiń de kóteretin júgi osy. Ár ónerpaz óziniń kóteretin júgin, oı-armanyn, maqsatyn osy «óner» arqyly halqyna pash etip júrse, baqyt ta, izgilik te, baılyq ta osynda dep esepteımin. Qasıetti qazaq óneri óz tuǵyrynan túspesin degen tilegim bar.
Nurǵalı aǵa, shynaıy pikirińiz ben kóldeı kóńilińizge kóp raqmet! Mereıtoıyńyz taǵy da qutty bolsyn! Qazaq ónerin dáripteý jolynda jasap jatqan ár eńbegińizge tabys tileımin!