Aıymgúl Oralqyzy

jýrnalıst

11. THE VANISHING RACE

JOǴALǴAN JOL

1904 jyl

Edvard S.Kıortıs

Dúnıeden ótken
árbir qarııa ózimen birge qasıetti salttar men dástúrlerdiń bir bóligin ala ketedi.

Edvard S.Kıortıs

Amerıkalyq úndister — Amerıkaǵa jappaı qonys aýdarýdyń qurbandary. Batysqa kóshken halyq
úndisterdi ata qonysynan qýdalap, nátıjesinde, olardyń sany edáýir azaıyp
tyndy.

Amerıka qurlyǵynyń alǵashqy
mekendeýshilerin uly halyq retinde kórsetý maqsatynda Kıortıs úndisterdiń turmys-saltyn, ulttyq kıim-keshegi men
dástúrin zertteýmen aınalysqan. Ol túrli taıpalar týraly qazirgi tańda
teńdessiz asa qundy derekti aqparattar qaldyrǵan. Úndistermen etene jaqyn
bolǵan 20 jyldan astam ýaqyt ishinde Kıortıs
The North American Indian
atalatyn úndisterdiń 80 taıpasy týraly 20 bólimdik enıklopedııa jasady.

Osyndaı aýqymdy jınaqtyń ishinde Joǵalǵan jol atalatyn
(Quryp bara jatqan násil) sýret úndister taǵdyrynyń bar bolmysyn berip
turǵandaı. Sýrette Navaho taıpasynyń salt attylary qonys aýdaryp barady.
Aldynda baǵyttaýshysy joq shań basqan dala belgisizdikke sapar shekken úndisterdiń
ózgelerge jem bolǵan qıyn-qystaý kezeńin dál beıneleıdi.

Ókinishke oraı, Kıortıstiń enıklopedııalyq jumysy derekti
málimetterden bólek, úndisterge qatysty stereotıp paıda bolýyna da áser etti.
Amerıkalyq kompanııalar týrıster tartý maqsatynda joıylyp bara jatqan úndisterdi
murajaı eksponatynsha jurtshylyq nazaryna usynýdy jappaı qolǵa aldy.
Kindik qany tamǵan jerden qorlyqpen qýdalanǵan halyqqa sırek relıktteı (Kóne
ósimdik nemese janýar nemese olardyń qaldyqtary) qaraý – olardy kóńil kóterýge
qoldanatyn tarıhı kloýndardaı qatynas jasaýmen teń. Biraq, bórili baıraqty tý
etken qandas halyqtyń bul jaǵdaıy – shyndyq.

12. THE STEERAGE

SATY

1907 jyl

Alfred Stıglı

Eger men
túsirgen barlyq sýretter joǵalyp ketip, álem meni tek “Saty” sýreti arqyly
tanysa, men rıza bolar em.

Alfred Stıglı

13. COTTON MILL GIRL

MAQTA ZAÝYTYNDAǴY QYZ

1908 jyl

Lıýıs Haın

Fotografııanyń
túnekke jaryq túsirip,nadandyqty áshkereleı alatyn qasıeti bar.

Lıýıs Haın

Eńbekke erte aralasýǵa májbúr
bolǵan Lıýıs Haın Balalar eńbegin
paıdalaný komıtetinde fotoreporter qyzmetin atqarý arqyly mundaı
bassyzdyqqa toıtarys berem dep úmittengen. Shamamen 10 jyl, ol Atlant muhıtynan
Tynyq muhıty jaǵalaýyna deıingi tutas Amerıka Qurama Shtattary boıynsha saıahat
jasady. Ónerkásipte jumys jasaıtyn balalardy fotosýretke túsirý úshin ol ózin
saqtandyrý agenti, kópes, ýaǵyzshy jáne t.b. retinde tanystyryp, bala eńbegin
paıdalanatyn zaýyttarǵa engen. Onda Haın kenshi, tiginshi, tıeýshi, qoqys tazalaýshy
bolyp jumys jasaıtyn kámeletke tolmaǵan balalardy túsirgen.

Fotograftyń stanog janynda turǵan
kishkentaı qyz beınelengen ataqty sýreti balalar eńbegin paıdalanýǵa qarsy kúres
sımvolyna aınaldy. Osyndaı sýretter toptamasyn avtordyń ózi «Adasqan urpaq (býyn) galereıasy» dep atady.

14. BLIND

SOQYR

1916 jyl

Pol Strend

Qıyn taǵdyr olardy tekti hám ózgeden
erek bolýǵa baýlyǵanyn sezindim.

Pol Strend

Pol Strend alǵash kamerasyn 12 jasynda alǵan. Sol ýaqyttan bastap bul ónerdi derekti fotografııa klassıgi
Lıýıs Haınnan úırene bastaıdy.  Oǵan
ustazdyq etkender qatarynda XX ǵasyrdyń birinshi jartysynda ataǵy jer jarǵan
Alfred Stıglı te bar edi. Stıglı 1916 jylǵy jazbalarynda óziniń áriptesi
týraly: «Strend – Elvın Lengdon Kobıýrn zamanynan bergi fotograftar ishindegi asa
mańyzdylarynyń biri», - degen pikir qaldyrǵan.

Aqıqatqa umtylǵan Pol Strend amerıkalyq
emıgranttar tynys-tirshiligin esh búkpesiz jetkizýge tyrysqan. Kóshede gazet satyp
otyrǵan soqyr áıeldiń portreti de solardyń qatarynda.

Sondaı-aq, Pol – qazirgi tańda
asa tanymal strıtstaıl baǵytynyń
negizin qalaýshylardyń biri.

15. BRICKLAYER

TAS QALAÝShY

1928 jyl

Ogıýst Sander

Biz adamnyń eńbek etkenine qarap
onyń baqytty ne baqytsyz ekenin ońaı anyqtaı alamyz. Ol adamnyń júzine óz izin
qaldyrmaı ketpeıdi.

Ogıýst Sander

Ogıýst Sanderstiń fotosýretterine qatysty ózgeshe qatynas qalyptasqan. Onyń negizgi maqsaty da sol edi. Ol qarapaıym dáriger, aspaz, fermer syndy eńbek adamdaryn fotosýretke túsirý arqyly árbir tulǵanyń bolmysyn ashýǵa tyrysqan. “Biz adamnyń eńbek etkenine qarap onyń baqytty ne baqytsyz ekenin ońaı anyqtaı alamyz. Ol adamnyń júzine óz izin qaldyrmaı ketpeıdi” –deıtin Sanderstiń eńbekshi halyqty beınelegen portretterin baǵalamaý múmkin emes.

Onyń Germanııanyń Kıoln qalasynda jumys jasaıtyn tas qalaýshyny beınegen fotosýreti – solardyń biregeıi. Mańdaı teri sorǵalap tynymsyz  eńbektenýshi jas jigit aqadal eńbeginiń arqasynda eńsesin tik ustap, qasqaıa qarap qalǵan.

Ogıýst Sander osy ispetti fotosýretterin jınaqtap People of the 20th Century atty toptamasyn shyǵardy. Ol – jeke adamdar beınesin ónerge aınaldyra bilgen naǵyz portretıst.

16. THE HAGUE

GAAGA

1930 jyl

Erıh Zalomon

Jurt Zalomon
sýretke túsirmegen sharanyń mańyzdylyǵyna senbeıdi

Arıstıd Brıan, Franııanyń
premer mınıstri

Erıh Zalomon – qarapaıym
jurtshylyqqa saıasattyń shymyldyǵyn ashqan alǵashqy saıası fotoreporter. Zalomonnyń
“Gaaga” atalatyn fotosýreti – 1930 jyly ótken I Dúnıejúzilik soǵys kezindegi
german reparaııasyna qatysty kezdesýdiń kýágeri. Tańǵy 2-de deıin sozylǵan
kelissózderden sharshaǵan Syrtqy ister mınıstri fotograftyń  Leica kamerasynyń obektıvine ilikken.
Sýrettiń London Graphic basylymyna shyǵýy eleýli oqıǵaǵa aınaldy.

Sýretti kórgen qarpaıym adam ózin
temeki tútinine toly kabınette saıasatkerlermen birge mańyzdy sheshim qabyldap
otyrǵan sezindi. Tanymal tulǵalardy qarapaıym ortada sýretke túsirýdi
qoldanysqa engizgen Erıh Zalomon saıası fotojýrnalızmniń bastaýshysy retinde de
óz esimin tarıhta qaldyrdy.

17. BEHIND THE GARE
SAINT-LAZARE

SEN-LAZAR VOKZALYNYŃ ARTYNDA

1932 jyl

Anrı Karte-Bresson

Fotografııa
ónerinde bárin sáttilikke táýeldi. Bul jerde sharbaq bar edi, men fotokamerany sonyń
arasyna qystyra qoıdym. Bar bolǵany bir-aq sekýnd.

Anrı
Karte-Bresson

Jyldamdyq pen ınstıkt –Anrı
Karte-Bressonnyń boıyndaǵy taptyrmas qasıet. “Sen-Lazar vokzalynyń artynda” sýreti –
fotografqa taptyrmas osy eki qasıettiń ózara janasqan shaǵynyń jemisi. Ol –jaryq
pen qalyp úılesimdiligin qas qaǵym sátte saqtap úlgergen naǵyz shedevr. Kınokadr
sekildi vızýaldy estetıkaǵa toly sýretter jasaý qabiletimen erekshelengen. Mundaı sýrettiń ereksheligi onyń bir-aq sekýndta túsirilýine
qaramastan, detaldarǵa mán berýdi umytpaı, ózindik stıldi saqtaı bilýinde
bolyp otyr.

18. LUNCH ATOP A
SKYSCRAPER

ZÁÝLIM ǴIMARAT TÓBESINDEGI TÚSKI AS

1932 jyl

Belgisiz avtor

Bul sýretti bir
kórgen adam eshqashan umytpaıdy.

Krıstın Rýzel,
Rockefeller Center tarıhshysy

Fotosýrette bir top qurylysshy
temir arqalyqtyń ústinde tamaqtanyp, áńgime-dúken quryp otyr. Biri shylym shekse,
ekinshisi vıskı iship otyrǵanyn kóresiz. Munyń aıryqsha eshteńesi bolmaǵanymen,
olardyń 200 metr bıiktikte otyrǵanyn bilgen adam eriksiz tańqalady. Óıtkeni, 11
azamattyń bir de biri qaýipsizdik beldigin taqpaǵan. Uly toqyraý jyldarynda
jasalǵan atalmysh sýrettegi qurylysshylar sol zamanda ómir súrgen basqa da
adamdar sekildi sharasyzdyqtan osyndaı jaǵdaıda jumys isteýge májbúr boldy. Kadr
1932 jyly 29 qyrkúıekte túsirilgen, araǵa bir apta salyp New York Herald
Tribune gazetine jarııalandy. XX ǵasyrdaǵy ındýstrıalızaııalaý
zamanynyń sımvolyna aınalǵan sýrettiń avtory 2003 jylǵa deıin belgisiz bolyp
keldi. Sońǵy zertteý jumystary boıynsha, onyń Charlz Klaıd Ebbets ekeni
belgili bolǵanymen, bul málimetke kúmán keltirýshiler kóp.

19. COUPLE IN RACCOON
COATS

JANAT TERISINEN JASALǴAN TON KIGEN EKEÝ

1932 jyl

Djeıms Van der Zı

Men únemi
adamdardy ózderi qalaǵandaı kórkem, ádemi kórsetýge tyrystym .

Djeıms Van der
Zı

1930 jyldary ómir súrgen aq
násildi amerıkalyqtar úshin qara násildiler quldan artyq bolmady. Olar
elenbeıtin. Biraq, kamera obektıvine úńilgen Van der Zı múldem bólek álem
kóretin. Álemdik mádenıettiń aınymas bólshegine aınalǵan qara násildilerdiń qadir-qasıetin
qorlaıtyndaı karıkatýralarǵa qarsy turý maqsatynda fotograf olardyń ómiriniń
mańyzdy sátterin sýretke túsirýdi alǵashqylardyń biri bolyp qolǵa alǵan.

Ol jasaǵan yqpaldy sýretterdiń
biri osy “Janat terisinen jasalǵan ton kıgen ekeý”. Naǵyz baılarsha kıinip, asa
qymbat Kadellak kóliginde otyrǵan adamdardyń sýreti kóptegen qara násildi
jastardyń “amerıkalyq armanǵa” qol
sozýyna sebepker bolǵan.

20. THE LOCH NESS
MONSTER

LOH-NESS QUBYJYǴY

1934 jyl

Belgisiz avtor

Shotlandyqtardyń senimi boıynsha Loh-Ness kólinde qubyjyq
mekendeıdi eken. Sýdyń túbinde júretin beımálim jaratylys ıesin eshkim kórmegen,
onyń qandaı ekendigi týraly aqparat tek ańyz taratýshylardyń sıpattaýynan ǵana
belgili.

Joǵarydaǵy sýretti kim túsirgeni belgisiz. Ony 1934 jyly
R.Kennet Ýılson túsirdi degen boljam paıda boldy. Bul boljam 1994 jyly seıildi. Zertteý nátıjesi boıynsha, mundaı
fotosýret jasaýǵa Ýılsonnyń eki sybaılasy kómektesken bolyp shyqty. Al, avtordyń
ózi fotografııa týraly bylaı deıdi: “Qubyjyq bar degenge senbeımin. Men bar
bolǵany kólde júzip bara jatqan janýardy sýretke túsirip aldym”.