M. Áýezov atyndaǵy Qazaq ulttyq akademııalyq drama teatry sáýirdiń 4-i kúni kópten kútken premerasyn ótkizdi. Ádemilikti súıetin teatr qaýymyna premeralyq atmosfera túzý asa mańyzdy bolsa kerek. Esikten kirgennen bezendirý men qyzmetkerlerdiń quraq ushýy sekildi kórinisti izdep kelgen bizdiń aldymyzdan mamyrajaı rejımde jumys istep turǵan ákimshilik kezdesti. Jaltaqtaı qaraǵan kúıi zalǵa enip kettik. Toı ıesine tartady demekshi, rejısserdiń qarapaıymdyǵynan bolar. Hosh delik, qoıylym bastalyp ketti. Jaryq sónip, etıka erejelerin dabyldap aıtyp jatqan sátte dramatýrgııa eriksiz eske oraldy.

Kassandra tańbasy…

Bir Shyńǵys úshin kúlli qyrǵyzdy syılaıtyn qazaqqa bul shyǵarma alǵash tanysqanda búıirden bólek shyǵyp turǵandaı áser bergen. «Qosh bol, Gúlsary…», «Armanym Áselim» syndy názik, lırıkaly taqyryptaryna úırengen oqyrmanǵa «Kassandra tańbasy» degen ataý erekshe nazaryn aýdartqany tarıhtan málim. Shyǵarmaǵa arqaý bolǵan ıdeıa, oqıǵa orny, mátin barlyǵy da Shyńǵys Aıtmatovty ózge qyrynan kórsetti. Tarıhyna úńilsek, 1996 jyly «Tavro Kassandry» degen atpen jaryqqa shyǵarǵan eken. Áýelde 1994 jyly «Das Kassandramal» F.Hıterdiń aýdarmasymen nemis tilinde shyqqan. Keıin araǵa 10 jyl salyp «Kassandra tamǵası» (2014 jyly) S. Koraevtiń aýdarmasynda ózbek tilinde sóıledi.

Al, teatr tarıhnda – Kassandra kim? Kassándra (Cassandra, ej.grekte Κασσάνδρα), Aleksandra dep te ataıdy. Ejelgi grek mıfologııasynda troıalyq hanshaıym. Appalonnan paıǵambarlyq qasıet alǵan, Troıanyń kúıreýin kóre alatyn qasıette bolǵan. Appalon Kassandra hanshaıymǵa ǵashyqtyǵynan darytqan qasıeti eken. Appalon mahabbatyna keri jaýap qaıtarmaǵan Kassandra qarǵysqa ushyraıdy. Sóıtip, kóripkeldigine eshkim senbeıtin qarǵysty arqalaýmen ótedi. Sonymen, Kassandra bir sózben aıtqanda – baqytsyzdyq atyna laıyqtanyp ketedi.

Qazaq tilinde – «qasiret», álem tilinde – «katastrofaǵa» uqsaıtyn bul sóz jaıynda shyǵarma qalaı órbıtini qyzyǵýshylyq oıatty.

Shyǵarma janry – fýtýrıstik tragedııa.

Fýtýrızm - modernızmniń bir aǵymy.

Úırenshikti is-áreketke qarsy shyǵatyn búlikti aǵym.

Avtordyń ıdeıa jelisimen, sahnalyq nusqasyn jasap shyqqan – dramatýrg Madına Omarova. Rejısserdiń aıtýynsha: «Madına operatıvti qyzmet atqarady jáne meniń oıymdy birden ilip áketedi», - deıdi. Insenırovkanyń sulbasyn ózi syzyp, ıdeıa, lınııa, sheshimderdi jiktep aıtqan soń Omarova dramatýrgtik tilmen kórkemdep bergenin jasyrmaı aıtty. Rejısserdiń erkindigine kedergi keltirmegen dramatýrg ujymdyq ónerdiń alǵashqy qaǵıdasyn mol oryndapty. Romanmen bir tanysyp, ınsenırovkamen eki tanysqan bizge sahnalyq nusqasy qyzyqty ári edáýir qobaljytty. Rejısser qandaı tyń sheshim alyp keler eken, taqyrypty qanshalyqty qamtı túser eken degen saýalmen qoıylym kórip otyrmyz. Shymyldyq ashylǵannan sahnaǵa árýaq shyqqandaı aq kıimdi, boz shashty uzyn-sonar monologyn oqyp, Azat Seıtmetov shyqty. Kórermen kózaıymy bolǵan artıst sózin túsinbesek te, osy ýaqytqa deıin kórsetken tekti ónerine degen qurmetpen súısine qarap otyrdyq. Aspanǵa ilingen oryndyqtar men qoıý qyzyl matraty súıreı júre aıtylatyn replıka, massadaǵy artıstterdiń sınhrony tómen horeografııalyq qımyl-qozǵalysy, keıin matraqa ár tekstten keıin jasaıtyn akrobattyq trıýk, akademııalyq teatr artıstterine jaraspaıtyn deńgeıde ótti. Ýaqytty erekshe baǵalaıtyn qoǵamda ómir súrip jatqandyqtan, zamanaýı ónerde qalyptastyrǵan jańa birlik (klassıkadaǵy 3 birlik mysalynda aıtqanym) – «alǵashqy sátterde kórermendi ózine baýrap alý» oryndalmady. Biraq, bul kórinisterdiń ózinen rejısser qurǵan mızansena oqylyp tur.

Aktrısa Maqpal Qasenovanyń sahnada turǵan kameraǵa kelip, baǵdarlama júrgizip bastady. Asyra siltep oınaýy, qımyl erkindigi sulý boıyna jarasyp-aq ketti. Asyra siltegeni sonshalyq tehnıkalyq quraly úzilip ketti. Degenmen, aktrısa usynylǵan tosyn jaǵdaıǵa tótep berip, júrgizýshilik dıkııadan aıyrylmaı harakterin ustaǵan kúıi sahnasyn aıaqtady. Mundaı tehnıkalyq sátsizdik taǵy da bir ret boı kórsetti. Pýanto baılaǵan aktrısa jon arqasyna arqan baılap, balet qımylmen aspandata terbelgende tas tóbesine jaryq qulap ketti. Teatr ǵımaraty jaqyn arada jóndeý jumysyna jabylatynynan habar bergendeı. Spektakldiń negizi «kassandra tańbasy» týraly sóz qozǵaý osy «shok shoý baǵdarlamasy» arqyly alǵashqy túsinik berdi. Halyq endi eleńdeı bastady. «Kassandra tańbasyn» talqylaýmen qatar, bılik ókilderin aıta tústi. Bul bir óz retin tapqandaı áser qaldyrǵany bar. Balalardy sońyna ertken Aq ulpany (gelıı gazymen úrlengen shar) bilegine baılaǵan Rýna keıipker sahnada boı kórsetýimen jalǵasty. Keı artıstter ózine berilgen kesek sózderdi jetkize almaı jatsa, Janargúl Janyamanova taldyrmash qalpymen mylqaýdyń tilinde saıraı jóneldi. Bul artısttiń professıonalızmi. Ár qımyly aqtap alardaı, janyn salyp júrgen basty keıipker, romannyń bir epızodynda ǵana beriledi. Shyǵarmadaǵy epızodtyq keıipkerdi aldyńǵy planǵa shyǵaryp, romannyń bir bóligin ǵana qoıyp jatyrmyz dep eskertkendeı belgi oqytqan rejısser, Rýna keıipkerin alyp shyǵarý úshin sýdo-aýdarmashy Bulbul Áýelovamen jumys istegen.

Kelesi bóligine keler bolsaq, prezıdent pen ǵalymnyń daý-damaıy eki alyp keme túıiskendeı katastrofa jasap tur. Biri taqtyń qumaryna erip barady, ekinshisi bir bala úshin bar balany qyrýǵa ázir tur. Bul ómirde bilip-bilmeı, jasyryp-jarııa etken kúnási mol pendeshilikti kórsetip, ári áleýmettik-ekonomıkalyq ahýaldy sahnalaýda. Sonda árqaısymyz kassandara sharanamyz degisi kele me? Tipti, el basqarǵan bılik te, zerthanasyn álem etken ǵalym da. Osyndaı oıǵa qaldyra alǵan artıstter (prezıdent Olıvek Ordak - Álıhan Lepesbaev ; ǵalym Robert Bork - Ermek Bektasov) óz harakter shyǵara alǵanyna dálel. Keıipkerdiń jaýyzdy áreketke kelisýi ǵıbadathanada ótetini dinı túsinikte qytyqqa tıetin tus. Óz kezeginde bul tolyq aqtalǵan sahna. Shyǵarma sharyqtaý shegine jetkende sahna aqsha bultqa aınalyp, aq ulpa kózdiń jaýyn alyp ketti. Oǵan qosylǵan tuman erekshe sulýlyq berip tur. Bul kezde sýretshi Qýat Tústikbaev eńbegi rejısserdiń ıdeıasyn ósirip ketipti. Rejısser dekoraııaǵa kelgende de óz ıdeıasyn sýretshige tańdym deıdi. Ujymdyq ónerdiń kórinisi dıplomatııalyq qarym-qatynasta ádemi sahna sala bildi. Áýeden túsken appaq shar men gelıı gazy toltyrylǵan shar (biri tómen, biri joǵary qalyqtap) ár kótergen qursaqty áserli sýrettedi. Kassandra tańbasy bar sharana. Shardyń effekt bere jarylýy semıotıkalyq turǵyda kúıdi baıandaı oqyp tur.

Bul áreketterge mylqaýdyń tilinde aıtqandaı: «... qasıetti kitapta jazylǵan. Óltirmeńder! Sózben óltirmeńder! Kózben óltirmeńder!», - dep, Rýnanyń janushyra aıqaıǵa salyp jetkizýi maqsatyna jetti. Kóńilge uıa salǵan sahna osy sátte týdy. Sımvoldyq rekvızıtterge kóńilimiz qatty aýdy. Alma – áýeldegi mıfologııa boıynsha jumaqtan qýdyrǵan jemis. Ony Prezıdent barsha halqyna taratyp beredi. Kúná báriniń boıyna jetti. Alǵash abort jasatqan Rýnaǵa gúl alyp keldi. Alqyzyl raýshandy bir demde dıademaǵa aınaldyryp, baılap berýi de, basyna úıirilgen qaıǵy men qasiretti sýrettegendeı. Rejısserdiń osyndaı ár sımvolǵa mán bere, maǵyna tastaı qoldanýy professıonaldyǵynan syr shertedi. Bul maqala taldaýdan buryn spoıler bolyp ketken de shyǵar. Shyǵarma óte aýyr. Salmaǵy batpandaı. Mundaı dúnıeni qyz janymen rýhty teatrǵa qoıǵan Árıdash Ospanbaeva naǵyz júrekti rejısser. Álemge ádiletti qaraýǵa tyrysatyn adal minezimen ónerde orny oıylary da bek múmkin. Keıde, baıqaýsyz ádeıi isteıtin tustar bolady ǵoı. Shyǵarmaǵa tek hrıstıan dinin alǵa tartyp, ózge dinde de aıtar osy oıdyń baryn alǵa tartpaýynda da bir syr jatqan bolar, bálkim. Rejıssermen tildeskende hrıstıan dinine akent bergenimdi jasyrmaımyn dedi. Sebebi, shyǵarmamen tanysqanymda birden sol dinmen baılanysyn kórdim deıdi. Biraq, shyǵarmadan ózge din aǵymy (býddızm, ıslam t.s.s) ústirtin baıqalyp jatty. Bálkim asyǵystyq, bilkim mán bermegen de bolar. Biraq, dál osy fılosofııa barlyq dinge ortaq edi. Sózimizdi qorytyndylaı kele, «Aqyr aıaǵy absýrdqa da – logıka kerek» demekshi, bul shyǵarmaǵa da bir naqtylyq kerek shyǵar.