Qazaq teatr ónerine jańa tolqynnyń kelýi oǵan jańa bir tynys ákeleri anyq. Búginde tól sahnamyzdaǵy jas býyn ishinde de ózindik daralyǵymen kózge túsetin jańa esimderdi qulaǵymyz shalyp keledi. Solardyń biri – Almaty memlekettik qýyrshaq teatrynyń aktrısasy Saltanat Tórebaımen áńgimelesý buıyrdy.
Saltanat, búginde T.Q.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasyn támamdap, kásibı «drama teatry artısi» atanýyńyzben quttyqtaımyz! Sahna sańlaǵy, daraboz tulǵa Tuńǵyshbaı Jamanqulovtan dáris aldyńyz. Ár ustazdyń shákirtine bereri mol ǵoı, degenmen, Tuńǵyshbaı Qadyrulynyń shákirti bolýdyń artyqshylyǵy qandaı? Bolashaq shyǵarmashylyq jolyńyzǵa azyq bolatyn nendeı úlgi-ónege aldyńyz?
Akademııadaǵy basqa masterlerden tálim alyp kórsem, salystyryp, artyqshylyǵyn aıtar edim (kúlip). Tuńǵyshbaı aǵaıdyń shákirti bolǵanymdy úlken baq dep bilem. Ol kisiniń tamasha akter, jaqsy rejısser, myqty pedagog ekenine eshkim kúmán keltirmeıtin shyǵar. Shyǵarmashylyq turǵysynan ǵana emes, ol kisiniń áńgimelerinen ómirlik úlken tájirıbe aldym desem bolady. Jalpy, ol kisi ustaz ǵana emes, ónerdegi ákem desem, artyq aıtqanym emes. Onyń: «Ónerdi eseppen emes, essiz súı!» degen sózi – shákirtteri tý etetin ustanym. Bul jolmen júrip ótý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıtinin, kelseń, keri tartynýǵa da haqyń joq ekenin jıi aıtyp otyrady.
Iá, ustazdyń sózi shákirt jadynda máńgi jańǵyryp turatynyny ras. Osy aıtylǵan sózderden adaspaı, baǵdar etip júrýińizge tilektespiz. Shyńǵa jetelep, qanattandyrǵan ustazyńyz sizdiń oqý men teatrdy qatar alyp júrgenińizge qalaı qarady?
Árıne, qandaı ustaz bolmasyn, qaı kezde de shákirtiniń jetistigine shyn qýanady. Bizdiń ustazymyz da Almaty memlekettik qýyrshaq teatrynyń «Romeo men Djýletta» spektakline rolge bekitilgenimizdi dál solaı qýana qabyldady. Aldymen, kastıńge barmas buryn Tuńǵyshbaı aǵaı men Dárııa apaıdyń ruqsatyn alǵan bolatynbyz. Olar tarazy basyn teń ustap, sabaqqa da, jumysqa da úlgerýimizdi talap etti. Óıtkeni, tolyqqandy maman bolyp qalyptasý úshin, birinshi kezekte, bilim kerek. Sol sebepti, Ǵalym ekeýmiz de sabaqty ekinshi orynǵa qaldyrǵan emespiz.
Siz akademııa qabyrǵasynda oqyp júrip, akademııalyq utqyrlyq arqyly Chehııadan jarty jyl bilim alyp qaıttyńyz. Sol jaqtaǵy akterlerdi daıarlaý, oqý júıesin bizdiń oqý júıesimen salystyrǵanda, qandaı aıyrmashylyq baıqadyńyz?
Iá, ekinshi kýrsta Chehııa eliniń Brno qalasynda Ianachek mýzyka jáne teatr óneri akademııasynda bilim aldym. Ol jaqta ótken jarty jyl ýaqyt, rasynda da, meniń ónerge ǵana emes, jalpy, ómirge degen kózqarasymnyń ózgerýine, kóp dúnıeni basqasha qabyldaýyma yqpal etti. Aıyrmashylyǵyna keler bolsaq, olar akterlerdi trenıń arqyly qalyptastyrýǵa kóbirek mán beredi. Kúndelikti sabaq, daıyndyq júıesine mindetti túrde túrli trenıńder engiziledi. Maǵan bir unaǵany, ol jaqtyń plastıkalyq teatrlary joǵary deńgeıde. Degenmen, olardyń oryndaýshylyq ónerinde bizdiń akterlik mekteppen salystyrǵanda, ózgeshelikter anyq baıqalady. Bizdiń ustazdar bolashaq akterlerge barynsha shynaıylyqty dáripteıtini maǵan unaıdy. Jalpy, ózge eldermen salystyrǵanda, bizdiń akterlik óner halqymyzdyń bolmysyna tán temperament, emoııamen erekshe daralanyp turady. Men ózim bolǵan, kórgen elderdiń teatrlarynan osyny baıqadym. Tipti, Máskeýge baryp, álem moıyndaǵan teatrlardyń spektaklin tamashalaǵanda da, men úshin báribir Tuńǵyshbaı aǵaı men Dárııa apaıdyń mektebi, metodıkasy bıik turdy. Áli de solaı.
Iá, ne degenmen, óz balalarynyń shama-sharqyn biletin ustazǵa da, óz masterine úırengen stýdentke de birge jumys isteý qıyn bolmasy anyq. Al, Memlekettik qýyrshaq teatryna kelip, salmaqty spektakldegi basty roldi somdaý barysynda rejısser Dına Qunanbaıqyzymen tandemde bola aldyńyzdar ma?
Alǵashynda Ǵalym ekeýmizge de qıyn bolǵany ras. Sebebi, úshinshi kýrsqa endi qadam basqan kezimiz edi. Dına apaıdyń rejısserlik qııaly, spektakldi kórýi basqasha, sol úshin de basynda onyń ne qalaıtynyn, qalaı qoıǵysy keletinin, «sverhzadachasyn» túsine almadyq. Akademııadaǵy ustazdarmen tyńǵylyqty, ár detalmen jumys isteýge úırenip qalǵan biz Dına Jumabaıdyń bólek stıline, baǵytyna oıysa almaı júrdik. «Myna mıkrofon nege kerek, ne úshin tur?» degen sııaqty birneshe suraqtarǵa jaýap tappaı, sál qınalǵanymyz ras. Keıin, bes mınýtsyz akter ekenimizdi túsinip, ómir boıy aýzymyzǵa shaınap bermeıtinine kózimiz jetip, ózimizdi qolǵa ala bastadyq. Eki aptadaı ýaqyttan keıin, rejısserdi túsinip, proesske tolyqtaı ene bastadyq. Dına Qunanbaıqyzy keremet rejısser, múmkindik bolsa, onymen taǵy da jumys istegim keledi. Óıtkeni, onyń klassıkalyq spektaklderdi óziniń erekshe qoltańbasynda sahnalaıtyny unaıdy. «Romeo men Djýlettany» bulaı da qoıýǵa bolady eken degen oıǵa kelip, rejısser oıyn túsinip, onymen shyǵarmashylyq tandem ornata aldyq dep aıta alamyn.
Rasynda, álemniń barlyq derlik teatrynyń repertýarynan oryn alatyn klassıkalyq spektakl qansha rejısserdiń oqylymynda nebir formada dúnıege keldi. Solardyń ishinde Almaty memlekettik qýyrshaq teatrynyń «Romeo men Djýlettasy» da ózindik ınterpretaııasymen erekshe. Qazaq teatrlarynyń birnesheýinde bul shyǵarma óz «qaımaǵyn buzbaı», dástúrli sheshimdermen kórermenge jol tartty. Solardyń keıbirinen bir baıqaıtynymyz, on tórt jasar Djýlettanyń pák, balǵyn bolmysyn 25-35 jastaǵy aktrısalar beıneleı almaı jatady. Al, sizdiń jaǵdaıyńyzda mundaı kemshilik bolamaǵany belgili. Ne degenmen, ár akter óz roliniń avtory, sondyqtan, keıipkerdi mynadaı etip shyǵarý kerek degen de zań joq. Dına Jumabaı kórgisi kelgen, siz jasaǵan Djýletta qandaı?
Kastıńde óner kórsetkende, men Djýlettany klassıkalyq baǵytta somdadym. Sol kezde maǵan Dına apaı birden: «óziń bol!», – dedi. Rejısser ózimniń daýysymmen, ózimniń bolmysymmen jasalǵan Djýlettany kórgisi keldi dep oılaımyn.
Demek, Djýlettaǵa, eń birinshiden, ózińizdiń tabıǵatyńyzdy, shynaıylyǵyńyzdy arnadyńyz ǵoı?
Iá, solaı.
Romeony somdaǵan Ǵalymmen bir sheberhanada dáris alyp, birinshi kýrsta osy pesadan úzindi qoıyp, buǵan deıin birge oınaǵandyqtan, sahnalyq seriktestik ornatý ońaı bolǵan shyǵar. Al, qýyrshaqtarmen qarym-qatynas jasaý, ásirese Kútýshimen bolatyn sahnalar sizderge, qýyrshaq emes, drama teatr akteri retinde qandaı mindetterdi júktedi?
Árıne, Ǵalymmen sahnalyq seriktes bolý birshama jeńil boldy. Óıtkeni, budan buryn da sahnada bir-birimizge úırenisken edik. Al, qýyrshaqtarmen, alǵash kezdeskende, shynynda da qıyndaý boldy. Kútýshi dep qýyrshaqqa emes, Araıdyń (Baıyrbekova) ózine qarap qoıa beretinmin. Basqa qýyrshaqtarmen de solaı, ózderine emes, olardy júrgizip turǵan akterlerge qarap sóıleıtinmin. Keıin, birte-birte qýyrshaqtarmen de qarym-qatynasym jaqsardy (kúlip). Qýyrshaqqa jan bitkendeı, ony rasymen ózimniń kútýshim sekildi sezindim.
«Romeo men Djýletta» spektaklimen festıvalderge baryp qaıttyńyzdar. Sheteldik teatr mamandary qandaı baǵa berdi?
Tatarstan men Túrkııada ótken eki festıvalde de «Romeo men Djýletta» oń baǵaǵa ıe boldy. Árıne, olardyń eń birinshi atap ótken tusy klassıkalyq spektakldiń qýyrshaq teatryndaǵy zamanaýı sheshimi boldy. Sonymen qatar, qýyrshaq akterleri men drama akterleriniń sabaqtasýy óte qyzyqty boldy degen pikirler aıtyldy.
Joǵaryda akademııa, akter-stýdentter týraly sóz qozǵaǵan ekenbiz, osy turǵyda bir aıta keterligi, elimizdegi shyǵarmashylyq oqý oryndarynda daıyndalatyn akterler sany kóbeıip kele jatyr. Máselen, bizdiń shańyraǵymyzda (óner akademııasy) ár kýrsta kem degende tórt top bar. Ókinishke oraı, olardyń sapasy sanyndaı joǵary emes ekenin bilemiz. Jyl saıyn «ártis» degen dıplomyn qushaqtaǵan myńǵa jýyq mamandardyń jıyrma-otyz paıyzy ǵana teatrlarǵa ornalasar. Qalǵanynyń jaıy qıyndaý. Sizdiń osyǵan qatysty oıyńyz qandaı?
Iá, bul suraqty jaqsy qoıdyńyz. Men de osy máselege, jaǵdaıǵa qatty qynjylamyn. Nege bizde akterlik mamandyqqa jyl saıyn topyrlatyp qabyldaı bergenshe, orys, nemis toptary sekildi belgili bir ýaqyt saıyn, bálkim eki jylda bir, nemese, tipti, tórt jyl saıyn ǵana qabyldap, bitirgenderin jumys ornymen qamtamasyz etpeske? Shynymen, bizdiń aldymyzda qanshama stýdent aıaqtady, onyń barlyǵy teatrda júrmegeni belgili. Jalynyp-jalbarynyp, jarty stavkamen jumysqa turdy delik, onyń jalaqysy kimge jetedi? Akterlikke jylda qabyldamasqa bolmaıdy dese, onda teatrlardy kóbeıtsin. Arman qýyp Almatyǵa kelgen talapkerdiń basym bóligi bolashaǵyn sol Áýezov, sol Músirepov, Lermontov, Sa teatrlarynan kórgisi keledi ǵoı. Biraq, olardy qoıa bergende, resmı tirkelgen alpys teatrdyń ishinde, akterlerge asa muqtajy joq. Sáti týyp, júzdiń ony ǵana teatrǵa jumysqa turar, al basqalary she? Sondyqtan, oqýǵa bala qabyldaǵanda, onyń keleshek taǵdyryn da oılaý kerek.
Iá, joly bolyp, bildeı bir teatrdyń sapyna qosylatyndardyń ishinde siz de barsyz. Áıtse de, osy aıtyp otyrǵan teatrlardy siz de armandap keldińiz ǵoı? Bolashaqta sol teatrlardyń da sahnasynan boı kórsetkińiz keletin shyǵar?
Iá, árıne, men de osy atalǵan teatrlardy armandap kelgenderdiń birimin ǵoı. Biraq, baǵyma oraı, Almaty memlekettik Qýyrshaq teatryna jumysqa alyndym. Bul jer shyǵarmashylyq shyńdalýyma, ósýime yqpal etip, úlken sahnaǵa jol ashqan teatrym retinde asa qymbat men úshin. Degenmen, aldaǵy ýaqytta ózge de teatrlarda jumys istep, tájirıbemdi molaıtqym keledi.
Tusaýyńyzdy kesip, juldyzyńyzdy jaqqan, Qýyrshaq teatry týraly, ujymyńyz týraly aıta ketseńiz. Jumys barysy, shyǵarmashylyq proesster, teatrdyń qazirgi onlaın rejımdegi ómiri jaıynda degendeı...
Qýyrshaq teatry ujymyna asa rızamyn. Dırektor, áriptester, kúzetshi aǵaı, bári-bári óte tamasha adamdar. Teatrdaǵy jas býyn men aǵa býyn arasynda erekshe syılastyq pen qamqorlyq bary unaıdy. Keshe keldiń, jassyń, eshteńe bilmeısiń dep keýdeńnen ıtermeı, kerisinshe, bar bilgenderimen bólisip otyrady. Teatr ujymynyń osyndaı birligi, judyryqtaı jumylýynyń arqasynda birneshe belesti baǵyndyramyz dep oılaımyn. Qazirgi tańda teatr jumysy qarqyndy júrýde. Anton Zaıevpen birge «Zolýshka» spektakliniń daıyndyǵyna kiristik. Odan bólek, kúndelikti bı, hor, vokal, barlyǵy óz retimen júrip jatyr.
Bir jarym jylǵa jýyq osy teatrdyń ómirine aralasyp, júrisine ilesip kelesiz. Osy ýaqytta qýyrshaq júrgizý isin úırendińiz be? Onyń óz aldyna úlken sheberlik, eptilikti qajet etetini belgili. Siz qanshalyqty meńgerip jatyrsyz?
Rasynda da, syrttaı qaraǵan adamǵa ońaı kóringenimen, qýyrshaq júrgizýdiń qıyndyǵy, qyr-syry jeterlik. Oǵan ishteı jan bitirý bir bólek, syrtqy qımyldaryn týdyrýdyń ózi úlken eńbek. Ózime keler bolsam, qýyrshaqtyń qımylynyń barlyq mehanızmin túgel meńgere qoımadym. Men úshin qıyn eken, shynymdy aıtsam.
Búkil álemdi jaýlaǵan pandemııanyń saldarynan bolǵan karantındik rejım sizdiń shyǵarmashylyǵyńyzǵa, tulǵalyq damýyńyzǵa qalaı áser etti?
Bul jaǵdaı barlyq salanyń adamdary úshin ońaı bolǵan joq, árıne. Onyń ishinde bizge, shyǵarmashylyq adamdaryna tipti qıynǵa soqty. Ásirese, teatr óneri tiri organızm bolǵandyqtan, onyń tikeleı qarym-qatynassyz júzege asýy múmkin emes. Sahnaǵa shyqpaı, odan alystap ketsek, kádimgideı sýyp qalýymyz múmkin. Onyń ústine, dıplomdyq spektaklderimizdiń repetıııalary toqtaǵany qynjyltady.
Kórermen retinde otandyq, álemdik teatrlardan qaı teatrdyń shyǵarmashylyǵyn baqylap otyrasyz?
Karantın ýaqytynda ataqty rejısser Robert Ýılsonnyń shyǵarmashylyǵyna zer salyp, spektaklderin qarap shyqtym. Buryn ýaqyt bolmady ma, álde onsha mán bermedim be, bilmeımin, áıteýir osy karantınde sáti túsken eken. Bul rejısserdiń ózindik stıli meni qaıran qaldyrdy. Ásirese, «Strastı po adamý», «Sonety Shekspıra» erekshe áser syılady. Óıtkeni, Ýılsonnyń spektaklderi kórermenniń oılaý, kórý múmkindikterin keńeıtip, qııal álemine aıqara jol ashady eken.
Búgingi qazaq teatryna, damý tendenııasyna kóńilińiz tola ma? Sizdiń oıyńyzsha, tól sahnamyz arylýǵa tıisti nemese kerisinshe, jańadan boı úıretýge tıisti qubylystar bar ma?
Múlde kóńilim tolmaıdy dep aıta almaımyn. Óıtkeni, qaı teatrdy alyp qarasańyz da, ózindik damý ádisterin qarastyryp jatyr. Máselen, bizdiń Qýyrshaq teatrynyń alǵa jyljý proessi aıtarlyqtaı qarqyndy júrip jatyr. Eresekterge arnalǵan qoıylymdarynyń kórkemdik dárejesi drama teatrlarynyń spektaklderimen qatar qoıýǵa bolatyn deńgeıde. Teatrlar syrttan rejısser shaqyrtyp, jan-jaqty damýdy qolǵa alýda. Jalpy, búgingi qazaq teatrynyń damý tendenııasyna kóńilim tolady. Degenmen, teatrlardyń arylýǵa tıis tusy da joq emes. Syn kótermeıtin spektaklderdiń repertýardan túspeýi, akterlerdiń qaıdan, kimnen bitirgeni, shyǵarmashylyqtan buryn jeke qarym-qatynas faktorlary mańyzdy bolyp ketetin tustar bar. Odan keıin, jastarǵa kóbirek múmkindik berilse eken deımin. Teatrdyń belgili bir «juldyzdary» ǵana elene bermeı, talaptanǵan, eńbektengen jastarǵa da kóńil bólinse ǵoı.
Rahmet, Saltanat! Rasynda, qazaq teatrynyń búgini men erteńin jalǵaýshy býyn – siz ben biz sekildi jastar. Sondyqtan, onyń bary men joǵyna alań bildirýimiz de oryndy. Óz oıyńyzben bóliskenińiz úshin sizge úlken alǵys aıta otyryp, kıeli sahnada nebir dara beınelerdi keıiptep, tól ónerimizden óz ornyńyzdy aıshyqtaýyńyzǵa shyn júrekten tilektespiz!
