Suqbattasqan: Beıbit Álkeeva
T.Q.Júrgenov atyndaǵy QazUÓA
«Teatrtaný» III kýrs stýdenti
Qazaq teatr óneri salasynda «jas rejısserler býynynyń» qalyptasyp, jańa baǵyt, ózindik qoltańbasymen ósip kele jatqandyǵy qýantady. Ár túrli janrda qoıylymdar qoıyp, árdaıym shyǵarmashylyq izdeniste júretin birneshe jas rejısserler búginde kásibı mamandardyń da, kózi qyraǵy kórermenderdiń de kóńilinen shyǵyp júr. Solardyń biri, shyǵarmashylyq jolyn Taldyqorǵan qalasyndaǵy B.Rımova atyndaǵy drama teatrynda bastaǵan, búginde T.Q.Júrgenov atyndaǵy QUÓA «Akterlik sheberlik jáne rejıssýra» kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, teatr rejısseri, akter - Nurtazın Eslám Serikuly. On jyldan asa ýaqyt teatr óneri salasynda qyzmet etip kele jatqan E.Nurtazınniń tańdaýly jumystary retinde Almaty qalasyndaǵy M.Áýezov atyndaǵy memlekettik akademııalyq drama teatryndaǵy «Manı Manı» komedııasyn, Ǵ.Músirepov atyndaǵy memlekettik akademııalyq Balalar men jasóspirimder teatrynda «Aldar kóse» balalar komedııasyn, Respýblıkalyq Nemis teatrynda «Rýh» qoıylymdaryn sahnalaǵanyn atasaq bolady. Sonymen qatar, rejısserdiń eleýli eńbegi dep qurylǵanyna eki jyl bolǵan elordamyzdaǵy «Astana Musical» teatrynyń repertýaryndaǵy «Dostar serti» jáne «Er Tóstik» mıýzıklderin sátti sahnaǵalanyn aıta ketý kerek. Jas rejısser jaqyn kúnderi Qazaqstannyń Teatr ónerin damytýǵa qosqan úlesi úshin QR Tuńǵysh Prezıdenti Qory syıaqysynyń Laýreaty atandy. Búginde súıikti kórermenderine taǵy bir jańa qoıylym daıyndap jatqan rejısserdiń shyǵarmashylyǵy haqynda, jalpy Qazaq teatr óneri jaıynda oıyn bilý úshin suqbat alǵan edik. Kókeıimizdegi saýaldarǵa dóp jaýaptar alǵan syr-suqbat boldy.
Eslám myrza, jaqynda ǵana alǵan marapatyńyzben quttyqtaımyz! Bul da bir eńbektiń elenýi dep bilemiz. Jalpy, jas óner ıelerin osylaı marapattaý qanshalyqty jigerlendiredi? Shyǵarmashylyq shabyt alyp, qanattanýǵa áser ete me?
Kóp raqmet! Shyny kerek, basynda premııaǵa usyný jaıynda aıtqanda asa mán bermegen edim. Biraq, dál tabystaıtyn sátte tolqý boldy. Tósbelgini alǵannan keıin barlyq jaqyndaryń qýanyp quttyqtap jatqannan keıin, óziń de qýanasyń. Esesine, jaýapkershilik te arta túsedi. Biraq, ataq-mansap úshin eńbek etpeımiz. Árıne, jiger beredi, rýhtanasyń. Ary qaraı erekshe qulshynyspen jumys jasaýǵa óz septigin tıgizedi.
Oqý ornyn aıaqtap, kásibı akter atanǵan sátińizdegi eń alǵashqy rólderińiz jaıyndy aıtyp ótseńiz?
Eń alǵash akter retinde B.Rımova atyndaǵy Taldyqorǵan drama teatrynda jumys istedim. Kásibı akter retinde «Fıgaronyń úılenýinde» Fıgaro, «Notr Damde Parıde» Grengýar rolderin ataýǵa bolady. Biraz jyldar boıy kóbine óz spektaklderimde oınap júrdim. 2010 jyldan bastap kıno jáne telehıkaıalarǵa túse bastadym. Jańa múmkindikterdiń paıda bolǵan kezeńi deýge bolady.
Kópshilik sizdi kıno akteri retinde tanıdy. Otandyq kınolarda jıi boı kórsetesiz. San túrli beıneler, ár túrli janrdaǵy fılmder. «Aınalaıyn», «Aldar kóse», «Tańdaý», «Kóshbasshy joly», «Qara shańyraq» t.b. Otandyq telehıkaıalardaǵy keıipkerlerińiz Danııar, Erlan, Jádiger sizge ne bere aldy?
Árıne, kásibı akter bolǵannan keıin ózimizde túsirilip jatqan fılmderge shaqyrǵannan keıin túsý kerek. Eger, olardan da bas tartatyn bolsań jumyssyz qalasyń. Al, toqtap qalsań sen akter emessiń. Ol rólderdi alǵannan keıin barynsha ony súıip, kásibı joǵarǵy deńgeıde jasaýǵa tyrystyq. Ol qolymnan keldi me álde kelmedi me kórermenge aıan. Biraq, barymdy saldym. Birinshi orynda meniń kásibı shyńdalýyma, úlken tájirbıe jınaqtaýǵa múmkindik berdi. Ekranǵa shyǵatyn kez-kelgen kıno úlken jaýapkershilikti talap etedi. Jumys aıaqtalyp, fılm ekranǵa shyqqannan keıin kórermender bárin akterler oıyny arqyly baǵalaıdy. Rejısser, operatordy nemese basqany emes, kınonyń sátti ne sátsiz shyǵýyn akterler oıynymen baılanystyrady. Rólderim jaýapkershilikti arttyrýǵa kómek boldy dep aıta alamyn. Arasynda, árıne kóńilim tolǵan jáne tolmaǵan rólder bar.
Oqytýshysyz, kásibı aktersiz ári teatr rejısserisiz. Al, bolashaqta Eslám Nurtazındi «kıno rejısseri» retinde kórýimiz múmkin be?
Múmkin. Buıyrtyp jatsa bolashaqta bolýy ábden múmkin. Biraq, dál qazirgi ýaqytta aınalysam dep aıta almaımyn. Oǵan sanaly túrde úlken daıyndyqpen kelý kerek. Birneshe usynystar tústi. Árıne jasaýǵa bolady. Biraq, qazirgi maqsat teatr salasynda eńbek etý.
On jyldan asa ýaqyt rejıssýra salasynda jumys istep kelesiz. Jasaǵan jumystaryńyzǵa sholý jasap, ózińizge qanshalyqty jıi esep beresiz?
Iıa, ol mindetti túrde. Jyl bitkende 30 jeltoqsan kúni men kúndelik jazam. Ony kún saıyn jazbaımyn, sońǵy úsh jylda tek jylyna bir ret jazyp júrmin. Ózime esep beremin jáne kelesi jylǵa maqsat qoıamyn. Sosyn bir qarap alamyn, ne atqarǵanymdy, qaı maqsattarymnyń oryndalǵanyn. Árıne, bári oryndala bermeıdi. Degenmen, Allanyń qalaýymen retimen maqsattarym oryndalyp jatyr. Ózime jylda esep beremin, qaı jyly ne jasaı almadym degen sekildi analızderdi mindetti túrde jasap otyramyn.
Sizdiń túsinigińizde «tanymaldylyq» jáne «ataqty bolý» uǵymdary qandaı?
Ekeýi de teń bolý kerek oılaımyn. Eger seni tanysa, shaqyrtýlar bolady. Shaqyrtý bolǵan jerde múmkinshilik bolady dep túsinemin. Biraq, múkinshilik, tanymaldylyq bar jerde jeńil bolady dep eshkim aıtpaıdy. Tanymal bolǵan saıyn qoıylar talapqa sáıkes bolý óte qıyn. Al, ataq alý múmkin ata-anaǵa jaqyndaryńa qýanysh syılaý úshin kerek shyǵar. Keıde, rejısserler, oblystyq teatr akterleri qanshama eńbek etse de tanymal bolmaıdy. Olardyń eńbegin baǵalap, ataq berý durys dep oılaımyn. Sebebi, ataqtardy saralaıtyn, beretin kásibı joǵary bilimdi adamdar. Ol da úlken eńbektiń nátıjesi bolýy tıis.
«Búgingi jas rejısserler býyny» jaıynda sóz qozǵasaq. Farhat Moldaǵalı, Dáýren Serǵazın, Elik Nursultan, Dına Qunanbaı, Juldyzbek Jumanbaı... Osy býynnyń aldyńǵy sapynda atyńyz atalyp júr. Osy áriptesterińizden sizdiń ereksheligińiz?
Birinshiden, bul rejısserlerdiń jumystary maǵan unaıdy. Árqaısynyń óz baǵyttary, kózqarastary bar. Meniń ereksheligim mıýzıklmen kásibı túrde aınalysamyn. On jylǵa jýyq ýaqyt boldy. Nıý-Iork fılm akademııasynda rejıssýra salasynda bilim alǵanym da, doktorlyq jumysymnyń taqyryby da mıýzıklge baılanysty boldy. Akademııa qabyrǵasynda mıýzıkl akterlerine dáris berdim. Eń bastysy, jaqynda ǵana laýraet atanǵanym da tikeleı «Dostar serti» mıýzıklin sahnalaǵynym úshin. Osy jumysym Astana qalasyndaǵy «Astana Musical» teatrynyń ashylýyna septigin tıgizdi. Osy baǵytta jumys jasaıtynymdy erekshelik dep aıtýǵa bolatyn shyǵar. Degenmen, áriptesterimniń jumystaryn qurmetteımin. Teatr ónerin damytýda árbiri óz joldarymen kele jatyr.
«Astana Musical» teatryna toqtalsaq. Jalpy, elimizdegi tuńǵysh mıýzıkl teatry jaıynda, alǵashqy qoıylymdarynyń rejısseri retinde keńirek aıtyp ótseńiz?
Teatrǵa akademııamyzdyń stýdentteri men túlekteri, Astana qalasyndaǵy Shabyt ýnıversıtetiniń túlekteri qabyldandy. Men dáris berip, byltyrǵy jyly akademııany bitirgen on bir túlekten toǵyzy búginde teatrda jumys isteıdi. Ol teatrdan úlken úmit kútemiz. Jańa, jas teatr bolǵandyqtan kóp syn aıtylady. Degenmen, endi táı-táı basqan jas óner ıelerine qoldaý kórsetý kerek dep oılaımyn. Ol jerde 25 ten asqan akterler joq. Barlyǵy jastar, jańa bastama bolǵandyqtan áli jeter jetistikteri alda dep oılaımyn. Buıyrtsa, Almaty qalasynda gastroldik saparmen keledi. Kásibı mamandar jumys jasaıtyn, jan-jaqty, talantty akterlerden qurylǵan potenıaly joǵarǵy teatr dep aıta alamyn. Árıne, birden qalyptasý óte qıyn bolady. Sebebi, buǵan deıin eshkim tájirbıe jasaǵan emes. Bul jeke mıýzıkl teatry bolǵandyqtan kóp jumystar jasalýy tıis.
Qazaqstandyq birneshe teatrlarǵa qoıylym qoıǵanyńyzdy bilemiz. Teatr óneri salasyndaǵy kóshbasshy teatrlardyń akterlerimen, ujymymen jumys jasap kórdińiz. Osylardyń barlyǵyn saralaı kele qazirgi qazaq teatr óneriniń baǵyty jaıly ne aıtar edińiz?
Izdenis ústindemiz. Barlyq teatrlarǵa keregi osy. Teatr – proess. Ár teatrdyń óz ereksheligi bar. Ózińniń de damýyńa, jańa qyryńnan ashylýyńa kómegin tıgizedi. Teatr ónerine jańa tolqyn kele jatyr dep oılaımyn. Aldaǵy bir onjyldyqta úlken ózgerister bolady dep senemin. Elimiz ózgerip jatyr, jańa dúnıeler qalyptasyp jatyr. Máselen, osydan eki jyl buryn Astana Mıýzıkl teatry bolǵan joq. Sol sekildi, áli biz kútpegen kóp ózgerister bolatynyna senemin.
Osy tusta jeke, zerthanalyq teatrlardyń ashylýyna degen kózqarasyńyz qandaı?
Mundaıǵa tek qýanyshtymyn. Kóbisi, qarsy bolyp jatady. Biraq, men qoldaımyn. Memlekettik teatrlardan ózge eksperımenttik, tipti podvalda spektaklder qoıatyn teatrlardyń ashylýy birinshiden básekeni, ekinshiden, sapany arttyrady. Kórermender ózine keregin tańdaı alady. «Jalǵyzdyń úni shyqpas» degen bar. Iaǵnı, biz úsh teatrmen shektelip qalmaı, bútin bir armııa sekildi, teatr ónerinde de óz polkterimiz, óz spenazdarymyz bar orta qalyptastyrýymyz kerek. Oblystarda, Almatyda osynaı izdenisterdiń bolǵany qýantarlyq jaǵdaı. Jańa kele jatqan tolqynnyń eńbekteri aqtalady dep oılaımyn.
«Qazaq dramatýrgııasy» men «teatr óneri» eki bólek ómir súrip jatyr degen pikirge kelisesiz be?
Kelisemin. «Bolezn rosta» degenge saıatyn sekildi. Bul kishkentaı sábıdiń ósip kele jatqandaǵy máselesi bolady ǵoı, sol sekildi. Bul máseleniń sheshimi qalaı bolatyndyǵyn anyq aıtý qıyn. Biraq, bul rasymen bizde bar másele. Biz bir-birimizdi tappaı júrmiz. Máselen, maǵan otandyq dramatýrgtermizdiń jańa pesalary unaıdy. Ózimizdiń taqyryp, óz elimizdiń tól týyndylaryn qoıǵandy jón sanaımyn. Al, klassıka ol endi, sóz joq qoıylýy tıis dúnıeler.
Osy kezge deıin sahnalaǵan dúnıelerińizdiń qaısysy kóńilińizden shyqpady nemese qıynǵa soqty?
Barlyǵy. Men ózim oılaǵan tustarym basqasha bolyp shyǵady. Keıbir tustary erekshe shyǵyp qalady. Proesste ár-túrli jaǵdaı bolady. Barlyǵyna kóńilim tolmaıdy. Biraq, múldem unamaıdy dep aıtpaımyn. Eger, unamasa jasamaý kerek. Paıda bolmaı jatyp bas tartý kerek. Al, men qoıylymdaryma balalarymdaı qaraımyn. Balalarymnyń barlyǵy ıdealnyı emes. Biraq, jaqsy kóremin. Qoıylymdarymdy keremet boldy dep baǵalaǵan emespin.
Teatr kásibı synsyz ómir súre ala ma?
Joq, kásibı syn bolýy kerek. Degenmen, bizde áli teatrlyq orta qalyptasyp bolmaǵandyqtan deńgeıimiz joǵary emes. Biraq, teatr óneri jaıynda syn sáıkesinshe jazylyp otyrǵanyn durys dep esepteımin. Shet elderde kóbine bıznes túrinde, al bizde basqasha forma.
Bilimińizdi jetildirý úshin, kásibı turǵyda ósip, óz metodıkańyzdy qalyptastyrý maqsatynda qandaı teoretıkterdiń eńbekterin oqyp júrsiz?
Naqty myna kitapty oqyp otyramyn, osyǵan súıenemin deı almaımyn. Bir qarap shyǵyp, ózime kerek tustaryn ǵana alamyn. Keıde bastap kele jatyp, sońynda ol meniń oıymmen astaspaı jatady. Ol maǵan jat degen oıǵa qalamyn. Máselen, búgin Ejı Grotovskııdiń eńbegin oqyp jatyrmyn. Ózimdi árdaıym jetildirip otyrýǵa tyrysamyn.
Qazaqstanda teatr óneri ıelerine qanshalyqty jaǵdaı jasalynyp, múmkindikter berilýde?
Bizge barlyq jaǵdaı jasalǵan dep tolyq aıta alamyn. Men shet elde oqyp júrgenimde professorym elimizdegi teatr sany qansha ekendigin surady. 60 qa jýyq teatr bar ekenin aıtqanymda, 17 mıllıon halyqqa 60 teatr, ol teatrlardy memleket qarjylandyrady degende qatty tań qaldy. Qandaı keremet memleket dep tańdanysyn jasyra almady. Sebebi, Amerıkada memlekettik teatrlar óte az. Olardyń jaǵdaılary óte qıyn. Sol úshin bizge berilgen múmkindikterdi paıdalanýymyz kerek.
Sizdiń oıyńyzsha «zamanaýı spektaklder» qandaı bolýy tıis?
Túsinikti bolýy kerek. Men túsiniksiz qoıylymdardan sharshadym. Absýrd ta túsinikti bolýy qajet. Túsinik bolmaǵan jerde eshteńe ónbeıdi.
Aǵa býyn rejısserlerden kimderdi úlgi tutasyz?
Barlyǵyn. Olardyń eńbekterin, qıyn kezeńderde, 90-jyldary teatrdy joǵaltyp almaı jasaǵan jumystaryn baǵalaımyn. Ol kisilerge raqmet aıtýymyz kerek. Máselen, marqum Qaırat Súgirbekov aǵamyz. Ol kezderi aqsha da joq. Biraq, qarańyzshy «Mahabbat dastanyn» qalaı sahnalady?! Ár rejısserdiń óz nıýanstary bar. T.Jamanqulov, J.Hadjıev, M.Ahmanov, E.Obaev, T.Temenov, Á.Rahımov jumystaryn óte joǵary baǵalaımyn.
Óner súıer qaýymdy jaqyn arada jańa dúnıelermen qýantar oıyńyz bar ma?
Iıa, jańa qoıylym daıyndap jatyrmyz. Erekshe qoıylym, tosynsyı bolǵaly tur. Aıtpaqshy, qoıylymnyń ataýy da «Sıýrprız» dep atalady. Kelesi aıda, buıyrtsa kórermenderge jol tartady.
Qolǵa alǵan jumystaryńyzǵa sáttilik tileımiz. Áńgimeńizge raqmet!
