Suhbattasqan: Erkinaı Smaılova
kınotanýshy
Elimizde jyl saıyn ótkizilip júrgen kınofestıvalderdiń mańyzy men olardyń
qazaq kınematografııasynyń damýyna qosatyn úlesi jaıynda aıtyp berseńiz.
Festıval
degenimiz eń úzdikter qatysatyn, júzden júırik, myńnan tulpar anyqtalatyn
saıys. Saıys bolǵan jerde básekelestik paıda bolyp, kıno mamandarynyń eńbegi
baǵalanyp, olardyń óz isine degen súıispenshiligin arttyrady, ári sheberlikteri
shyńdala túsedi. Kınofestıvalderdiń maqsaty tek qana fılm avtorlaryn
marapattap, júlde tabystaý emes, sonymen birge sheteldik kıno mamandarymen qarym-qatynas
ornatý, tájirıbe almasý. Mundaı qatynastar bizdiń kınomyzdyń halyqaralyq
deńgeıde tanylýyna yqpalyn tıgizeri anyq. Mysaly, jyl saıyn ótkizilip turatyn
«Eýrazııa», «Bastaý» halyqaralyq kınofestıvaleri aıasynda saıystan tys
sheberlik-saǵattary, kıno áleminiń iri tulǵalarmen kezdesýler bolady. Bul
stýdentter úshin de qyzyqty, ári paıdaly tájirıbe. Kınofestıvaldiń taǵy bir
paıdaly tusy jas rejısserler úshin mol múmkindikterge jol ashylýynda jatyr.
«Kınojobalar naryǵy» aıasynda áli túsirilmegen, josparlanǵan, ne bolmasa
túsirilip jatqan jańa jobalar tyńdalynyp, talqylanady. Irikteý nátıjesinde
jeńiske jetken joba prodıýsserlerdiń qoldaýymen qolǵa alynady. Shetelden
prodıýsserler kelip óz qarjysyna joba izdeıdi nemese kerisinshe shet elden
jobalaryna qarjy izdep kelgen rejısserler da qatysyp jatady. Mysaly,
qazaqstandyq jas kınorejısser Emır Baıǵazın óziniń «Aslannyń sabaqtary»
jobasyna Saraevo halyqaralyq kınofestıvalinde «Work in Progress» baǵdarlamasy
arqyly Berlındik prodıýsserdiń qarjylaı qoldaýyna ıe bolǵan edi.
Festıvalderge fılmderdi irikteý qalaı júrgiziledi?
Festıvalderge
irikteý negizinen arnaıy irikteý komıssııasynyń tańdaýymen ótkiziledi. Komıssııa
quramynda bilikti kınotanýshylar bolady. Olar jan-jaqtan kelgen fılmderdi
kórip, taldap konkýrsqa laıyq degenin ótkizedi. Al otandyq kınotýyndylardy
sheteldik festıvalderge irikteý de sol el ókilderi tarapynan ótedi.
2016 jyldan beri «Eýrazııa» men «Sháken juldyzdary» festıvalderi biriktirilip
ótkizilýde. Osyǵan qandaı pikir aıtar edińiz?
Árıne,
ekeýin óz aldyna bólek ótkizgeni durys. Óıtkeni eki festıvaldiń konepııasy ár
túrli. «Eýrazııa» – aty aıtyp turǵandaı Eýropa men Azııa elderin
biriktiretin halyqaralyq deńgeıdegi úlken shara. Shyǵys pen Batysty
baılanystyratyn bul festıvaldiń taǵy atap aıtar tusy Ortalyq Azııa elderiniń fılmderine
arnap bólek saıys ótkiziledi. Bul bir jaǵynan jaqsy, bizdiń rejısserler úshin
jeńiske qol jetkizýge múmkindik týdyrady. Kórshiles eldermen tájirıbe almasý,
shyǵarmashylyq qarym-qatynas ornatý da jolǵa qoıylǵan. Al «Sháken juldyzdaryna»
keler bolsaq, ol da halyqaralyq festıval bolyp tabylady, biraq onyń ereksheligi
jas kınogerlerge arnalǵandyǵynda. Shákenniń izbasarlary, Shákenniń artynan ergen
jańa juldyzdardy ashý degen maqsatpen jastarǵa qoldaý kórsetýge arnalyp qurylǵan
festıval bolatyn. Sondyqtan ár festıval óz maqsatyn oryndaý úshin óz
ereksheligimen belgilengen merzimde («Sháken juldyzdary» kóktemde, al «Eýrazııa»
kúzde ótkiziletin,) bólek ótkizilýi tıis dep sanaımyn.
Búgingi tańda kınonyń janrǵa, túrge baılanysty arnaıy festıvalder ótkizý
qajettigi týyndap otyrǵan sııaqty. Mysaly, anımaııalyq fılmderge festıval
ótkiziler bolsa, bul janrdyń damýyna aıtarlyqtaı yqpal eter edi.
Dúnıejúzinde festıvalder sany kóp. Olar
ár túrli deńgeıde, túrli maqsatta ótkizilip jatady. Al siz aıtqan anımaııaǵa
arnalǵan festıval bizdiń elimizde bar bolatyn: Shymkent qalasynda eki ret
«Altyn jebe» dep atalatyn festıval ótkizildi. 2007 jyly, birinshi «Altyn jebe»
festıvalinde eshqandaı nomınaııa boıynsha júlde berilmedi, ol baıqaý túrinde
ótken bolatyn. 2010 jyly ekinshi festıval ótti. Ókinishke oraı, ol odan ári
jalǵasyn tappady. «Altyn jebe» sekildi jobalar bizdiń elge qajetti-aq dúnıe.
Eger qaıta jalǵasyn tabar bolsa, ol da qazaq kınematografııasynyń damýyna
belgili bir dárejede úlesin qosary anyq. Qazirgi tańda tapshy bolyp sanalatyn rejısser-anımatorlardyń
osy salaǵa tyńǵylyqty tartylýyna yqpaly da bolar edi. Bul da sheshimin kútip
turǵan óz aldyna bólek másele. Aıta ketkenimiz jón bolar «Bastaý» halyqaralyq stýdenttik
fılmder festıvalinde anımaııalyq fılmder boıynsha da konkýrs ótkiziledi. Biraq
irikteýge kóp fılm túse bermeıdi, jiberilgen fılmderdiń bes-altaýy ǵana
júldege talasady. Jalpy kınofestıvalderge qatysty taǵy bir máseleni aıtqym
kelip otyr. Mysaly, 2008 jylly Astanada ótken «Eýrazııa» kınofestıvaline uıymdastyrý
komıtetiniń múshesi retinde qatysqanymda, shetelden kóptegen qonaqtar shaqyrylǵanyn
baıqaǵanmyn. Sol jyly Maık Taıson týraly «Taıson» dep atalatyn derekti fılmniń
kórsetilimi Kann kınofestıvalinde ótken edi. Bul fılmdi «Eýrazııada» da kórsetý
josparlanǵan. Aldyn-ala kelissózder júrgizilip, M.Taısonnyń ózi keledi dep
kútilgen bolatyn. Alaıda, Taıson kelmedi. Esesine kınofestıvalde kórsetiletin
fılmderge esh qatysy joq Reseıden bir top kıno juldyzdary shaqyryldy. Derekti
fılm Taıson týraly bolǵandyqtan, onyń qonaq retinde kelýi óte oryndy
edi. Kınofestıvaldiń de bedeli artyp, ári halyq úshin qyzyqty bolar
edi. Qonaqtardy shaqyrýdy uıymdastyrý jaǵynan ketetin osyndaı kemshilikter qolǵa
alynsa, kınofestıvaldiń qyzyqtylyǵy, bedeldigi jaǵynan mańyzy arta túseri
sózsiz.
Kınofestıvalderdiń mańyzy jóninde aıtyp óttińiz. Qalaı oılaısyz, ár
nárseniń eki jaǵy bolatyny sekildi, bir jaǵynan kınomyzdyń óner retinde
damýyna, rejısserlerimiz úshin de paıdasy zor desek, ekinshi jaǵynan halyq úshin
osy festıvalderdiń paıdasy bar ma?
Iá, joǵaryda
aıtqanymyzdaı festıvalderdiń arqasynda kıno óner retinde damıdy. Festıvalge
arnalǵan fılmderdiń atmosferasy aýyr, kıno mamandary bolmasa, qarapaıym
kórermen úshin túsiný qıynǵa soǵatyn bolǵandyqtan halyq úshin tıimdi dep aıta
almaımyn. Ol úshin halyqty kıno kórýge tárbıeleý kerek. Festıvaldik fılmderdi
kınoteatrlarda da kórsete bermeıdi. Onyń sebebi belgili, kórermen ondaı fılmge
kelmeıdikten komerııa bolmaıdy, túsim túspeıdi. Sondyqtan kórýge jeńil, aqsha
tabýdy kózdeıtin komerııalyq fılmderdi nemese Gollıvýdtyń ónimderin kórsetýdi
jón kóredi. Kınoteatr degende de Almaty, Astana sekildi bas qalalarda bolmasa,
Qaraǵandy, Shymkent sekildi elimizdiń iri qalalarynyń ózinde kınoteatrlar sany
jetkiliksiz. Osynyń ózi fılmderdiń keńinen nasıhattalýyna, taraýyna kedergi
jasaıdy. Sheteldegi kórermenniń kıno kórý, qabyldaý deńgeıine tań qalasyń. Olar
bizdiń halyq qabyldaı almaǵan fılmderdi tamsanyp turyp kóredi. Eger bizdiń
elimizde de kıno týraly belgili bir zań qabyldanyp, kórermendi kıno kórýge
tárbıeleý joldary qarastyrylsa bul máseleniń bir túıini sheshiledi dep oılaımyn.
Eger de festıvaldik fılmderdi halyq kórmeı jatsa, ol úshin festıvaldi
kinálaýdyń qajeti joq.
Sonda bizdiń rejısserlerimiz fılmdi tek tabys tabý úshin nemese
festıvalderden júlde alý úshin ǵana túsire me? Kommerııalyq pen avtorlyq
fılmniń ortasyndaǵy halyq kóretindeı halyqtyq fılmder nege túsirilmeıdi?
Kınosynshylarǵa
da, halyqqa da unaıtyn fılm túsirý árbir rejısserdiń armany shyǵar. Kezinde
Sh.Aımanov, M.Begalın syndy rejısserlerimiz halyq súısinip kóretin fılmder
jasady. «Atameken», «Taqııaly perishte» sekildi ádemi fılmder qazir de kerek-aq.
Ondaı fılmder joqtyń qasy. Degenmen Aqan Sataevtyń «Adasqan» fılmin joǵaryda
aıtqan eki tarapqa da unaǵan fılm dep aıtýǵa bolady. Máselen, A. Sataevtyń
«Jaýjúrek myń bala», E.Tursynovtyń «Shal» fılmderi synshylar tarapynan keı synǵa
ushyraǵanymen, halyq olardy unatty. Al festıvaldik nemese avtorlyq fılm
túsirip júrgen rejısserlerimizdi «júlde úshin túsiredi» dep qatty synǵa alýdyń
qajeti joq. Óıtkeni bul olardyń shyǵarmashylyǵy, óneri. Olar túsirgen fılm
festıvalderden júlde alyp, elimizdi álemge tanytyp jatsa, kınematografııamyzdyń
jańa qarqynda damýyna úles qosyp jatsa, demek, óner úshin eńbek etedi degen sóz.
Árıne, fılmderdi osyndaı deńgeıge jetetindeı etip túsirse. Avtorlyq
fılmderdiń túsingen adamǵa bereri kóp. Eger bizdiń halyq, kórermenderimiz
túısinip kóre alsa, qazaq kınosynyń birshama damyp jatqanyna kóz jetkizer edi.
Otandyq kınofestıvalderde nelikten kınotanýshylar emes kóbine akterler men rejısserler
qazylyq etedi?
Birinshiden,
Qazaqstanda kınotanýshylar óte az. Olar kóbine fılmderdi qabyldaý, festıvalge
irikteý komıssııasynyń quramynda bolady. Degenmen qazylar alqasynyń músheliginde
Qazaqstannan bolsyn, ózge de elden barlyǵy shamamen 50-60% kınotanýshylardan
bolady. Sondyqtan kınotanýshylar múldem qazylyq jasamaıdy desek qatelik bolar
edi. Ekinshiden rejısserlerdiń qazylar alqasynda bolýy bir jaǵynan oryndy.
Óıtkeni bul olardyń da jumysy bolyp tabylady. Festıvaldiń qazylar alqasynan
bólek shetelden qonaq retinde kınosynshylar men kınotanýshylar kelip qatysady.
FIPRESSI dep atalatyn kıno baspasóziniń halyqaralyq federaııasy taǵaıyndaıtyn
arnaıy júlde bizdiń «Eýrazııa» kınofestıvalinde de tapsyrylǵan edi. Ol kıno
salasyndaǵy eń bedeldi júldelerdiń biri bolyp tabylady.
Kınotanýshy retinde elimizde ótkiziletin kınofestıvalderge qandaı nomınaııa
qosýdy usynar edińiz?
Men
«Kórermender kózaıymy» nomınaııasyn usynar edim. Ondaı nomınaııa atalǵan
kınofestıvalderde joq. Qazylar alqasynyń júldesinen bólek kórermenniń daýsy
arqyly bir júlde beriletin bolsa, kórermenderdiń de pikirimen sanasqany bolar
edi. Ári jańa aıtqanymyzdaı kórermenniń kıno kórý deńgeıi osy tusta aıqyndalar
edi jáne qabyldaý deńgeıiniń joǵarlaýyna septigin de tıgizer edi dep oılaımyn.
Áńgimeńizge raqmet!
P.S. Sońǵy
jyldary qazaq kınosynyń damý deńgeıi birshama joǵarylap, jańasha úderiste baǵyt
alyp keledi. Ony biz kıno rejısserlkerimizdiń otandyq jáne sheteldik kınofestıvalderden
alǵan júlderinen de ańǵara alamyz. Elimizde halyqaralyq deńgeıdegi
kınofestıvaderdiń ótkizilýi maqtan tutarlyq qubylys. Kınematorgrafııamyzdyń
damýyna belsendi qyzmet jasaıtyn aıtýly jobalardyń da kemshin tustary bar ekenin
suhbat barysynda aıqyndaǵandaı boldyq. Kóńilge ókinish uıalatatyn taǵy bir másele
qazirgi qazaq kınosynyń jetken jetistikteriniń kórermender tarapynan der
kezinde baǵalanbaýy. Buǵan kedergi keltiretin máseleler tóńireginde de birshama
áńgime aıtyldy. Aldaǵy ýaqytta osy máseller keńinen talqylanyp, qolǵa alynyp
jatsa qazaq kınosy budan da bıik belesterge jetedi dep senemiz.
