Suhbatymyzdy dástúrli suraqpen bastaǵym kelip otyr. Anımaııa ónerine qalaı keldińiz?
Men kishkentaı kezimnen sýretshi bolamyn dep armandaǵanmyn. Sosyn, 14 jasymda Almaty qalasyndaǵy Gogol atyndaǵy kórkem-sýret ýıleesine túsip, 17 jasymda bitirdim. Sońǵy kýrsymda oqyp júrgende, 1967-jyly Ámen Qaıdarov fılmine sýretshiler izdep keldi. Sýretterimdi unatty ma, jolyǵyp, meni anımaııa salasyna úgittedi. Sol jyly Búkilreseılik Memlekettik Kınematografııa Instıtýtyna anımaııa bólimine baryp tústim. 1970 jyly jazǵy kanıkýldarda qoıýshy-sýretshi retinde Ámen Qaıdarovpen «Qoja-Nasyr qurlysshy» fılmin túsirdik. Keıin, 1974 jyly oqýdy bitirip, Qazaqfılm kınostýdııasyna keldim. Sol kezden bastap osynda jumys atqarýdamyn.
Táýelsizdigimizge 26 jyl toldy. Osy kezeńdegi Qazaq mýltıplıkaııasy kóbinese qandaı basty qaǵıdalarǵa negizdeldi jáne qandaı baǵytta damydy?
Buryndary kıno Máskeý qalasyndaǵy Goskınoǵa baǵynsa, Qazaqstan táýelsizdigin alǵan jylydary kınostýdııa jabyldy da, osy sebepten, kıno ónerinde úzilis bolyp, turalap qaldy. Qarjy joq bop, anımatorlar tarap ketkendikten arasynda bir-bir shaǵyn fılmnen shyǵyp júrgen. Sosyn, 2009- jyly anımaııa salasyn qaıta jańǵyrtamyz dep meni jumysqa shaqyrdy. Jumys oryndarymyzǵa ornalasyp, tolyqmetrli «Er Tóstik» fılmi men qatar qysqametrli fılmderdi de túsirip júrdik. Jylyna bes-alty fılmnen túsirdik. Qazirgi tańda 45 qysqametrli fılmdeı bar jáne úsh tolyqmetrli fılmder: «Er Tóstik», «Kúltegin», «Muzbalaq».
Qazirgi qazaq mýltıplıkaııasynda qandaı jańalyqtar bar?
Qazirgi tańda eki tolyqmetrli fılm túsirilip aıaqtaldy. 3D tehnologııasymen Adaı Abeldınovtyń «Kúltegin» týyndysy men Turdybek Maıdan men Tilek Tóleýǵazynyń 2D tehnologııasymen «Muzbalaq» fılmi.
Jas urpaqtyń oı-órisiniń qalyptasýyna, qózqarasy men dúnıetanymyna, memlekettik ıdealogııa men ulttyq ustanymdardy jetkizip otyrýda mýltıplıkaııa óneriniń róli árqashan joǵary ekeni belgili. Al kazirgi ýaqytta, qazaq mýltıplıkaııasynda qandaı máseleler bar? Sizdi ne tolǵandyryp júr?
Birinshiden, bizdiń óndirisimiz álsiz. Fılmder az shyǵady, rejısserler de az. Olar kóbeıgende týyndylar kóbeıedi, taqyryptardyń aýqymy da kóbeıetini sózsiz. Ekinshiden, eń bastysy jeke anımaııa kınostýdııasy ashylýy qajet. Biz bir jylda bir saǵattyq fılm shyǵaramyz. Al jumys toqtamaı konveer sııaqty turaqty túsirilýi kerek. Osy sebepten damymaı jatyrmyz. Mysalǵa, Reseı jylyna 200 saǵattyq fılm shyǵarsa, Qytaıda 3000 saǵattaı mýltıplıkaııalyq fılmder túsiriledi. Sonyń ózinde Reseı óziniń fılmder sanyna rıza bolmaı otyr. Úshinshiden, anımaııalyq senarıster máselesi ótkir, jetispeıdi. Kóbinese, rejısserler senarıdi ózderi jazady. Óıtkeni, ondaı mamandyq joq. Anımaııalyq senarısterdiń balalar psıhologııasyna saı fılmder túsirý úshin bilimi tereń, erekshe kózqaras pen dúnıetanym ıesi bolýy shart.
Jeke anımaııa kınostýdııasy ashylýy qajet dedińiz. Osyǵan qandaı sharalar jasalyp jatyr?
Úkimetke kerekti qujattar daıyndalyp, jiberilgen. Biraq, qandaı sheshim qabyldaıtyny belgisiz. Desek te, kıno zańyn jyldar boıy qarastyryp keledi.
Mysaly, «Órmekshi adam», «Betmen» sııaqty keıipkerlerge balalar elikteıtini belgili. Ne sebepten, áli kúnge deıin qazaq mýltıplıkaııasynda ondaı keıipker paıda bolǵan joq?
Bizde keremet epostarymyz, ertegilerimiz, batyrlarymyz bar. Joǵaryda aıtyp ótkendeı, óndiris kóbeıgende týyndylar kóbeıedi, taqyryptardyń aýqymy da kóbeıip, keıipkerler de kóbeıetindigi sózsiz. Ne túsirse de rejısserlerdiń bilimine, oıyna, maqsattary men dúnıetanymyna baılanysty. Mysalǵa, meniń stýdentterimniń keıbireýleri Horor túsirem dese, keıbireýleri «Alısany» túsirgisi keledi. Al, Adaı Abeldınov, Turdybek Maıdan, Tilek Tóleýǵazy sııaqty rejısserler ulttyq mýltıplıkaııa ónerin kóteredi degen senimim mol.
Jas rejısserlerge qandaı keńes berer edińiz?
Anımaııa óneri-erekshe óner. Jas rejısserlerdiń qoly – sýretshiniń qoly, oıy-jazýshynyń, fılosoftyń oıy bolýy kerek, ol úshin tereń bilimmen qatar tájirbıe qajet.
«Qazaqtyń mýltıplıkaııalyq fılmderiniń atasy Ámen Qaıdar óz týyndylarynda ulttyq rýh pen bolmysty kórsetý arqyly jas órkenderge orasan zor tárbıe beredi...» degen sózde úlken salmaqty kúsh bar sııaqty...
Kelisemin...
Aldaǵy túsiriletin fılmderińizde qandaı taqyrypty qozǵaǵyńyz keledi? Buryn kórmegen qandaı jańa keıipkerlerdi kóre alamyz?
Árıne oılar kóp. Mysaly, «Qorqyt», «Qozy kórpesh-Baıan sulý» sııaqty taqyryptarǵa túsirgim keledi. Erlan Tóleýtaımen «Abaı» degen týyndyǵa senarıı jazǵanbyz.
Áńgimeńizge kóp rahmet!
