Aısha Ǵalymbaevanyń óneri san qyrly. Ol qazaq beıneleý ónerindegi ulttyq taqyrypty jyrlaıtyn daryndy keskindemeshi ǵana emes, sonymen qatar kınosýretshi, ári qazaqtyń ulttyq kıimderiniń úlgisin jasaǵan biregeı tulǵa. Sýretshiniń qazaq kınofılmderinde jasaǵan eskızderi men kostıým úlgileri onyń ózi ómir súrgen kezeńderdegi «ýaqytty jazyp alýymen» para-par. Osy oraıda, onyń qoıýshy-sýretshi, bezendirýshi, kostıýmder avtory retindegi eńbekterin qarastyrý búginde asa mańyzdy. Sebebi, ol tuńǵysh kınosýretshilerdiń biri retinde elimizdiń kınematografııa salasynda sara jol saldy.
Ol «Abaı ánderi» kınosenarıine dekoraııalar, kostıýmder men kadrlar kórinisiniń eskızderin, «Qozy Kórpesh – Baıan Sulý», «Mahabbat týraly dastan», «Shabandoz qyz», «Bul Shuǵylada bolǵan edi», «Dala qyzy» kınofılmderine kostıýmder eskızderin jasaǵan. Sonymen qatar, Shoqan Ýálıhanovqa arnalǵan «Onyń ýaqyty keledi» kınofılminiń túsirilý kezinde qazaq turmysy jáne kostıým boıynsha keńesshi bolyp qyzmet atqarady. Sýretshiniń kıno óneri salasyndaǵy osyndaı qajyrly eńbek etýine onyń kásibı bilimi men tól tarıhyn jete bilýi yqpal etti.
A.Ǵalymbaeva Almaty teatr-kórkemsýret ýchılıesin, keıinnen Máskeýdegi Búkilodaqtyq kınematografııa ınstıtýtynyń sándik-kórkemsýret bólimin támamdaǵan. Oǵan belgili sýretshiler Iý. Pımenov, P. Kotov, F. Bogorodskıılerdiń sheberhanalarynda bilim alýdyń sáti tústi. Áıgili kınorejısser Sergeı Iýtkevıchpen birge jumys isteý onyń shyǵarmashylyq kózqarasynyń qalyptasýynda erekshe ról atqardy. Oqý ornynda ol fılmniń kórkemdik-senografııalyq obrazyn ashyp kórsetý, kadrdy kompozıııalyq tirkeý, sıýjet qaqtyǵystaryn kórkemdik quraldarmen kórsetýge basa nazar aýdarý, tulǵanyń dáldigi men shynaıylyǵyn saqtaý syndy kınematografııalyq kórkemdik ádisterdi úırendi.
Sýretshiniń kıno ónerindegi eń alǵashqy joly, ári dıplomdyq jumysy M.Áýezovtiń «Abaı joly» epopeıasynyń jalǵasy ispetti, rejısser G.Roshaldiń «Abaı ánderi» fılminen bastalǵan edi. Bul kúlli qazaq ultynyń aǵartýshysy, hakimi ári fılosofy Abaı Qunanbaıulynyń beınesin ǵana emes, barsha qazaq ultynyń bolmysyn, mádenıeti men ómirin kórsetken shyǵarma bolǵandyqtan, sýretshi Abaı álemin, onyń rýhanııatyn qaıta taný úshin, qaıta asha túsý úshin kóp eńbektenedi. Dál osy shyǵarmada A. Ǵalymbaeva kınosýretshi ári ulttyq kıim bilgiri retinde jan-jaqty tanylady. Bul kezeń ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde oryn alady. Máskeýdegi kınostýdııalardyń Almatyǵa kóship kelýi úlken qubylys bolyp, qazaq kınosynyń jańa baspaldaqqa ótýine dem beredi. Kınotanýshylardyń tarıhta OKS kezeńi dep atap ketken ýaqytynda jaryqqa shyqqan fılm, bir jyldan soń, 1945 jyly Abaıdyń 100-jyldyǵyna tuspa-tus kelgen edi. Sondyqtan da, bul óz kezeginde qazaq mádenıeti men ónerinde úlken qubylys atandy.
Úlken jaýapkershilikti qajet etetin taqyryptyń mańyzdylyǵy men men tereńdigin túsingen sýretshi materıaldar jınaý boıynsha úlken jumys atqarady. Ol Abaıdyń otanynyna baryp, sol eldiń tabıǵatynyń, turmystyq kórinisteriniń, ulttyq kıimderiniń kóptegen sýretterin salady. Sóıtip, nátıjesinde osy taqyryp boıynsha eki júzden astam eskızder oryndaıdy. Sonymen qatar, sol dáýirdiń kórinisin shynaıy, naqty berý úshin muraǵattyq materıaldardy, saqtalǵan fotosýretterdi zerttep, Almaty jáne Máskeý qalalarynyń kitaphanalarynda kóp ýaqyt ótkizedi.
«Abaı ánderi» fılminiń oqıǵasy Abaı beınesin, onyń bolmysyn nadandyq pen kóre almaýshylyq, ishitarlyqqa jany qas qazaq ultynyń janashyry ári sol qoǵamdaǵy jaryq sáýlesi retinde beredi jáne munda kıno sýretshisi A. Ǵalymbaevanyń eńbegi zor. Sebebi, mundaǵy Abaı beınesi ǵana emes, barsha atmosfera sýretshiniń kózimen, onyń kózqarasymen sýretteledi. Abaıdyń shákirtteri, aýyl kórinisteri men tutastaı sıýjet sýretshiniń ishki qaınaǵan áleminen, oı eleginen saralanyp shyǵady. Abaı beınesi basty keıipkerge qaraǵanda, negizgi adamgershilik tarazysy ispetti. Abaı arqyly, osy «adamgershilik tarazysy» arqyly kórermen óz aqıqatyna ıe bolady. Kınosýretshi A. Ǵalymbaeva árbir keıipkerdiń minez-qulqyn, oqıǵanyń atmosferasyn ıdeıalyq jáne psıhologııalyq turǵyda aıqyn sýretteıdi. Máselen, fılmdegi jaǵymsyz keıipker Shárip beınesiniń syrtqy kórinisin oqıǵaǵa saı qý, ishi tar, aram oıly ekenin shapanynyń alalyǵymen beıneleıdi. Shárip beınesin belgili akter, rejısser Sháken Aımanov somdaıdy.
Fılmdegi dramalyq oqıǵalar, keıipkerlerdiń ózara tartystary sýretshi kompozıııalarynda tústik sheshimdermen ózara baılanysta kásibı túrde sheshimin tabady. Máselen, Abaıdyń súıikti shákirti Aıdardyń sharıǵat jolyn buzdy dep, qatań jazlanýyna salynǵan eskız oqıǵanyń dramalyq shıelenisýin nanymdy sýretteıdi. «Abaı ánderi» fılmine jasaǵan eskızderiniń ishinde «Qorǵan», «Qadirdiń (Aıdar) ólimi», «Abaı shabyt ústinde», «Otaý úı», «Aıtys» eńbekteri avtordyń ıdeıasymen astasyp, onyń mazmunyn údete túsedi. Máselen, «Otaý úı» týyndysynda jınaqy kıiz úı ishinde tórt áıeldiń qyzyl matany jaıyp otyrǵan sáti beınelengen. Munda qalyńdyqtyń kóılegi, aq kımeshek kıgen áıelder sýretteledi. Bul jaı ǵana qarapaıym kórinis sııaqty kóringenimen, tereń maǵynaǵa ıe ulttyq salt-dástúr jóninen maǵlumat beredi.
Kınosýretshi retinde A. Ǵalymbaeva Abaı álemimen tyǵyz qarym-qatynas ornatady. «Abaı ánderi» fılmi oǵan kınodaǵy alǵashqy tájirıbe ǵana emes, poetıkalyq Abaı beınesin beıneleý ónerinde jańasha mánerde jasaýǵa, jańǵyrtýǵa negiz bolady. Munda Á. Ómirzaqova, Sh. Aımanov syndy daryndy sańlaqtarmen birge eńbek etedi. «Abaı ánderinen» keıin, sýretshi «Qozy Kórpesh Baıan sulý» kınosenarıne dekoraııa eskızderin jasaıdy.
1954 jyly sýretshi rejısser Sh. Aımanovtyń «Mahabbat dastany», 1955 jyly rejısser P. Bogolıýbovtyń «Shabandoz qyz» jáne rejısser M. Begalınniń «Bul Shuǵylada bolǵan edi» fılmderiniń kostıýmderine eskızder jasaıdy. Sondaı-aq, M. Begalınniń Sh. Ýálıhanovqa arnalǵan «Onyń ýaqyty keledi» fılminde kostıým boıynsha keńesshi bolady.
«Shabandoz qyz» fılmindegi basty keıipkerler Ǵalııa, Aıdar, Ańǵarbaıdyń beınesi men kostıýmderine eskızder jasaýda sýretshi túske basa nazar aýdarady. Árbir keıipkerdiń beınesi minez-qulqy, mazmunǵa saı is-áreketteri olardyń kostıýmderinde sheshimin tabady. Kolhoz jylqyshysy Aıdar men jylqy zaýytynyń bas jylqyshysy Ǵalııanyń mahabbaty arqyly keńestik tustaǵy birqatar máseleler kórinis tapqan, atalmysh fılmde er jáne áıel adam, egde kisilerdiń kostıýmderi keńinen kórinis tabady. Mundaǵy kostıým úlgileriniń kórkemdik qundylyǵy mol, árbir detaldarǵa asa mán berilgen. Osyǵan qarap, sýretshini qazaq halqynyń dástúri men bolmysyna erekshe qurmetpen qaraıtyn, onyń ómir súrý salty men tarıhyn tereńinen meńgergendigin baıqaýǵa bolady. Ol: «Sýret salýǵa degen yqylasym óte artyp júr. Óz halqymnyń ómirinen úlken shyǵarma jazsam ba dep oılaımyn. Taqyryptyq karınalardy asa kerek etip turǵan ýaqyt qajettiligi meniń oıyma saı keledi. Neden, qalaı bastarymdy bilmeı júrmin. Stýdentke úlken shyǵarmalardy qalaı jasaýdy eshkim de oqytpaıdy ǵoı. Biraq men ony qaraý, izdený ústindemin», - degen pikiri maqsaty aıqyn, talǵamy qalyptasqan sýretshiniń oıy edi. Onyń jan-jaqty izdenisteri fılmder, kostıým eskızderinde aıqyn kórinedi.
1966 jyly A. Ǵalymbaeva rejısser Sh. Aımanov, K. Gakkeldiń «Dala qyzy» fılmine eskızder jasaıdy. Atalmysh fılm Keńes ókimeti tusyndaǵy baı men kedeıdiń, jalpy adamdardyń ómirin sýretteıdi. Eskiliktiń jolynan qutylyp, jańa ómirge aıaq basqan qazaq áıeliniń bilim alyp, qoǵamda óz ornyn izdeýge umtylýy Nurjamaldyń beınesi arqyly jıyntyqtalyp beriledi. Bir aıta keterlik jaıt, sýretshiniń osy fılmge jasaǵan eskızin qazaq epostarynyń dastandaryna ıllıýstraııa retinde qoldanýǵa bolady. Sebebi, munda naǵyz qazaq qyzynyń dástúrli beınesi sýretteledi. Dekoratıvti shymyldyq qazaq ultynyń minez-qulqynyń ustamdylyǵyn, onyń názik te baı dúnıetanymyn, sulýlyǵyn aıqyn kórsetedi.
A.Ǵalymbaevanyń kıno salasyndaǵy atqarǵan eńbekteri onyń ulttyq kıimder boıynsha alǵashqy baıypty mamandardyń biri bolýyna jol ashty. Ol Qazaqkonert pen Respýblıkalyq fılarmonııa ujymynyń tarapynan qoıylǵan qazaq bılerine kostıým úlgilerin jasaıdy. Matanyń jańa túrlerin paıdalaný, halyq kıimderiniń dástúrli úlgilerin jetildirý arqyly sándi kostıýmderdiń bıleýge qolaıly sahnalyq nusqalaryn jasap shyǵarady.
Aısha Ǵalmbaeva shyǵarmashylyǵynda qazaq halqynyń ulttyq beınesi mańyzdy orynǵa ıe. Ulttyq syr-symbatpen qazaqtyń kıim úlgileriniń túrlerin ózindik sıpatta saqtaýǵa kóp jyldar eńbek etip, zertteý jasaǵan. Onyń talaı jyl ter tókken eńbeginiń nátıjesi 1958 jyly «Qazaqtyń ulttyq kıimderi» degen sýretti albom bolyp basylyp shyǵady. Onda qazaqtyń eski halyq kıimderiniń túrlerin, áıelder men erlerdiń merekelik jáne kúndelikti kostıým úlgilerin árbir adamnyń ózindik tulǵasymen er adamnyń kıimin er adamǵa kıgizip, áıelderdiń kıimderin áıelderge kıgizip aıryqsha sýrettermen beriledi. Olardyń ishinde altynmen zerlengen, Aqtóbe ýeziniń bıleýshisi Nurmaǵambet Túbetovtiń, Muhamed Taýkınniń bas kıimderi, Bókeı Ordasynyń sońǵy hany Jáńgirdiń áıeli Fatımanyń túpnusqa kıimi, adaılyqtardyń zergerlik áshekeıleri, jastaryna qaraı kestelengen áıelderdiń ártúrli bas kıimderi jáne basqa da buıymdar bar. Atalmysh kostıýmder kórkemdik jaǵynan ǵana emes, tarıhı-etnografııalyq turǵyda baǵaly bolyp tabylady. Sýretshiniń óz isine degen adaldyǵy, uqyptylyǵy sondaı, kostıým úlgilerin jasaǵanda árdaıym ony kıetin adamnyń beınesin jasaýǵa umtylady. Búginde, biz sýretshiniń bul eńbegin qazaqtyń kórkem mádenıetine qosqan qundy baılyqtarynyń biri dep tolyq aıta alamyz.
Kostıým bilgiriniń qyzyl, tańqýraı tústes kóılekteri men oramaldary áıel zatyna ádemilik, náziktik pen romantıkalyq reń beredi. Osyndaı keremet kostıým úlgileri men ónerdegi úzdik shyǵarmalarda eńbek etýde sýretshi óz zamandastarynyń galereıasyn eshbir kedergisiz jasap shyǵady.
Sonymen, qazaq ulttyq kostıýmderiniń A. Ǵalymbaeva jasaǵan ıllıýstraııalarynda, olardyń kompozıııasy qarapaıym, tabıǵattyń qubylystary men ómir súrý saltyna laıyqtalyp, jasandylyqsyz jasalǵanyn baıqaýǵa bolady. Er, áıel adamnyń kıimderiniń syrtqy pishinderi qazaqtyń uly, orta jáne kishi júzderiniń ornalasqan aımaǵy men ózindik erekshelikterine qaraı ár qıly bolǵandyqtan, olardyń úlgilerinde de osy úrdis saqtalynǵan. Osyǵan qarap, sýretshiniń eskızder men kostıým úlgilerinde qazaq ultynyń mádenıeti men turmysy, shynaıy bolmysy tarıhı shyndyqpen bite qaınasyp jatqandyǵyn ańǵaramyz. Bul degenimiz, A. Ǵalymbaeva tek kınosýretshi, keskindeme sheberi ǵana emes, tarıhty, mádenıetti jalǵastyrýshy ári jańǵyrtýshy tulǵa. Ol tarıhı kezeńderdi, ýaqyttardy óz shyǵarmalary, kostıým úlgileri arqyly jazyp alyp, keler urpaqqa muraǵa qaldyrǵan biregeı sýretshi.
