Gonkong kınosy álemdik kınomamandar úshin úsh kezeń boıynsha belgili. Birinshi tolqyn 70-jyldar tusynda keldi. Bul kezeńdegi fılmder kýnfý taqyryby jaıly fılmder bolatyn. Brıýs Lıdiń tanymaldyǵy osy kezeńge sáıkes keldi. Olar ulttyq ekzotıkanyń erekshelikterin aıamaı paıdalanyp, basty utymdylyǵy shaıqastyq stılderin detaldy túrde kórsetý bolyp tabyldy.

Ekinshi kezeń 80-shi jyldardaǵy gangsterlik jáne polıııalyq taqyryptaǵy fılmderdiń tolqyny. Djon Vý, Rıngo Lam, Kırk Vong syndy rejısserlar «ulttyq erekshelikterden» alshaqtaı otyryp franýzdyq polıııalyq sıýjetterge, amerıkalyq gansterlik jáne japonııalyq ıakýdza fılmderdiń negizine baǵyttady. Fılm boıyndaǵy lyq tolǵan kósheler, avtostradalar, aınaly qabyrǵaly kóp qabatty úıler - Gonkong mekenin fýtýrıstıkalyq megapolıs retinde kórsetti. Qalalyq djýnglı ortasyndaǵy keıipkerlerdiń qýǵyndary men atys-shabystary amerıkalyq jáne evropalyq rejısserlaǵa úlgi boldy. Biraq Gonkongtyń ózinde osyndaı fılmder kórermenderdiń suranysyna ıe bolmady. Bul baǵyttyń eń belgili fılmderiniń biri, Batysta kommerııalyq jetistikke jetken Rıngo Lamanyń «Full Contact» (1992) fılmi Gonkong prokatynda ózin aqtamady. «Jas kınematografıster tek túsirilimniń rakýstary men montaj jaıly ǵana oılaıdy. Olar jekpe-jek shaıqastar sahnalaryn qoıýdy umytyp qaldy» - dep jaýyngerlik óner kınosynyń ardageri Laý ınlıýn qapalandy.

Degenimen, Ang Lıdiń «Crouching Tiger, Hidden Dragon» jáne Jań Imoýdiń «Hero» fılminiń kıno keńistigin dúr silkindirgen jeńisinen soń, úshinshi tolqyndy saralaýǵa múmkindik týdy. Evropa men Amerıka gonkong kınosy dástúrindegi kóne janr ýsıa (wuxia) jaıly bildi.

Ýsıa janry kınoǵa Qytaı klassıkalyq teatr qoıylymdarynan, shaıqastyq óner jaıly romandarynan keldi. Sózdiń maǵynasy «Bekzada jaýynger», «Ardyń adamy» degendi bildiredi. Ýsıa romandaryndaǵy oqıǵa Kóne Qytaı sıpatyna beriletin «Chjanhý» (zhang hu) fentezııalyq keńistiginde órbip, keıipkerleri qoǵamdyq toptyń eń jabyq jáne mıfologııalanǵan «shaqastyq óner áleminiń» ókilderi bolyp tabylady. Bul romandar HH-ǵasyrda da shyǵarylyp otyryp, óziniń deńgeıinde «jamylǵy men semser» oqıǵasynyń azııalyq nusqasy boldy. Osylardyń qatarynda «Crouching Tiger» romany ekrandalǵan Van Dýlý da bar. Bılikke kommýnısterdiń kelýimen «býrjýazııalyq jáne eńbek etýshilerge zııan» - dep bul janrǵa tıym saldy. Van Dýlý ózgede osy janrda jazatyn jazýshylar syndy bir de bir shyǵarmasyn jarııalamady. Bul dástúrdi gonkong jazýshylary men kınematografısteri jalǵastyrdy (Vong Karvaıdyń «In the Mood for Love» fılmindegi keıipkeri ýsıa janryndaǵy roman jazýmen aınalysady).

Solaı bola tura, gonkongtyq rejısserlar Kıng Hýdyń klassıkalyq 60-jyldarynan beri fılmderindegi trıýkterdi shynaıy kórsetýge tyrysty. Ushý áreketi birneshe kameramen ár rakýrstan, kóptegen dýbldarmen túsirildi.

Ýsıapıan (batyrlyq shaıqastar jaıly povest) - bul janrlyq termın búgingi kúnge deıin fentezı, tarıhı-shaıqastyq jáne kýnfý túsinikterin fılm qurylymynda biriktiredi. Janrdyń bas mamany horeograf Chın Sıýtýn boldy. Ol on jasynan bastap kaskader qyzmetin atqaryp, jıyrma jasyna jetpeı ekshen-horeografııanyń sheberi atanady. 1982 jyly «Death Duel» debıýttik jumysymen rejıssýra jolyn bastaıdy. Fılmde qalyptasqan sıýjet boıynsha qytaı jáne japon jaýyngerlerdiń jekpe-jek shaıqasyn beınelep, dástúrli antıjaponııalyq pafostan alshaq boldy. Keıipkerleri bir-birine jaǵymdy bolyp, jany ashyp tursada ata-babalarynyń aıtýmen, soqyr nanymdardy attap kete almaı jekpe-jekke shyǵyp qurban bolady. Bul «Death Duel» fılmi ýsıa janryn orta deńgeıge kóterip, týys elderdiń ortaq tragedııasyn ápsanaǵa aınaldyrady.

Gonkong kınosynda 90 – jyldardaǵy jańa býyn rejısserlary shaıqas óneriniń dástúrin jalǵastyrady. Rejısserler úshin «ýsıa» janry kıno ónerindegi kóptegen kórkemdik konepııalaryn júzege asyrýǵa yńǵaıly jol boldy. Aıta ketetin jaǵdaı, memleket tarapynan qandaı da bir qoldaý bolmaǵanyna qaramastan, bir jyldyń kóleminde 200-den astan fılm shyǵarylyp, álemdik kıno óndirisi boıynsha úshinshi oryndy ıelendi. Gonkong kınosynyń speıfıkasy nemis ekspressıonızmi, keńestik kınoavangard, ıtalıandyq neorealızm, franýzdyń jańa tolqyny, t.b syndy álemdik kıno óneriniń damýyna áserin tıgizgen fenomenderdiń biri.