Álimaqyn Janbolat

kınotanýshy

T.Júrgenov atyndaǵy QazaqUÓA

"Kıno tarıhy men teorııasy" kafedrasynyń oqytýshysy

1995 jyly belgili kınorejısser Dárejan Ómirbaevtyń «Kardıogarmma» atty kınokartınasy ekranǵa shyqqan bolatyn. Týyndy bir qaraǵanda 90 jyldardaǵy jasóspirim balalardyń ómirin kórsetkenimen, anyǵynda bul balalarǵa arnalǵan deýden góri balalyq shaq týraly fılm deýge ábden laıyq dúnıe edi. Qazaq kınosy úshin múlde jańa formadaǵy ekrandyq shyǵarmalar týyndap jatqan sol jyldary «Kardıogrammanyń» túsirilýi ulttyq kınorejıssýranyń ıqýatyn, deńgeıin jańa órege alyp shyqqan kezekti qubylys boldy.

Kartına eýropalyq kınosúıer orta úshin de jańalyǵy bar fılm retinde qabyldandy. Tipti Parıj kınoteatrlarynda «Kardıogramma» prokatta júrdi. Eger kartınada kúrdeli oqıǵalar bolǵandaı sezinseńiz qatelesesiz. Sıýjet boıynsha Qyzylordanyń shalǵaı aýylynda turatyn jasóspirim bala Almatydaǵy sanatorııaǵa bir aıǵa dem alýǵa keledi. Ol bul ortaǵa tez úırenip kete almaı qınalady. Óıtkeni orys tilin bilmeıtin Jasulan buǵan deıin aýyldan alysqa uzap shyqpaǵan bala-tyn. Jańa ortadaǵy kúnder ol úshin ómir metebiniń alǵashqy «zańdaryn» úıretedi. Fılm bas keıipkerdiń sanatorııadan qashyp ketýimen aıaqtalady.

Bizdiń sóz etip otyrǵanymyz qazaqstandaǵy avtorlyq kınonyń damýyna, ásirese táýelsizdikten keıingi kıno óneriniń betalysyna áser etken tulǵalardyń biri D.Ómirbaevtiń fılmder retrospektıvasyna oraı, 7 aqpan kúni T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda kórsetilgen kezekti fılm – «Kardıogramma» týraly edi. Kórsetilim aldyndaǵy kirispe sózinde rejısser atalǵan fılmde óziniń balalyq shaǵymen baılanysty dúnıeler kóp ekenin tilge tıek etti. «Fılmniń ataýyn bastabynda syǵalaý sózimen baılanysty maǵynada qoıǵym kelegen, sebebi bas keıipker aınalasyn únemi baqylaýmen bolady. Jalpy kınorejısserdyń ózi syǵalaýshy. Ol jan-jaǵyndaǵy ádemi kadrlardy, jaqsy atmosferany túsirip alý úshin ańdyp júredi», – dedi Ómirbaev fılmnen keıingi kórermen suraǵyna jaýap berip jatyp.

«Men Rober Bressonnyń fılmderi arqyly kıno óneriniń teatrmen eshqandaı qatysy joq ekenin baıqadym. Ol kisi maǵan sony dáleldedi. Men Bressondy ónerdegi ustazym sanaımyn. Múmkin sol úshin de, meniń fılmderimde Bresson kınematografynyń áseri bolǵan shyǵar»,–deıdi kınoger. Ónerdegi ózara silteme, beısanaldy áser men kóshirme týraly kesh moderatory Alma Aıdardyń suraǵyna rejısserdyń jaýaby da óte tushymdy berilgendeı: «Egerde fılmdegi negizgi aıtar oı ózińdiki bolsa, oǵan ózge dúnıelerden siltemeler alýǵa bolady. Bul avtordyń ishki deńgeıine baılanysty dúnıe. Al óz kózqarasy joq rejısser da ár jerden qurap birdeńe jasap jasap shyǵýy múmkin. Biraq ol onyki emes. Bunymen alysqa barý qıyn. Ári ketkende bir fılmmen shektelesiń»,– dep kesetti keshtiń bas keıipkeri.

Qazaqstandaǵy kınotaný mektebiniń negizin qalaýshy, belgili kınotanýshy Baýyrjan Nógerbek D.Ómirbaev fılmderiniń táýelsizdiktiń alǵashqy jyldaryndaǵy ult ómiriniń taspaǵa óner formasynda túsken tarıhy ekendigin aıta kelip, onyń jyl ótken saıyn qundylyǵy arta beretinine, kınematografııalyq muraǵat deńgeıine deıin kóteriletinine senim bildire otyryp mańyzdy baǵa bergen eken. Kórsetilimdik keshke arnaıy qatysqan Ónertaný doktory (PhD), S.Demırel atyndaǵy ýnıversıtettiń qaýymdastyrylǵan professory Moldııar Ergebekov «Kardıogrammaǵa» óz pikirin bildirdi. «Maǵan D.Ómirbaevtyń shyǵarmashylyǵynan, ásirese, janyma jaqyn úsh fılmdi ataǵym keledi. Olar «Qaırat», «Kardıogramma» jáne «Kıller». Bul fılmder bizge Qazaqstannyń 90 jyldaryn túsindiredi. Ol kezeń bizdiń balalyq shaǵymyzǵaa túspa-tús keltin qıyn kezeńdi, bir dáýirdi kórsetedi. Sol úshin de janyma jaqyn. «Kardıogramma» 90 jyldardaǵy aýyl balasynyń, onyń qalaǵa kelýin, tildik problemalardy, balalar arasyndaǵy qarym-qatynastardy sátti kórsetedi. Jasulannyń úlken áıelge ǵashyq bolýy onyń anasyna degen mahabbatpen de baılanysty bolýy múmkin. Árıne, men atap otyrǵan osy fılmder ýaqyt óte kele, ásirese áleýmettanýshylyq turǵysynda joǵary baǵasyn alady degen oıdamyn»,–dep qortyndylady ǵalym sózin.

«Kardıogrammanyń» taǵy bir ereksheligi keıipkerler eki tilde (orys jáne qazaq) qatar sóıleıdi. Rejııser bul týraly da «Múmkin osy sheshim fılmniń bir jańalyǵy bolar. Shyn ómirde de biz eki tilde qatar sóıleımiz. Bul bizdiń artyqshylyǵymyz dep bilem», - dep oıyn sabaqtaı kele, naǵyz óner eshqashanda halyqqa arnap jasaımyn degen nıetten týyndamaıtynyn, kerisinshe, óz múmkindigiń men eńbegińniń nátıjesi ǵana ekendigin nanymdy dáleldep berdi.

Kezdesý barysynda rejısser budan tys qazaq kınosyndaǵy ózderinen keıingi jas rejısserler jaıli, «Kardıogrammadaǵy» óz ómirimen baılanysty kórinisterdiń tarhy týraly, fılmge akter tańdaýdyń syrlary jaıly t.b. kóptegen qazaqty oılarymen, kózqarastarymen bólisti. Ásirese kıno salasy boıynsha túrli baǵytta mamandanyp jatqan stýdentter úshin bul keleli kezdesý boldy.

D.Ómirbaevtyń 60 jas mereıtoıyna oraı «Kıno tarıhy men teorııasy» kafedrasy jáne «Kózimniń qarasy» mádenı-tanymdyq klýby uıymdastyryp otyrǵan retrospektıva osydan úsh apta buryn bastalǵan bolatyn. Kórsetilimder naýryz aıynyń ortasyna deıin jalǵasady.