Aıjan Ahmet
Ónertaný magıstri, teatrtanýshy
2016 jyldyń 23-25 qyrkúıek aralyǵynda Óskemen qalasynda Rústem Esdáýletov atyndaǵy I Respýblıkalyq Jastar jáne Stýdentter teatr festıvali ótken edi. Atalmysh óner báıgesinde qazylar alqasynyń tóraıymy bolǵan ónertaný doktory, professor Nurpeıis Baqyt hanymmen festıval aıasynda pikirlesken edik.
- Óskemen qalasynda ótkizilgen I Respýblıkalyq Jastar jáne Stýdentter teatry festıvali nelikten R.Esdáýletovke arnaldy?
- Biz eń áýeli osy festıvaldiń ótýine úlken qoldaý kórsetken Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Ahmetovke, oblys ákiminiń orynbasary Jaqsylyq Omarǵa, Shyǵys Qazaqstan oblystyq «Mádenıet, arhıvter jáne qujattama» basqarmasynyń basshysy Azamat Mýhametchınovke, Shyǵys Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatrynyń dırektory Dinmuhamed Uıabaıǵa, sonymen qosa búkil teatr ujymyna zor alǵys sezimimdi bildiremin. Sebebi, jasyndaı jarq etip ómirden erte ozyp ketken R.Esdáýletov Jambyl atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatry endi ǵana qurylyp jatqan tusta kelip, atalmysh teatrdyń órkendeýine mol eńbek sińirdi. Kásibı akterlerdiń az bolǵanyna qaramastan aıanbaı eńbek etti. Ol teatrdy basqaryp turǵan jyldary birneshe Respýblıkalyq teatr festıvalderine spektaklder apardy. Atap aıtsaq: Qyzylorda qalasynda ótken Q.Jandarbekov pen Q.Baıseıitovtyń 100 jyldyǵyna arnalǵan HIII Respýblıkalyq teatr festıvaline qatysqan T.Ahtanovtyń «Áke men bala» (rej. R.Esdáýletov) spektakli úshin teatr «Eń úzdik epızodtyq rol» nomınaııasyn ıelendi. Al, 2003 jyly Oral qalasynda Mahambet Ótemisulynyń 200 jyldyq mereıtoıyna arnalyp ótkizilgen HV Respýblıkalyq teatr festıvalinde Iran-Ǵaıyptyń «Mahambet» tarıhı dramasyn sátti sahnalaǵany úshin «Jas teatr ujymynyń debıýti» nomınaııasymen marapattaldy. Budan soń 2006 jyly Qyrǵyzstanda ótken «Azemı-2006» Halyqaralyq teatrlar festıvalinde eki birdeı «Eń úzdik psıhologııalyq spektakl» jáne «Zamanaýı taqyrypqa eń úzdik ınterpretaııa úshin» nomınaııalarymen marapattalyp, I oryn aldy. Sondaı–aq, 2009 jyly Qaraǵandy qalasynda Birjan sal Qojaǵululynyń týǵanyna 175 jyl tolýyna arnalyp ótkizilgen HVII Respýblıkalyq teatrlar festıvalinde «Atymdy adam qoıǵan soń» spektakli úshinshi oryndy ıelendi. Atalmysh spektakl Rústem qaıtys bolǵannan keıin Túrkııanyń Konıa qalasynda ótken «Myń tynys jáne bir daýys» halyqaralyq túrki tildes teatrlar festıvalinde kórsetilip, teatr synshylarynyń oń baǵasyn aldy, keıin Bashqurtstan Respýblıkasynyń astanasy Ýfa qalasynda ótken túrkitildes teatrlardyń «Týǵanlyq» halyqaralyq teatr festıvalinde «Ulttyq klassıkanyń biregeı jáne kórkem sheshimi» nomınaııasyn, Tatarstan Respýblıkasynyń astanasy Qazan qalasynda ótken «Naýryz» festıvalinde kórsetilip, óner súıer qaýymnyń ystyq yqylasyna bólendi.
R.Esdáýletov izdenýden jalyqpaıtyn rejısser bolatyn. Tipti, festıvalderge qatysqan kezderi teatr synshylary tarapynan úlken syndar estigen kezderi de joq emes. Biraq, ónerge degen qushtarlyq onyń namysyn janyp alǵa jeteledi. Eshýaqytta da saǵy synyp, jasyǵanyn kórsetpeıtin. Únemi alǵa qaraı talpyndy. Ol teatrda jumys isteı júrip shyǵarmashylyq tájirıbe almasý maqsatynda Sankt-Peterbýrg qalasyna baryp álemge tanymal rejısser Lev Dodınniń sheberhanasynda oqyp bilimin jetildirdi. Sonyń jandy aıǵaǵyndaı «Atymdy adam qoıǵan soń» spektakli dúnıege keldi.
Árıne, aramyzdan erte ketip qalǵan Rústemniń eńbegi búgingi ónerge umtylǵan jastarǵa jarqyn úlgi ekeni sózsiz. Ádebıet pen ónerdiń tizginin qatar ustaǵan jas talant ónerge adal qyzmet etti. Sondyqtan da týǵan eli onyń sol eńbegin eskerip, bolashaqta osy festıvaldi eki jylda bir ret ótkizýdi kózdep otyr. Bul búgingi jastardyń jigerin janýǵa septigin tıgizetin úlken festıvalderdiń birine aınalatynan senimimiz mol.
- Endi osy festıvalge qatysqan óner ujymdarymen tanystyryp ótseńiz.
- Birden aıtý kerekpiz, festıval bıyl alǵash ret ótkizilip otyrǵandyqtan da qatysýshylar sany kóp bolǵan joq. Festıvalge Aqan seri atyndaǵy Kókshetaý Mádenıet kolledjiniń «Jas tolqyn»
teatr stýdııasy, M.Tólebaev atyndaǵy mýzyka ýchılıesiniń «Dáýir» stýdenttik teatry (Semeı qalasy), «A.I. mýzykalyq teatr ortalyǵy» (Almaty qalasy), Qazaq ulttyq óner ýnıversıteti «Akter óneri jáne rejıssýra» kafedrasynyń shyǵarmashylyq – laborotorııasy (Astana qalasy), Táttimbet óner kolledjiniń «Q» stýdentter teatry (Qaraǵandy qalasy) óz spektaklderin usyndy. Festıvaldiń alǵashqy kúni R.Esdáýletov týraly «Bórinama» fılminiń kórsetilimi boldy. Onda Rústemniń balalyq shaǵy, týyp-ósken ortasy, T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda oqyp júrgen stýdenttik shaǵy, Jambyl atyndaǵy Qazaq drama teatrynda rejısserlik etken kezderi kórsetildi. R.Esdáýletovtyń aqyndyǵy, ónerge degen qushtarlyǵy, týǵan eli men jerine degen súıispenshiligi kórermenderdiń kóńilin tolqytyp aıryqsha áserge bóledi. Respýblıkamyzdyń túkpir-túkpirinen kelgen ónerpaz jastar úshin bul fılmniń orny erekshe boldy. Olar festıvaldiń ne úshin R.Esdáýletovqa arnalǵany jaıynda mol maǵlumattar aldy.
- Osy festıvalge qatysýshylar arasynan erekshe kózge túsip daralanǵandary bar ma?
- Festıvalge qatysýshylardyń barlyǵy da ózderine tán erekshelikterin kórsete aldy. Jetistikterimen birge olqy túsip jatqan tustaryn qazylar alqasynyń músheleri teatr synshysy, ónertaný kandıdaty, doent, M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty «Teatr jáne kıno» bóliminiń megerýshisi Amankeldi Muqan, Qazaqstannyń halyq artısi Beken Imahanov jáne men spektaklden keıin bolǵan talqylaýda birden ashyq aıtyp, pikirimizdi ortaǵa saldyq. Árıne, kez-kelgen festıvalden úzdik rejısserlik jumystar men akterlik daralyǵymen kózge túsetin oryndaýshylardy izdeıtinimiz ras.
Festıval shymyldyǵyn Aqan seri atyndaǵy mádenıet kolledjiniń «Jas tolqyn» teatr stýdııasy R.Muqanovanyń «Máńgilik bala beınesimen» ashty. Spektakl rejısseri F.Qanafın spektakldi plastıkalyq qımyl-qozǵalystarǵa quryp, polıgonnyń qazaq eline tıgizgen áserin kórsetýdi maqsat etken. Biraq, pesa keıipkerleriniń jeke daralyqtaryn akterlerdiń oıyny arqyly kórsete almaǵan.
Al, M.Tólebaev atyndaǵy mýzyka ýchılıesiniń «Dáýir» stýdenttik teatry M.Shahanovtyń «Tanakóz» (ıns. jasaǵan A.Aıtıbaev) atty poetıkalyq týyndysy boıynsha qoıylǵan spektaklderin kórsetti. Spektakl rejısseri A.Bahtınov árbir roldi durys bólgendikten kóp utqan. Eń bastysy poetıkalyq shyǵarmanyń ári men nárin ketirmeı sóz qudiretin dáripteı alǵan. Oryndaýshylardyń bir kóńil kúıden ekinshi kóńil kúıge ótýleri tabıǵı, boıamasyz boldy.
«A.I. mýzykalyq teatr ortalyǵy» M.Áýezovtyń «Qarakóz» tragedııasynyń I nusqasynyń jelisi boıynsha spektakl kórsetti. Qoıýshy rejısseri Dına Jumabaeva bul shyǵarmaǵa múlde basqasha ınterpretaııamen kelgen. Spektakl Qarakóz, Narsha, Mórjan, Syrym arasyndaǵy psıhologııalyq tartysqa qurylyp, adam janyn ózgeshe bir tebireniske jeteleıdi. Spektakldegi Mórjan – Dına Zaıtova, Syrym – Oljas Jaqypbek, Narsha – Alı Marattyń oıyndary kásibı sheberlikterimen tánti etti. Úsh akterdiń myqty temperamentine Qarakóz rolindegi Tolǵanaı Tileýbekovanyń ilese almaýy spektakldiń yrǵaq-ekpininiń báseńdep ketýine alyp keldi. Bizdińshe, jas aktrısaǵa aldaǵy ýaqytta kóp izdený qajettigi seziledi.
Búgingi tańda klassıkalyq dúnıelerdiń sahnalyq keskinin jańartý, olardyń qoıylymdyq, kórkemdik sıpattaryn búgingi kózben, qazirgi túısikpen zerdeleýge degen talpynys tanytyp júrgen D. Jumabaevanyń bul spektaklin rejıssýradaǵy izdenis dep baǵaladyq. Táttimbet óner kolledjiniń «Q» stýdentter teatry Iran-Ǵaıyptyń «Qorqyttyń kóri» shyǵarmasy boıynsha daıyndalǵan spektaklderin usyndy. Eger rýhanı suranys pen estetıkalyq talapty ósirý úshin dramatýrgııa, rejıssýra, akter sheberlikterin ushtaı berý, shyńdaı túsý turǵysynan kelsek Q.Kemalov pen B.Kıekbaevtyń rejıssýrasymen qoıylǵan bul spektakl formalyq, mazmundyq jaǵynan tyń sheshimderimen ánti etti. Eki birdeı tájirıbeli mamannyń qolynan shyqqan atalmysh spektaklde oryndaýshylar erkin kósilip, ózderiniń bar múmkindikterin kórsete aldy. Bolashaqta kúrdeli dramatýrgııalyq shyǵarmalardy ıgere alatyn qabiletterin tanytty.
Qazaq ulttyq óner ýnıversıteti «Akter óneri jáne rejıssýra» kafedrasynyń shyǵarmashylyq – laborotorııasy S.Qamıevtyń rejıssýrasymen qoıylǵan I.Saparbaıdyń «Shámshi» mýzykalyq dramasyn kórsetti. Spektakldiń alǵashqy sahnasynan bastap, sońyna deıin shyǵarmashylyq adamnyń shabyt shalymyn kórsetýge qurylǵan bul qoıylym dittegen maqsatyna jetti. Spektakl ádemi akterlik ansamblge qurylyp, oryndaýshylardyń kásibı daıarlyqtarynyń joǵary deńgeıde ekenin tanytty. Stýdentterdiń aıshyqty dıkııalary, mánerli de, ıkemdi plastıkalary, áýezdi daýystary, jastyq jalyndary kórermenderdi aıryqsha sezimge bóledi. Degenmen de, kózi tirisinde ańyzǵa aınalǵan sazgerdiń syǵan qyzy Izoldamen kezdeısoq kezdesip oǵan ǵashyq bolýy jáne sulý arýǵa arnalǵan ánniń týýy spektaklde ótkirleı túsýdi qajet etedi. Tutastaı alǵanda atalmysh spektakl óziniń plastıkalyq oralymymen, teatrlyq jarqyndyǵymen, áserli sazymen kóńil tolqytty.
- Festıvalge qatysýshylardy qandaı nomınaııalarmen marapattadyńyzdar?
- Bul festıvalge ónerge endi ǵana qanat qaqqan kileń stýdentter qatysty. Jastar teatrynan «A.I mýzykalyq teatr ortalyǵy» ǵana boldy. Árıne, jastar teatrynyń jumysyn stýdenttermen salystyrýǵa bolmaıdy. Olar kórermenderdiń aldynda erkin oınap júrgen kásibı akterler. Al, kolledj stýdentteri men ýnıversıtet stýdentteriniń jas aıyrmashylyqtarynan basqa, oqý baǵdarlamasynda da ózgeshelikter kóp. Sondyqtan da, aldaǵy ýaqytta Rústem Esdáýletov atyndaǵy Respýblıkalyq Jastar jáne Stýdentter teatr festıvaliniń maqsaty men mindetin aıqyndap, talaptaryn kúsheıtý kerek. Al, bıylǵy festıval nátıjesi tómendegideı boldy.
- «Ózekti taqyrypty meńgergeni úshin» nomınaııasyn Aqan seri atyndaǵy mádenıet kolledjiniń «Jas tolqyn» teatr stýdııasy sahnalaǵan R.Muqanovanyń «Máńgilik bala beıne» spektakli ıelendi.
- «Úzdik er adam róli» nomınaııasymen Táttimbet óner kolledji «Q» stýdentter teatry qoıǵan «Qorqyttyń kóri» spektaklindegi Qorqyt róli úshin Ahan Erasyl marapattaldy.
- «Úzdik áıel adam róli» nomınaııasyn «A.I mýzykalyq teatr ortalyǵy» sahnalaǵan M.Áýezovtiń «Qaragóz» spektaklindegi Mórjan róli úshin Dına Zaıtova ıelendi.
- «Eń úzdik akterlik ansambl» nomınaııasymen M.Áýezovtiń «Qaragózin» qoıǵan «A.I mýzykalyq teatr ortalyǵy» marapattaldy.
- «Eń úzdik poetıkalyq spektakl» nomınaııasymen M.Shahanovtyń «Tanagóz» spektaklin sahnalaǵan M.Tólebaev atyndaǵy mýzyka ýchılıesiniń «Dáýir» stýdenttik teatry marapattaldy.
- «Rústem Esdáýletov atyndaǵy Bas júlde» nomınaııasymen I.Saparbaıdyń «Shámshi» spektakli úshin Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetiniń «Stýdenttik laboratorııasy» marapattaldy.
- Áńgimeńizge úlken rahmet!
