«Biz qoǵamnan bizge nazar aýdarýdy talap etpeımiz, biraq bizden de sony talap etpeýdi suraımyz»

«Esek quıryǵy» shyǵarmashylyq birlestigi

1920-30 jyldardaǵy keńes óneri qashan da qyzyǵýshylyq týdyrady. Bul túrli teorııalyq jáne stılıstıkalyq kórkemdik konepııalardyń kúresý jáne birigý ýaqyty. «Jat ıdeıaly...» kórmesi bizdiń osy kezeń óneri týraly oıymyzdy keńeıtýge baǵyttalǵan.

Kóptegen sýretshiler HH ǵasyrdyń basyndaǵy ár túrli, keıde radıkal baǵyttardan ótip, áldeqashan ózge «álem» bolǵan Batys Eýropa jáne orys romantızminiń, sımvolızminiń yqpaldaryn basynan ótkizip, dástúrli kartınaǵa «qaıtyp keledi»; ótken shaqtyń uly sheberleri ‒ Rembrand, Rýbens murasyna qaıta mán bere bastaıdy, antıkalyq mıfologııadan shabyt alady. Olardyń «realızmi» soıalızm dáýiri talap etkennen góri basqasha sıpatta boldy. Olar keskindemeni keńes taqyrybynan azat etip, zamanaýı keńestik ómirdegi fıksaıalarǵa asa qajetti emes janrlar ‒ portret, natıýrmort jáne peızaj aıasynda qalyp qoıdy.

Ekspozıııanyń negizgi bóligin Sergeı Rodonejskıı «Áýlıe Troıkaıa lavrasynyń irgesin qalaǵan» Mákove dóńiniń qurmetine sımvolıkalyq ataý berilgen «Makove» shyǵarmashylyq toby (1921-1927) ókilderiniń týyndylary quraıdy. Olardyń arasynda Konstantın Zefırov, Sergeı Romanovıch, Nıkolaı Chernyshevter bar. Makovetikterdiń estetıkalyq baǵdarlamasynyń negizinde «adamgershilik sezimdi tárbıeleıtin jáne «ómirge úılesimdi enetin, ári bárin tegis qamtı alatyn graııa bere otyryp», onyń syryn uǵynatyn ónerdiń rýhanı mánin qaıta jańǵyrtsaq degen tilek jatty».

Top taraǵannan keıin Zefırov, Chernyshev, Romanovıch jańa uıym ‒ Máskeý sýretshileriniń qoǵamy (MSQ) birlestiginiń quramyna kirdi. Olarǵa, kórmede jumystary qoıylǵan sýretshiler ‒ Robert Falk pen Nadejda Ýdalova qosyldy. Qoǵamnyń deklaraııasynda MSQ ókilderi realızmdi keskindeme formasynyń jetilgen túri jáne ómirdiń shynaıy kórinisi dep baǵalady. Teorııalyq konepııa ortaq bolǵanymen, ár sýretshi óz jolymen júrdi. Zefırov pen Falkti keskindemeniń ózi, boıaýlardyń úılesimi men olardy jaǵý tásilderi jumystarynda tereń sezimder men kóńil-kúılerdiń erekshe jıyntyǵyn quraı alatyn kúrdeli keskindemelik sheshimderdi jetildirýge degen ynta-yqylastary jaqyndatty. Olardyń týyndylary kompozıııalyq sheshimderiniń yqshamdylyǵymen, kórermenimen «aqyryn», oılanyp sóılesýimen, jaqyn adamdar jáne úırenshikti zattar álemine kózqarasymen erekshelenedi.

Chernyshev óziniń estetıkalyq jáne rýhanı ıdealyn las jerde júrmeı, kóbelek sııaqty oǵan aıaǵyn áreń dirildeı tıgizetin «balalyqtan boıjetken shaqqa ótetin jastyń súıkimdiliginen, qatańdyqqa, tazalyq pen raqymǵa toly» názik jasóspirim qyzdardyń beınelerinen tapty. Nadejda Ýdalova kýbızm, fýtýrızm, sýprematızmmen de áýestendi. Biraq, 1920 jyldardyń basynda janr peızajyn unatyp, fıgýratıvtik keskindemege bet qoıady. Kórmege 1930 jyldary taýly jerdiń qıyn jaǵdaıynda ótken Altaı men Shyǵys Qazaqstanǵa jasaǵan shyǵarmashylyq sapary kezinde jazylǵan grafıkalyq jumystary qoıyldy. Onda sýretshiniń tabıǵat pen sonda turatyn adamdardyń keremet ári erekshe álemimen jolyqtyrǵan emoııalyq áserlerin beretin syzyqtar men keskindemelik daqtardyń aıqyndyǵyna negizdelgen ózindik máneri qalyptasty.

S.Romanovıch – keńes dáýirinde antıkalyq jáne hıstıandyq tapqyrypty dáıekti jetildirgen azdaǵan sýretshilerdiń biri. Onyń týyndylary aıaqtalmaǵandaı áser qaldyrady, biraq sýretshiniń ózi úshin eń bastysy oıdy bildirý boldy, al keskindemeniń aıqyndyǵy ony emoıonal túrde júzege asyrýǵa kómektesti.

Aleksandra ekatıhına-Potokaıa farforǵa órnek salý sheberi retinde tanylǵanymen, ol ózin qondyrǵyly keskindemede de aıqyn, ári óz jolymen kórsetti. Onyń shyǵarmalarynan ıkona jazý dástúrleri, halyqtyq ónerdiń yqpaly, barokko elementteri erekshe kórinis tapty.

Kórmedegi jalǵyz lenıngradtyq sýretshi «Analıtıkalyq óner sheberleri» tobynyń negizin qalaýshy Pavel Fılonov bolar. Ony «HH ǵasyrdyń eń jumbaq sýretshisi» dep atady. Ol týyndyny jazýdyń ózindik tásilin jasady. Sýretshiniń oıynsha, kartına ósip kele jatqan dán sııaqty bir núkteden damýy kerek – sýretshi obekttiń syrtqy túrin ǵana emes, ol týraly biletinderiniń bárin de kórsetýi qajet.

Kórmeden sondaı-aq, máskeýlik sýretshiler Klıment Redkonyń, Aleksandr Labastyń, Alekseı Morgýnovtyń jáne Lev Kramarenkonyń shyǵarmalary da oryn aldy

Ekspozıııa 2021 jylǵa belgilengen Reseı Federaııasynyń ónerine arnalǵan kórmeler ıklyn ashady.