Абай даңғылы мен Әуезовтің қиылысындағы Сауда-үйінің төменгі қабатында орналасқан «Жас Сахна» театры кезекті қойылымына режиссерді Овлякули Ходжакулиді Лонданнан арнайы шакыртты. Жеке меншік театрдың шығармашылық даму жолында әрдайым ізденісте жүретіні, басқа театрларға да үлгі боларлықтай іс. Бұл театр кезінде белгілі режиссер, актер болған Бәйтен Омаровтың атын иемдеген. Театр алғаш «Актриса» спектаклімен шымылдығын ашқан болатын. Қазір де осы өнер қайраткерінің шәкірттері мен балаларының қолдауымен талантты актерлар шоғырланған ізденімпаз шығармашылық ортаға айналып отыр.

«Love - любовь емeс» спектаклі Уильям Шекспирдің ең танымал «Король Лир», «Отелло», «Гамлет» трагедиялалары мен «Дуалы түнгі думан» комедияларының негізінде американдық драматургтер Джесс Боргессон, Адам Лонг, Дэниел Сингер тарапынан жазылған пьеса бүгінгі күннің өзекті мәселелерін арқау еткен заманауи туынды. О.Ходжакули режиссурасымен қойылған бұл спектакль тынымсыз дайындықтың арқасында дүниеге келіп, бүгінде көрермен тарапынан өзінің оң бағасын алып үлгерді.

Экцентрикалық комедия жанрындағы қойылымның формасы ерекше. Актерлерді тәжірибелі режиссер спектакль барысында өзіндік қалыпқа салуға тырысқан. Орындаушылар ойын мәнерінде пафосы аз, шынайы өмірдегідей сахнада өмір сүру дағдыны көреміз. Көрерменге спектакль боямасыз, адамдар қалай бар солай көрсетуге ұмтылып сол арқылы бүгінгі күнгі көрерменге түсінікті замандас Шекспирдің әлемін көрсетеді. Автордың пьесалары көтерген күрделі тақырыптарды ерекше интерпретация жасауы, бұл театрдың әдеттегі қойылымдарынан өзгеше болып, көрермендер арасында резонанс тудырды.

Алғашқы тұсаукесер көрсетілімі кезінде актерлар ойынынан байқалған әлі толық игерілмеген рольдер мен мизансценалар сенімсіздік сезімдерімен аралас келіп жатса, спектакльден-спектакльге театрдың жас труппасында біршама оң өзгеріс байқалды. Бұл әлбетте уақыт өте актерлар шыңдалған, әрекеттері батылдана түскен, дикция анық, түсінікті өсу баспалдағын көреміз.

Тәжірибелі режиссер Овлякули Ходжакулидің қолтаңбасы театрдың жас актерлер құрамына шығармашылық ізденістеріне оң өзгеріс, соны серпіліс алып келген. Күрделі драматургияға негізделген заманауи авторлардың шығармасының астарын ашуда жас труппамен жасалған орасан көп жұмыс жақсы тәжірибе ғана емес, үлкен жауапкершілікті көрсетер сынақ та болған. О.Ходжакулидің батыс театрының дамуы барысында «анти-театр» аталған ерекше сахнадағы құбылыспен айналысып жүргеніне 5 жыл болыпты. Өзінің режиссерлік ұстанымдарын қалыптастырған кезден-ақ ол шығармашылығында осындай заманауи көзқарастағы театр эстетикасын насихаттаған болатын. Сол бағыт режиссердің шетелге барып тұрақтағаннан кейін антитеатр, антиискусство негізінде дамып, сахнада жиі кездесетін түрлі штамп, фальш пен академизмге қарсы әрекет етті. Бұл посткеңестік кеңістіктегі жаңалыққа сусаған көптеген өнер адамдарының таң қалдырса, ескі мектеп өкілдерінің жүйкесін жұқартардай әрекет етті. Сондықтан режиссердің бұл қойған спектаклі өзгелерге ұқсамай, антиутопия, провокацияға толы. Шекспирді танымастай етіп өзгертіп жіберген авторлардың пьесасын бүгінгі көрерменнің талғамына сай сахналау барысында қай тілде ойналуы керек? Қойылым кімге арналған? - деген сұрақтар қоя отырып: «-Алматылық тілде ойнаймыз» деп өздері жауап бергендей және жастарға, жасөспірімдерге түсінікті және қызық болмақ. Аталмыш қойылым жастар арасында театрға, Шекспир пьесаларына қызығушылығын арта түсірмек.

Ал тақырыбына келетін болсақ, «Love – любовь емес» Қазақстанның үш тұғырлы тіл саласына сай қойылым деп айтсақ болады. Аты айтып тұрғандай, қазіргі қоғамда үш тілдің қайсысы жоғары орында екенін рет-ретімен орналастырып қойғандай. Кинолар мен қойылымдарда, тіпті күнделікті өмірде де біреу «I love you» деп жатса, елемей жатамыз, себебі құлағымыз үйреніп кеткен, ал «Love-любовь емес» деген атау елді елең еткізіп, қызығушылық оятады. Классикалық шығармалардағы махаббат сахналары бүгінгі жастарға асыра сілтеп жібергендей әсер етіп жататынын білеміз. Сондықтанда, бұл қойылымда режиссерлер актерлерге бәрін жеңіл қабылдап, ойынға айналдыру принципі бойынша театралдандыра ойнау тәсілін ұсынған.

Шекспир туындылары мәңгілік, мұның дәлелі «Love – любовь емес» қойылымы. Үш қызының арасында сандалып жүрген мүгедек әке – Лир патша. Қара жамылғыдағы елес, өзін өлтіруге тырысқан бойжеткен. Шекспир шығармаларындағы кездесетін трагедиялық коллизиялар қатары, драматизмге толы біреу-біреуге кейіпкерлер арасындағы қақтығыстар қатары көбінесе түн пердесі түсе, айдың жарығында орын алады. Сахнадағы айдың сұлбасы қойылымның фабуласымен байланысып көркемдік тұтастығын арттыра түсуге, барлық оқиға легімен байланыста ұштасып жатыр.

Шекспир туындысының, кейіпкерлер айтатын сөздерінің көркемдік әсері мен энергетикасы – бұл өмірді суреттеу емес, өмірдің өзі болған. Онда комедия да, трагедия да қатар өмірдегідей көрініс береді. Оқиғалары мен Сөзді қақпылдап шебер үйлестіре білген драматургтердің Шекспирдің күрделі пьесалары желісіндегі кейіпкерлері арасындағы негізгі қақтығыс тудыратын желілерін шебер де ұтымды қолдана отырып астасып жатқан Шекспир әлемін ашуға күш салған. Сахнадағы актерлердің дене пластикасы сахнадағы негізгі құрал көзі болса, олар оны спектакльде еркін пайдалана алған.

Спектакльде актер мимикасы мен ым-ишараты, әр түрлі сахналық импровизациялармен кең көрініс берген. Көрермен мен сахнадағы актерлер арасында кедергілер жоқ, саналы түрде алынып тасталған. Спектакльдің басынан орындаушылар көрермендерді ортаға тартып, билеп, сөйлесіп, сұрақ қойып интерактивті тығыз қарым-қатынас орнатады. Батыл болғандары сонша көрермен қызға жақындап келіп, «Сіз пәксіз бе?» деп ыңғайсыз сұрақ қойып қолайсыздық сәттер тудырды. Актерлер қабырғаға су шашып, қыздар шашын сулап алып, айналдырып, алдыңғы қатарда отырған көрермендерге жайсыздық тудырған сәттер көрініс бергенде кейбіреуі орындарынан тұрып, кетіп жатуы ойландырды. Спектакльге деген көрермендер арасында екі түрлі көзқарас қалыптасқан секілді. Біздіңше, спектакльде актерларға шамадан тыс еркіндік берілген немесе олар импровизация деген осы екен деп, сахнадан боқтық сөздер айтып, дөрекі іс-әрекеттер жасауын артық кеткендік деп есептедік. Сондықтан болар сахнада әрекет етуші алты актерді қойылым бағдарламасында «Шайтандар» деп қысқа қайырған екен.

Овлякули Ходжакули Шекспир кейіпкерлері арқылы қоғам бейнесін ашып көрсеткен. Ерлер шаршы алаңға айғайлап шығып, бір-бірімен ұрысып отырса, осы көріністің арғы жағында нәзік жандылардың бір-бірімен жаға жыртысып жатқан сахна бар. Бұл көріністе ерлердің батылдық, ержүректілік секілді о баста қанға біткен табиғи болмысынан айырылып, өсек пен әжуа қалжыңдарға жақындағанын меңзеп тұр. Ал қазіргі әйелдер қауымы тек қана тұрмыста ошақ басында ғана емес, кез келген саланы дөңгелетіп алып кете алатын күшке ие екенін талай рет дәлелдеді. Қазірде нәзік жандылардың алдына мақсат қойып, үнемі даму үстінде жүретіні де жасырын емес. Осылайша ер мен әйелдің қазіргі қоғамдағы рөлін айшықтайтын, метофораға толы әсерлі сахна қойылымды толықтыра түскен.

Сахнада айтарлықтай декорация көп емес. Ай бейнелі дөңгелек ақ экран, бағаналар, көп сабан шөптер мен ағаш қиындылары сахнаны толтырған. Актерлер оны шаш қылып бастарына киіп, әйел кейпіне енеді де, енді бірде ойнап залдың шаңын шығарады. Бұл көрермендердің демалуына да, актерлердің сахнада әрекет етуіне де кедергі келтіріп жатты. Дегенмен, спектаклдің көркемдік тұтастығына еш нұсқан келтіріп тұрмаған орынды сценографиялық шешім табылған.

Гитарада ойнап, ән шырқаған актерлер өздерінің жан-жақтылығын ұтымды көрсете білген. Сахналық оқиға араларына заманауи әндер қосып, «Өй шешеңнің, өй шешеңнің ағасы» деп көрермендерді таңқалдырумен болды.

Актерлық ойынға келсек, әртістер сымбатты, энергияға толы, шапшаң қимылдап, түрлі образдарды сомдай алды. Әр оқиғада түрлі образдарға еніп, қойылым темпо-ритмін түсірмей, көрермен назарын соңына дейін өздеріне аударып тұра алды. Нақтырақ айтсақ, Айарыс Даукараев сомдаған рөлдер бір-біріне ұқсамайтын, әр образда актер жаңа қырынан көрініп отырды. Ал Шыңғыс Раштың актерлық ойыны, пластикасы әр образды түрлендіре алған.

«Бұл қойылым Шекспирдің пьесаларының интерпретациясы. Біз Шекспирмен бұзықтық жасауды шештік, бірақ бұл сапалы ақымақтық, онда терең мағына бар, және көрермен, әрине, өзіне керегін алады», - деп түйіндеген еді режиссер.

Қорыта айтқанда, сахналық қойылым көрерменге түрлі эмоция сыйлай отырып, ойландыруға, қазіргі қоғамды сырттан көруге мүмкіндік береді. Спектакль біткен соң, ол жайында ешкім ештеңе айтпаса, егер қойылым көрермендерді бей-жай қалдырса бұл расымен өкініш. Қойылымның түпкі-ойын біреу түсінер, біреу түсінбес, бірақ спектакльден соң туындайтын пікірталастар бар, таласа-тармаса талқылап айтатын ерекше тұстары да жеткілікті. Ешкімді қойылым бей-жай қалдырмайтын секілді. Бүгінгі көрерменге таныс-бейтаныс сәттерден тұратын махаббат туралы көңілді, күлдіре отырып ойландыратын туындыны алдымен сахнадан көру керек. Нағыз сахналық қойылым осындай болуы да керек деген ой түйуге жетелейді. Бұл жекеменшік театрдың заманауи көрерменді театрға тарту үшін ізденістерге барғанының нәтижесін көрдік. Сырттан, алыстан режиссер шақырып, жұмыс жасауда, әлі атқарылатын жұмыстар көп. Сондықтан мемлекеттік театрлар да ескі тұжырымдардан арылып, шығармашылықта батыл қадамдар жасауына уақыт келді.