2024 jyl – qazaq kınosy úshin jemisti jyldardyń biri boldy. Jyl boıynda 100 jýyq tolyqmetrajdy kórkemsýretti fılm túsirilip, debıýttik týyndylardyń sany kóńil qýantty. Solardyń biri jas rejısser Malıka Muhamedjannyń alǵashqy tolyqmetrajdy «Qarlyǵash» fılmi. Fılm óziniń kórkemdik sheshimimen, tereń fılosofııasymen ózgelerden erekshelendi.
«Qarlyǵash» fılmi – jetim dala tósindegi júrekti syzdatqan mahabbat dramasy. Qańyraǵan aýyl shetinde Qarlyǵash (Zýhara Sansyzbaı) kúıeýi Ilııas (Eljas Rahım) jáne qaınaǵasymen birge kún keshýde. Aınalasyndaǵy sheksiz keńistik áıelge erkindikten góri tunshyqtyrǵysh tordaı seziledi. Bul tynyshtyqty franýz Lýıdiń kútpegen kelýi buzyp, onyń birsaryndy ómirine ózgeris ákeledi.
Fılmniń tusaýkeseri 26-shy Shanhaı halyqaralyq kınofestıvalinde ótti. Italııada uıymdastyrylǵan 25-shi Lýkanııa kınofestıvalinde «Úzdik fılm» júldesin ıelenip, kórkemdik sapasy men mazmundyq tereńdigin moıyndatty. Reseıdegi 32-shi «Eýropaǵa tereze» festıvalinde de tasada qalmaı, qazylar alqasynyń «Arnaıy júldesi» men kınosynshylardyń «5 juldyz» marapatyna laıyq dep tanyldy. Sankt-Peterbýrgte ótken 5-shi Lendoc kınofestıvalinde «Úzdik koprodýkııalyq joba» dıplomymen marapattalýy – fılmniń halyqaralyq áriptestiktegi jetistigin aıqyndaı tústi.
Qazaqstandaǵy «QYZQARAS» jáne «Baiqonyr» kınofestıvalderinde talǵampaz qaýymdy beıjaı qaldyrmady.
Ázıza Kýandyk: Bul mahabbat týraly fılm emes. Bul – adam óz baqytyn syrttan izdeı me, álde óz ishinde taba ala ma degen suraq tóńireginde órbıtin psıhologııalyq týyndy. Lýıdiń: «Adam óz-ózinen qashyp qutyla almaıdy» degen sózi fılmniń fılosofııalyq ózegin aıqyndaıdy. Qarlyǵash ta, Ilııas ta óz sezimderiniń tutqynyna aınalyp, biraq onymen qalaı kúreserin bilmeı júrgen jandar.
Fılmde tabıǵat – tek fon emes, oqıǵanyń tolyqqandy keıipkeri. Kınoteoretık Rıchotto Kanýdonyń oıynsha, kıno keńistik pen ýaqyttyń úndestiginen týatyn óner, al tabıǵat osy úndestiktiń basty elementi bolýy kerek. Muhamedjan dál osy qaǵıdany ustana otyryp, keńistikti keıipkerdiń jan aınasyna aınaldyrady. Keń dala – Qarlyǵashtyń bostandyǵy men sheksiz múmkindikteriniń sımvoly, biraq oǵan jetý úshin óz-ózimen kúresý kerek. Únsiz ózen, samal jelmen qozǵalǵan shópter – ózgeristi kútip turǵan tabıǵattyń sybdyry ispetti.
Kamera tabıǵatty asyqpaı, baıaý kadrlar arqyly kórsetedi. Osy arqyly rejısser kórermendi keıipkerdiń ishki álemine tereńirek úńilýge shaqyrady.
Arnur Áýezhanov: Bul fılmniń jeke basyma unaǵan tusy – rejısser eshkimdi aqtamaıdy nemese kinálamaıdy, tek ár keıipkerdiń óz shyndyǵyn kórsetedi. Qarlyǵash – erkindikti ańsaıtyn, biraq óz ómirin ózgertýge batyly jete bermeıtin keıipker. Ol syrt kózge sabyrly kóringenimen, ishinde úlken arpalys bar. Onyń kúıeýi Ilııas – klassıkalyq antagonıst emes. Kerisinshe, ol da óz ómirinde adasyp júrgen, ótkenine baılanyp qalǵan adam. Lýı bolsa, Qarlyǵash úshin jańa múmkindikterdiń sımvoly. Biraq ol jaı ǵana «qutqarýshy» emes, Qarlyǵashtyń ózi sheshim qabyldaýy kerek ekenin ańǵartatyn keıipker.
Ǵaısha Amanjol: «Qarlyǵash» kórkemdik ádisteri men baıandaý stıli jaǵynan qazaq kınosynyń keıbir klassıkalyq týyndylarymen úndes keledi, ári qazaq kınosynyń kórkemdik dástúrlerin jańa qyrynan jalǵastyrady. Májit Begalınniń «Tulpardyń izi» (1965) jáne Amanjol Aıtýarovtyń «Dala ekspresi» (2005) fılmderimen ortaq uqsastyqtar jaıly sóz qozǵaıyq. Begalın shyǵarmalaryndaǵy ýaqyt pen keńistikten bólektengen keıipkerlerdiń psıhologııalyq portreti «Qarlyǵashtaǵy» keıipkerlerdiń bolmysymen úndes. Bul fılmder ótken shaqtyń júrekte qalǵan beınesin oıatyp, ýaqyt aǵysyndaǵy adam taǵdyrlaryn zerdeleıdi.
Qarlyǵashtyń basty keıipkeri Jaýhazdy (Tulpardyń izi) eske salady: ekeýiniń minezi men taǵdyry uqsas, bir jannyń qos bólshegindeı áser qaldyrady. Ilııas pen Turar da jaqyn beıneler, biraq uqsastyqtary kómeski. Fılm sońynda Ilııas Qarlyǵashty únsiz bosatsa, Turar joǵalǵan jarynyń sońynan alasura umtylady. Lýı obrazy da mańyzdy. Eger «Dala ekspresinde» franýz jolaýshysy qazaq mádenıetin tanýǵa talpynsa, Qarlyǵashta Lýı úshin dala — syrtqy keńistikten góri mahabbat pen jan tolqynysynyń kórinisi. Muhamedjan tulǵaaralyq baılanystardy, Aıtýarov mádenıetter túıisýin alǵa tartady. Bul fılmderdegi basty ortaqtyq – ishki qaqtyǵys pen jatsyný sezimi. Begalın shyǵarmalary ýaqyt pen keńistik arasyndaǵy baılanystardy eske salsa, Muhamedjan men Aıtýarov bul taqyrypty jańa qyrynan qarastyrady. Biri – mahabbattyń názik ıirimderin zerttese, ekinshisi – tulǵanyń óz bolmysyn izdeýimen aınalysady.
Dilnáz Tóleýhanova: Qarlyǵash – qoǵamdaǵy áıelderge qatysty zorlyq-zombylyq máselesiniń kórinisi. Basty keıipker – jas áıel, onyń esimi fılm barysynda kóp mánge ıe bolady. Sebebi «Qarlyǵash» erkindik pen úmittiń sımvolyna aınalady. Fılmde keıipkerdiń syrtqy jaǵdaılarmen ǵana emes, ishki jan dúnıesimen de kúresýin aıqyndaı túsedi.
Malıka Muhamedjannyń rejısserlik tásili erekshe sezimtaldyqpen erekshelenedi. Ol minez-qulyqty usaq detaldar arqyly jetkizip, keıipkerlerdiń emoııasyn tereń kórsetýge basymdyq beredi.
Basty róldegi aktrısanyń oıyny erekshe atap ótýge turarlyq. Ol keıipkerdiń kúızelisin, qorqynyshyn jáne erkindikke umtylysyn jetkize aldy. Emoııalyq shynaıylyq pen tabıǵılyq kórermendi oqıǵaǵa barynsha eliktirip, keıipkerdiń jaǵdaıyn tereńirek túsinýge múmkindik beredi. Sonymen qatar fılm árbir jasalǵan sheshimdi ózgertý múmkindigi bar ekeniń kórsetedi. Qarlyǵashta ómiriniń ózgerýine áreket jasady. «Qarlyǵash» qoǵamdaǵy ótkir máselelerdi qozǵaı otyryp, áıelderdiń quqyqtary, áleýmettik teńdik jáne adamnyń óz quqyǵyn qorǵaý máselelerin ashyq kórsetedi.
Rahat Táńirbergen: Nege tutqyn? Fılmde kórinis tapqan tutqyn – tek adam taǵdyrynyń beınesi ǵana emes, ol erkindikti ańsaǵan rýhtyń sımvoly. Rejısser qoldanǵan obrazdar – jylqylar, aıaqqa túsken tusaý, qanatyna quryq salynǵan Qarlyǵash – bári de azattyqtyń asqaq armanyn astarlap jetkizedi. Jylqy – ejelden qazaq halqynyń erkindik pen táýelsizdiktiń belgisi bolsa, tusaý – sol bostandyqtyń shektelýiniń kórinisi.
Qarlyǵashtyń keń dalanyń tósinde tynyshtyq pen erkindik izdeýi – adamnyń máńgilik erkindikke umtylysynyń sımvoly. Dala – erkindikpen ushtasqan sheksizdik, al qanatyna quryq salynǵan Qarlyǵash – sol keńdiktiń shynjyrlanǵan beınesi. Jazyqtyqtyń ózi keıipkerdiń jan dúnıesindegi azattyqqa degen saǵynyshyn beıneleıdi.
Sóz sońyna kele, debıýttyq kartına qarapaıym oqıǵanyń astaryna tereń mán syıǵyzǵan týyndy. Fılm keıipkerleri sezimderin ashyq bildirýden góri, únsizdik pen kishigirim áreketter arqyly jetkizedi. Alaıda, mundaı baıandaý stıli keı tustarda oqıǵa dınamıkasyn báseńdetip, kórermenge belgili bir qashyqtyq sezimin týdyrýy múmkin. Dese de, rejısserdiń basty jetistigi – keıipkerlerdiń ishki jan dúnıesin kórkemdik quraldar arqyly ashýynda. Fılm mahabbat, erkindik jáne taǵdyr uǵymdaryn jańasha qyrynan qarastyrýǵa shaqyrady, al onyń qoıylymy ár kórermenge ózinshe oı túıýge múmkindik beredi.
Daıyndaǵan: Ǵaısha Amanjol
