Ál-hıssa.

1965. Parıj. Teatr festıval. Kútpegen júzdesý.
Bergman: Osy bizge... nege birge birdeńe jasamasqa.
Bergman: Árıne, nege jasamasqa.
Bergman: Endeshe birdeńe oılap tabamyn.
Sóıtip Bergmandar arasyn hattar jalǵap turady.

1973. Kann kıno-festıval. Úmit úzilgen syńaıly. Qaýmalaǵan juldyzdar arasynan sytylyp shyǵa bere Bergman jaqyndap kelip jyldar boıy jazylǵan hattardyń kóshirmesin Bergmannyń qaltasyna eppen salyp jiberedi.
Bergman: Qaltańa hat salyp qoıdym. Biraq, úıińe jetkenshe oqyma!

1975. Eki jyl únsizdikten keıin Bergman Bergmanǵa: Endi asyqpasaq, ýaqyt syrǵyp barady, - dep hat jazady.

1976. Eki jyl buryn kelgen hattyń jaýaby esebinde Bergman Bergmanǵa qońyraý shalyp: Taptym. Anasy men qyzy týraly.

1977. «Kúzgi sonata» fılmi kınosynshy Roger Ebert-tiń 1978-jylǵy Top10 tiziminiń besinshi qataryna jaıǵasty.

2002-jyly Keith Phipps: Úlken úmitterdiń aýyrtpalyǵy basqan kezde, «Kúzgi sonatany» ólim týraly tym tátti medıtaııa jáne urpaqtar ara tatýlastyqtyń árqashan júzege asa bermeıtin múmkindigi retinde qarastyrýǵa bolady,- dep jazdy.

Fılm men spektakl arasy

2021. Qys. Almaty.

M.Iý. Lermontov atyndaǵy memlekettik akademııalyq orys drama teatry. «Kúzgi sonata» Ingmar Bergman. Qoıýshy-rejısser: Galına Pıanova.

Shved rejısseri Ingmar Bergmannyń «Kúzgi sonata» kınokartınasyna sál toqtalaıyq. Sıýjet jelisi qarapaıym, aıqyn. Alaıda kórermendi demin shyǵarmaı, transta ustap otyratyn sıýjeti emes. Keıde únsiz, keıde ómirdeı uzaq dıalogtar. Fılmdi bastapqyda esiktiń sańylaýynan syǵalap qarap otyrǵandaı áserde kóresiń. Endi bir qarasań, keıipker álde Bergmannyń ózine aınalyp ketkendeısiń. Mahabbatqa sýsap ótken adamnan súıe alatyn adam týmaıdy. Tipti mahabbattyń ne ekenin bilmegen adam adam ba degen suraq qoıady Bergman. Sharlottyń sózimen aıtsaq: «Men tipti eseımedim de. Meniń júzime, tánime ájim tústi. Men áser men tájirıbe jınaqtadym. Munyń bári tek syrtqy keıip qana. Ishimdegi men áli týmaǵandaı…»

Oqıǵa HH ǵasyrdyń 70 jyldaryndaǵy norveg otbasy, sheshesi men qyzy arasyndaǵy qarym-qatynasqa qurylady. Sharlott óner qýǵan kásibı mýzykant. Eki qyzdyń bıologııalyq anasy. Biraq ózi de mahabbatqa jarymaǵan adam, ne áıel, ne ana retinde eshkimdi súıgen emes. Qyzy Eva anasynyń tasbaýyrlyǵyna ókpeli. Onyń ókpesi basqa adamdardyń sezimin estýge múmkindik bermeıdi. Al ekinshi qyzy Helenanyń mahabbatsyzdyǵy sezimge emes, aýrýǵa aınalady. Evanyń kúıeýi Vıktor – pastor. Ol bárin kóredi, estıdi. Biraq ózgertýge dármeni joq. Bir birine psıhologııalyq kiriptar adamdardyń qarym-qatynasy tartylyp turǵan sadaqtyń tıegi sııaqty. Qaı jerinde úziletini beımálim. Biraq bul sátti únemi kútip otyrasyń.

Fılm atmosferasyn sezinseńiz, spektaklge keleıik. Birden eskerteıin, spektaklde keıipkerler úshin emes, Bergman úshin alańdap otyrasyń. Bir birine aıqaılaǵan qyzy men sheshesi, jańǵyrǵan mýzyka, kúıikke shydamaı iship ketken pastor. Bul kórinister sizge skandınavııa emes, orystyń dramasyn eske salatyn sııaqty ma?

Fılmde bir sátter bar. Keıipkerden shyqpaǵan aıaý, keshirim, mahabbat tula-boıyńda býlyǵyp, kóz jasyń arqyly syrǵıtyn. Bul sátterdiń biri pıanıno oınap otyrǵan ekeý: Ingrıd Bergman – sezimtal, sulý ananyń qatigez áıelge, Lıv Ýlmann – jaraly, meıirimge zárý názik qyzdyń ókpeshil, ózimshil jazalaýshyǵa aınalǵany. Bergman fılmde bul óte emoıonal psıhologııalyq sátti iri planmen bergen edi. Al sahnada kórinis aıqaı arqyly shyqqan:
- Tik otyr, jınal! Qaıtadan basta!
- Qolyńdy durystap qoı! Qaıtadan!
- Durystap oına! Basynan basta!

«Kúzgi sonatanyń» sahnalyq adaptaııasy Ingmar Bergman fılmimen úndes. Sıýjeti bir. Ekeýi de sanaǵa azyq. Biraq ekeýiniń dámi eki basqa. Rejısser shyǵarmany adaptaııalaýdan múldem qysylmaǵan, tipti asyra erkinsımin dep Bergman stılin joǵaltyp alǵan syńaıly.

Bul qoıylymda shved radıosynan berilgen translıaııa túrindegi ıntershýmnan basqa skandınavııalyq eshteńe de joq. Mádenıet te, avtor da, keıipkerler de.

Dirildegen qolymen staqanyna konıak quıyp kúıigin alkogolmen basyp otyrǵan pastor orystyń ishkish mujyqtarynyń obrazynan alynǵandaı. Enesimen tanysý kezinde ashylǵan konıak spektakl aıaqtalǵanǵa deıin ishiledi. Anasy men qyzy aıqaılasyp, ishtegi sherin aqtaryp jatqanda sahna shetinde pastorymyz qoly dirildep staqanyn toltyryp otyrǵan edi. Tipti bir jerinde enesimen quıyp isheıin dep eski pıanınonyń ishine jasyrǵan shólmegin alyp shyǵady. Bul toqsanynshy jyldardaǵy orys kınosyndaǵy kartına. Al Bergmannyń pastory múldem basqa adam, kóp ishpeıdi, ustamdy, erkin, tipti parasatty jan. Eva da, Sharlott ta onymen aqyldasyp, keńesip, muńyn shaǵady. Qudaı ispettes. Al spektaklde onyń biri joq. Qazaqsha aıtsaq, «tiri árýaq».

Fılmde túıin ashyq edi. Túsinistik, mahabbat pen keshirim joq adamdar arasynda bir úmit qylań beredi. Alǵashqy qadam jasalady. Eva sheshesine jazǵan hatyn Vıktorǵa oqyp beredi. Kórermen ary qaraı óz qııalyn qosyp, óz ómirindegi senarııine kóz salyp, alǵashqy qadamyn jasaýy múmkin edi. Joq, Galına Pıanova barlyq kórermender úshin sheshimdi ózi jasap, spektakldi holıýdtyq heppı endpen aıaqtaıdy.

Mýzyka jáne oıdyń janama sıpaty

Shveııalyq Bergman óziniń «Kúzgi sonata» shyǵarmasynda Tolstoıdyń «baqytty otbasylardyń bári bir-birine uqsaıdy, biraq ár baqytsyz otbasy ózinshe baqytsyz» degen sózderin skandınavııalyq ustanym men salqynqandylyqpen joqqa shyǵarǵysy kelgendeı. Shyǵarmanyń ataýy birden melanholııaǵa túsiredi, oqıǵanyń kúz mezgilinde órbıtinin meńzep, sonatany keıipkerler qatynasynyń metaforasy retinde qoldanǵandaı.

Sharlott ómiriniń máni - kásibı kemeldikke jetý. Ol qyzy syrqattanǵan kezde Bartokty oınaý úshin Jenevaǵa ketedi. Al nemeresi dúnıege kelgende Moarttyń №1 konertin jazýǵa kirisedi. Sharlott ana emes, pıanıst. Sondyqtan Sharlottyń úıine oralýy onyń kásibı ómiriniń kúzin elestetkendeı boldy. Sahnaǵa vıoloncheldi arqalap shyqqan Sharlott spektakldegi mýzykanyń róli tek ataýynda emes, mazmunymen úndes ekenin taǵy bir eske salady. Oqıǵa qazan aıynda Oslo qalasynyń mańyndaǵy shaǵyn qalashyqta bolyp jatqandyqtan, sahnada «ABBA» tobynyń «Dancing Queen» ániniń jıi oryndalyp turdy. Alaıda bul kompozıııa spektakldegi keıipkerlerdiń qarym-qatynastarynyń damı túsýine áser etken Shopenniń №2 lıa-mınor prelıýdııasymen esh úılesim tappady.

Oslo mańyndaǵy shveııalyq toptyń oryndaýyndaǵy aǵylshyn tilindegi án men norveg tilindegi radıodan estilgen úzik-úzik dybystar Shopenniń prelıýdııasyndaǵy elegııalyq drama kúıiniń paıda bolýyna múmkindik bermedi. Parıjdiń salqyn samalyn eske túsiretin Shopenniń týyndysymen bir sahnada oınalǵan Baýmannyń «Itter valsi» men «ABBA» tobynyń áni sımfonııa emes, kórermender úshin kakofonııa syılaǵandaı boldy. Bálkim bul keıipkerlerdiń qarym-qatynasynyń mýzykalyq kórinisi retinde beınelegen ádis bolǵan bolar. Spektakldiń turaqty dekoraııasy retinde pıanınonyń birde ashyq, birde jabyq turýy da kórermenderge oı salady. Pıanınonyń ǵana emes, keıipkerlerdiń de jan perneleri birde ashyq, birde jabyq kúıinde sıpattaldy. Ómiriniń mánin mýzykadan taýyp, pıanınony jan joldasy etken Sharlott úıine oralǵanda mýzykanyń basty zańdylyǵy tek aq pen qara pernelerdiń kezektese oınalyp, notalardyń úılesimdiliginde ǵana emes ekendigin túsingendeı. Kásibindegi aq pen qara pernelerdiń úılesimi tabylsa da, ómirindegi qara mınor pernelerdiń kóptigin ishteı moıyndaıdy. Sharlott úılesimdilik úshin aq pen qara balansyn saqtaý kerek degen oı túıdi. Ókinishke qaraı bul ómir sabaǵy Shopenniń prelıýdııasy arqyly emes, Evanyń ózegin órtegen ay sózderi arqyly jetti.  Uly kompozıtorlardyń shyǵarmasyn ıdeal oryndaý úshin jeti notany bilý azdyq etedi. Qyzy men anasynyń qarym-qatynasyndaǵy jeti jylda paıda bolǵan rýhanı jalǵyzdyqty mýzykanyń jeti notasy joımaıtyny da anyq. Uly kompozıtorlardyń shyǵarmalaryn oryndaý úshin pıanıst rýhanı baı bolmasa, ol shyǵarma tek nota dápterdiń betinde qalady, al pıanıst shyǵarmanyń mánin túsinse, onda ol tyńdarmandardyń jadynda qalady. Pıanınonyń basty ómirlik sabaǵyn kesh meńgergen Sharlott óziniń uly pıanıst te emes, qamqor ana da bolmaǵanyn túsinedi. Ókinedi. Endigi amal tek keshirim kútý.