Mundaǵy basty maqsat – músin ónerin tek eskertkish retinde qarastyryp qana qoımaı, olardyń obrazyn berý, qandaı mánerde oryndalǵanyn, beıneleýdegi sheberlikti kórý. Dál osy taqyrypty tańdaýda, jalpy adamzat balasynyń jalǵyz bolmaýy jáne mahabbattyń ómirde alatyn orny erekshe bolǵandyǵy men ol sezimniń músin ónerine qalaı berilýi, kompozıııalyq sheshim ereksheligi, mán-maǵynasynyń ashylýy sebep boldy.

Músinshi E. Mergenovtyń shyǵarmashylyǵyndaǵy kórkem erekshelikter Qazaqstan ónertaný mektebin beı – jaı qaldyrmady. Jarq etip shyqqan týyndylary barysynda jetekshi ónertanýshy R.T. Kópbosynova «E. Mergenovtyń shyǵarmashylyǵy – birneshe jyl buryn anyqtaǵan, qazirgi tańdaǵy ónerdegi óte qyzyq jáne jarqyn qubylys. E. Mergenov jumystarynyń avangardtyǵy – sýretshiniń minezi men shyǵarmashylyǵynyń aıǵaǵy. Bul onyń «Jamal», «20 ǵasyr», «Mıraj», «Ekeý» sııaqty jumystarynan kórinedi. «Ekeý» atty jumysynan kameralyq uǵym bizdiń ómirimizdegi jańa baǵyttardy ashady. E. Mergenovtyń jumystary – bul sezim sıntezi jáne izdenis [2,76]. Ónertanýshy Z.M. Erjanova «Músinshiniń kópmaǵynaly shyǵarmalary jáne onyń obrazynyń masshtabtylyǵy kazaq kórkemóneriniń erekshe problematıkasyn qalyptastyrdy. Bir jaǵynan, kórkem formalardyń máselelerin aktýalızaııalady, basty máselege qoıdy. Ekinshi jaǵynan – halyqtyq maǵynanyń ónerge degen qyzyǵýshylyǵyn týdyrýy» [1,76] jaıly oı qozǵasa, sáýletshi T.E. Eralıev – «Men E.Mergenovtyń jumystaryn birinshi ret kórgende, jalpyadamdyq qyzyǵýshylyq paıda boldy, keıin músinge, formaǵa degen pikir paıda boldy. Jáne sonymen qatar, ár formanyń tııanaqty jasalýy qyzyqtyrdy», - deıdi. E. Mergenovtyń shyǵarmashylyq deńgeıi plastıkalyq ónerde álemdik deńgeıimen sáıkes keledi. E. Mergenovtyń jumystary bıik dárejege ıe»[5,77].

Sýretshi kórkem uǵymdy tek zatqa ǵana aınaldyryp qoımaı, adamnyń kóńil kúıin, kúızelisin, tipti júrek syzdatqan, onyń rýhanı kúshke degen nyq senimin has sheber retinde joǵary deńgeıden kórsete aldy. Erkin Mergenovtyń ónerdegi qoltańbasynan adamnyń rýhanı baılyǵy, jan tazalyǵy, ómirge degen fılosofııalyq kózqarastyń tereń ekendigi baıqalyp turady. Onyń qaı eńbeginen bolmasyn ulttyq bolmysymyzdy ańǵarý bir qarapaıym ólshemderge sııa qoımaıtyny taǵy anyq. E. Mergenovtyń tvorchestvosyna qarasty kóptegen synshylardyń jumystary kóptegen qyzyq fılosofııalyq maǵynaǵa ıe boldy. Flıýra Gadeeva E. Mergenovtyń soıaldyq kózqarasynyń tereńdigin aıqyndady [3,79], Roza Kópbosynova [2,79] taldaýynda Mergenovty halyqqa, keıingi urpaqqa jatatyndyǵyn , al ónertanýshy Raıhan Erǵalıeva bolsa, Mergenovtyń ishki jan – dúnıesiniń kúızelisinen qazaq ónerinde stılder men baǵyttardyń paıda bolǵanyn aıqyndap ótedi [4,35].

Músinshi E. Mergenov shyǵarmashylyǵyndaǵy jarqyn týyndylardyń biri - «Ekeý» (1985). Bul álemde barlyǵy da jubymen jaratylǵan. Adamdar da jalǵyz emes, jan - janýarlar da ekeý. Ekeý mahabbat pen súıispenshiliktiń sımvoly. Mahabbat, ásirese qyzben jigittiń mahabbatyn jyrlaý, sýretteý barlyq óner ıeleriniń basty taqyryby. Músinshi shyǵarmashylyǵynda basty keıipker adam bolǵandyqtan, onyń týyndylary da halyqpen, onyń ishinde qoǵamdaǵy kórneki tulǵalarmen tolyqtyrylatyny anyq. E. Mergenov jastyqtyń jalyndaǵan otyn, qaıtpas qaısarlyǵyn, almastyń júzindeı ótkir qaıratty minezin jáne bostandyqqa umtylǵan romantıkalyq áserin ábden sezingen. Sondyqtan bolar, músinshi bostandyqqa umtylǵan eki jastyń erligi arqyly qoǵamnyń keri tustaryn, jeke adamnyń erkindik jolyndaǵy kúresin kórsetedi. Anatomııalyq ustanymdardan arylǵan eki jastyń dene turqy sozyńqy kelgendigin músinshiniń taqyrypty ashýdaǵy ózindik mánerimen túsindirdi. Pishinder kishigirim tuǵyrǵa taban tireı otyryp, bir - birimen kompozıııalyq baılanysta ornalasqan. Keńistikti erkin paıdalanǵan músinshi, fıgýralardyń kompozıııalyq sheshimin baqylaı otyryp, olardyń qımyl - qozǵalystaryna erkindik beredi. Júrektiń túbinde jatqan tylsym kúshke erik beretin sýretshi úshin bostandyqty ańsaý, qorshaǵan ortanyń qarsylyǵyna qaramastan kózdegen maqsatyna jetý adamnyń taǵdyrymen qosa rýhanı jan – dúnıesin qyzyq etedi.

E. Mergenovtyń usynylǵan týyndysynyń bir ereksheligi, onyń plastıkasy erkin bola túsýimen qatar, ol pishinderdiń analıtıkalyq qurylysyn umytyp, konstrýkııalardyń sımvolıkalyq kólemin shyǵarady. Bul shyǵarmanyń basty taqyryby – álemdik mahabbat kúshi, jaratylys pen ólim. Músinshi E. Mergenovtyń «Ekeý» (1985) atty týyndysy–granıt materıalynda oryndalǵan, plastıka men keńistikti biriktirgen kólemdi–keńistik kompozıııasynda ózindik qalypqa ıe boldy. Músinshi týyndy barysynda pishinder men keńistikti birge somdaıdy. Keńistik onyń kompozıııasynda emoııaly kózqarasta emes, tikeleı sezýdi talap etti. Eger E. Mergenovtyń «Ekeý»(1985) músininiń qurylymyna ýńiletin bolsaq, onda onyń músini arhıtektýralyq kompozıııa erejesin ustanǵanyn kóremiz. Kórermendi músinniń dástúrli emes qurylysy, qalyptaspaǵan formasy, yrǵaq, proporııalary, oı túıinin birden sheshe almaýy tolǵandyrady. Sonymen, usynylǵan músinniń negizinde forma men keńistiktiń jańa ózara baılanysy basty erekshelikteri bolyp tabylatynyna kóz jetkizemiz. Adamnyń dúnıetanymy men psıhologııasyn anyqtaýda músinshi tvorchestvosy búgingi tańdaǵy respýblıka kórkemóneriniń jaǵdaıyn baǵalaýǵa kómektesedi.

Kórermen qabyldaýyna ár qalaı áser etetin «Ekeý» (2000) atty taqyrypty endigi Erkin Mergenovten keıin oryndaǵan Málik Jýnisbaevtyń týyndysyn qarastyryp óteıik. M. Júnisbaev músindi jas, sheberligi jetken, naǵyz mahabbat shaǵynda jasady. Músinshi mundaǵy eki adamnyń denesin japyraq tárizdes pishinge keltirgen, «músindi jasaý barysynda, joǵary kóterile bergen saıyn eki músin bir ortaq formaǵa kele bergennen keıin bir bas jasady». Adamdar da bir – birimen qosylǵanda birigedi, bir bas bolady, otbasyn qurady. Ómirlik joldaryn máńgilikke qosady. Bastyń pishinine kelsek, ol dóńgelek. Dóńgelek pishin negizinen burynnan kele jatqan, qazaq halqyna jaqyn pishin. Dúnıe júzinde eń minsiz pishin qandaı degende, mysyrlyqtar úshburyshty, grekter tórtburyshty degende, qazaq halqy dóńgelek deıdi. Bunyń bári sáýlet ónerimen tyǵyz baılanysty. Eger mysyrlyqtar úshburyshtan – Pıramıdany, Grekter tórtburyshty – sáýlet óneriniń negizine alsa, qazaq halqy dóńgelek pishindi negizge ala otyryp, kıiz úıdi shyǵardy. Sýretshi, sonymen qatar dóńgelek pishindi kosmosqa, aspanǵa, kúnge, aıǵa teńeıdi.

Músinshi M. Júnisbaev kóbine qondyrǵyly músin ónerinde jumys jasaıdy. Ol aǵash jáne taǵy basqa materıaldarmen (taspen, qolamen jáne mármármen) shyǵarmashylyǵyn óristedi. Músinshiniń qoltańbalyq ereksheligi – ulttyq taqyryptarǵa negizdeledi. Ol oıý – órnek (stılızaııalanǵan), qazaqtyń bolmysyna, ony qorshaǵan álemine, tabıǵatqa jaqyn halyq ekendigimen baılanystyrý aıryqsha orynǵa ıe. Sondyqtan M. Júnisbaevtyń týyndylarynda ósimdikke jaqyn pishinder kóptep kezdesedi. Músinshi «Ekeý» músininiń pishinin jasaýda, eki adam denesi uqsas bolsa da, erkek pen áıel pishinderiniń aıyrmashylyǵyn oılaı otyryp, áıeldiń er adamǵa qaraǵanda náziktirek ekenin esepke ala otyryp jasaǵan.

Sonymen, M. Júnisbaev «Ekeý» týyndysyn sulbalaýda, adamzat dúnıetanymy men búkil álem dúnıetanymyn – jer men aspan álemi, halyqtyq ıdeologııany nazardan tys qaldyrmaǵanyn túsinemiz. Naqtyraq aıtar bolsaq, adamdy tek qana bir – birimen baılanystyryp qana qoımaı, ony qorshaǵan búkil álemmen, sol álemniń ár bólshegimen uıqastyra otyryp, bir úlken maǵyna beretin, barlyq halyqtyń mıfologııasyna aınalǵan, úlken aǵashtyń kishkentaı ǵana bóligin kesip alyp, barlyq adam balasyna kórsetti. Músin negizgi oılardy ózine baǵynyshty etse de, ózindik talǵamy men aıtary bar týyndy. Músinshilerdiń týyndylaryna qaraı otyryp, Erkin Mergenov pen M. Júnisbaev qolynda birdeı kólemdegi ártúrli materıaldardyń bolǵanyna kóz jetkizemiz. Biri tek geometrııalyq júıede qurylsa, kelesisi geometrııalyq qatańdyqqa ıilgish jumsaqtyqpen qosa mánerlengen. Qazaq músinshisi Erkin Mergenovte negizgi ıdeıa - obrazdardyń otyrysy kúıinde óz kompozıııalyq sheshimin tapsa, Málik Júnisbaev bul sheshimdi jınaqty turǵan beınede sulbalap berdi. Bir - birine ózindik ıilimi arqyly juptasa kirigip turǵan qos obrazdy ajyratyp kóre alamyz. Ol birde mýzykanyń tıegi sanalatyn nota jelisine uqsasa, endi birde kóz aldyńa joǵarǵy bóligi dóńgelengen, ıaǵnı sheksizdikti ulastyrǵan belgili bir aspap túrinde ene ketýi de ǵajap emes. Erkin Mergenovtyń týyndysy sheksizdikti belgili núktelerdiń bir birine ıigýi nemese birine biri baǵynyshty bolyp turýynyń arqasynda kórsetse, M. Júnisbaev erekshelikti úzilmeıtin syzyq arqyly sulbalap bergen. Málik Júnisbaev shyǵarmashylyǵy ózindik izdenimpazdyǵymen, erekshe obrazdy músinderimen erekshelengen tulǵa. Músinshiniń shyǵarmashylyǵyndaǵy aǵashtan jasalǵan «Ekeý» (2000) atty týyndysy osynyń aıǵaǵy bolsa kerek. Qarastyrylyp otyrǵan týyndylardyń kólemine qaramastan retimen qoısaq, onda belgili bir tartylysqa ıe bolatyndaı kóz jetkizetinimiz ras. Erkin Mergenov týyndysy bir - birimen aıqasa oryndalsa, Málik Júnisbaev týyndynyń joǵarǵy bóligin birlestire otyryp, bir ǵana bas jasaı saldy. Barlap qarasaq, bul bir kezeńniń ózgerisin beredi. Týyndydaǵy basty ıdeıa bir, ony aıshyqtap óter bolsaq «Ekeý», qos jup bir - birinsiz esh ómir súre almaıdy, olar ómirdi birdeı qabyldaıdy. Qarastyrylǵan Erkin Mergenov pen Málik Júnisbaevtiń «Ekeý» atty músini, qazaqtyń mahabbat dastanyndaǵy kirshiksiz súıispenshiligine qurylǵan. Syrtqy qurylymy jaǵynan búgingi avangardty qurylymdy músinderdiń biri sekildengenimende, músinder naǵyz qazaqı qaǵıdalardy aıshyqtap ótedi.

Ózine óte úlken taǵylym men tarıhty qamtıtyn «Ekeý» atty músinder óz dárejesimen deńgeılenip tur. Ekeý, árqashanda juby jazylmaıtyn qunary joıylmaıtyn taǵylymdy taqyryp bolyp, ónerde óz óresin ármen qaraı jalǵastyrady jáne jalǵastyra bereri anyq. Kórkem sózdiń jany – kórkem beıne. Demek ónerdegi jańalyqtyń syr-sıpatyna qanyq bolý úshin, kórkem beıneniń qunaryn, qazirgi syryn ashý kerek. Ónerdiń ómirsheńdigi arqyly adamzat balasy, óziniń urpaǵyna mádenı jáne rýhanı muralaryn amanat etip qaldyra alǵan. Búgingi tańda kórermen talǵamynyń joǵarlaýyna baılanysty, músin óneriniń de zaman talabyna saı damı túskenin baıqaımyz. Bul keleshekte músin óneriniń taǵy da damı túsýine úles qosatyn jas ónertanýshylar úshin de úlken syn. Bul eki eskertkish kórgen adamǵa oı salyp qana qoımaı, árbir qazaq jastarynyń sanasyna tulǵa beınesin óshpesteı etip qalyptastyratyny sózsiz. Rýhanı álemi ózgergen búgingi adamnyń talaby ózgereri haq. Áıtse de, óz ultynyń ulylyǵyn kórgen halyq, óz ólkesin, Otanyn, ultyn árdaıym betke tutady, maqtanady. Búgingi kúngi músin týyndylaryndaǵy astarlylyq, jumbaq oılar árbir adamdy ózine názik baýrap alýy arqyly mańyzdy. Qazaq tabıǵatyn sýretshi qaýymy qyl qalammen boıaý arqyly sıpattap jatsa, al músinshiler asqan eńbekpen kúshpen, saýsaq izimen, lepti úndestikter arqyly úılesim órnektep jan tolǵanysyn jetkize bildi. Ónerdiń qundylyǵy onyń jumbaqtylyǵy arqyly tanylyp aıqyndalsa, atalǵan «Ekeý» atty týyndylarda adam janynyń tulǵalyq kelbetin, onyń psıhologııalyq astarly oıymen jyrlaǵan músin ónerinde qanshama qundylyq bar ekenin sezinemiz.