Qazirgi zamanda ǵylym men ónerdiń jan-jaqty ári jyldam damýyna baılanysty keıde olarǵa taldaý jasalynyp ta, baǵa berilip te úlgermeı jatady. Al keıde zamanaýı ónerdiń túpki maqsaty men baǵytyn aıqyndaý úshin teorııalyq taptaýryn zertteýlerden qasha otyryp, jańasha oı pikirdi qalyptastyrý qajet bolady. Zamanaýı óner zertteýshilerine saraptama jasaý úshin erekshe, ári qarapaıym tásilderge júginýge múmkindikter mol ekendigine súıene otyryp, kıno keıipkerine psıhoanalızdik zertteý jasaýdy maqsat etemiz.

«Psıhoanalız jáne kıno on toǵyzynshy ǵasyrdyń aıaǵynda paıda boldy. Olar zamanaýı kúshterdiń yqpalymen qalyptasqan, ári ortaq tarıhı, áleýmettik jáne mádenı damýy jaǵynan uqsas. Teoretıkterdiń zertteýi boıynsha psıhoanalız adam ómirine qajettilikti óteı otyryp, kınoǵa áser etti dep atap kórsetedi. Alaıda, kıno kerisinshe psıhoanalızge áser etýi múmkin» [1.1]. Freıd psıhoanalız teorııasynda kınematografııalyq termınderdi qoldanyp qana qoımaı, onyń baıandaǵan oqıǵalary qupııasy kóp kıno sıýjetterin eske túsiredi. Sondyqtan da Freıd pen kınoóneri arasyndaǵy daýǵa osy kúnge deıin núkte qoıylmady.

Psıhoanalıtıkalyq kınosynynyń tarıhy óte kúrdeli. Ol uzaq ári árqıly bolǵanymen qatar kınonyń psıhoanalıtıkalyq teorııasynyń qalyptasýy basqa da kınoteorııa baǵyttarynyń damýymen qatar keldi. 1950 jyldardan bastap Evropa men Amerıka ekrandaryn jaýlap alǵan túrli konepııaly fılmderdiń arasynan kórermenniń minezine saı psıhoanalıtıkalyq fılmder álemdik kınotarıhynda tóńkeris jasap, kıno syny men teorııasyna tereń áser qaldyrdy.

Bul jyldary da tarıhymyz tyǵyz baılanysty Keńes odaǵynyń óner qoǵamyna psıhoanalız teorııasy keńinen etek almasa da, tanys bolyp úlgerdi. Biraq, qazaq kıno ónerinde ıdeologııalyq baǵytty ustana otyryp, bul teorııa qoldanylmady dese de bolady. Alaıda, qazaq ádebıetiniń damýyna jańa lep ákelgen 1920-30 jyldardaǵy ókilderiniń, atap aıtqanda S.Toraıǵyrov, J.Aımaýytov, M.Áýezov t.b. aqyn, jazýshylardyń eńbekterinen psıhoanalız elementterin ańǵarýǵa bolady. Al, elimizdiń kıno tarıhyna kóz júgirte otyryp, rejısserlardyń týyndylary arasynan A. Qarsaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» kınokartınasy, ıaǵnı bas keıipkerdiń bolmysy psıhoanalız teorııasynyń suraqtaryna jaýap bere alatyn úlgili nysan ekenine kózimizdi jetkizdik. Osy zertteý jumysynda fılmdi psıhoanalıtıkalyq turǵydan zertteı otyryp, týyndynyń urpaqtan urpaqqa quny túspeı, qaı zamanmen de qurdas bolyp qalýynyń sebebin naqtylaýǵa degen qyzyǵýshylyǵymyzdy qanaǵattandyramyz. Bul zertteý qazaq kınotarıhy men óneriniń álemdik deńgeıde zerttelýine jańa lep beretinine, bolashaqta jańa kózqarastardyń qalyptasýyna septigin tıgizedi degen senimdemiz.

Qazaq balalar ádebıetiniń atasy, jazýshy Berdibek Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» povesti qazaq oqyrmandarynyń súıikti týyndysyna aınalyp úlgerdi. Al, osy shyǵarmaǵa vızýaldy turǵydan jan bergen A. Qarsaqbaev ta balalar taqyrybynda fılm jasaýshy retinde tarıhta qaldy. Osy ýaqytqa deıin túsirilgen balalarǵa arnalǵan fılmder qalaı az bolsa, ol týraly zertteý jumystary sonshalyqty joq ekeni qynjyltady. «Meniń atym Qoja» fılmi jaryqqa shyqqannan keıin qazaq kıno tarıhyn zertteýshi Qabysh Sıranov «...balalar ómirine batyl engeni, olardyń psıhıkasyn shynaıy jáne sheber kórsetkeni úshin unady. Tik, tabandy jáne ashyq minezi qalyptasqan bas keıipker Qoja balalardyń súıikti obrazyna aınaldy» [2.187] dep óz eńbeginde alǵashqylardyń biri bolyp atap kórsetti.

Qazaqtyń ór jetkinsheginiń obrazdyq prototıpine aınalǵan Qojany op-ońaı ǵana Freıdtiń kabınetine engizip jibersek qalaı bolar edi?! Psıhoanalızdiń negizin qalaǵan avstrııalyq ǵalym bizdiń Qara Kójeni qalaı qabyldar eken?! Túsinýge ońaı bolý úshin Freıd usynatyn tásildi qoldansaq ta bolady. Qııalǵa erik bere otyryp, máselen, tentek uldyń qylyqtarynan qajyǵan Mellat sheshe psıhoanalıtık Freıdke júgindi delik.

«Qoja júz paıyz úlgili balanyń qataryna jatpaıdy. Bul jaǵdaıda ol kóptegen balalar jaıly kitaptaǵy kórsetilgen uldarǵa uqsamaıdy. Ol sotqar jáne qııalshyl. Onyń sotqarlyǵy dórekilikke deıin, al qııalshyldyǵy jaǵymsyz oqıǵalarǵa deıin aparady. Mysaly, oǵan óz muǵaliminiń sómkesine tiri baqalardy salý qıynǵa túspeıdi. Ony sol úshin jazalaǵanda, ol: «Baqalar sekirip ketip, bárine qyzyq bolady dep oıladym» deıdi. Biraq onyń osyndaı qyzǵylyqty áreketterinen onyń úlken bolashaǵynyń jáne bekzada minezdiń negizi qalanady» [2.187] dep kınotanýshy keıipker minezine óz baǵasyn berdi. Alaıda, psıhoanalıtık Freıd balalar psıhologııasynyń óte názik, ári kúrdeli, «psıhıkalyq ómirdiń kúńgirt jáne túsiniksiz aımaǵy, keńinen alynǵan gıpoteza eń tıimdisi» [3.8] ekenin eskerip óz tujyrymdamalaryn keltiredi.

Ásilinde, Freıd teorııasynda kórsetilgen negizgi toqtamdar Qojanyń «qasıetterinen» alshaqtamaıdy. Osy jerde bir máseleni aıtyp ketpeske amal joq, Freıd júıesi alǵashqy ýaqyttary ónerde sanaly túrde paıdalanylyp, sánge aınalsa da, onyń izbasarlarynyń izdenisi barysynda tarmaqtarǵa taralyp, psıhoanalızdiń paıdalaný aıasy keńeıe tústi. Biraq biz keıipkerdiń psıhologııalyq beınesin naqtylaý úshin tek qana Freıdtiń negizgi teorııalyq zertteýlerine súıenemiz.

Sonymen, Qoja – emdelýshi, naqtyraq aıtqanda turaqsyz kóńil kúı men minezdik erekshelikteri arqasynda psıhıkalyq qaıshylyqtarǵa dýshar bolǵan bala. Onyń «sanaǵa deıingi bolǵan jaǵdaıyn yǵystyrylý dep atap, yǵystyrylýǵa alyp kelgen jáne ony demegen jaǵdaıdy qarsylasý dep ataımyz» [3.97]. Qoja aına aldynda otyryp, sanasyndaǵy yǵystyrylǵan egolyq bólshegin kórsete otyryp, óz-ózine kóńil tolmaý, senimsizdik kompleksin alǵa shyǵarady. Emoııalaryn basqarýǵa tyrysqan keıipker ózin ekige bólip, erkine baǵynbaıtyn, eldi dúrliktirip, ábigerge salyp qoıatyn sotqar Qojany tártipke saldyrmaq bolǵan nıeti «Onyń úderisterdi ishinara qabyldaýy túrli, ıaǵnı psıhıkalyq apparatynyń eń qatparly qabattaryn sezinýin beredi. Olar óte beıtanys, mysal retinde lázzattaný-narazylyqty aıtýǵa bolady. Olar ishten shyqqan uǵynýǵa qaraǵanda týra jáne qarapaıym, olar ár jerden bir ýaqytta kelýi múmkin jáne sondaı-aq túrli, tipti qarama- qaıshy qasıetterge ıe bolýy múmkin» [3.107]. Qojanyń aına aldyndaǵy óz ózimen sóılesý sátinen: «Erteńnen bastap tentek bolyp, birde-bir balamen tóbelespeımin. - Endi ózi tıisse she? - Onda qoı de, áıtpese kókeńdi tanytam de. – Al eger qoımasa she?» Bul suraqqa Qoja bir múdirse, ekinshi ret «Tártipsizdik isteseń, ózińdi óziń jazalaısyń. – Qalaı?» degen suraqqa ekinshi ret jaýap taba almaıdy. Demek, Qoja aına ishindegi óz beınesinen birneshe qyryn tanı bastaǵanmen óz kompleksteri aldynda álde de qaýqarsyz ekeni baıqalady.

«Qoja» ataýy «qojaıyn», «ıe» maǵyna berse, oǵan qoıylǵan mazaq aty «Kóje», «Qara kóje», «Qara botqa» maǵynasy keıipkerdiń qarama- qaıshylyqty minezin odan saıyn órshite túsedi. «Kóje, botqa» suıyq taǵam, ádette ol qazaqta syıly qonaqqa qoıylmaıtyn, kedeıler, jalshylar ishetin jeńil, júrek jalǵaıtyn as bolǵan, al oǵan «qara» sózi jalǵanǵanda tipti ishýge jaramaıtyn, jıirkenishti taǵamdy elestetedi. Al, Qojany qorshaǵan qurdastar arasynan erekshelenetin Janar jáne Jantas esimderindegi «jan», «ar», «tas» sózderi bólek assoıaııa beretin maǵynalary ózderin túsindirip beretin sózder. Qojanyń esimine degen óziniń jáne ózgelerdiń qatynasy da onyń psıhıkasyna áserin bermeı turmaıdy. Ony «Qara kóje» dep kemsite ataýy Qojanyń basbuzar ekenin eske salatyn provokatorlyq sóz jáne ol sóz onyń odan saıyn yzasyn qozdyrady. Onyń boıyndaǵy «ózge» ózin yǵystyrylǵan nıet sekildi ustaıdy. Ol qozǵaýshy kúshterdi damytýy múmkin, tipti «Men» májbúrleýdi baıqamaıdy [3.107]. Maıqanova muǵalimi: «Osy Qojanyń qandaı bala ekenin túsiný qıyn. Keıde yzań kelgende mektepten qýyp shyqqyń keledi. Al, keıde odan úlgili eshkim joq» degendeı, ol biz úshin – «Meni» ústirtin damyldaǵan, ári tanylmaǵan jáne beısanaly psıhıkalyq «Óz» (Ono) [3.110].

Qojanyń búkil sanaly, beısanaly áreketiniń astarynda eń negizgi sebep - ol sheshesiniń nazaryn ózine aýdarý, ózine tolyqtaı ıemdený. Belgili nárse, ana men balanyń emoııalyq jáne fızıkalyq baılanysy óte tyǵyz, alaıda eseıgen saıyn bala anasynan alystaǵan saıyn psıhologııalyq qıyndyqtarǵa dýshar bolady. Qojanyń sheshesi úıge sırek kelip, balasy nazarynan tys qalǵan, onyń psıhıkasyndaǵy ózgeristerdi másele retinde qarap, óziniń túsiniginshe sheshim qabyldaýǵa tyrysady. Qojanyń sheshesi: «Kúnnen kúnge buzaqy, sotqar bolyp bara jatyrsyń. Óıte berseń júrgen jerińe shóp shyqpaıdy» dep jazǵyrady. «Erte jastan bastap ana emshegi negizgi núkte bolyp, tirek izdeýdiń úlgili mysaly bolatyn anamen qatynasyn damytady da, bala ákesin sáıkestendirý jolymen ıemdenedi. Bul eki qatynas ta bir ýaqyttary birge júredi, biraq sosyn anasy men sanasynyń qatynasynda seksýaldyq nıetterdiń kúsheıýinen, ol nıetke sana men ana kerektigin, al áke bul nıetke kedergi ekenin bilgennen keıin Edıp kompleksi paıda bolady. Ákemen sáıkestendirýdi dushpandyq keıipke enedi de, anasynyń qasynan ornyn alý úshin ony joıý nıetine nazar aýdarady. Osy sátten bastap ákege degen qatynasy eki jaqty, bul bastapqy kezdegi sáıkestendirý bar eki jaqtylyq naqtylaı túsedi. Ákege eki jaqtylyq ornatý jáne sheshege tek jumsaq nysandyq umtylysy bala úshin qarapaıym, kóńildi Edıp kompleksi mańyzdy. Edıp kompleksi kúıregen kezde nysan-ana júktelisi tastalyný kerek. Onyń ornyna eki jaǵdaı paıda bolý múmkin: nemese sheshemen sáıkestendirilý, nemese ákemen sáıkestendirilýdi kúsheıtý [3.119]. Qoja sheshesiniń aldynda tizerlep otyryp, jylap, sheshesiniń ózine degen aıaýshylyǵyn oıatýǵa tyrysady. «Mama, men endi qoıam, qoıam. Osy aýyldaǵy eń jýas, eń úlgili balanyń biri bolam. Ant etem! Endigári qoı aýzynan shóp alatyn bolsam ońbaı keteıin. Osy aıtqanymda turmaıtyn bolsam, meni jer jutyp ketsin». Alaıda, sheshesiniń ekinshi ret turmys qurýǵa nıeti Qojanyń sheshesine degen qyzǵanyshyn ashyqtan ashyq kórsetýine, onyń bolashaq ákesin básekeles retinde qabyldap, anasyn ózine qaıta ıemdengisi keletinin kompleksterin odan saıyn qozdyrady. Qojanyń sheshesi aıtatyn «Qarataı durys aıtady, er azamatsyz qıyn eken» degen sózine Qojanyń kirpideı jıyrylyp, «osy bir Qarataıdan-aq qutylmadyq-aý» dep taısalmaýy arqyly óz oıyn naqty jetkizedi. Sheshesiniń bul sózinen Qoja: «Eger tentektigińdi qoımasań, saǵan jaza retinde mahabbatymnan aıyryp, seniń ornyńdy basqa erkekpen almastyram» degen maǵynany túsinedi. «Jatsam, tursam oılaıtynym bir óziń, balam. Túzelem dep jurt aldynda ýádeńdi berdiń» degen sheshesine Qoja: «Mamataı, altynym bul úıge erkektiń keregi joq. Anaý ońbaǵan Qarataıǵa kúıeýge shyqpashy... Ol nege bizge kele beredi? Nege seni ylǵı motoıklmen alyp júredi? Ne sebepti men kirip kelgende jym bola qalady?» dep ózimshildik minezin kórsetedi. «Edıp kompleksiniń bıliginde qalǵan seksýaldyq fazanyń jalpy nátıjesi «Menniń» kórsetilgen, ózara baılanysty qos sáıkestendirilýdiń enýi bolyp tabylady. Bul «Menniń» ózgerýi óziniń erekshe jaǵdaıyn saqtaıdy, ol «ıdeal Men» nemese «joǵarǵy Men» sekildi «Menniń» basqa maǵynalaryna qarsy turady. «Joǵarǵy Men» ákeniń minezin saqtaıdy, Edıp kompleksi qanshalyqty kúshti bolsa, ony ysyrý sonshalyqty jyldam ótedi, «joǵarǵy Men» qatalyraq bola túsedi, keıinirek «Menge» uıat sekildi, múmkin beısanaly kiná sezimin týdyrady [3.122].

Qojanyń muǵalimniń sómkesine baqa salyp, eldi shýlatqan tentektik áreketi, óz qatarlastary arasynda kelispeýshilikter, tyıym salynǵan áreketterdi, ıaǵnı temeki shegip kórip, aldaý, qýlyqqa boı aldyrýy - onyń anyq Edıp kompleksinen aıyǵa bastaýy, «Meni» «Joǵarǵy Menniń» paıda bolýyna jol ashyp, qubylmaly, keıde agressııalyq mineziniń qalyptasqanyn baıqatady. Ásirese, onyń mańaıynda júrgen Maıqanova muǵalimin, synyptastaryn kelemejdep, aıaýshylyq tanytpaýy, reti kelse fızıkalyq kúsh kórsetýi «Joǵarǵy Menniń» basym kórinisi. «Joǵarǵy Menniń» «Mennen» bólinýi kezdeısoq nárse emes, ol tulǵanyń damýy men túrlik damýdyń eń mańyzdy erekshelikterin kórsetedi, odan bólek ata-anaǵa baıandy áser etýdi qalyptastyrady. «Joǵarǵy Men» bizdiń ata-anamen qatynasymyzdy qaıta tanystyrýshy. Biz bala kezimizde bul joǵarǵy nárseni bilgenbiz, biz olarǵa súısingenbiz jáne olardan qoryqtyq, al keıinirek ózimizdeı qabyldadyq» [3.124]. Bul jaıynda Qojanyń ájesi «balanyń aty bala, tentek bolmaı turmaıdy» dep onyń jasaǵan qylyqtarynyń bári qalypty ekenin túsindiredi. Qojanyń Janar men Jantas úsheýi arasynda paıda bolǵan qaıshylyqtar ony basqa qyrynan aıqyndap beredi. Ol Jantastan seskenbese de, Janarǵa degen qyzyǵýshylyǵyn jasyra almaıdy. Qoja úshin Janar «Edıp kompleksin» seksýaldyq qumarlyqqa aıyrbastaǵan nysan, sezimin sanaly túrde moıyndaǵysy kelmese de, keıde onyń teriske baǵalanatyn qylyqtary Janardyń kóńilin aýlaý úshin jasalynǵany belgili. Qojanyń sheshesimen aradaǵy basylǵan kompleksiniń ornyn sanaly túrde Janarmen aýystyrylady. Iaǵnı, seksýaldy jetilý jolynda Qoja óziniń erkektik kúshin pash etedi. Janardyń julynǵan tisin Qojaǵa kórsetýi arqyly ekeýiniń arasynda tym ıntımdik qatynastyń ornaǵanyn kóremiz. Sondaı aq, ekeýara sezim jaqyndyǵyn kórsetetin kórinisterinde Qojanyń beısanaly áreketterinen sadısttik beıimdilikti de baıqaımyz. Ol Janardyń shamyna tıip, jylatý úshin qıturqy áreketterdi jasaıdy. Sol arqyly qorqynysh, tolqynysynan arylyp, senimdiligi artatynyna kóz jetkizedi.

«Jaýyzdyq «Men» úshin zııan nemese qaýipti bola bermeıdi, kerisinshe, keıde rahat syılaıtyn, qalaýly nársege aınalady. Sondyqtan, ózin basqa qyrynan áser etýin kórsetedi; ol meıirimdilik pen jaýyzdyqtyń qalaı atalatynyn naqtylaıdy. Soǵan qaraǵanda, adamdy bul jolǵa ózindik sezim alyp kelmeıdi, onda ózgeniń áserine túsip ketkeni boıynsha qandaı da bir uǵynym bolý kerek. Ony adamdardyń qorǵansyz jáne ózgelerge táýeldiligi kezinde ońaı ańǵarýǵa bolady; ony bárinen buryn mahabbaty joǵaltý aldyndaǵy qorqynysh retinde maǵyna bergen durys. Eger adam ózi táýeldi adamnyń mahabbatyn joǵaltsa, ol kóp qaýipte onyń qorǵaýynan aırylady, eń bastysy, bolyp jatqan jaǵdaı jaza túrinde kelip, qaýipke tap bolady. [3. 249].

Qoja jasaǵan qylyqtary men qatelikterin moıyndaı otyryp, odan alar jazasyn da sanaly túrde qabyldaıdy, «túzeleıin desem, qısyny kelmeı qalady» dep aqtalady. Ony qorshaǵan ortasy óz zańdylyqtary men erejelerine ıdirý úshin qoldanatyn sharalary Qojanyń jaýyzdyq pen meıirimdiliktiń ara jigin ajyratýǵa, sanaly túrde qabyldaýǵa múmkindik beredi. Qojanyń «Menin» túrli qaıshylyqtarǵa jeteleıtin bir sezim, ol - uıat. «Bul qylyǵyńa uıalmaısyń ba?» degen suraqqa oılanbastan «Uıalam» dep jaýap beredi. Qoja kóńilin ózine aýdartqysy keletin sheshesinen aırylyp qalý qaýpinen qatty qoryqsa da, asa uıala qoımaıtyny barlyq áreketterinen kórinedi. Tek ustazy Rahmanovtyń aldynda ǵana óziniń arynyń mazasyzdyǵyn moıyndap, aqtala alady. Rahmanov onyń sana astyndaǵy uıat sezimin oıatýshy «Meni» sekildi. Uıat pen «Men» jetistigi talaptary arasyndaǵy shıelenis kiná sezimi sekildi seziledi. Áleýmettik sezim ózgelermen birdeı «Úlgili Men» negizinde ózin sáıkestendirýde ornyǵady [3. 155]. Rahmanovtyń aldynda ǵana Qoja salmaqty sezinip, óz janyna úńilip, qııaly men armanyna erik bere alady. Sabaq ústinde jazǵan shyǵarmasynda Qoja: «Armanymnyń bárin jazar bolsam dápterime syımas edi. Oǵan eshkim de sene qoımas. Sense de Rahmanov aǵaı ǵana senedi. Ol bárin de biledi. Jurttyń báriniń jan dúnıesin túsinedi» deıdi. Onyń bul oıynan Qojanyń sana túkpirinde jatqan «Qudaı – Áke» totemdik túsiniginiń qalyptasqanyn kóremiz. «Totem – ol ákeniń birinshi, al, qudaı – áke qaıtadan óz adamdyq keıpine keletin kesheýildeý aýysymy» [4. 274]. Qojanyń bala sanasynda Rahmanov jerdegi qudiretti Qudaı keıpinde, ol oǵan senedi, qurmetteıdi, moıyndaıdy, bas ıedi. Al ony biletin Rahmanov ta Qojany áleýmettendirý, ıaǵnı onyń psıhologııalyq kompleksteriniń baǵyndyrýǵa kómektesedi. «Din - tulǵa tárbıesine engizilgen barlyq nársege jetti. Ol onyń seksýaldy qulshynysyn aýyzdyqtady, ony sýblımaııamen jáne ornyqty tııanaqtyqpen qamtamasyzdandyryp, onyń otbasylyq qatynasyn qunsyzdandyrdy jáne adamdardyń aýqymdy qaýymyna qosylýǵa jol ashyp, sonymen oqshaýlaný qaýpiniń aldyn aldy. Jabaıy, jasqanshaq sábı áleýmettik, ádepti jáne tárbıeli boldy» [4. 274].

Rahmanovtyń kúshi jetpeıtin bir adam bar, ol Qojanyń dosy bolyp júrgen Sultan. Ol áleýmettik ortaǵa baǵynbaǵan, ózindik dúnıetanymdyq túsinigi bar psıhologııalyq keıipker. Sultan Qojanyń ekinshi kelbeti sekildi, onyń erkindik súıgish «Joǵary Menin» odan saıyn qozdyrtyp otyrady. Qoja úshin Sultan ózi syımaǵan qaıshylyqty álemnen qutqaratyn jalǵyz jol, óziniń tulǵalyq qabiletin ornyqtyrý úshin psıhologııalyq kúıleriniń arasyn jalǵaıtyn kópir sekildi. Sultan jerge sheńber syzyp, ant alý saltyn jasaǵannan keıin Qojanyń sana astynda buǵaýyn bosatyp, jasyrynǵan qupııa tilekteriniń oryndaýyna bolatynyn sendiredi. Al, shyn máninde Sultannyń róli Qojaǵa ólimdi tanytý ekenin túsinemiz. Alǵash ret Sultanmen júrip temeki shegip, urlyq jasap, aldap, nápsiniń, seksýaldy qumarlyqtyń yrqyna berilgennen keıin baryp, ol ólimniń bar ekenine, onyń qorqynyshy qandaı bolatynyna kóz jetkizedi. «Ólimnen qorqý mehanızmi «Men» belgili dárejede óziniń narıstik qumarlyq júktelisinen arylýdan turýy múmkin, ol ádette qorqynysh kezinde ózge nysannan bas tartqandaı óz ózinen bas tartady. Meniń oıymsha, ólimnen qorqý «Men» jáne «Joǵarǵy Men» arasynda óristetiledi. Melanholııa kezindegi ólimnen qorqý tek bir ǵana túsinikti beredi, naqtyraq: «Joǵarǵy Men» ony jek kórip jáne jaqsy kórýdiń ornyna izine túskenin sezip «Men» óz ózinen bas tartady. Demek, «Men» úshin ómir degen bul jerde ózin «Ózdiń» (Ono) ókili retinde kórsetip súıikti bolý, «Joǵarǵy Men» jaǵynan súıikti bolý degendi bildiredi. «Joǵarǵy Men» burynǵy áke sekildi qorǵanyshty jáne qutqarý fýnkııasyn, keıinirek boljaǵyshtyq pen taǵdyrdyń fýnkııasyn atqarady. Alaıda, aýqymdy qaýipte bolsa da, óz kúshimen jeńýdi múmkin emes dep esepteıtin «Men» de dál sondaı qorytyndy jasaý kerek. «Men» barlyq qorǵaýshy kúshterden alastatylǵanyn kórgen soń ólýge májbúr bolady. Aıtqandaı, bul jaǵdaı birinshi uly týylý qorqynyshy men saqtaýshy anasynan aırylý qorqynyshy, ınfantıldi ýaıym- qorqynyshynyń negizi bolady [3. 155].

Anasynan ońbaı taıaq jegen Qoja óziniń ólimin elestetedi. Ómirinde oryn alǵan, sanasyna qozǵaý salǵan ózgelerdiń aıanyshyna, ókinishine ıe bolatynyn oılaıdy. Alaıda, Qojanyń sýııd jasaýǵa yntasy joq, óıtkeni onyń «Joǵarǵy Meni» basym bolyp, múmkindik bermeıdi. Qojany arǵy dúnıege degen kózqarasyn bildiretin taǵy bir element – ol óziniń ákesi. Soǵysta qaıtys bolǵan ákesin ózi kórmese de, ol týraly estelikter onyń ómirindegi mańyzdy jaıt. Ómirde joq dep úmitin úzse de, Qoja úshin ákesi ózi bilmeıtin álemniń bar ekenin sulbalaıdy. Sol týraly kóp bilgisi keledi, belgisiz dúnıege ishteı qumartady, jubanysh, janyna uqsastyq izdeıdi. Onyń dáleli ákesiniń sýretimen yntyzar keıipte syrlasýy, kúzetshi shalmen áńgimesi kezinde aıqyn kórinedi. «Marqum ákeńniń shashy da qaıratty edi.... ol kisini bilmeıtin adam bar ma?! Ákeńniń keremet qarager aty bolǵan. Ajalǵa amal bar ma dedi... seniń ákeń osyndaı bir aqkóńil jaqsy adam edi» deıdi. Qoja ákesiniń ómiri ózinikine uqsamaıtynyn, onyń o bastan ólimge basy tigilgenin ishteı sezedi. Sóıte otyra ol ózin de ákesi sekildi ólim qushqan beınede elestetip, ólimniń tátti sátterin basynan ótkergisi keledi.

Qojanyń oı-qııalynyń kúrdeliligin onyń kórgen túsinen baıqaýǵa bolady. Freıdtiń balalardyń túsin jorý jónindegi teorııasyn olar anyq, qysqa, eki oıly emes, buldyrsyz bolatynyn aıtady. Biraq, barlyǵy da mundaı bolmaıtynyn, keıde kishkentaı balalardyń tústeri bulyńǵyr, jasyryn, ınfantıldi túrde bolýy da múmkin.

Qoja túsinde ǵaryshtan jerge, ómir súrgen ortasyna oralyp, qurmet pen syıǵa bólenip jatady. Anasy men Janar esh kedergisiz barlyq meıirimi men mahabbatyn kórsetti. Qaqtyǵysy taýsylmaıtyn Maıqanova qatesin túsinip, keshirim surady. Básekelesi Jantasty da jazalap úlgerdi.

Qojanyń kórgen túsin túsiný úshin saralaý da, freıd tehnıkasyn qoldaný kerek bolmaýy múmkin. Qojadan túsin tolyqtyryp aıtýyn suraý da qajet emes. Tústi Qojanyń ómirindegi jaıttarmen azdap tolyqtyrsa bolǵany. Basynan ótip jatqan barlyq oqıǵany Qojanyń túsinde kórinýi zańdy.

Kórip otyrǵandaı Qojanyń túsi túsinikti, jannyń tolyqqandy aktileri. Eger balalar túsinde qobaljyp, tiritkenip jatsa, úlkender bundaı jaǵdaıda ózderin qalaı ustaýshy edi?! Sondyqtan ba, balalardyń tústeri tereń ári maǵynaly bolyp otyrady. «Balalardyń túsi saǵynysh, ókinish, oryndalmaǵan armandardyń kúni boıǵy tolqynystaryna reakııa bolyp tabylady. Tús osy tilektiń tikeleı oryndalýyn beredi» [4. 122] Qojanyń anyq túsindegi keıbir jasyryn tustary bir-birimen sáıkes kelýi múmkin. Qojanyń ǵaryshtan túskenine asa nazar aýdarsaq, sana qatparyndaǵy kúrdeli tanymǵa tap bolamyz. Ǵarysh Qudaı ómir súretin keńistik, ıaǵnı Qoja jerge erekshe qudiretpen oralǵysy keledi. Demek Qojanyń beısana tusaýyndaǵy «Joǵarǵy Meni» tús arqyly sana astyna kóterildi. Onyń bılikke, basyp alýshylyqqa, baǵyndyrýǵa qushtarlyǵy ómirde de soǵan sáıkes áreket etýine kómektesedi.

Jalpy, Qojanyń psıhologııalyq portretin jasaı otyryp, oǵan tolyqtaı psıhoanalıtıkalyq turǵydan saraladyq. Qoja ómirge degen beıimdiligi joǵary, ıaǵnı ózin-ózi saqtaý jáne seksýaldy ınstınki jaqsy damyp kele jatqan jas jetkinshek. Balalar psıhıkasyna tán barlyq deńgeılerdi óz ýaqyty men ornynda meńgerip, óz «Mendik» qaǵıdalaryn qalyptastyrý jolyndaǵy izdengish jasóspirim. Ol áleýmettik beıimi qıyndyq týdyrsa da, bolashaqta sanaly, aqyldy tulǵaǵa aınalar adam retinde baǵa beremiz.