Halyq arasyna keń taraǵan «Aıgólek», «Sý tasýshy qyz» t.b. ánderi bizdiń bala kúnimizden qulaqqa sińisti bolǵan, jalyqpaı tyńdaǵan jáne berile aıtqan tamasha ánderimiz bolatyn. Ol kezde halyq aýzynan túspeı, radıo teledıdardan jıi oryndalyp júrgesin ony shyǵarǵan avtorynyń kim ekenine asa kóp mán bermeıtinbiz de. Halyq áni sekildi bolatyn. Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq Ulttyq konservatorııa qabyrǵasynda oqı júrip osy jáne taǵy basqa tamasha horǵa arnalǵan shyǵarmalardyń avtory Baqytjan Baıqadamov shyǵarmashylyǵymen tanysýdyń reti keldi. Onyń dál osy sala boıynsha jazǵan týyndylaryn tereń zerttedik. Qazaq án-hor óneriniń órkendeýine zor úles qosqan kompozıtor jáne qazaq memlekettik hor kapellasynyń negizin qalaýshy, talantty uıymdastyrýshy Baqytjan Baıqadamov qazaq ulttyq kásibı mýzykasy men óneriniń órkendeýine ózindik iz tastaǵan talantty mýzykant-kompozıtor, uıymdastyrýshy ustaz.

Baqytjan Baıqadamov 1917 jyly 24 naýryzda Torǵaı óńirinde dúnıege keldi. Ákesi Baıqadam Qaraldın men anasy Úrzıpa da óz zamanynyń oqyǵan, eti tiri, meken etken aımaqtyń saıası áleýmettik ómirine belsene qatysqan belgili adamdar bolýymen birge aınalasyna tanymal kózi ashyq, án-kúıge jaqyn ónerli jandar bolǵan. Olar qazaq dalasyna jetken jańalyq habardy bar bitim bolmysymen tolyq qabyldap, eli men halqy úshin jańa, qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan baqytty zaman keldi degen nıetpen dúnıege kelgen ulynyń atyn Baqytjan qoısa kerek. Baqytjannyń shyǵarmashyl tulǵa bolyp ósip jetilýine, ónerge qushtar bolýyna ósken ortasynyń yqpaly zor boldy. Biz budan ári qaraı kompozıtordyń ósip tulǵa retinde qalyptasýyna, ómiriniń ystyǵy men sýyǵyn birge bólisip qulyn-taıdaı qatar ósken týǵan ápkesi Danabıke Qaraldınanyń jazǵan «Alma aǵashtar gúldegende» /Almaty, «Óner» 1991j./ atty estelik kitabynan inisi Baqytjan jaıly naqty da qundy úzindiler keltirip otyrýdy jón kórdik.

«Ákem kúı de tartýshy edi. «Aqqý», «Aqsaq qulan» kúıleriniń ákemizdiń oryndaýyndaǵy saryny áli qulaǵymda. Kishirek kezinde Baqytjanǵa dombyranyń qulaǵyn tistetip qoıyp kúı tartatyn. Aqsaqaldar álden ýaqytta «Dombyrany balaǵa ber, bala tartsyn!» desetin. «Myna tátti kúı uıalaı bersin»,-dep jıi qaıtalaıtyn áke sózi Baqytjanǵa sol kezde úlken yqpal etken tárizdi.» /19 bet/ deıdi. Ákeniń osyndaı tárbıesin kórgen, ónerge jaqyn etip tárbıelegen balasyna jasaǵan qamqorlyǵy keıin óz jemisin berdi. Halyqtyń tamasha án-kúıin qulaǵyna jastaıynan sińirip, qaıtalatpaı qaǵyp alar zerektigi Baqytjan boıyndaǵy kompozıtorlyq qyrynyń qalyptasýyna ıgi yqpal etti. Biz Baqytjannyń mysalynan jasy úlkenderdiń bala boıyndaǵy balań talpynystarǵa óte erekshe yqlaspen nazar aýdarýdyń tamasha úlgisin kóremiz. «Baqytjan súzile aýyryp kópke deıin aıyǵa almady. Jurttyń bári jumysta, Baqytjan únemi áje qasynda. Shegetaı ájemiz ákemniń dombyrasyn janǵa ustatpaı, júginiń ústinen túsirmeıtin. Ózinen jasyryp, nemeresiniń dombyra tartqanyn bilse de, kópke deıin úndemepti. Birde ákem halin bile kirgende: - Myna bala dombyraǵa áýes eken, úıretetin dombyrashy tap! – dep tapsyrypty.» /15 bet/ degen úzindiden jas balanyń dombyraǵa úıirsektiginen ádettegideı jáı ermek kórmeı ony tereńdetip damytýǵa daıynúlken ájeniń de erekshe yqylasyn kóremiz. Bul kez kelgen bala boıynda bolar bulaq kózin ashýǵa jasaǵan aıaly alaqannyń jylýy. Keleshekte baýyryn jazyp tanymal ónerpaz bolatyn B.Baıqadamovqa jasalǵan qamqorlyqtyń bir parasy ǵana.

Sondyqtan talantty jas ózge matematıka salasynda joly bolsa da óner qudireti ony ózinen alysqa jibergen joq. Bul jaıly ápkesi Danabıke alǵashynda bilmestikpen bolǵan qadamdarǵa barǵanyn moındaıdy. Áý bastan ónerge, mýzykaǵa jany qushtar Baqytjan KazPI diń matematıka fakýltetine oqýǵa tústi. Syrt qaraǵanǵa bul solfedjıo, garmonııa, kompozıııamen aınalysýǵa tıisti altyn ýaqytyn bosqa sarp etýmen birdeı orny tolmas qatelik bolyp kórinýi de múmkin. Biraq, bul jyldar Baqytjan úshin óz boıyndaǵy uıymdastyrýshylyq qabiletin jan-jaqty damytyp bar qyrynan qaıratker bolyp kórinýge jol ashqan kez. Asyl tas sý túbinde jata bermeı túbinde sý betine shyǵatyny sekildi Baqytjannyń boıyndaǵy talanty ónerge degen qushtarlyǵy júrgen jeriniń bárinde kózge alystan kórinip otyrady. Ol oqyǵan, jumys istegen, júrgen jerde kórkemónerpazdar ansamblderin, orkestrlerin, drama úıirmelerin uıymdastyryp olardy budan buryn ózi aıaqqa turǵyzǵan ózge úıirmemen báıgege qosyp udaıy alǵa qaraı qozǵalys ústinde kórinedi.

«Instıtýtta oqı bastaǵan alǵashqy kezde Baqytjannyń minezi maǵan ózgergendeı bolyp kórindi. Bir sátke damyl tappaı, úıirme, ansambl, bıdiń sońynda júgiredi de júredi. Muny ishteı quptamadym. ... Tolyp jatqan úıirmelerge belsene qatysqanynan bekerge úreılenippin, barlyq pánnen táp-táýir úlgerip, jaqsy oqydy.- deıdi.» /57-bet/ «Qazir oılasam Baqytjannyń án shyǵarýǵa qabileti ınstıtýt qabyrǵasynda bastalyp, osy stýdenttik jyldary uıymdastyrýshylyq qasıeti de qalyptasqan eken.» deıdi /61 bet/. «Ekinshi kýrstan bastap KazPI kórkemónerpazdarynyń hor úıirmesin basqaryp kózge túse bastady.» Kompozıtor ómiriniń aıaǵyna deıin boıyndaǵy tamasha qabileti kórkemónerpazdar uıymdastyrý isin ilgeri bastyryp zor jetistikterge jetedi. Stýdent kezinde boıynda úırenshikti qalypqa aınalǵan uıymdastyrýshylyq qabileti men kompozıtorlyq alǵashqy qadamy jarqyraı kórinedi. Bul tájirıbesi keıin respýblıkadaǵy kásibı óner ujymdaryn qurý kezinde tolyq zańdy jalǵasyn tabady jáne elimiz mádenı ómirinen oıyp alar orny bar irgeli óner ujymdaryna aınalady. Al: Narıman Qarajigitov, Fatıma Balǵaeva, Aısulý Baıqadamova, Maıra Ábýseıitovalar t.b. qazaq óneriniń talantty ul-qyzdary Baqytjan uıymdastyrǵan hor, ansamblderde, tanymal bolǵan talantty shákirtter. Olar alǵashqy óner jolyndaǵy qadamyn Baqytjan uıymdastyrǵan ujymdarda bastap jarqyraı kózge túsken. Biri qobyzda, ekinshisi dombyrada, úshinshisi jeke jáne qosylyp án aıtýda úzdik kórinip keıin ómirlerin tolyǵymen ónerge arnaǵan, qazaq sahnasynyń belgili ónerpazdary.

Kompozıtor án janrynda qulashtaı qalam tartyp halyqtyń kóńilinen shyqqan talaı tamasha týyndylardy dúnıege alyp keldi. Kópshilik án janry halyq arasynda keńinen taraǵan ónerdiń salasy boldy. Jańa ómir qurýshylardyń saltanatyn jyrǵa qosqan jas urpaq keńinen ıgerip jatqan jarqyn bolashaq ómirdi keńinen jyrlaıdy. Ápkesiniń «Kóp jylǵa sheıin án Baqytjannyń syrtyna teýip shyǵa almaǵan derti edi. Jurt tanyp, kóptiń kózine túse bastaǵanda, aıyqqan naýqastaı túlep sala berdi» /73 bet./ degen inde úlken mán bar. Sonaý 1938 jyly alǵash ret el qulaǵyna jaǵymdy, júregine jyly tıgen «Aıgólek» áninen keıin kópshiliktiń aýzynan túspeıtin talaı tamasha ánder legi B.Baıqadamovtyń atyn jańa ómirdi jyrlaýshy kompozıtory retinde halqyna pash etti. Ózi uıymdastyrǵan oqýshy–stýdentter kórkemónerpazdar ujymdarymen jumys isteý barysynda paıda bolǵan balalar men jasóspirimderge arnalǵan ánder toptamasy B.Baıqadamovty qazaq kompozıtorlarynyń ishinen alǵashqylardyń biri bolyp balalar repertýaryna arnalǵan ánder jazǵan kompozıtor etip shyǵardy. Onyń «Biz otannyń bóbegi», «Pıonerler áni» t.b. ánderi respýblıka kóleminde baralar ánderiniń repertýarynan turaqty oryn aldy jáne jas Baqytjannyń «ekinshi tynysy ashylyp» halqyna ánshi kompozıtor retinde tanyla bastady.

Mýzyka jazýdy kásibı turǵydan kimnen úırendi? degen máselege keletin bolsaq Baqytjan alǵashynda betinshe jazǵan shyǵarmalarymenlyqqa keńinen tanyldy. Mektep oqýshylary, stýdent jastar hory men ansamblderi Baqytjannyń áýezdi de jigerli ánderin jıi oryndaı bastady. 1939 jyly Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy janynan áýesqoı melodısterdiń kýrsy ashylyp belgili mýzyka mamany E.Brýsılovskıı mýzyka jazýdy armandaǵan talapty jastarǵa kompozıııadan sabaq bere bastaıdy. Osy kýrstyń beldi múshesi Baqytjannyń boıyndaǵy talantty kóre bilgen ustazy onyń bolashaǵynan úlken úmit kútip Uly Otan soǵysy bastalǵan kezde ony maıdannan alyp qalýǵa sebepker bolady. Al, soǵys kezinde E.Brýsılovskııdiń aqyl keńesi boıynsha Almatyǵa evakýaııamen kelgen Kıev konservatorııasynyń tanymal professorlary erli zaıypty Skorýlskııden mýzyka negizderin, solfedjıo, garmonııa, polıfonııadan júıeli túrde dáris alady. Kompozıtordyń ózi ustazy týraly jazǵan eske alýynda: «Alǵashqy sabaqtan bastap Skorýlskıı organdyq pýnkttardy qoldanýǵa aıyryqsha mán berdi. Garmonııa zańdylyqtaryn taldaý árqashan tvorchestvolyq tájirıbemen, qazaq mýzykasynyń ulttyq erekshelikterimen qabystyra baılanystyrdy. Mıhaıl Adamovıch únemi qazaq ánderin shyrqaýymdy, olardyń áýenin jazyp, garmonızaııanyń ladtyq erekshelikterine sáıkestendirýimdi ótinetin. Garmonııany ótýdiń mundaı ádisi halyq ánderin óńdeý sheberligin tez meńgerýime, shaǵyn formadaǵy mýzykany óz betimmen shyǵarý jumysyna kirisýime yqpal jasady» deıdi. /84-85b.b./ Arnaıy orta bilimin osylaı alǵan Baqytjan Almatyda qurylǵan konservatorııaǵa E.Brýsılovskııdiń kompozıııa klasyna túsip ony 1954 jyly tabysty aıaqtaýǵa múmkindik aldy.

B.Baıqadamov shyǵarmashylyǵy negizinen án-hor janrynda keń qanat jaıdy. Qazaq kásibı mýzykasyndaǵy osy salanyń qalyptasý jáne damý joly, kompozıtorlardyń shyǵarmashylyǵy eki bastaý kózden nár alyp bir úlken arnaǵa quıyldy.

Birinshisi, ózge ulttan shyǵyp qazaq mýzyka ónerin damytýǵa úles qosqan qazaq mýzykasynyń janashyr jınaýshylary men óńdeýshi kompozıtorlar shoǵyry. Olar qazaqtyń aýyzsha aıtylyp urpaqtan-urpaqqa berilip kelgen mýzykalyq muralaryn jınap, notaǵa túsirip, kásibı mýzykalyq ónerin qalyptastyryp qanat jaıýyna zor úles qosqanyn tulǵalar. Búgingi urpaq zor iltıpatpen aýyzǵa alar: A.Zataeevıch S.Shabelskıı, I.Koyk, B.Erzakovıch, D.Maýın jáne E.Brýsılovskıılerdiń kásibı ult mýzykalyq mádenıetiniń qalyptasý kezeńinde atqarǵan jumystary ushan-teńiz. Ustazy E.Brýsılovskııdiń ózi solardyń ishinde bir tóbe bolyp qazaq opera óneriniń atasy, kóptegen kásibı mýzykalyq óner janrlarynyń bastaýynda, qazaq kompozıtorlyq mektebiniń kósh basshysy bolǵany belgili. Mine sol mýzyka qaıratkerleriniń ortasynan erte kóktemde taý bókterinde qardyń astynan búr jaratyn báısheshek gúli sekildi ulttyq kadrlardyń ósip jetilýi, týǵan topyraqtyń tól ulandary qaıtalanbas qazaqı úni ańqyǵan ásem áýenderimen ózinshe bir tóbe bolyp kórinýi ekinshi salany quraıdy. A.Jubanov, L.Hamıdı, M.Tólebaev, t.b. ár qaısysy ózinshe jeke dara áńgime taqyrybyna aınalady. Osyndaı alǵashqy tamasha talantty kompozıtorlar qataryna otyzynshy jyldardyń aıaǵynda jastardyń súıip aıtatyn talaı tamasha ánimen orta mekteptiń matematıka pániniń muǵalimi, kórkemónerpazdar úıirmesiniń jetekshisi bolyp júrip qosylǵan B.Baıqadamov kele-kele óz ómirin mýzykasyz elestete almaıtyndaı halge jetip, qalǵan ǵumyryn tolyǵymen mýzykaǵa arnady.

Qazaqtyń aqıyq aqyny Muqaǵalı Maqataev óziniń aqyndyq labaratorııasyna zer salyp: «... Kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin, shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn» - dep jyrlaǵan bolatyn. Osy óleń joldaryn mýzyka salasyna aýdarar bolsaq, kúpi kıgen qazaqtyń mýzykalyq muralaryn, ǵasyrlar boıyna halyqtyń jadynda qattalyp, urpaqtan-urpaqqa berilip kelgen án-kúıi men saz-jyryn, sazgerlik úrdisterin kásibı turǵyda jazyp, zerttep, óńdep, shyǵaryp, óz tyńdaýshysyna zerli shekpenmen jarqyrata qaıtarǵan kompozıtorlardyń biregeıi de osy B.Baıqadamov dep bilemiz. Kompozıtor kópshilikke arnalǵan án men hor shyǵarmalaryn halyqtyń tunyq bulaǵynyń bastaý kózinen sýyryp ala otyryp árlep, áspettep halyqtyń ózine qulaq quryshy qanatyn, kóz toımaıtyn sáýle shashqan qyrlarymen qaıtara aldy.

B.Baıqadamovtyń qazaq kompozıtorlarynyń ishinen hor ujymyna arnap kóptegen shyǵarmalar jazýyna, halyq ánderin óńdeýine, ózindik qoltańbasymen erekshelener týyndylar ákelýiniń ózindik sebebi boldy. Ol kompozıtor boıyndaǵy ónerge, shyǵarmashylyqpen aınalysýǵa degen izdenisten bolatyn, boıyna týa bitken uıymdastyrýshylyq qabileti. KazPIdiń matematıka fakýltetinde oqı júrip alǵashqy kýrstan bastap qoǵamdyq jumysqa belsene aralasyp óz zamanyna saı aldyńǵy qatarly stýdentterdiń kórkemónerpazdar úıirmesin uıymdastyryp tárbıeleýge qol jetkizedi. Osyndaı tynymsyz eńbek respýblıkadaǵa irgeli óner ujymdarynyń qataryna jatatyn búginde óziniń atymen atalatyn akademııalyq hor kapellasyn dúnıege alyp keldi. Osy ujymmen bite qaınasqan kompozıtor shyǵarmashylyǵy ujymnyń ulttyq repertýalyq saıasatyn durys jolǵa qoıýǵa jaqsy múmkindikter jasady. Hor janry Qazaqstanda kásibı ónerdiń eleýli salasy bolyp qalyptasýyna, ulttyq boıaý bedermen damýyna B.Baıqadamovtyń eńbegi ólsheýsiz zor boldy. Qazaq halqynyń, halyq kompozıtorlarynyń shyǵarmalaryn joǵary kásibı deńgeıde ulttyq boıaýyn joǵaltpaı kóp daýysty aralas horǵa óńdeýi, oǵan tyńdarmannyń kóńiline qonarlyqtaı etip daýystardyń erekshelikterine saı ólshemmen bólip bere bilýi bul salanyń respýblıkada órkendep ósýine dańǵyl jol ashty. Ol ózinen keıingi jas kompozıtorlar shyǵarmashylyǵyna qozǵaý salyp kóp daýysty horǵa arnalǵan jańa týyndylardyń kóptep jazylýyna muryndyq boldy.

Ár jyldary: Qazaq radıosynyń horyn, fılarmonııada Qazaqtyń memlekettik áıelder ansamblin, Memlekettik hor kapellasyn, Memlekettik án-bı ansamblin, qyzdardyń «Aıgúl» vokaldy aspaptyq ansamblderiniń alǵashqy uıymdastyrýshysy, kórkemdik jetekshisi bola júrip óziniń ózegin jaryp shyqqan osy ujymdarynyń repertýarlyq saıasatyn qalyptastrýǵa bilek sybana kirisip talaı tamasha týyndylardy dúnıege ákeldi.

Kompozıtordyń hor kapellasyna arnap óńdep jazǵan: «Qara torǵaı», «Balqýraı», «Jaıaý Musa», «Ǵaını», «Bir bala-aı», «Aq mańdaılym», «Ahaý Semeı», «Hararaý», «Qyzdar-aı», «Maıra», «On alty qyz», «Jarııam-aıdaı», «Jeńeshe», «Elıgaı», «Moldabaı», «Qudasha», «Toı bazary», «Sáýlem-aı», «Kámıla», «Balqadısha» t.b. halyq ánderi men halyq kompozıtorlarynyń ánderi irgeli ujymnyń kúni búginge deıin repertýarynan keńinen oryn alǵan tolymdy shyǵarmalar.

Onyń: «Meniń papam» ,«Beıbitshilik úshin», «Án shyrqaıyq jańasha!» t.b. birneshe bólimderden turatyn sıýıtalary, 4 bólimnen turatyn «Kóktem merekesi» poemasynyń qaısysyn almańyz ýaqyt tynysyn, eliniń turmys tirshiligin shynaıy kórsetetin sheberlikpen jazylǵan jekelengen shyǵaramlar bolatyn.

Sonymen birge óziniń jeke týyndylary da kapella repertýaryna negiz bolyp: «Jar-jar bizdiń jańasha», «Aıgólek», «Sý tasýshy qyz», «Pochtashy qyz», «Kókek», «Jaılaý», «Biz otandy súıemiz», «Bı kúıi», «Álibı Jangeldın týraly jyr», «Komsomoldar jyry» t.b. atty aralas horǵa arnalǵan týyndylary repertýar kórkine aınaldy.

Memlekettik án-bı ansambline arnap jazylǵan «Sálem Moskva», «Dekadaǵa shashý», «Qazaq Magnıtkasynyń marshy», «Qazaq festıvali», «Jas qurlysshylar jyry», «Jar-jar bizdiń tamasha», «Gúlistan - meniń astanam» t.b. án men bıdiń aralasa oryndalýy arqyly sahnadan merekelik kóńil kúıdi saltanatpen áspettegen mýzykalyq kompozıııalar kórermenniń kózaıymy bolatyn.

«Talant kózi - halyqta» degendeı, kóptegen esimderi tanymal tulǵalardyń deni aýyldan shyqqanyn jaqsy bilemiz. Qaımaǵy buzylmaǵan orta - aýyl, tulymshaǵyn jelbirete ópken samal jelimen, borpyldaǵan maıly topyraǵymen talaı daryndy qazaqtyń qara domalaǵyna talant darytty, salt dástúr men ónerdiń qaımaǵynan úrip ishýge múmkindik berdi. Sol ortanyń túlegi B.Baıqadamov eldi túbegeıli ózgeriske túsirip dala tósine qozǵalys alyp kelgen úlken tóńkeristiń bel qurdasy. Keńestik dáýirdiń jasampazdyǵyna, júrgizilgen saıasattyń, ıdealogııanyń durystyǵyna tolyq sengen jan. Jańa zamannyń bolashaqtan baqytty da beıbit ómirdi ańsap ómir súrýge yntyq órenderiniń jańalyqqa jany qumar izdenimpazdyǵy men tas shaınar qajyr-qaıraty, boıyndaǵy bar kúsh jigerin osy tarıhı jańalyqtardy sýretteýge, jyrlaýǵa arnady. Bul kezde basqasha bolýy múmkin emes edi. Al, júıeni moıyndamaǵan, oǵan senimsizdik tanytqandar bolsa, olar qoǵamǵa jat element retinde keńestik ıdeologııa mashınasynyń shynjyr tabanyna janyshtalyp kete barǵany tarıhtan belgili.

1957 jyly Máskeý qalasynda ótken Dúnıejúzilik stýdent jastardyń VI festıvalinde qazaq mýzykalyq mádenıetin zor bıikke kótergen «Saıahatta» vokaldy-horeografııalyq kompozıııasy kompozıtor B.Baıqadamovtyń erekshe shyǵarmashylyq tabysy bolatyn. Birneshe óner ujymdaryn artqa tastap qazaqstandyq óner ujymy festıvaldiń laýreaty atanyp, birinshi dárejeli dıplommen marapattalyp «Altyn medal» alady. Bul kompozıtordyń ulttyq rýhta, qazaq dalasynyń lebi, tynys-tirshiligi ańqyǵan ózindik qoltańbasynyń qaıtalanbas qyrlarymen aıshyqtalǵan maqtan etýge turarlyq shyǵarmalarynyń biri bolatyn.

Ókinishtisi, búginde memlekettik án-bı ansambli alǵash oılastyrǵan deńgeıde jumys isteý baǵytyn doǵardy. Belgili sebeptermen ánshileri bytyrap ketti de bıshiler toby qazirgi «Saltanat»-atty taza bı ansambline aınaldy. Biriktirilgen án men bı janrlarynyń tamasha úlgileri bolyp keler kompozıııalar sahnada tolyq qyrymen kórine almaı qaldy. Bolmasa, ulttyq naqysqa toly úlken sheberlikpen jazylǵan tamasha shyǵarmalar óz halqymen birge ózgeniń de qulaq quryshyn qandyrǵan sátti jazylǵan týyndylar dep bilemiz.

B.Baıqadamov qazaq kásibı mýzyka óneri paıda bolyp, jańa janrlardyń qalyptasý kezinde ómir súrdi. Akademık A.Jubanovtyń talmaı izdenisteri men uıymdastyrýy arqasynda ulttyq aspaptarymyz dombyra men qobyz t.b. jetilip búgingi zamanaýı daýysyna ıe boldy. Bul bastamany jalǵastyryp, ulttyq ún men boıaý, dybystar úndestigin qalyptasqan dástúrden alshaqtatpaýǵa kúsh sala kásibı túrde izdegen B.Baıqadamov bolatyn. Ol, Qurmanǵazy atyndaǵy konservatorııanyń janynan ashylǵan Mýzykalyq eksperımentaldyq sheberhananyń ǵylymı jetekshisi bola júrip óziniń alǵashqy matematıka salasynan alǵan bilimi men tájirıbesin qoldana otyryp «Mýzykalyq akýstıkalyq zańdar negizinde lad problemasyn sheshý» ǵylymı-zertteý jumymsymen aınalysady. Árıne, barlyq ulttardyń ózindik kelbetin bir izdilikke salýǵa, sóıtip keńestik kóp ulttyń erekshelikterin aǵa halyqtyń túsinik-tanymyna sáıkestendirýge baǵyt ustanǵan elde mundaı ǵylymı jumysqa jetekshi bolatyn maman taba almaı qynjylǵan kezderi kóp bolypty. «-Qazaq ánderiniń árin ketiretin, bóten ǵyp turatyn osy ádis úlgini ózgertý kerek, -dep qynjylatyn. Melodııasyn qospaı tartaıyn, garmonııasyn jeke tyńdańyzshy! – dep tartyp kórsetip, - qazaqtyń áýenine úndes emes, múlde bógde, ógeı ǵyp turǵanyn ańǵardyńyz ǵoı? Ańǵarsańyz, men garmonııanyń ulttyq akýstıkasy burmalanbaıtyn, kolorıti tektes jasalý kiltin taptym, /M.A bólip kórsetýi/ - dep qýanatyn» deıdi /118 bet./. Ulttyq naqyshta jazylǵan shyǵarmalary halyqtyń kulaǵyna tıisimen kókeıine qonyp, jadynda tez saqtalatyn kompozıtor týyndylary birinshi kezekte halyq qalyptastyrǵan dástúrli mýzykanyń negizine arqa súıegendiginen bolsa kerek. Ókinishtisi, osy saladaǵy ǵylymı-zertteý izdenisteriniń aıaqtalmaı qalǵandyǵy. Óz halqynyń dástúrinen, áýezdi dybystar áleminen qol úzip qaǵynan jerigen keıbir «jas kompozıtorlardyń» dúdámal mýzykasyn tyńdaǵanda, eriksiz B.Baıqadamovtyń izdenisterin eske alasyń.

Qazaq SSR Memlekettik fılarmonııasynyń mýzykalyq kórkemdik bóligin, memlekettik án-bı ansambliniń kompozıtor-konsýltanty, hor kapellasyna arnap jazylǵan t.b. shyǵarmalary 1958 jyly Máskeý qalasynda ótkizilgen ekinshi dekadanyń konerttik sahnasynyń gúli boldy. Hor kapellasynyń, án-bı ansambliniń, barlyq óner merekesine qatysýshylardyń oryndaýyndaǵy Baqytjan Baıqadamovtyń kompozıııalary ulttyq ónerimizdi jarqyrata kórsetken tamasha sátteri boldy. Dekadany ótkizýdiń basy qasynda júrip onyń mýzykalyq.

Kompozıtordyń ult aspaptar orkestri men ózge de dombyra, qobyz sekildi jeke aspaptarǵa arnap jazǵan shyǵarmalary halyq arasynda keńinen tarady. Onyń: «Jańa kúı», «Shyq, bı bılep!», «Qýanamyn tirlikke», «Daýyl», «Jastar kúıi», «Jastyq», «Toı», «Kóbelek», «Qara jorǵa», «Shashý», «Kilemshi bıi», «Bı kúıi» sekildi aspaptyq oryndaýǵa arnalǵan shyǵarmalary halyq oryndaýshylary arasynda qulaqqa sińisti ásem áýezdiligimen keńinen tarady.

Dombyra aspabyna arnalǵan kúıdi aspaptyq oryndaýǵa /sımfonııalyq, ult aspaptar orkestrine, aspaptyq ansamblderge/ arnap óńdeý alǵashqy kásibı kompozıtorlar shyǵarmashylyǵynda kezdesedi. Alaıda kúıdi kóp daýysty horǵa arnap óńdeý bul kompozıtorlardyń aldynda sheshimin kútip turǵan másele bolatyn. A.Jubanov, Ǵ.Jubanova, S.Muhamedjanov, E.Rahmadıev, M.Saǵatov, B.Amanjolov t.b. kompozıtorlar da bul salada tolymdy shyǵarmalar óńdep hor ujymdarynyń repertýaryn baıytty. A.Jubanov pen Ǵ.Jubanovanyń «Qurmanǵazy» atty radıo keıin úsh aktili tolyq operasynyń jekelengen sahnalary tutastaı Qurmanǵazynyń kúıleri negiz bolǵan. Alaıda, Baqytjan Baıqadamov bul salada kúı tabıǵatynyń aspaptyq dybystalýyn ózgertpeı óńdeý barysynda aspaptyq súıemeldeý elementimen adam daýysynyń múmkindikterin sátti úılestirgen birinshilerdiń qatarynda ózindik qoltańbasymen jańasha iz qaldyrǵan bolatyn.

Kompozıtor ómiriniń sońǵy kezeńinde qazaq mýzykasynyń alyby Qurmanǵazy shyǵarmashylyǵymen tyǵyz qarym-qatynas ornatyp kúılerdi horǵa óńdeýdi bastaıdy. «Dala Moarty» atanǵan - Qurmanǵazynyń dombyra aspabyna jazylǵan kúılerin horǵa arnap a capella óńdeýlerin kompozıtordyń aıtýly jeńisi dep ataýǵa bolady. Dombyra aspapbynyń múmkindigin zertteý barysynda dúnıege kelgen horǵa óńdelgen kúıler kompozıtor shyǵarmashylyǵynyń ózindik jańa belesi bolatyn. «Aıjan qyz», «Aqbaı», «Aqsaq kıik», «Kelinshek», «Shalqyma» shyǵarmalarynyń qaısysy bolmasyn B.Baıqadamovtyń kóp daýysty horǵa arnap sony úlgide óńdegen, buryn baıqalmaǵan jańasha qyrlarymen sahnaǵa jol tartty. Tereń fılosofııalyq turǵyda tolǵanyspen beriletin «Aqsaq kıik», «Aqbaı» kúıleriniń álemi hor ujymynyń kóp daýysty faktýrasy men boıaýyn ornymen qoldaný arqasynda tyńdarmanǵa berer áseri mol, aspaptyq túpnusqa kúıden bólektenip óz betinshe aıaqtalǵan jeke shyǵarmalarǵa aınaldy.

Halqymyz tarıhynda keńestik dáýir atalatyn kúrdeli kezeńde ómir súrip, súıikti otanyna, halqyna barlyq bolmys-bitimimen eńbek etken Baqytjan Baıqadamov shyǵarmashylyǵynyń orny biz úshin erekshe. Onyń shyǵarmalary otany men halqyn súıgen árbir azamattyń qýanyshy men qaıǵysyn, jeńisi men náýbetti kúnderin jyrlaı otyryp ózindik rýhy bıik optımızmmen órnekteledi. Kompozıtordyń Ilııa Jaqanovpen bolǵan sońǵy suhbattarynda «Ár ánim - ómirimniń ár sáti. Ár ánimniń maqsaty, arqalaıtyn júgi, atqaratyn mindeti bar. Meniń bar qaraketim, oıym, armanym sol ánderde» /147 bet/ degen oıynan kompozıtordyń óz shyǵarmashylyǵyna degen pikirin kóremiz. Shynynda da B.Baıqadamov aýmaly-tókpeli kezeńniń barlyq sátterin mýzykamen, sonyń ishinde ánimen ómirin sabaqtaı otyryp ómirin ásem ánge aınaldyrǵan, mazmundy ǵumyr keshken halqymyzdyń talantty uly. Ánderi búgin halyq arasyna /orta, aǵa býyn/ keń taraǵan shynaıy «halyq kompozıtory» desekte, jas urpaq bul ánderden qol úzip qalǵan sekildi. Sondyqtan, toqsan jyldyq mereıtoıy ótip jatqan bıylǵy jyly kompozıtordyń artynda qalǵan muralaryn halyqymen jaqynyraq qaýyshtyrýǵa áreket jasap, shyǵarmalaryn jastar arasyna keńinen nasıhattaýǵa jáne ońdy kózqaras qalyptastyrý isin qolǵa alǵan jón bolar edi.

2017 jyl