Aǵymdaǵy jyldyń 16-28 maýsymy aralyǵynda Astana qalasynyń 20-jyldyq mereıtoıyna oraı Qazastan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstr­liginiń qoldaýymen «Qazaq­kon­ert» memlekettik konerttik uıy­my jáne Qa­zaq­stan teatrlary­ asso­ıaııasy uıymdastyrǵan II Dúnıejúzilik «Astana» tea­tr festıvali bolyp ótti. Festı­valge álemniń teatr ónerimen alǵa ozǵan: Italııa, Germanııa, Polsha, Lıtva, Japonııa, Grýzııa, Qy­taı, Ulybrıtanııa, jáne kórshi Reseı, Óz­­bek­stan, Qyrǵyzstan jáne festıvaldi ótkizýshi Qazaqstan sekildi 12 eldiń úzdik 17 teatrynyń spektaklderi qatysty.

Festıvaldiń qonaqtary men kórer­menderi ótken jáne jańa ǵasyrdyń aty álemge máshhúr bolǵan sahna sheberleri atanǵan: Djordjo Streler (Italııa), Robert Stýrýa (Grýzııa), Eımýntas Nıakroshıýs (Lıtva), Iýrıı Býtýsov (Reseı) sekildi tanymal rejısserlerdiń álem teatry tarıhynda hrestomatııaǵa aınalǵan týyndylary jáne kúni keshe iri teatr festıvalderinde «úzdik spektakl, úzdik rejıssýra» nomınaııalaryn jeńip alǵan jańa qoıylymdaryn tama­shalady. Bul festıvaldiń jaǵymdy sátter men keremet áserler syılaǵan betteri boldy.

Festıval bul merekelik kóńil kúımen bir jaqty toı toılaý, madaq aıtyp quttyqtaý emes. Jetistikterimizdi saralaı otyryp áli de jasalatyn, jetile túsýge tıis jańa belesterdi mejeleıtin aldaǵy jumys josparynyń basy. Sondyqtan, jas festıvaldiń keleshegi anyq, aıaǵyn nyq basqan Reseıdiń Chehov atyndaǵy, Franııanyń Avınıon, Anglııanyń Edınbýrg, Avstrııanyń Zalbýrg t.b. sekildi álemniń iri halyqaralyq teatr forýmy deńgeıine jaqyndaý úshin jasalynatyn úlken jumystyń basy dep bilgenimiz jón. Bul festıval bas qalanyń mádenı-kórkem kelbetin ashýǵa ǵana baǵyttalmaı, jalpy táýelsiz qazaq eliniń oń ımıdjin álemdik qaýymdastyqqa tanylýy úshin jasap jatqan saıası máni bar memlekettik mańyzdy is-shara dep túsingenimiz abzal. Negizi erterek qolǵa alynýy kerek qajetti jumys bolatyn. Eki jyl kóleminde teatr featıvalin ótkizýge nazar aýdarylyp júzege asa bastaǵany kóńilge medeý. Bul qazaq teatrynyń álem teatrlarymen qaraılas alǵa basýyna mol múmkindikter ashady. Bolmasań da uqsap baǵýǵa áreket etýdiń ózi de alǵa qaraı úlken jasalǵan qadam bolmaq.

Aldymen biz alys-jaqyn shetelden teatr merekesine kelgen ujymdar men olardyń qoıylymdarynyń deńgeıi, festıvaldik suranys reıtıngine saı, qajetti qoıylymdarymen kóringendigin atap aıtýymyz qajet. Úlken halyqaralyq keńistikte belgili, súıekti rejıssýrasymen joǵary deńgeıde tanylǵan teatrlardyń Astana festıvaline qaraı at basyn burýyn, olar ózderiniń úzdik degen qoıylymdaryn kórsetýge nıet bildirgendigi jaqsy úderis retinde qabyldadyq.

Álemge tanymal ıtalıandyq «Piccolo Teatro di Milano» teatry kórsetken «Arlekın – eki myrzaǵa bir qyzmetshi» spektakli 70 jyldan asa sahnadan túspeı kele jatqan, álem teatry tarıhynda ańyzǵa aınalǵan spektakldi HH ǵasyr teatrynyń iri tulǵasy, rejısser Djordjo Strelerdiń jumysy. Bul qoıylym Astana festıvaliniń sahnasyndaǵy sheteldik teatrlar sherýiniń jaqsy bastamasy dep bildik. Ekinshi dúnıe júzilik soǵys bitisimen ile-shala qoıǵan bul spektakl nesimen qundy? - degen máselege kelsek, baı teatr tarıhy bar Eýropada, sonyń ishinde álem teatrynyń damý tarıhyna úlken iz qaldyrǵan ıtalıandyq del arte teatr janrynyń úlgisin eýropanyń bel ortasynda jańalap, qalpyna keltirgen aıtýly qoıylym. Rejısser maskalar komedııasyndaǵy utqyr ázildi beretin ózindik akterlik oıyn úlgisi HH ǵasyrda keń qanat jaıǵan psıhologııalyq teatr erekshelikterimen onnyń ishki baýyndaı astastyrady. Janr tabıǵatyna saı asa mártebeli sahna padıshasy - akterge belgili sahnalyq júıe boıynsha mol shyǵarmashylyq erkindik beredi. Oıyn sahna ishine shaǵyn sahna keńistigin quryp, barlyq oqıǵa osy alańda órbıdi. Oıynǵa qatysýshy akterler jyljymaly perdesi bar sahna keńistiginde árbir maskaǵa tán «akterlik ádisterimen» óner kórsetip oınaıdy da sahna alańynan shyqqannan keıin qatardaǵy adamdar (kórermen) sekildi óz ómirin jalǵastyrady. Kórermen teatr ishindegi teatrdy tamashalap akterler ónerimen birge ortaǵasyrlyq sahna syrtynyń tynysymen de tanysa alady. Munda oıynnyń bastalýy jáne aıaqtalýyn qadaǵalaıtyn sahnaǵa jaryq berýshi shyraqtardy jaǵyp sóndiretin qyzmetker shal, sahnanyń buryshynda oıyn jelisin qalyń kitapqa qarap baqylap otyratyn, qajet jerinde akterlerdiń umytqan sózderin sybyrlaýshy-sýfler taǵy basqa teatrdyń qosalqy qyzmetkerleriniń jumysy da jalpy teatr oıyny elementi retinde qaralady. Kóreremen ortaǵasyrlyq sahna óneri bolyp jatqan ortaǵa túsip, onyń qandaı atmosferada ótýininiń tirideı kýási bolady.

Bul teatrdyń basty ustanymy, ıtalıan teatr mádenıetiniń dástúrin barynsha saqtaı otyryp zamanaýı úlgidegi spektakl kórsetý. Biz ıtalıandyq teatrdyń tupnusqa qoıylymymen jolyǵyp, olar usynǵan spektakl atmosferasynda boldyq. Dj.Strellerdiń alǵashqy akterler quramynda bolyp jasy 70-ten asqansha Arlekıno rólin oryndaǵan Stefano de Lýka qalpyna keltirgen spektakl akterleri dástúrge berik. Rejısser alǵashqy syzyp berip ketken jelisi boıynsha qoıyp, jaqsy úıretilgen akterlik oıyn tehnıkasynyń urpaqtan-urpaqqa jalǵasyp kele jatqandyǵyn kóremiz. Oryndaýshylardyń sahnadaǵy akterlik qural-ádisteri ár alýan: dene plastıkasy, qas pen qabaq, qol, dene ym-ısharalaryn keńinen paıdalanydy. Spektakldi álemniń 40-tan astam elindegi festıvalderde ár-alýan sahna keńistiginde, ashyq alańdarda kórsetilgendigimen Gınnesster kitabyna engen. Sahnada akterlik oıyn stıhııasyn tuǵyr etken bul spektakl áli de bolsa talaı urpaq kóremendi beı-jáı qaldyrmasy anyq.

Zamanaýı teatr óneriniń aldyńǵy leginen kórinip kele jatqan polıak rejıssýrasy, polıak teatrynyń izdenisteri mamandar arasynda keńinen málim. Belgili «TR Warszawa» ujymy óziniń 2015 jyly sahnaǵa shyǵarǵan «Azap shekkender» spektaklinen Eýropa teatrynyń esimderi elge tanymal eki birdeı avtoryn tartqanyn kóremiz. Nemistiń jas tanymal dramatýrgi ári rejısseri Marıýs fon Meıenbýrgtiń pesalary zamanaýı Eýropa jáne orys sahnasynda qoıylýy progressııalyq ósý ústindegi úderiske aınaldy. Berlındik «Shaýbıýne» teatrynyń kórkemdik jetekshisi Tomas Ostermaıermen turaqty tandemde jumys isteýi, klassık dramatýrgterdi zamanǵa saı laıyqtap qoıýy, óz pesalaryn jazýy jáne sahnalaýy úırenshikti qubylysqa aınaldy. Onyń qalamynan shyqqan «Azap shekkender» pesasyn qoıǵan talantty rejısser Gjegoj Iajınanyń búgingi zamanaýı Eýropa rejıssýrasynyń kóshin bastap kele jatqanyn eskersek sózsiz, Astana festıvali men kórermenderi osy spektakldi qoıýshylar tandemimen úzdik eýropalyq dramatýrg pen rejısserdiń shyǵarmashylyǵymen tanysty. Bul spektakl búgingi álemde, batys pen shyǵysta qany sorǵalaǵan ózekti máselelerdiń biri, jas urpaqtyń din jolyna kelýi, jáı kelmeı onyń eń radıkaldy qanatynan tańdap alyp fanatızmmen dindi ustanýshy, nasıhattaýshy jolyna túsýiniń sebep-saldaryna úńiledi. Bul jappaı psıhozǵa uryndyryp, sanasy bekimegen jastar boıynda eleýli ózgeristerge alyp keletin, aınalasyna qolaısyzdyqtar týdyratyn ózekti problema. Aktrısa Iýstına Vasılevska oryndaǵan Lıdka mekteptiń joǵary synybynda oqıtyn, ákesiniń tárbıesindegi, ózgelermen kóp aralaspaıtyn, ózin ózi tanýdy Injilden tapqan jan. Rejısser basty keıipker Lıdkanyń mektep qabyrǵasyndaǵy, úıdegi, óz ortasyndaǵy eleýsiz azdaǵan ózgerister men aýytqýlardan sebepterdi tizip kórsete kele spektakl fınalynda qoldaryna daýys kúsheıtkish megafondar ustap kóshege shyqqan radıkaldy topty, qoǵam úshin óte qaýipti kúshiti sońyna ertip shyǵýyna deıingi damý jolyn kóremiz. Demokratııa men lıberaldyq qundylyqtardy tý etken Eýropa qoǵamy óz boıynan ósip shyqqan, ár túrli orta yqpalymen damyǵan qaýipti isikti aldyn alý máselesi erekshe nazar aýdarýdy qajettigin baıandaıdy. Úıdegi ata-ana tárbıesi (anasyz ósken qyz bala), mekteptegi sabaq berý, moraldi psıhologııalyq hal-ahýal (oqytýshylarmen til tabysa almaýshylyq), kóshedegi qatarlastarymen konflıktige kelýshilik t.b. sanasy qalyptasyp kele jatqan balanyń qorshaǵan ortadan alǵan jan jaraqattary aınalyp kelgende qoǵam ózi týdyrǵan ózekti máselege nazar aýdartady.

Eýropa teatr rejıssýrasyndaǵy úırenshikti qubylys, akterlerdiń sahnadaǵy ómir súrý daǵdysy, ózderin sahnada erkin ustaýy bizdiń kórermenderdiń qabyldaý sheńberine syımaı jatýy (seks taqyrybyndaǵy áńgimeler, sahnada jalańashtaný, zorlaý kórinisteri, t.b. batyl kórsetý) keıbir jas balalarmen kelgen, eresek kórermenderimizdiń spektakl ústinen shyǵyp ketýine májbúrledi. Kózi úırenbegen kórinisterden nazaryn jasyryp, qashqalaqtaǵan uıań kórermenniń bulaı etýi zańdylyq. Kóshe ómiri men bizdiń berip jatqan tárbıemiz eki basqa, bul ne qylǵan eki júzdilik dep baıbalam salýshylar da jeterlik. Desekte, bul bizdi teatrlarymyzdyń sahnadan keıbir «ómir shyndyqtaryn» kóp jalańashtap kórsete bermeıtindigimiz. Qasıetti óner dep shań jýytpaǵan teatr sahnasyn rýhanılyqtyń, tazalyqtyń orny, ultty tárbıeleıtin orta dep bilgendikten álige deıin eýropalyqtar jasaǵan anaıy kórinisterge qııa almaı kelemiz. Bul ustanymymyzdyń durys-burystyǵynyń baǵasyn keleshektiń ýaqyt tarazysy bere jatar.

Lıtvalyq «Meno Fortas» teatry F.Kafkanyń «Ashtyq sheberi» áńgimesi negizinde qoıylǵan spektaklin belgili teatr rejısseri E.Nıakroshıýstiń sahnalaýynda usyndy. Qoıylymynyń mazmunyn eki sózben qysqa qaıyrsaq, qoǵam úshin «erekshe óner ıesi» bolyp tabylatyn ashyǵýdy ómirlik kásip etken jannyń júrekjardy áńgimesi. Ashyǵýdy ózi úshin bıik óner dep baǵalap, bar bolmysymen berile 40 kún oraza tutady. Tek nátıjesinde tanymaldylyqqa jetýdiń ornyna ózin joǵaltyp mańdaıyn tasqa soǵady. Áńgime avtorynyń nazarynda bolǵan oqýshysy joq jazýshy, kórermensiz qalǵan teatr, óz tyńdaýshysyn tappaǵan kompozıtordyń kebin kıgen óner adamynyń bolmysynyń baqytsyzdyǵyn kórseter sýretker men qoǵam arasyndaǵy jıi bolatyn dısgarmonııany sıpattaǵan tanymal áńgime negizinde rejısser fılosofııalyq tereń máni bar, metaforalyq oıǵa jeteleıtin, ekspressıvti zamanaýı spektakl jasaǵan.

Spektakl bastalǵanda kóńildi djaz mýzykasynyń yrǵaǵymen sahnaǵa jeńil, sándi júrispen shyǵyp restorannyń menıý taqtasyna bormen qazaqsha «Ashtyq» dep jazatyn basty keıipker Ashtyq sheberi aktrısa Vıktorııa Kýodıteniń kóterińki kóńil kúımen bastalyp baıandalatyn ómir tarıhynan eshqandaı tragedııalyq jamandyqtyń izi sezilmeıdi. El-jurttyń aldynda torǵa qamalyp oraza tutý basynda adamdardyń úlken qyzyǵýshylyǵyn týdyrǵanmen, ýaqyt óte kele tańdaný saıabyrsyp, Ashyǵý sheberi halyqtyń nazarynan shettep, umytyla bastaıdy. Sonda da ashyǵýdy óz ómiriniń máni dep bilgen basty keıipkerdiń kórermenmen bólisetin jan-dúnıesi, barynsha ashylatyn qýanyshy men kúıinishi beı jáı qaldyrmaıdy. Búgingi kúnniń ómir shyndyǵyna, adamdardyń boıynda bar «álsizdikterin» kórsetetin rejısser tarapynan utymdy tabylǵan detaldar spektakldiń ón boıynda kezdesedi. Rejısser basty keıipkerdiń ashtyq jarııalaýdan alǵan syldyrmaq marapattaryn kórsetetin sahna nazar aýdarýǵa turarlyq. Teatr osy spektaklmen qatysqan túrli festıvalderden alǵan marapat qaǵazdary men estelik statýetka, kýboktaryn teatrdyń tarıhı murajaıyndaǵy eksponatqa emes, qorapqa jıyp osy spektakl rekvızıti retinde qoldanady. Ashtyq koroli óziniń erekshe tanymal bolyp aýzymen qus tistegen kezin baıandaıtyn sahnada alǵan «marapattaryn» aldyna jaıyp salyp marqaıýy men keýdesine nan pisirer masattanýynan búgingi qoǵamda bar aýyrý dıagnozyn kórgendeı bolamyz. Bizdiń festıval marapattaǵan dıplom men estelik syılyq ta teatrdyń kelesi qoıylymda sol qoraptan tabylatynan, keıpkerdiń el aldynda ashtyqqa uzaq shydaıtyndyǵynyn dáleldeý úshin dalbaqtaǵan shabysyna berilgen kezekti «syldyrmaǵyna» aınalatyn kózimiz jetti. Óz zamanyn, qoǵamyn, syldyrmaqqa áýes aýyrýyn jazyp qaldyrǵan talantty F.Kafkanyń shaǵyn áńgimesiniń baǵy teatr sahnasynda qaıtadan janyp, zamanymyzdyń tanymal sýretkeri E.Nıakroshıýstiń rejıssýrasymen kekesindi metaforalyq mysqyl, jandy aýyrtar ekspressıvti aıanyshqa bóleıtin sezimder ıirimimen aıshyqtala túsken.

Osyndaıda, F.Kafkanyń jazý deńgeıindegi shaǵyn áńgimelerimen tanylǵan bizdiń qazaqta qanshama jazýshylar bar edi degen oı keledi. Olardyń oqyrmanǵa tereń oı salatyn keremet sýretteletin tartymdy týyndylaryn qashan, kim sahnaǵa shyǵarady? Shaǵyn áńgimeden barshany oılandyratyn talantty spektakl týdyrý úshin teatr, rejısser qanshama eńbektený, qanshama oqý-toqý qajet? - degen suraqtar oıǵa keledi. Biz kórgen spektakl deńgeıinde qoıylym jasaý úshin kóp eńbektenip, kóp oqyǵanymen birge eń basty qasıet – erekshe talantty rejısser bolyp týylý kerektigin kóremiz. Múmkin, osyndaı eýropalyq deńgeıdegi talantty rejısserlik jumystardy kórý bizdiń teatr qaıratkerleriniń uıyqysynan oıatyp, jas talanttarǵa oı salyp, serpilis berer.

Germanııalyq Táýelsiz ınternaıonaldy «11» teatry franýz ekzıstenıalızm baǵytynyń fılosofy, negizin qalaýshy jazýshy-dramatýrg Jan Pol Sartrdyń «Jabyq qoǵam»/«Shyǵarǵa jol joq» qoıylymyn kórsetti. Qoǵamnyń ár túrli satysyna jatatyn biri baı Estel, ekinshisi poshta qyzmetkeri Innes, úshinshisi Garsen jýrnalısti Jumbaq qyzmetker bir bólmege toǵytady da qaıtadan erkindikke shyǵatyn múmkindik qaldyrmaıdy. Sálden soń adamdar arasyna ózara kerildesý, kıkiljiń, kúshti álsizge álimjettilik jasaý, ózgeni ózine baǵynyshty etý sekildi úsh adamnyń (qoǵamnyń) erkinen tys is-áreketteri bastalady. Avtor osyndaı jabyq ortada, túrme kamerasynda, jabyq qoǵamda kúsh kórsetý pozıııasynan bolatyn álimjettiliktiń, ózgege táýeldi bolý tabıǵatyna nazar aýdartady. Taqyryp qyzyqty, kótergen másele tereń de mándi. Teatrdyń jas akterler quramynyń oryndaǵan spektakli kórermenge eki ushty oı qaldyrdy. Negizinen spektakldegi akterlerdiń sahnalyq áreketi, mızansenalar, dekoraııa, jaryq quraldary qarapaıym sheshim tapqan. Osy qarapaıymdyqqa oıynymen jan berýge tıis sahna keńistigindegi áreket etýshi jas akterlerdiń kózinde ot, júreginde jalyn sezilmeýi, shyǵarmanyń máni men mazmunyn tolyq ashyp bere almaǵanyn kórdik.

Aǵylshynnyń «1927» teatry jas teatrlardyń biri. 2005 jyly jazýshy, aktrısa jáne rejısser Sıýzend Andreıd óziniń áriptesi anımator, ıllıýstrator jáne kınorejısser Pol Berrıtt tarapynan qurylyp olarǵa aktrısa jáne kostıým sýretshisi Esme Epplton jáne aktrısa, kompozıtor jáne pıanıstka Lılıan Henlı qosylady. Búgingi tańda bar biraz óner túrleriniń basyn biriktiretin shyǵarmashylyq tulǵalardan qurylǵan teatr spektaklderi ózindik erekshelikterimen, san túrli janrlardyń basyn biriktirgen qaıtalanbas qoıylymdarymen tanymal. Mýltıplıkaııa men teatrdyń qosyndysynda ózindik tájirıbe jasap, qyzyqty nátıjelerge qol jetkizgen bul ujymnyń jumysy álemdik teatrlar festıvalinde úlken suranysqa ıe. Ár qoıylymymen san túrli taqyrypty batyl qozǵaǵan bul teatr Astana festıvali sahnasynda kóneden kele jatqan ańyzdy jańa zamannyń tynys-tirshiligimen sóıletken. Balshyqtan jasalǵan alyp adam – Golemge jan bitirý arqyly turmysy men ómirine alǵashqy jeńisterine qol jetip, tehnologııa men ekonomıka damı kele adamdy óziniń tutqynyna aınaldyrady. Teatr tehnologııalyq ozyq jetistikter adam turmysyn edáýir jeńildetýmen birge golemder (tehnologııalyq jetistikter) tutastaı baqylaýyna alatyn zamanaqyr ýaqyt kelgenin satıralyq tilmen utymdy beredi.

Basty keıipker Roberttiń satyp alǵan balshyqtan jasalǵan adamy osy jolmen óziniń ıesin basqara bastaýy, birte-birte adamnyń mashınaǵa aınalýyna alyp keledi. Teatr akterleri anımaııalyq syzylǵan sýretter álemi men fızıkalyq teatrdyń oryndaýyna erkin aýysýy arqyly kórermen eki túrli ǵana emes, birneshe óner túrleriniń qosyndysynan bolǵan sıntetıkalyq ónerdiń nátıjesin tutas kórkem týyndy retinde qabyldaıdy. Sahnadaǵy vızýaldy sýretter men áreket etýshi akterler oıynyna arnaıy jazylǵan mýzykalyq bólikter spektakldiń ajyramas komponentine aınalǵan. Zamanaýı teatr óneri janr sheńberinde taza kúıinde qala almaıtyndyǵyn kórsetti. Spektakl qurylymy, komponentteri ózge de janrlardy biriktirip kórermen úshin qyzyqty dúnıeler jaratýǵa bolatyndyǵyna kózimiz jetti. Mundaı qosyndy óner, qosyndy bolsa da aıtar oıy men berer áseri mol kórkem jasalǵan spektakl bizdiń dástúrli óner men káibı teatrdyń ortasynan jasaýǵa bolatyndyǵyn kórsetti.

Sh.Rýstavelı atyndaǵy Grýzııa memlekettik akademııalyq teatry Astanaǵa festıvalge kelmes buryn Almaty qalasynda eki kún qatarynan R.Stýrýanyń rejıssýrasymen B.Brehttyń kópshilikke keńinen tanys emes 1930 jyly jazylǵan «Ereje jáne erejeden tysqary - Isklıýchenıe ı pravılo» pesasyn «Zańdastyrylǵan zańsyzdyq» degen atpen qoıǵan spektaklin kórsetti. 2016 jylǵy grýzın teatr synshylarynyń baǵalaýy boıynsha jyldyń 5 úzdik qoıylymnyń qataryna kirgen bul spektakldiń Astana festıvaliniń baǵdarlamasyna enýi sózsiz jetistik. B.Brehttiń kótergen taqyryby búgingi kúnniń tynysymen úndesetindigi, budan ǵasyrǵa jýyq ýaqyt burynǵy aıtylǵan qoǵam aýyrýy qaıta qozyp, sál sabyr saqtap óz isimizge bajaılap qaraý kerektigin eske salady. Bul qoıylymda rejısser pysyqaı bıznesmen Langman (akter Z.Papýashvılı) áreketimen qaı jerde paıda bar dese elden buryn júgiretin, baılyq úshin bárin taptap ótýden taıynbaıtyn ashqaraq kapıtal ıesiniń isin eske salady. Onyń jaldaǵan jumysshylaryna jasaıtyn qysymy, qatigezdigi, sottaǵy quqyq qyzmetkerleriniń sheshimin óz paıdasyna zańdastyrýy zamannyń azǵanyn, zańdarynyń bolsa ábden tozyǵy jetkenin kórsetedi. Ústem tap ezgisinen bosamaǵan qarapaıym adamdar óz problemasymen qalyp otyrǵany, qoǵam shyndyǵy jaıly máselege tragedııalyq fars janrynda nazar aýdartady. Rejısser pesada joq arab Sheıhy men Býdda qudaıy sekildi keıipkerlerdi spektaklge kiristire otyryp, shyndyqqqa múldem janaspaıtyn dıametraldi qarama-qaıshy sot sheshimin shyǵartady. Keıipkerlerdiń sot otyrysynan keıin tanymal sahnaǵa belgili fýtbol klýbynyń jalaýymen shyǵýy, nemese óz táýelsizdigin talap etip otyrǵan «Katalonııaǵa erkindik!» uranymen qoldaý kórsetýi jer betindegi barlyq demokratııalyq, adamı qundylyqtardyń ústinen kekete kúle qaraǵan basty keıipkerdiń shimirikpes saıqaldyǵyn, kólgirsigen kelbetin kórsetedi.

Japonııa astanasy Tokıodan kelgen «Nakamura Gekijo» teatr trýppasynyń ónerin asyǵa kúttik. Qıyr shyǵystan 400 jyldan asa tarıhy bar aty álemge tanymal dástúrli «Kabýkı» teatrynyń Saryarqa tósine tuńǵysh ret kelýi shynynda da tarıhı qubylys bolatyn. N.Iosıhıronyń «Kabýkı Ikı kórsetedi» atty dástúrli Kabýkı teatrynyń mán maǵnasyn tanytýdy kózdegen teatr Astana festıvaline arnaıy dástúrli teatrdyń úlgisindegi shoý-spektakl alyp kelgen. Taza kabýkı teatrynyń dástúrli oıynynan bólek, jalpy sheteldik kórermenge uǵynyqty bolatyndaı qoltańbamen jasalǵan arnaıy qoıylym bolǵan. Spektakl oqıǵasy kóne dáýirdegi Iamato dep atalǵan Japonııa tarıhyndaǵy ańyzdan bastaý alyp, Aıdaharǵa qurbandyqqa berilgen qyzdy qutqarýa qarsy shyqqan jas batyr jigit erligi. Qyzben birge kún shyǵys eliniń barlyq tarıhy jazylǵan orama qaǵazdy qutqarýdaǵy júrip ótken joly men kúresi. Asyl bilim jınaqtap jazylǵan orama qaǵazdy ıelený úshin kúres japonnyń dástúrli teatr keıipkerlerin Han táńiri taýynan soqqan samal jelmen Saryarqa tósine ornalasqan qazaq eliniń bas qalasy Astanaǵa alyp keledi. Qazaqstannyń ósip órkendeýi úshin jaqsylyqtyń nyshany bolǵan Arystandar bıi bılenip duǵa tilekter aıtylady.

Shoý-spektaklde dástúrli japon teatrynyń úlgisindegi kelisti kımono-kostıýmder, ártúrli keıipkerlerdiń túrli ádistermen ádemi jasalǵan maskalary, dástúrli aspaptarda oryndalatyn ulttyq mýzyka, bı, plastıka, akrobatıkalyq trıýkter t.b. elementterdiń bári keńinen qoldanylǵan. Sonymen birge búgingi balalarmen jasóspirimderdiń kórip-bilip ósken qylyshtaryn jalańdatqan Nınzıasy men Samýraıynyń taıtalasy da osy jerde, kórermender zalymen aralasyp, ınteraktıvti túrde belsendi óner kórsetedi. Eki geısha O-Ýme men Kocho orama qaǵazdy taýyp alyp bolyp jatqan soǵysty toqtatyp, orama qaǵazdy ashqanda ondaǵy «Tatý bolaıyq» degen qazaqsha mátindi kórermen jyly qabyldady. Japon teatry merekelik Astana atmosferasyna kóterińki kóńil kúı syılaǵan dástúrli teatrydyń arnaıy qoıylymy boldy.

Árıne, teatr mamandarynyń tanymal dástúrli kabýkı teatryn kóremiz degen úmiti aqtalmaǵany bolmasa, japondyq qonaqtar festıval uıymdastyrýshylary usynǵan ıdeıa tóńireginde tyńǵylyqty jumys jasaǵan. Spektakldiń eki eldiń arasyndaǵy tatýlyqty bekite túsýge, qazaq – japon mádenı baılanysyn damytýǵa bul qoıylymnyń qosqan úlesi mol. Orıgınaldy kabýkı teatrynyń túpnusqa qoıylymdarymen kezdesýler áli alda degen úmittemiz.

Qytaı halyq respýblıkasynan Beıjiń halyqtyq kórkem teatry dramatýrg .zınchjıdiń «Shabdaly gúlin unatamyn» atty dramasyn teatrdyń dırektory Jen Mın rejıssýrasynda kórsetti. Jalpy sany úsh-aq aktermen oınalatyn bul drama «qoıylym ishindegi qoıylym» úlgisinde oryndalady. Rejısser shaǵyn sahna keńistiginde ózindik plastıkasy men sóıleý máneri bar akterlerdiń oıynyn úılestire bilgen. Munda shartty túrde oınalatyn shyǵys teatry men eýropanyń psıhologııalyq teatrynyń qabysatyn tustary da barshylyq.

Tan dınastııasynyń kezindegi dástúrli qytaı ádebıetindegi hıkaıattan alynǵan oqıǵa jelisi mahabbattyń tóńireginde shynaıy ómir órnegimen astasa órbıdi. Qytaı mádenıetinde mahabbat sımvoly bolǵan shabdaly gúliniń kórermenge tastaıtyn oıy, aıtpaǵy da mol. Oqıǵa kóne dáýirde ótip ony oryndaýǵa kelgende búgingi zaman akterleri arasynda ózara qyzý pikirtalas týyndaıdy. Úıine mas bolyp kelgen kúıeýi áıeliniń ózge erkekpen kóńil qosqanyn baıqamaı qalyń uıqyǵa ketedi. Uıqydaǵy kúıeýiniń astyna basylyp qalǵan bas kıimin alyp berýdi suraǵan naqsúıer jigittiń ótinishin qate túsingen áıel kúıeýiniń belindegi qylyshyn sýyryp alyp beredi. Osy jerden bastap daıyndyq jasap jatqan akterler arasynda oqıǵany qalaı baǵalap, qalaı oryndaý kerektigi jaıly aıtys órbıdi. Árkim óz deńgeıinen salmaqtap oqıǵaǵa shynaıylyq, naqtyly ekpin qoıady, durys degen ózindik oqıǵa sheshimin usynady. Osy tóńirekte ár túrli oqıǵalar jelisi órbıdi.

Búginde óz elinde tanymal pesaǵa aınalǵan bul shyǵarma birneshe halyqaralyq teatr festıvalderine shaqyrylyp on jylǵa jýyq ýaqytta 275 márte kórsetilipti. Spektakldi oryndaýshy akterler óz keıipkerleriniń is-áreketine baǵa berip, qajet jerinde ózderiniń pikirlerin ashyq bildirip otyrady. Bul búgingi qoǵamdaǵy mahabbat, moral, eki júzdilik sekildi etıkalyq máselelerdi kótergen kórermender úshin qyzyqty spektaklderdiń biri boldy. Nazar aýdararlyq másele, qoıylym ishindegi qoıylym bolatyn teatr sahnasynyń batysta da, shyǵysta da negizi bir bolǵandyǵy. Kólemi, sahnaǵa arnaıy sahna keńistigin ornalastyrý úderisi uqsas teatr mádenıetteriniń ózindik boıaýy men únin kórsetedi.

Lensovet atyndaǵy Sankt-Peterbýrg akademııalyq teatry belgili rejısser Iý.Býtýsovtyń qoıǵan A.Chehovtyń «Vanıa aǵaı» dramasyn kórermen úlken yqylaspen kútti. Spektakl 2017 jyly Reseıdiń «Altyn maska» konkýrsynyń alty nomınaııasy boıynsha úzdikter tizimine iligip «úzdik rejıssýra» nomınaııasyn jáne Aleksandr Novıkov – Vanıa aǵaı – úzdik er adam róli, Sergeı Mıgıko – professor Serebrıakov pen Olga Mýravıkaıa – Sonıa – ekinshi plandaǵy rólderge jeńimpazdar dep tabylǵan. Árıne, Beıbitshilik jáne kelisim saraıynyń úlken zalyn toltyrǵan kórermen osyndaı tanymal spektakldi bekerge kútpegenin oıyn bastalǵan alǵashqy sátten-aq ótkir sezinedi. Buǵan deıingi Chehov pesalaryndaǵy kóńil kúı atmosferasy, úırenshikti ekinshi plandary kelmeske ketip túgelge jýyq keıipkerler óziniń jan aıqaıymen bóliskisi keledi. Bári aıqaılap sóıleıdi, árqaısysynyń aıtary bar. Akterlerdiń ómir súrý ádisterin rejısser ádeıi osylaı shartty túrde kórsete otyryp, olardyń jan aıqaıyn, jalǵyzdyq zardabyn tartqan keıpin berýge tyrysqan. Bári oqyǵan, ıntellıgent ortanyń adamdary bola turyp ózgermeli ýaqyttyń talabynan saı emes, súringen, qatelińkterin túsinip jantalasa jol izdegen, adasqandar. Árbir akter óz keıipkerleriniń jan dúnıesin jalańashtap berýge baryn sala oınaǵan spektakl kórermendi beıtarap qaldyrmaıdy. Keıipkerler tragedııasyn, jalǵyzdyǵyn kórermen birge sezinip, birge egiledi.

Zalda spektakldiń mundaı úlgide qabyldamaıtyn kórermender bolǵanyn moıyndaı otyryp, klassıkalyq qoıylym ár kezeńde ýaqyty, qoıylý tásiline qaraı ózindik ıntonaııasyn taýyp, ózine tán akentpen qoıý ýaqyt talaby bolatynyn aıta ketkimiz keledi. Klassıkalyq týyndynyń uzaq jyldar qoldanysta bolýynyń basty ereksheligi de osyndaı zaman talabyna saı ózgere alatyndyǵynda, ózgeshe úlgide qoıýǵa bolatyndyǵynda. Keshe ishten tynyp jylaǵan Chehovtyń oqyǵan, ıntellıgent keıpkerleri búgingi HHI ǵasyrda sypaıylyqty jıyp qoıyp tamyrlary bileýlene, aýyzynan aq kóbigin shasha jyn urǵandaı óz aqıqatyn dáleldeýge umtylysy ózgergen qoǵam men ózgergen adamdardyń shyndyǵyn kórsetedi.

Buǵan deıin Astana qalasyna birneshe ret kelgen Máskeý gýbernııalyq teatry (Reseı) zamanaýı dramatýrg Iaroslava Pýlınovıchtiń pesasy boıynsha rejısser A.Gorýshkınanyń qoıǵan «Sheksiz sáýir» dramalyq ımprovızaııasyn kórsetti. Teatr bul joly kameralyq quramda, shaǵyn keńistikke arnap qoıylǵan jumystarynyń birin alyp kelipti. Keńestik turmystyń erekshe kórnisi, kommýnaldyq kvartıranyń ishki keńistigine kórsetetin qolaıly keńistik dep Q.Qýanyshbaev atyndaǵy teatrdyń sahnasynyń bir qanatyn tańdapty. Sahna syrtynyń sylanbaǵan kirpishteri yrsıǵan qabyrǵasy, kommýnaldyq jelilerdiń jalańashtanyp turýy ómir súrýge qolaısyz, kóp januıanyń shoǵyrlana ómir keship jatqan súreńsiz ortasyn kórsetedi.

Jasy toqsannan asqan rakpen aýyratyn Venıamın qarııanyń ólim aldyndaǵy balalyq kúninen bastap barlyq ómir belesterin dál alaqanǵa salǵandaı etip esine túsiredi. Bul aýmaly-tókpeli HH ǵasyrdyń barlyq eleýli kezeńderiniń kýágeri bolǵan adamnyń tutastaı ǵumyry. Akter A.Amelınniń sahnada ómir súrý ádisi rejısser oıynan órbitken. Qalt-qult etken kárilik pen balalyqtyń baqytty shaqtaryna qatar ene otyryp akter, soǵys ákelgen ómirdiń qıynshylyqtary men beıbit ómirdiń qyzyǵyn, albyrttyq pen aqyl tolǵandaǵy sabyrlylyqty, súıikti oıynshyqtarynan aıyrylǵan balanyń renishin, alǵashqy mahabbat sezimin, súıý men qoshtasý sekildi adamǵa tán sezimder tolqyny kezektese kelip, az ǵana ýaqyt aralyǵynda tutastaı bir ǵumyrdy, aýmaly-tókpeli ótken ǵasyrdyń tolqymaly sátterin kóz aldymyzdan ótkizedi. Spektakl áserli, keıipkerlerdiń ár túrli taǵdyryn akterlerdiń talantty oıyny arqyly órnektep kórermenge bere aldy.

Kórshi qyrǵyz eli bul festıvalde eki spektaklin kórsetti. T.Abdýmomýnov atyndaǵy Qyrǵyz akademııalyq drama teatry tarıhshy-ǵalym Erlan Sydyqov pen Shamıl Japarovtyń «Ajalmen kúres» dramasyn alyp kelipti. Qoıylym etnograf-ǵalym Shoqan Ýálıhanovtyń ómiriniń sońǵy sátin beıneleıdi. Qyrǵyz-qazaq úshin qasterli tulǵanyń 170 jyldyq mereıtoıy tusynda sahnaǵa shyǵýy, oǵan eki jaqty shyǵarmashylyq baılanyspen kelýi kóńil qýantarlyq jaı bolǵan. Oqıǵa ótetin orny bir jerde, az ǵana ýaqyt aralyǵynda, ómir jolynda kezdesken mańyzdy tulǵalarmen dıalog túrinde órbıdi.

Shoqannyń ár qaısysynyń ózindik minez-qulqy men júris-turysy bar Kolpakovskıı, Dostaevskıı, Potanın, Gýdkovskıı, ákesi Shyńǵys sekildi tulǵalarmen aradaǵy áńgimesi basqa dala, úıde, kabınette bolsa osylaı asyqpaı, joǵary ıntellektýaldyq sarynda júrýine kelisýge bolar edi. Bul áńgime Shoqannyń 30-jyldyq ómiriniń qorytyndysy, ómiriniń aqtyq bir sátinde kóz aldynyn tizbelenip óte shyǵar tusta, eski kóz tanys-dostarymen ábden álsirep esiniń bir kirip, bir shyǵyp jatqan tusynda ótetindikten, akterlerdiń ishki-syrtqy jaı-kúıinde, tebirenis-tolqýlarynda ár túrli sezimderdi shynaıy kórý jazbady. Rejısser radıospektakl qoıǵandaı, akterlerge sahnada artyq áreket barmaıdy. Shoqannyń ár tulǵamen kezdeser nemese qımaı qoshtasar tusynda sahnalyq keńistikke qosymsha áreket, dramatızm, aýyspaly atmosfera jasaýda sarańdyq tanytqandyqtan spektakl bir saryndy shyqqan. Tek Shoqannyń ákesimen bolatyn sahnasynda ózara sezim jaqyndyǵyn, balasyn qımaıtyn tereń qaıǵy keshken Shyńǵys pen Shoqan arasyndaǵy baquldasqan sátter erekshe áser qaldyrady. Ózara artyq sózsiz túsinistik júrekti terbeıdi. Óz tarapymyzdan spektakldi taldaý barysynda osyndaı kóp suraq týdyratynyn qoıylymnyń festıvaldik baǵdarlamaǵa enýine kelise almaıtynymyzdy bildirdik.

Jazýshy-dramatýrg Sábıt Dosanovtyń «Januran» pesasy boıynsha qoıylǵan spektakli qazaqtyń júregine salmaq bolyp túsken jeltoqsan kóterilisiniń syzatyna úńilip, onyń sabaq alarlyq tustaryna nazar aýdarýy aıtýǵa turarlyq. Dramanyń ózegine jeli bolǵan 1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisin, qazaq jastarynyń ulttyq rýhyn, jastarymyzdyń táýelsizdik úshin kúresi. Spektakldiń basty keıip­keri – Halyq qaharmany Qaırat Rysqulbekovtiń taǵdyry, onyń Fatımamen arsyndaǵy sezimderi, syn saǵat soqqanda el, jer, otan uǵymdary arqyly qazaq halqynyń táýelsizdikke umtylǵan kúresi, ǵasyrlar boıy ata-babalar armandaǵan egemen el bolýǵa talpynysy sýretteledi.

Qazaq jastarynyń boıyndaǵy qajyr-qaırat pen erik-jigerin barynsha qaırap, ón boıyndaǵy tózimdilik pen namys otyn jalyndatqan osy bir qıyn qystaý kezeń jaıly qoıylymnyń árbir keıipkeriniń jelisi jalpy kópshilik sahnalardaǵy plastıkalyq sahnalarmen ushtasyp áserli shyqqan. Qoıylym barysynda rejısserdiń birneshe sahnalyq sheshimderi este saqtalyp qaldy. Aldymen negizgi qaqtyǵysqa túsetin qarsy kúshter ımperııanyń jazalaý mashınasy men qazaq halqynyń ozyq oıly jastary arasynda obrazdyq kelbetin spektaklde plastıkalyq bımen kórsetýinen kóremiz. Kópshilik bıge negizgi keıipkerlerdi aralastyrý arqyly spektakl atmosferasyna keńestik mashınanyń taptap ótetindeı kúshin, qorqynyshyn, azat­tyq­qa umtylǵan jastardyń jigeri men bulqynysyn dene plastıkasy tilimen berýge umtylǵan. Spektakldiń ekinshi jartysy men fınalyndaǵy kópshilik sahnalardyń kórermenderge áseri mol. Sot proesi kezindegi Qaıratty bes buryshty qyzyl juldyzǵa kerip qoıyp jaýap alýy sahnasynda jalpy spektakldiń oı-ıdeıasyn ashatyn temirqazyǵyn kóremiz jáne kúshi teń emes alyp ımperııamen alysqan ultshyl qazaq jastarynyń jigerin beretin áseri kúshti sımvoldyq belgini oqımyz.

Qoıylymda akterlerdiń kópshilik bı sahnalarynda birgelikte qımyl-áreket jasaýǵa daǵdylaný azdyǵy seziledi. Spektakldiń ekinshi jartysynda jáne fınalynda Dámetken ananyń sahnaǵa shyǵystarynan qoıylymnyń eki fınaldyq sheshimin kórdik. Sońǵy shyǵysty qaldyryp aldyndaǵy artyq dep tanylǵan sahnany alyp tastaǵannyń ózinde qoıylymnyń kórkemdik sapasyna nuqsan kelmeıtin sekildi. Qonaevty ornynan alǵan habarlaıtyn resmı qaýly oqylǵannan bastap atoılap, urandatqan jastardyń bári birdeı alańǵa júgirýi, tóńkerisshil topqa aınalýy eski keńestik «ýra-patrıotızmdi» eske salatyn bir jaqty sheshim bolǵan.

Ózbek ulttyq akademııalyq drama teatry rejısser Marat Azımovtyń sahnalaǵan I.Sultannyń «Ar-ojdan» dramasy ótken ǵasyrdyń 60-shy jyldary jazylǵan eken. Bul taqyryp keńestik dáýirde kóterilip, odaqtas respýblıka teatrlar repertýarynyń barlyǵynda bolǵan. Qazaq teatry da osy úlgide jyzylyp sahnasyna qoıylǵan spektaklderi qyzý pikirtalastar týdyrǵanyn teatr tarıhynan bilemiz. Ózbek aǵaıyndar eski materıaldan búgingi tańda qoǵamǵa, adamdarǵa aıtylý kerek degen taqyrypty, kótergen máselelerdi, tolǵandyrǵan tustaryna nazar aýdarǵan. Baǵdarlamada kelitirilgen professor Kamılovtyń: «Úıime baılyq kelip, ar bas tartsa, baılyqty órteımin» degen sózi spektakldiń negizgi ózegin ańdatady. Jahandaný, naryqtyq qatynaspen jalǵasqan jańa áleýmettik ómir beleń alǵan tusynda talaı ǵasyrlar boıy halyqtyń daralyǵyn, salt-dástúrin, birligi men biregeıligin joǵaltý qaýipi ótkir turǵanda jeke alynǵan januıadaǵy rýhanı hal-ahýaldy jalpy qoǵamdaǵy bolyp jatqan ózgeristerden bóle-jaryp qaraýǵa sirá bolmas. «Tárbıe - tal besikten» bolmasa, árkim ózinen, otbasynan bastamasa memlekttiń bul baǵytta áli kelmeıtin tustary jeterlik. Sondyqtan atadan balaǵa beriletin tárbıe, uıat pen ar-ujdannyń máselelerin kótergen ózbek teatrynyń spektaklin búgingi qoǵamnyń ózin-ózi qorǵaýǵa, ózindik daralyǵyn saqtap qalýǵa jasaǵan qadamy dese de bolady.

Spektakldiń ózindik úni, aıtar oıy bar. Óner kórsetken akterlik quramnyń oryndaýshylyq ansamblin, jekelengen akterlerdiń oıyn órnegine tánti boldyq. Akterler negizi mátinge qurylǵan spektakldiń monologtary men dıalogtarynda, ózara qarym-qatynas ym-ısharatynda ulttyń boıy men oıyna, sóılegen sózine tán shyǵystyq sypaıylyq pen jumsaqtyq, náziktik, qyzýqandylyq erekshelikterin kóre aldy. Akter sóılegen sózi men áýezdi úninde sezimge qurylǵan ıntonaııalyq ıirimderi basym.

Iá bul spektakl festıvaldik formattan góri kassalyq qoıylymǵa keledi. Bıylǵy eki el arasyndaǵy barys-kelis, ózara mádenı kúnder men shyǵarmashylyq baılanystyń basy osy Astana festıvalinde Ózbek ulttyq drama teatrynyń spektaklmen bastady. Bul qadamdy ózindik joǵary deńgeıdegi jalǵasatynyn festıvalge kelgen ózbek aǵaıyndardyń nıetinen kórdik.

Bul sahna óneriniń merekesine elimizdiń 60-tan asa teatrlarynyń ishinen jetekshi óner ujymdary ónerlerin kórsetip kóremenderdiń yqylasyna bólendi. Olar: respýblıkamyzdaǵy eń jas óner ordasy Astana Musical teatry Ǵ.Músirepov pen E.Brýsılovskııdiń «Qyz Jibek» etno-folklorlyq mıýzıklimen (rej A.Maemırov) ashty. M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama tea­try Ǵ.Esimniń «Tańsulý» dramasyn (rej A.Kákisheva), Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry G.Hýgaevtiń «Qara shekpen» spektaklin (rej A.Maemırov), Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qa­zaq mýzykalyq drama teatry Ý.Shekspırdiń «Otello» tragedııasyn (rej T.Temenov) kórsetti. Aldy 3 jyl, arty ótken teatr maýsymynda tusaýy kesilgen bul qoıylymdardy ózara festıvalge jipke tizgendeı biriktiretin taqyryptyq birlik kóre almadyq. Negizgi festıval uıymdastyrýshy A.Maemırov bul joly sheteldik qonaqtarǵa halqymyzdyń ómiri men salt-dástúrdi kórseter folklorlyq qoıylymdarǵa tańdaý túskendigi jaıly aıtqan bolatyn. Qalaı bolǵanda da elimizdiń bas teatry men mıýzıkl teatrlarynyń repertýaryndaǵy eki spektakl talapqa saı desek, qalǵan Qýanyshbaev jáne Músirepov atyndaǵy akademııalyq teatrlardyń repertýarynan alynǵan qoıylymdar bul ustanymǵa kele bermeıdi. Bul qoıylymdar jaıly kezinde respýblıkalyq BAQ betinde, áleýmettik jelilerde jetkilikti pikirler aıtylǵandyqtan qadala toqtaýdy jón kórmedik. Esesine osy festıvaldiń baǵdarlamasyn enbegen Soltústik Qazaqstan oblystyq S.Muqanov atyndaǵy mýzykaly drama teatrynyń M.Áýezovtiń «Qaragóz» tragedııasy negizinde qoıylǵan saýn-drama úlgisindegi spektakli festıvaldiń qazaqstandyq teatrlar tarapynan kórsetilgen este qalarlyqtaı áser syılaǵan qoıylym boldy. Jas rejısseri Farhat Moldaǵalıev bul tragedııanyń birneshe nusqasynyń negizinde ózindik qoıylym jasap, klassıkalyq dramatýrgııamyzdy jańasha oqýǵa tyńnan jol saldy. Oblystyq teatrdyń jastaryn jańa shyǵarmashylyq izdenisterge jumyldyra alǵan jas rejısserdiń bul jumysy qazaq teatryndaǵy jańa beles.

Ulttyq dramatýrgııanyń klassıkaǵa aınalǵan úlgilerindegi avtorlyq ıdeıany shashaý shyǵarmaı oqýda, tosyn sahnalyq sheshim men nusqaǵa mán bergen. Búgingi jas kórermenderden alystap bara jatqan M.Áýezov keıipkerlerin, onda kóterilgen qazaq úshin ózektiligin joımaǵan máselelerdi mýzyka, plastıka, sózben kórkem berýge kúsh salady. Ǵasyrǵa jýyq buryn jazylǵan dramatýrgtiń shyǵarmasynan sýyrtpaqtap búgingi usynǵan rejısserdiń spektakli kórermenge oı salady, tolǵandyrady, qyzý pikirtalasqa jeteleıdi. Bastysy qazaq teatry, onyń birneshe onjyldyqtar boıy úzilissiz shıkizaty bolǵan dramatýrgııasy jańa qyrynan kórinip, ózindik ún, ózgeshe boıaýmen kómkerildi.

Qoryta kelgende, elimizdiń bas qalasynyń 20 jyldyq mereıtoıyn toılaý aıasynda ótkizilgen II dúnıejúzilik «Astana» teatr festıvali jumysy otandyq teatr óneriniń damýyna serpilis berdi degen oıdamyz. Festıvaldiń basty maqsaty – Qazaqstanǵa álemge tanymal belgili teatrlaryn shaqyrýmen birge, otandyq teatrlarynyń jetistikterin álemge tanytý máselesin esten shyǵarmaýymyz kerek. Bul festıval nátıjesi kásibı joǵary deńgeıde ótetin kelesi álemdik teatrlar merekesiniń kezekti baspaldaǵy bolýy tıis. Ol úshin:

- «Astana» festıvaliniń baǵdarlamalyq dırekııasy resmı túrde bekip, festıval mıssııasy men ustanymdary tóńireginde jumys istep, álemdik teatrdyń ozyq jetistikterin óz kórermenderine usynatyndaı baǵdarlamalar túzýdi jedel qolǵa alý kerek;

- festıval aıasynda qazaq jáne ózge dıasporalar teatrlaryn, ozyq rejıssýra jetistigimen tanystyratyn, nasıhattaıtyn qazaqstandyq shoýkeıs baǵdarlamasy belsendi jumys isteýi kerek;

- Qazaqstandyq teatrlardyń shoýkeıs baǵdarlamasyna arnaıy sheteldik qonaqtar, teatr synshylary, teatr festıvalderiniń baǵdarlamalyq dırektorlary, prodıýsserler t.b. shaqyrylýdy qamtamasyz etý kerek. Qazaq teatrynyń sońǵy jasaǵan qyzyqty shyǵarmashylyq jumystarymen tanystyrylymdar, spektaklder tusaýkeserleri, saýda jármeńkelerin ótkizý basty nazarda bolýy kerek;

- festıval jumysy aıasynda qazaq teatry men qaıratkerlerin tolǵandyrǵan máseleler tóńireginde taqyryptyq konferenııalar men ǵylymı sımpozıým, nemese dóńgelek ústelder de turaqty túrde uıymdastyrylýy kerek;

- festıvalge kelgen qonaqtar men teatr sheberlerin barynsha paıdalanyp sheberlik synyptaryn, praktıkalyq sabaqtardy, trenıngterdi turaqty ótkizýdi oılastyrǵan jón;

- festıval nátıjesi jaıly reenzııalar, analıtıkalyq materıaldar jarııalaýdy qadaǵalap, ult teatrlaryn órge súıreıtin ortalyq, oryndalǵan jumys nátıjesi jaıly tujyrymdamalar, keleshegine jol kórsetetin analıtıkalyq saraptama, baǵdarlamalar jasaýdy jolǵa qoıý;

- elimizde mádenı týrızimdi damytýda festıval tóńireginde qyzyqty da tartymdy is sharalardy qarastyrý ózge resmı mekemelerdiń baǵdarlamalarymen kelisimde túrde keshendi júrgizilýi tıis;

Óner merekesiniń sońǵy akkordy bolǵan osy festıval aıasynda Berlın, Veneııa jáne Kann kınofestıvaliniń «Oskar» jáne «Altyn palma butaǵy» syı­ly­ǵynyń ıegeri, tanymal teatr jáne kıno aktrısa Jıýlet Bınoshtyń sheberlik synyby men «Júrekten shyq­qan syr­ly sóz» atty shyǵarma­shy­lyq keshi festıval qatysýshylary men qonaqtaryna umytylmas sátter syılady. Kezdesý barysynda qonaqtyń ózin erkin ustaýy, zaldan qoıǵan suraqtarǵa barynsha tolyq, saýatty jaýaptary aktrısa boıyndaǵy qarapaıymdylyq pen bekzattyqty, kásibı ósý men turaqty izdeniste júretin oıly sýretker jannyń beınesin kórdik. Bıik ataq pen abyroıǵa maldanbaǵan, árbir kınodaǵy, teatrdaǵy róline úlken daıyndyqpen keletin aıtqan aktrısa zalǵa jınalǵan qalyń kópshilikti baýrap aldy.

Bas qalamyz – Astananyń 20 jyldyq toıy qarsańynda ekinshi ret ótkizilgen bul sahna óneriniń festıvali qazaq teatry men onyń jankeshti qaıratkerlerine jańa áserler, tosyn ıdeıalar alyp kelip sony shyǵarmashylyq bıikterge jeteleıdi dep bilemiz.