"Ortaq kınematografııalyq keńistik úshin"

Bul - HIII halyqaralyq «Eýrazııa» kınofestıvali urany

Halyqaralyq kınofestıvaldiń ashylý saltanaty 22 shildede keshke ótti. Dástúr boıynsha qyzyl kilemmen júrip ótý saltanaty boldy. Elordadaǵy «Qazaqstan» Ortalyq konert zalynyń aldynda jınalǵan jurtshylyq kıno óneriniń otandyq jáne álemdik juldyzdarynyń sherýin tamashalady. Elorda jastarynyń, ásirese, sheteldik tanymal akterler N.Keıdj ben E.Broýdıge yqylastary erekshe boldy.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti HIII Halyqaralyq «Eýrazııa» kınofestıvaline qatysýshylarǵa arnaıy quttyqtaý hat joldady. Onda bylaı delingen:

«Sizderdi osy Festıvaldiń ashylýymen quttyq­taımyn!

Bul forým Qazaqstannyń mádenı ómirindegi aıtýly oqıǵalardyń biri ári Ortalyq Azııadaǵy basty kınofestıval alańy bolyp sanalady. Ashyq format pen onyń kreatıvti tujyrymdamasy ozyq tájirıbelermen jáne shyǵarmashylyq ıdeıalarmen tanysyp-bólisý úshin qolaıly jaǵdaı qalyptastyrady.

Bıyl onyń EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesi aıasynda ótip jatqanynyń sımvoldyq máni bar. Kórmeniń bolashaqtyń energııasy taqyryby kınoforýmnyń teńdestirilgen ári úılesimdi álem qurý jónindegi negizgi mıssııasymen úndes. Osy kınoforým otandyq kıne­matogra­fııanyń odan ary damýy men tanymaldyǵyn arttyrýǵa, bizdiń óńir men jalpy álemdegi kıno óneriniń rólin kóterýge atsalysatynyna senimdimin. Kınofestı­valge sátti tusaýkeser­ler, jańa esimder men qyzyqty týyndylar, al kórer­menderge umytylmas ári jarqyn áserlerge bólenýdi tileımin!»

Elbasynyń quttyqtaý hatyn festıvaldiń ashylý saltanatynda QR Mádenıet jáne sport mınıstri A.Muha­medıuly oqydy jáne festı­valdiń jumysyna sáttilik tiledi. Kelesi quttyq­taý sóz aıtqan amerıkalyq akter, rejıs­ser, prodıýser, «Oskar» jáne «Altyn glo­býs» syılyqtarynyń laýreaty N.Keıdj bul festıvalǵa qatysýy oǵan úlken mártebe ekenin, Qazaqstanǵa alǵashqy sapary jemisti bolaryna senetinin, óıtkeni, kıno – kommýnıkaııanyń ámbebap tili ekenine, kıno mádenı kedergilerdi joıa­tynyn qadap aıtty. Sodan keıin halyqtyń súıikti ánshisi B.Tólegenovaǵa HIII «Eýrazııa» HKF uıymdastyrý komıtetiniń «Kıno ónerine sińirgen eńbegi úshin» syı­lyǵyn tapsyrdy. Shyn ráýishti quttyqtaý sózin amerıkalyq akter, prodıýser, «Oskar» jáne «Sezar» syılyqtarynyń laýreaty E.Broýdı de jetkizdi. Ol qazaq­tyń Qyz Jibegi men Tólegeni, tanymal akterler Q.Tastan­bekov pen M.Óteke­shovaǵa HKF uıymdastyrý komıtetiniń arnaıy syılyǵyn tapsyrdy. Mundaı saltanat án-kúısiz bolar ma – bul keshte Bıbigúl apaı men Dımash Qudaıbergenov qalyń kópshiliktiń qulaq quryshyn qandyra án aıtsa, Ulttyq Óner ýnıver­sıteti janyndaǵy mektep pen kolledj oqýshylarynyń dombyrashylar orkestri jáne ýnıversıtet rektory, osy festıva­ldiń prezıdenti, belgili skrıpkashy A.Mu­saqojaeva jeke oryndaýshy bolyp skrıpkashylar ansambli óner kórsetti. Festıvaldiń negizgi konkýrsyna qatysatyn fılmderdiń qysqa tanystyry­lymy ótti. Saltanatty kesh sońynda qalyń kópshilik úlken ekranda qazaq kınosynyń jaýhary «Qyz Jibek» kórkem fılmin tamashalady. Osy kúni tańerteń sheteldik mártebeli qonaqtar: amerıkalyq ataqty  kınogerler dınastııasy Kop­polalar ókili N.Keıdj jáne «Pıanıst» fılmindegi rólimen bir­den kıno olımpine shyqqan E.Broýdımen «Marıott» qonaqúıinde baspasóz konfe­ren­ııasy ótkizildi. Gollıvýdtyq juldyz­dar qazaqstandyq kınogerlermen ynty­maqtastyqta jumys jasaý nıetin, al E.Broýdı Qazaqstannyń balalarǵa ar­nalǵan qaıyrymdylyq uıymdarynyń birine qol ushyn bergisi keletinin bildirdi.

***

Festıvaldik kórseti­limder 23 shilde kúni qysqametrajdy fılmder­den bastaldy. Azııalyq jáne afrıkalyq qysqametrajdar kórsetildi. Al negizgi baıqaý belgili qyrǵyz rejısseri A.Qubattyń «Kentavr» kórkem fılmimen ashyldy.

A.Qubat búgingi qyrǵyz kınosynyń bıigin tanytatyn sýretkerleriniń biri jáne ol qyrǵyzdyń M.Úbikeev, T.Ókeev, B.Shamshıev syndy kórnekti rejıs­ser­leriniń dástúrin jańasha jalǵastyrýshy. Ol óz týyndylarynda qashanda ózekti taqyryptardy kóteredi, búgingi qyrǵyzdyń janyna úńiledi. «At – adamnyń qanaty». Bul fılmniń epıgrafy. «At – erdiń qa­naty» deıdi qazaq. Al rejısserdiń «at – adamnyń qanaty» deýinde tereń maǵyna bar. Bul tusta jylqy – kóshpeliler mádenıeti men órkenıeti uǵymynda. Fılmniń «Kentavr» atalýy da beker emes. Bul – búgingi ekiudaılanǵan ahýal. Kentavr – bas keıipkerdiń laqap aty. Ol ózi bir minezi qyzyq adam. Ózge emes, óz týysy, aýyldyń baıy Qara­baıdyń sáıgúligin urlaıdy. Óz dástúrin umyta bas­taǵan, jylqy janýaryn qasterleýdi qoıǵan týysyna, aýyldas­taryna qarsylyq kórsetken túri. Jany taza jan ár túrli perıpetııalardan óte kele aqyry naǵyz barymtashynyń bir oǵynan qaza tabady… Shaǵyn aıyldyń tynys-tirshiligi, búgingi rýhanı ahýalyn beıne­leıtin fılm rýhtyń joǵalýy týraly. Birneshe eldiń qarjysyna túsirilgen fılmniń tehnıkalyq oryndalýy, vızýaldy qatary óte myqty. Keıip­kerleri de ózge­sheleý. Rejısserdiń óziniń aıtýynsha, antıqaharmandar, ádettegi sulýlyq týraly uǵymǵa kereǵar keıipkerler.

Kelesi fılm qytaılyq jáne japon­dyq kınogerler H.zı men R.Oýkıdiń «Aqymaq qus» atty kınokartınasy Qytaıdyń bir provınııasynda turatyn jas qyzdyń kórgen zorlyǵy men psıholo­gııalyq qorlyǵy týraly. Fılm senarııi rejısserdiń ómirlik tájirıbesi negizinde jazylypty, árıne, qaz-qalpynda emes, tıptendirilgen. Búgingi tańda áıel balasynyń kórip otyrǵan zorlyq-qorlyǵy az emes, al fılmdegideı jaǵdaı azııalyq elderde kóp kezdesetindikten, ol jas qyzdardyń da óz daýystaryn estirtýge quqyǵy bar dep eseptedik, – deıdi festı­valǵa kelgen fılm prodıýseri R.Oýkı. Ókinishke qaraı, fılm túsirilgen elde prokatqa shyǵýǵa áli ruqsat berilmepti. Óte kúrdeli, psıho­logııalyq turǵydan aýyr, áleýmettik-azamattyq úni bıik fılm.

Bul kúnniń úshinshi konkýrstyq shyǵarmasy úndilik rejısser B.Damodarrannyń «Tynyshtyq úni» fılmi boldy. Negizgi mamandyǵy gomeopat Damodarran, doktor Bıdjonyń munyń aldyndaǵy «Úıge aparar jol» fılmi áke men balanyń arasyndaǵy úlken mahabbat, dostyq, meıirim týraly bolsa, bul fılmde kerisinshe. Jas balanyń týǵan ákeden kórgen qorlyǵy, mahabbatqa zárýligi, monastyrde de qatarlastarynan qaǵajý kórýi. Ózi mahabbatqa zárý jas balanyń qatygez ákesine, aınalasyna degen úlken júregi týraly. Medıtaııaǵa jetý, kemel­dikke umtylý týraly óte áserli de ádemi fılm. Úndi eliniń sulý tabıǵaty, býddıs­tik hramdar men ondaǵy rásimder… – osy­nyń bári dúnıeni súıgen júrekpen túsirilgen. Balanyń rólin rejıs­serdiń óte talantty uly Govardan oryndaıdy.

Osy kúni Oqýshylar saraıynda ashylǵan «Bes qurylyq» balalar fılmderiniń konkýrsy ashyldy. N.Keıdj ol saltanatta da qut­tyqtaý sóz aıtyp, baǵdarla­ma­nyń mańy­zyna toqtalsa, «Endam Garden» qonaqúıi­niń májilis zalynda festıval aıasynda Qazaq­stan­nyń birinshi kınonaryǵynyń tusaýkeseri ótti. Bul eleýli sharany QR Mádenıet jáne sport vıe-mınıstri A.Raıymqulova quttyqtaý sózimen ashty. Mınıstrlik janyndaǵy Qazaqstan mádenıeti ǵy­lymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory A.Has­býla­tov «Kıno týraly» zańnyń jobasymen tanystyrdy. Respýblı­kanyń kıno sala­syndaǵy saıasaty aıshyq­talǵan jobada ulttyq kınony qoldaý jáne kınematograf jónindegi sarapshylar keńesin qurý qarastyrylǵan. Al memleket tarapynan birikken jobalarǵa 50 paıyz, kópshilik aýdıtorııa úshin fılmderge 70, al áleý­mettik mańyzdy, bilim, ǵylymı-kópshilik, derekti, avtorlyq anımaııa, balalar fılmi jáne eleýli oqıǵalar týraly fı­lmderge 100 paıyzǵa deıin qarjy bólý jobalanǵan. Ózge de birtalaı másele qamtylǵan jobada qazaq­standyq prokat nátıjesin esepteýdi avtomattandy­rylǵan júıege qosý da bar.Bul sharada túsirilimi aıaqtalýǵa jaqyn qazaq­standyq jeti kınojobanyń tanystyrylymy ótti. «Ortaq kınema­tografııalyq keńistik úshin» maq­satyndaǵy festıvalda fılmderdi negizgi konkýrs, qysqa metr konkýrsy jáne táýelsiz FIPRESCI (halyqaralyq kınosynshylar men kınotanýshylardyń birlestigi) men NETPAC (Azııa kınosyn kóterý jelisiniń) qazylar alqasy saraptan ótkizýde.

***

"Kıno - halyqtyń muń-muqtajyn aıtýy kerek"

Bul – «Eýrazııa-2017» halyqaralyq kınofestıvali fılmderiniń kóbine ortaq ıdeıa

24 shilde, festıvaldiń ekinshi kúni negizgi baıqaý kórsetilimi Qazaqstannan usynylǵan jalǵyz kınotýyndy, rejısser S.Qurman­bekovtiń basty rólge D.Aqmolda túsken «Oralman» fılmimen bastaldy. QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń qoldaýymen túsirilip, kórermenderdiń úlken yqylasyna bólengen bul kınokartına buǵan deıin Irannyń astanasy Tegeranda ótken HHHY Halyqaralyq Fadjr kınofestıvalinde «Azııanyń úzdik fılmi» júldesine ıe bolǵan edi. Senarııin rejısserdiń qatysýymen N.Sanjar jazǵan fılmde HH ǵasyrdyń 30-jyldary surqaı saıasat saldarynan Aýǵanstanǵa qonys aýdarýǵa májbúr bolyp, táýelsizdigimizdi alǵan soń, týǵan elge oralǵan bir otbasynyń ómiri beınelenedi. Ózine týǵan jerden topyraq buıyrýyn arman etken Bazarbaı qarııa (akter, belgili ustaz E.Segizbaev) maqsatyna jetedi. Urpaǵy elge kelip, týǵan jerge týyn tigedi, nebir qıyndyqtarǵa qaramastan. Fılmdi taqyrybyna qaraı oralmandar týraly deýge bolar, al shyntýaıtyna kelgende, bul – týǵan elge, jerge degen teńdessiz mahabbat týraly fılm.

S.Qurmanbekov kıno keńis­tiginde rejısser S.Apyrymovtyń sonaý 90-jyldar qarsańyndaǵy ataqty «Aqsýat» fılminiń qoıýshy-sýretshi retinde kóringen. Odan beride kórermenge «Seker», «Áýreleń», «Keshikken mahabbat» fılderi arqyly jaqsy tanys. Al sońǵy jumysy «Oralman» rejıs­ser S.Qurmanbekovtiń el týraly, jer týraly tereń oı aıta alatyn sýretker retinde tolysqanyn tanytady. «…azamat bolý bory­shyń» rejısserdiń ónerdegi de qaǵıdasyndaı.«Kıno – halyqtyń muń-muqtajyn aıtýy kerek». Bul – rejısserdiń pikiri.

Fılmniń konteksti kóp, onda saıası da, qoǵamdyq-áleýmettik te máseleler kóteriledi. Biraq, onyń bári kózge urmaıdy, adam taǵdyry, adamnyń jan dúnıesimen birge óte tabıǵı da shynaıy órnektelip otyrady. Kezinde aýǵan elinde dushmandar qatarynda bolǵan, qatardaǵy qarapaıym azamat Saparquldyń jandúnıesi arqyly. Ol rýhy myqty, ımany myqty azamat. Eldiń tiregi de osyndaı azamattar. Bul keıipker, bas keıip­ker rolinde - búgingi qazaq teatry men kınosynyń shyn mánisindegi juldyzdy akteri D.Aqmolda. Fılmde kásibı akterler B.Qajnabıeva, E.Tú­sipov, Sh.Asqarova, sondaı-aq jas qyz rólindegi D.Daıyrova da keıip­keriniń jandúnıesin ádemi ashady. Vızýaldy qatary (operatory M.Omarov, sýretshisi R.Odınaev) men mýzykasy da kelisken (kompozıtory A.Saǵat) «Oralman» – búgingi qazaq kınosynyń jetistigi, bizdińshe, festıvalda ózge fılmdermen óte laıyqty básekeles. Ekinshi fılm «Biz» (rejısseri F.Vara de Reı, Ispanııa) álemdik kınopremera deýge bolady. Óıtkeni, bul – fılmniń eń alǵashqy kórsetilimi. Ómirlerinde belgili bir nárseni ózgertý kerek bolyp jáne osy jolda naqty sheshim qabyldaýǵa bel býǵan bes dostyń hıkaıasy Ispanııadaǵy eń mańyzdy kún búkil halyqtyq saılaý kezine oraılastyrylǵan.Qarapaıym adamdardyń saıası tolqý kezindegi kúrdeli taǵdyrlary, problemalary beınelenetin qyzǵylyqty fılm ıspandyq jas kınobýynnyń azamattyq úni dep qabyldadyq. Fılm tanystyrylymyna kelgen prodıýser T.Ovejeronyń aıtýynsha, qatysqandardyń kópshiligi kásibı akterler emes. Rejısserdiń erekshe jumys jasaýynyń arqasynda olar rólderin óte jaqsy meńgergen.

25 shildede «Meniń baqytty otbasym» (Germanııa) jáne «Qaraqshy qyz» (Izraıl) fılmderi kórsetildi. «Meniń baqytty otbasymda» (rejısserleri N.Ekvtımıshvılı, S.Gross) bas keıipker grýzın áıeli. Belgili grýzın teatr aktrısasy I.Shýlıashvılı oryndaıtyn bul keıipker - jaqsy perzent, jaqsy jar, jaq­sy ana, jaqsy qyzmetker. Kád­ýilgi uǵymnan alǵanda, baqytty áıel. Biraq… otbasy, aınalasy onyń jandúnıesimen eseptesip jatpaıdy, ol tek – mindetti, mindetti, mindetti… Sondyqtan da bolar, bárinen sharshaǵan ol elý ekige tolǵan kúni aıdy aspannan shyǵaryp, úıinen ketetinin aıtady. Jeke páter jaldap tura bastaıdy. Otbasy shat-shálekeı, jurttyń bári ań-tań…

Adam balasy qoǵamda, áleýmettik ortada, otbasynda ǵumyr keshedi. Onyń osy ınstıtýttardyń báriniń aldynda jaýapkershiligi bar. Deı­turǵanda, adamnyń óziniń jeke ómiri – eń bıik qundylyq. Psıholo­gııalyq turǵydan óte tereń, óte garmonııaly, akterlik oıyny óte joǵary fılm, bizdińshe, adam­nyń erkin de jan jarasymymen ómir keshýine eshkim kedergi jasamaýy kerek, adam – óz ómirinózi tańdaı alady degen oıǵa jeteleıdi. «Qaraqshy qyz» (rejısseri H.Ben-Ashar) fılmi de mahabbatqa zárýlik, jalǵyzdyq týraly. Bul tusta ata-anasy ajyrasyp, ákesi basqa otbasyn qurǵan, anasy ǵashyǵymen «baqyt keship» júrgen jasóspirim qyzdyń ómiri. Oqıǵalary baıaý aǵynmen júretin fılmniń aıtar pálsapasy – adam mahabbatsyz, bir-birine degen jan jylýynsyz kún keshe almaı­dy. Jalpy, osy kúni konkýrstan tys «6 plaza» baǵdarlamasynda kórsetilgen, aýǵan rejıs­seri Shárbaný Sadattyń «Qasqyr men qoı» fılminde de mahabbatqa zárýlik máselesi kóte­riledi. Kınokartına bıik taýlar arasynda turatyn bir qysh­laqtyń súreńsiz ómiri. Balalardyń da súreńsiz, bolashaǵy azdaý ómiri týraly.

***

Festıval aıasynda kóptegen sharalar ótti. Solardyń biri – «Qazaq tili jáne zamanaýı kınematograf» atty konferenııa. QR Mádenıet jáne sport mınıstr­liginiń ókilderi, «Qazaqstan» RTRK kınokórsetilim bóliminiń basshysy G.Rahımova, «Bolashaq» korporatıv­tik qorynyń dırektory D.Sháı­júnisova, «Araı medıa-grýpp» stýdııasynyń bas prodıýseri A.Baı­bek, dıstrıbıýtor, Evropadaǵy Loco film prodıýseri D.Rolan (Franııa), belgili kınorejısser R.Ábdirashtar qatysqan sharada kınoındýstrııa jáne otandyq telearnalarynda memlekettik tildi damytý máseleleri qarastyryldy.

Bir maqsaty – kınonyń jas býynyn tárbıeleý bolyp otyrǵan festıvalda jyl saıyn pıtchıngter ótkiziledi jáne ol bolashaqqa jumys jasaıtyn shara. Bıylǵy Eurasia Spotlight-2017 pıtchınginiń jeńimpazdary da anyqtaldy. Baı­qaýǵa túsken otyzdan asa jobanyń ishinen konkýrsqa qatystyrylýǵa segizi tańdalyp alynyp, halyq­aralyq sarapshylar tóreligine usynylǵan bolatyn. Nátıjesinde 1-oryndy «Sileýsin» jobasymen jas rejısser Sh.Orazbaeva, 2-oryndy «Essizdik» jobasymen A.Naıza­bekov jeńip aldy. Halyqaralyq sarapshylar, sondaı-aq, Á.Aýkashı­movanyń «Jalǵyz» jobasyn da erekshe atady. Bul jeńis jas kınogerlerdiń jobalaryn júzege asyrýlaryna múmkindik beredi jáne bolashaqtaryna jol ashady.

21 sheteldik jáne 27 qazaqstan­dyq kompanııa stenderin qoıǵan festıvaldik kınonaryq ta tabysty ótti. Sharalar nátıjesi boıynsha belgili kınosynshy M.Mıýller: «Qazaqstannyń álemdik naryqta jetekshi rólderdiń birin alýǵa barlyq múmkindigi bar… Qazaqstan Shyǵys pen Batystyń kezdesýi úshin naǵyz shynaıy alań bola alady», – dedi. Festıval jumysyna ár elden synshylar qatysýda. Olardyń ara­synda qazaqstandyqtarǵa jaqsy tanymal reseılik kınosynshy K.Razlogov ta bar.

Álemdik kınodaǵy jańa býyn úni

"Eýrazııa-2017" kınofestıvalinde aıqyn estiledi

EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylǵan kórme aıasynda Elordada uıymdastyrylǵan halyqaralyq kınofestıval jumysyn keshe qorytyndylady. Konkýrstyq kórsetilimder 27 shil­­­dede aıaqtaldy. Atap aıtarlyǵy – konkýrstyq baǵdarlama, ıaǵnı, negizgi baǵdarlama fılmderi úlken kıno degen anyqtamaǵa jaýap beretindeı sapaly boldy. Mazmundary, sıýjetteri árqıly fılmderde adamnyń jeke baqyty, adamnyń baqytty bolýǵa degen quqyǵy kóteriledi. Qandaı da qıyn jaǵdaılarda «adam bolyp qalý» máselesi qozǵalady.

Halyqaralyq kıno óneri merekesine fılmderimen qatysqan rejısserlerdiń basym kópshiligi keıingi býyn ókilderi. Olardyń fılmderinde jańashyldyq, iz­denis, jalyndy jiger jáne de eń baǵalysy – adamǵa degen mahabbat, úlken júrek pen azamattyq aıqyn da ashyq ún bar. Bul tusta ázirbaıjandyq rejısser I.Nad­jaf­tyń «Anar baǵy» otbasylyq qundylyq, urpaq jalǵastyǵy, dástúrdiń úzilýi, reseı­lik rejısser B.Hlebnıkovtyń «Arıt­mııasy» mahabbat pen paryz, ońtústik­koreılik rejısser L.Iýn-Gıdiń «Bir kún» fılmderi adamdar qarym-qatynasynyń názik qupııalary, ómir men ólim týraly tolǵanystarǵa bastaıdy.

Festıvalde áıel rejısserlerdiń jumystary da az bolmaǵanyn aıtý kerek. Negizgi baıqaý baǵdarlamasynda vetnam­dyq kıno jáne televıdenıe aktrısasy F.Hong Annyń «Jol beketi» fılmi kórsetildi. Vetnam jazýshysy N.Kýang Leptiń 1991 jyly jaryq kórgen ataqty romany jelisimen túsirilgen. Alǵashqy fılmi. «Aq tún» atty meıramhana qojaıynynyń otbasy ómiri beınelenetin týyndyda otbasyndaǵy  zorlyq-zombylyq, ásirese, áıel balasyn qorlaý shegine jetken. Rejısser bul taqyrypqa ádeıi barǵanyn aıtady. Bir ǵasyr boıy Qytaıǵa táýeldi bolǵan vetnamdyqtar otbasynda er adamnyń, ul balanyń róli óte bıik, olardyń janynda áıel balasy adam sanalmaı keldi. Bul jaǵdaı alys aýdan-aýyldarda áli kezdesedi. Rejısserdiń alǵashqy týyndysy sheberdiń qoltańbasyn tanytady. Akterlik oıyn, operatorlyq jumys joǵary deńgeıde. Ońtústik-Shyǵys Azııa elderi fılm­derindegi teńiz sulýlyǵy men pálsapasy erekshe. Jalpy, festıvaldik fılmderdiń barlyǵynyń da túsirilim  deńgeıi joǵary bolǵanyn aıtý kerek.

«Jalyn ortasynda» túrkııalyq rejıs­ser qyz D.Ozchelıktiń fılmi.
Djeılan birtalaı jyl telearnada qyzmet etipti, bloger bolǵan. Rejısser bolýdy toǵyz jasymnan armandadym, deıdi ózi. Telearnada qyzmet etetin jas áıel Hasret kók jáshik arqyly jurtqa taratylatyn ótirikten sharshap, jumystan ketedi. Ózi udaıy bir tús kóredi. Ata-anasy kólik apa­tynan qaza tapty delinedi, biraq, keıip­kerdiń buǵan kúmáni bar. Adamnyń jady­syn óshirýge umtylatyn saıası tehnolo­gııalarǵa qatty qarsylyǵy bar keıipker shyndyqtyń túbine jetýge umtylady. Fılm atmosferasynan búgingi Túrkııanyń ahýalynan úndestik seziledi.

Konkýrstyq emes «6 plaza» baǵdarla­masyndaǵy mysyrlyq rejısser áıel I.Kameldiń «Mysyrlyq Janna D’Ark» fılmi de azamattyq bıik azamattyq úni­men baýraıdy. Rýmı jyrlarynan sýsyn­daǵan keıipkerdiń 2011 jylǵy Mysyr revolıý­ııasy kezindegi qarsylyǵy derekti jáne mıstıkalyq elementterde, poetıka­lyq baıandaý men bı arqyly kórinis tabady.

«Gaıtı – meniń mahabbatym» – Ame­rıkada turatyn gaıtılik rejısser áıel G.Fellınniń fılmi.

Gaıtıde 2010 jyly bolǵan zilzalada úsh júz myń adam qaza tapty. Olar meniń otbasym edi. Bul fılm otbasymdy joqtaýym deıdi rejıs­ser. Gaıtıdiń keremet tabıǵaty, tabıǵatpen biregeı adamdary, teńizasty túsirilimderi ádemi kınokartına.

Negizgi baıqaý kórsetilimderi ındone­zııalyq rejısser H.Bramantonyń «Kar­tını» fılmimen aıaqtaldy. Kartını – Indo­nezııa úshin ulttyq qaharman, halyq jyl saıyn sáýir aıynda onyń týǵan kúni keńinen toılaıdy deıdi rejısser. Kartını alǵashqy bolyp áıelderdiń teńdigi úshin kúresken, olarǵa mektep ashtyryp, bilim alýyna bastamashy bolǵan áıel. Ómirbaıan­dyq kórkem fılm ındonezııa­lyqtardyń psıholo­gııasyn ashýmen qatar turmys-tirshiligi, salt-dástúri týraly da kórkem baıandaıdy.

***

Festıvalde «Eýrazııalyq panorama», «Qytaıǵa nazar», «Erekshe kózqaras» baǵdarlamalary da kórkem de qyzǵylyqty júrdi. Biz negizgi baıqaý fılmderin kór­gendikten, bulardyń ishinde «Erekshe kóz­qarastan» T.Fremonyń «Lıýmer!» fılmin ǵana kóre aldyq. Kórnekti kınoger, Lıýmer ınstıtýty men Kann festıvaliniń kórkemdik jetekshisi Fremo kıno atasy sanalatyn Lıýmer jáne onyń murat­tastarynyń derekti kadrlardan derekti fılmge deıingi jolyn kórsetedi. 19-ǵasyrdyń sońy 20-ǵasyr basyndaǵy 108 fılmdi qamtıtyn týyndy kıno óneriniń kórkemdik ádisteriniń qalyptasýyn kór­setý­men qatar sol ýaqyttyń kórkem shejiresi bolyp shyqqan. 2016-2017 jyldary túsirilgen fılm­deriniń «Tulpar» ulttyq syılyǵy úshin baıqaýynda, negizinen, qazaqstandyq kınoónimder kórsetildi. Bul baǵdarlama boıynsha R.Ábdiráshtiń «Almas qylysh» kórkem fılminen bastap, A.Sataevtyń «Aýdandar», S.Raıbaevtyń «Aljır: qarmen jýylǵan qan», N.Adambaıdyń «Taraz», A.Tóleýbaıdyń «Bir sen úshin», taǵy da basqa segiz fılm kórsetildi. Demek, bul baıqaý qazaqstandyq kınematorgaftyń sońǵy birer jyldaǵy ahýalynan habar beredi.

***

Festıvaldik kórsetilimder EKSPO ortalyǵy janyndaǵy «Mega Sılkýeı» saýda oıyn-saýyq keshenindegi «Chaplın» kınoteatrynda, al resmı sharalar HIII «Eýrazııa» halyqaralyq kınofestıval ortalyǵy «Endam Garden»qonaqúıinde uıymdastyryldy. Bul sharalardyń sońǵy­sy 27 shilde kúngi «Ortalyq Azııa­daǵy kınematografııany qalyptastyrý­daǵy kınostýdııa ortalyq birlestikteriniń róli» taqyrybyndaǵy dóńgelek ústeli boldy. EAVE 2008 jyly Qazaqstan jáne Reseı aýmaǵyndaǵy (Berlın) Eýropalyq Kıno­pro­dıýserler jobasynyń resmı tanysty­rýshysy A.Kachko, Máskeý memlekettik kınematografııa ınstıtýtynyń profes­sory, mádenıettaný doktory K.Razlogov, Brıstol ýnıversıtetiniń professory (Ulıbrıtanııa), kınosynshy B. Bırgıt, Tájikstan Respýblıkasy ǴA fılosofııa, saıasat jáne quqyq ınstıtýty mádenıet fılosofııasy kafedrasynyń meńgerýshisi, f.ǵ.d.S.Rahımov, NETPAC halyqaralyq kıno akademııasynyń múshesi, «Aıtysh Fılm» (Bishkek) kınostýdııasynyń re­jısseri jáne prodıýser D.Tilepbergen, QazUÓÝ «ónertaný» kafedrasy doenti, ónertaný kandıdaty N.Muqysheva, t.b. qa­tysqan ǵylymı shara KSRO ulttyq kıne­matografııa tarıhy jáne TMD mem­leketteriniń qatysýymen kıno damýynyń bolashaǵy men kıno bilimi taqyryby jan-jaqty talqylandy.

27 shilde kúni «Eýrazııa-2017» halyq­aralyq kınofestıvali aıasynda QR Tuńǵysh Prezıdenti qorynyń qoldaýymen ótken «Bes qurylyq» balalar festıvaliniń jabylý saltanaty Oqýshylar saraıynda ótti. Qazaqstan, Franııa, Nıderlandy, Qytaı, Aýǵanstan, Iran, Týnıs, Perý, Úndistan, Meksıka, Ispanııa, Italııa, Danııa, Grýzııa, t.b. elderdiń shyǵarmashylyq toptarynyń jumystary kórsetilgen festıvalde «Qazaq eli» (Qazaqstan), «Kelıleh pen Demneh» (Iran), «Sulýlyq» (Jańa Zelandııa, Qytaı), «Úıde jalǵyz ózi» (Gonkong), «Elfter taǵy» (Qytaı, AQSh) fılmderi úzdik bestik qataryna endi. «Eń úzdik fılm» dep «Perishte 2» fılmi (Cheh Respýblıkasy) tanylsa, «úzdik bala róli» atalymy boıynsha «Sulýlyq» fılmindegi róli úshin Ý.Shılds marapattaldy.

«Bes qurylyqta» «eń úzdik senarıı» júldesi «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń 2016 jylǵy ónimi «Qazaq eli» fılmine berildi, senarıı avtorlary – S.Úsip­álıev, B.Amanálıuly, S.Ábdihalyqov.

«Eýrazııa-2017» halyqaralyq kıno­festı­va­liniń jabylý saltanaty búgin keshke «Qazaqstan» Ortalyq konert zalynda ótedi. Saltanatta bas-aıaǵy tórt negizgi konkýrs, qysqa metr konkýrsy jáne táýelsiz FIPRESCI (halyqaralyq kınosynshylar men kınotanýshylardyń birlestigi) men NETPAC (Azııa kınosyn kóterý jelisiniń) qazylar alqasynyń qorytyndysy boıynsha Bas júlde, úzdik rejısserlik jumys, úzdik er adam, úzdik áıel adam beınesi atalymdary boıynsha júldeler, sondaı-aq, álemdik kıno ónerine qosqan úles úshin syılyq tapsyrylady.

***

«EÝRAZIIa-2017»:

Jeńister men josparlar

EKSPO-2017 halyqaralyq maman­dan­­dyrylǵan kórme aıasynda 22–28 shilde aralyǵynda Elordada ótken «Eýrazııa-2017» festıvali qorytyn­dysynda qazaq kınosynyń mártebesi asqaqtady. Halyqaralyq qazylar alqasy QR Mádenıet jáne sport mı­nıstr­liginiń qoldaýymen «Qazaq­fılm» kınostý­dııasynda túsirilgen «Oralman» kórkem fılmin fes­tıval­diń Bas júldesine laıyq dep uıǵardy.

Festıvaldiń «Álemdik kınoǵa sińirgen eńbegi úshin» syılyǵy amerı­ka­lyq akter, rejısser, prodıýser, eki már­te «Oskar» no­mınanty Djon Mal­kovıchke tapsyryldy. Syılyqty QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arys­tanbek Muhamedıuly tapsyrdy. Qut­tyqtaý sózin aǵylshyn tilinde aıtqan mınıstr amerıkalyq óner qaırat­kerine shyǵarmashylyq tabystar tiledi.Al Dj.Mal­kovıch Qazaqstanǵa rızashyly­ǵyn bildirip, bul syılyǵyn óziniń dostary men áriptesterine arnaıtynyn aıtty.

«Oralman» – «Eýrazııa-2017» Bas júldesin jeńip aldy!

Saltanatty sahnadan «Festıvaldiń Bas júldesi «Oralman» fılmine, Qazaqstan» dep habarlaǵanda, árıne, zaldyń qýany­shynda shek bolmady. Qatar otyrǵan belgili kınotanýshy Názıra Muqysheva shynynda da bas jeńimpaz osy fılm bolýy kerek dep oılaǵanyn aıtsa, kınony «shemishkeshe shaǵatyn» naǵashy sińlim Alena «Oralmandy» kórip shyqqan soń-aq bas júldeni berip tastaǵan edi. Al fılm rejısseri Sábıt Qur­manbekov úshin bul – kútpegen júlde bolypty.

– Bul men úshin kútpegen qýanysh, – dedi rejısser. – Festıvalda basqa da myqty fılmder boldy. Solardyń arasynan tańdaý bizdiń týyndyǵa túskenine óte qýanyshtymyn. Bas júlde shyǵarma­shylyq ujymyma, otbasyma jáne tarıhı Otanyna oralǵan qandastaryma ortaq, bul – olardyń da jeńisi» dep sýret­ker­lik, azamattyq sózin aıtty. Rejısserdiń kishipeıildi­gine, ishki mádenıe­tine rıza bolǵan kórermen qoshemetin aıaǵan joq. «Oralman» festı­valdiń negizgi baı­qaýynda kórsetilgen on úsh kıno­kartına arasynan qara úzip shyqty. Bul – jeke kınogerdiń jeńisi ǵana emes, ulttyq ónerdiń, búgingi qazaq kınosynyń, ulttyq kınonyń jeńisi.

***

Festıvaldiń kelesi mártebeli júldesi – «úzdik rejısserlik jumys» júldesi qyrǵyz rejısseri Aqtan Arym Qubatqa berildi. «Kentavr» (Qyrǵyzstan, Franııa, Germanııa, Nıderlandy, Japonııa) fılminiń rejısseri Bas júlde alǵan áriptesine, kerisinshe, júlde alatynyna senimdi bolypty. Ol «Eýrazııa» festıvali sonaý 1998 jyly alǵash ret ótkizil­gende Bas júlde alǵanyn, kezekti bir «Eýrazııada» ulynyń da júldeli bolǵanyn eske salyp ótti.

Ádilqazylardyń qorytyndysy boıynsha, «úzdik áıel beınesi» júldesi Iıa Shýlıashvılıge («Meniń baqytty otbasym», Germanııa, Grýzııa, Franııa), «úzdik er adam beınesi» júldesi Qurban Islamovqa («Anar baǵy», Ázirbaıjan) berildi.

Halyqaralyq Qazylar alqasynyń arnaıy syılyǵy ázirbaıjandyq rejısser Ilgar Nadjaftyń «Anar baǵy» jáne vetanmdyq Fam Hong Annyń «Jol beketi» fılmderine berilse, kıno álemindegi bedeldi FIPRESSI (Kıno­pressa halyqaralyq federaııasy) syılyǵy reseılik rejısser Borıs Hlebnıkovtyń «Arıt­mııa», al NETPAK (Azııa kınosyn qoldaý qaýym­dastyǵy) júldesi «Kentavr» fılmderine tapsyryldy.

Qysqa metrajdy fılmder baıqaýynyń Bas júldesi qazaqstandyq rejısser Meıir­jan Sandybaıdyń «It» fılmine berildi.

***

Festıvalda «Tulpar» Ulttyq syılyǵy úshin baǵdarlamasynyń kórsetilimi júrdi. Alaıda, bul baıqaýdyń saltanatty sharasy, marapattaýy qyrkúıek aıynda Almatyda ótedi. Baıqaýǵa túsken 18 fılmniń ishinde belgili rejısser R.Ábdirashtiń «Qazaq handyǵy. Almas qylysh» syndy úlken polotnosy, A.Sataev, Á.Raıbaev, Á.Bısenbın syndy tanymal esimder fılmderimen qatar jas rejısser A.Tóleýbaıdyń tuńǵysh fılmi «Bir sen úshin…» kórsetildi. Belgili teatr jáne kıno akteri A.Satybaldy prodıýserlik jasaǵan kınotýyndyǵa Azamattyń ózimen qatar, qara shańyraq, M.Áýezov atyndaǵy akademııalyq drama teatrynyń aktrısalary Z.Karmen, A.Satybaldıeva túsken. Al fes­tıvaldiń saltanatty sherýinde Áýezov teatrynan akterler A.Satybaldy, E.Daıy­rov, sondaı-aq, J.Maqajan bolǵanyn aıta ótý oryndy.

Festıval saltanaty án-bımen, feıer­verk­pen aıaqtalǵan soń, kórermen ataqty amerı­kalyq rejısser L.Bessonnyń «Va­lerıan jáne myń ǵalamshar qalasy» fılmin qazaq tilinde tamashalady.

Osy keshte kınogerler qaýymy men kóziqaraqty jurtshylyqqa áser etken baıypty sóz germanııalyq kınotanýshy, kınosynshy, FIPRESSI-diń Bas hatshysy Klaýs Ederdiń sózi boldy. Ol EKSPO jáne onyń aıasynda kınofestıval ótkizip jatqan Qazaq eline rahmetin bildire kele, qazaq kınosy úshin úlken eńbek jasaǵan, qazaq kınosyn álemge tanys­tyrǵan qadirli áriptesi Baýyrjan Nógerbek týraly tebirene sóıledi. Baýyr­jandaı syn­shysy bolýy qazaq kınosy úshin baqyt edi dedi ol. Aq-adal sóz. Baýyr­jannyń orny, árıne, festıvalda da oısyrap turdy… Áriptesiniń tulǵalyq bolmysyn baǵalaı bilgeni jáne erekshe qurmeti úshin almanııalyq synshyǵa rıza boldyq.

Bir apta boıy álemniń ár túkpirinen kelgen jáne qazaqstandyq kınogerler úshin bir-birin tereńirek bilý, shyǵarmashylyq pikiralysýlar jáne iskerlik alańy bolǵan «Eýrazııa» festıvaliniń jabylý saltanaty bitisimen germanııalyq kınotanýshy, kınosynshy, FIPRESSI-diń Bas hatshysy K.Eder­men birer aýyz pikirlestik. Sonymen qatar kórnekti reseılik kınosynshy, mádenıe­tanýshy K.Raz­logov jáne «Eýrazııada» negizgi baıqaý baǵdarlamasyn júrgizgen belgili kınorejısser E.Shynarbaevpen blı-suhbattar jasaǵan edik. «Eýrazııa-2017» HKF týraly materıaldar toptamamyzdy osy shaǵyn suhbattarmen qorytyndylaı otyryp «Eýrazııa» bedeli arta bersin, jaqsy fılmder jáne onyń kórermender qatary, ásirese, qazaq ulttyq kınosy kórermenderiniń qatary molaıa tússin degen tilek bildiremiz.

Klaýs Eder,

kınotanýshy, kınosynshy, FIPRESSI-diń Bas hatshysy (Germanııa):

Astana tań qalarlyqtaı qala eken

Siz jańa sahnada kórnekti kınotanýshy Baýyrjan Nógerbek týraly aıtqanyńyz bárimizge qatty áser etti. Onyń maqalalarymen jaqsy tanyssyz ba jáne jalpy qazaq kınosymen she?

Qazaq kınosy Eýropaǵa tanys. Degenmen de qalyń kórermen sonshalyqty jaqsy biledi deı almaımyn. Al álemdik kásibı orta osy aı­maqtyń kıno ónerin, «qazaqtyń jańa tol­qynyn», rejısser S.Narymbetov, taǵy basqa­lardy kınotanýshy Baýyrjan Nóger­bektiń sheteldik basylym­darda jarııalanǵan maqala­lary arqyly biledi. Onyń kitaptary shet tilderine aýdarylmaǵan sııaqty, men ondaı aqparat tappadym. Sondaı tulǵanyń, úlken kásibı mamannyń ómirden ótýi, árıne, sizder úshin de, biz úshin de ókinish…

… Siz halyqaralyq kınofestıval­dardyń jumysyna turaqty túrde qatysasyz. «Eýrazııaǵa» alǵash ret kelipsiz.

Men Qazaqstanda buryn da bolǵanmyn, al festıvalǵa birinshi ret qatystym. Men úshin FIPRESSI Bas hatshysy retinde, eń bastysy – festıvaldiń batys kınotaný­shylary men kınosynshylary úshin qyzǵylyqty bolýy, al, synshy retinde bul saparda – qazaq jáne or­talyq azııalyq kınematografyn kórý múm­kindigin aldym. Bul az emes, óıtkeni, bul kıne­matogaftardy basqa esh jerden kóre almaısyz.

Sapardan nendeı áser aldyńyz?

Áser, árıne, jaqsy. Festıvaldiń jalpy atmosferasy unady. Al Astana tań qalar­lyqtaı qala eken.

Kırıll Razlogov,

S.A.Gerasımov atyn­daǵy Búkilreseılik memlekettik kınemato­grafııa ınstıtýtynyń (Máskeý) professory, mádenıettaný doktory:

Kınonyń bolashaǵy – glokalızaııada

Siz kıno óneriniń álemdik merekelerine jıiqatysasyz. Kópjyldardan beri Máskeý halyqaralyq festıvaliniń baǵdarlamalar dı­rektorysyz. Festıvaldarda siz úshin mańyz­dysy ne?

Qandaı da festıvalde, eń aldymen, mańyz­dysy – kınobaǵdarlamasy. Sondyqtan men de eń aldymen, baǵdar­la­malarǵa nazar aýdaramyn. Festıvalder kıno­óner men kınonaryqty damytý úshin ótkiziledi. Osy turǵydan kelgende, festı­valdiń saltanat jaǵyna ǵana nazar aýdaryp, mazmunyn esker­meıtin bolsa – ondaı festıvaldar ádette óshedi.

Siz «Eýrazııa» festıvaline budan buryn­dary da qatystyńyz. Bıylǵy festıval barysy týraly ne aıtasyz?

Iá, bul «Eýrazııaǵa» birinshi kelýim emes. Festıvalda, menińshe, osy joly jınaqylyq jetispedi. Al jaqsy jaǵy – iskerlik alań jaqsyraq jumys jasady, kınonaryq ashyldy, pıtchıng jobalar qarastyryldy.

Jınaqylyq jetispedi deýińiz nege baılanysty – baǵdarlamalarǵa ma?

Joq, baǵdarlamalarda emes, festı­valdi uıymdastyrý jumystarynda jınaqy­lyq jetispedi. Al baǵdarlama oıdaǵydaı. Usy­nylǵan fılmder ár túrli. Óte qyzǵy­lyqty fılmder bar, keıbiri álsiz. Keı fılmder ekzotıkalyq jaǵynan nemese buryn festı­valda kórinbegen eli turǵy­synan qyzyq. Ár túrli baǵdarlamalardaǵy fılmderdiń maqsattary da qyzyq. Iaǵnı, munda san qyrly aspekt bar.

Siz reseılik bir basylymǵa bergen suhbatyńyzda qazaq kınosynyń fenomeni týraly aıta kelip, keıingi kezeńde qazaq kınosy onsha kórinbeı otyrǵany týraly aıtyp edińiz. Qazaqstandyq búgingi kınoúderis týraly ne der edińiz?

Qazaqstan kınosy óz senarııi boıynsha damyp otyr. Festıvaldik, ádette beıresmı fılmder jaǵy myqty. Jáne ulttyń már­tebesin kóteretin, memleket qarjylandyratyn jáne bıznespen baıla­nysty birneshe iri joba bar. Osy ekeýiniń, ıaǵnı, festıvaldik pen memleket úshin mártebeli fılmder arasynda oryn óte az qalady ǵoı deımin. Qazirgi kezde taǵy bir baǵyt paıda boldy. Ol – kórermen úshin kıno túsirý. Ol ónimder jergilikti kórer­menniń suranysyn óteıdi. Meniń áriptesterim mundaı fılmderdi synaıdy, al men bul úderiske durys qaraımyn. Óıtkeni, qandaı da kıno kórermenmen jandy baılanys bolmasa, ómir súre almaıdy.

Sizdiń eńbekterińizde kınodaǵy globa­lızaııa-jahandaný men lokalızaııa-jer­giliktilik «týyndysy» glokalızaııa týraly az aıtylmaıdy. Muny «Ortalyq Azııadaǵy kınematografııany qalyptastyrý­daǵy kıno­stýdııa ortalyq birlestikteriniń róli» taqyry­bynda ótken dóńgelek ústelde de qozǵadyńyz. Sizdińshe, búgingi kınonyń damý joly gloka­lızaııa ma?

Árıne. KSRO kezinde Ortalyq Birikken kınostýdııalar jumysynan bastalǵan úderis búgin de jalǵasyn tabýda. Glokalızaııada – globalızaııa barynsha jahandyq aýqymda, al lokalızaııa árbir jergilikti aýqymda ózine qajetti dúnıelerdi túsire otyryp, keń aýqymǵa umtylýy shart, ıaǵnı, ol fılmder keń aýqymda kórsetýge de jaraıtyn bolýy kerek. Munyń qalaı júzege asatyny týraly aıtý qıyn, biraq, búgingi kún talabynan kelgende buǵan umtylý kerek bolady.

Ermek Shynarbaev, kınorejısser, prodıý­ser, QR eńbek sińirgen qaıratkeri, Ha­lyqaralyq kınofestıvaldar júldegeri:

Eýrazııa» mártebeli kınofestıvalǵa aınaldy

Biraz jyldan beri «Eýrazııanyń» kon­kýrstyq baǵdarlamasynyń tanystyry­lymyn júrgizesiń. Ózimizdi de, álemdik te kınokon­teksti jaqsy biletindikten, seniń sondaı jarqyn da jasampaz tanystyrylymdaryń, bir esepten, qalyń kórermen úshin bilim kózi deýge bolady. «Eýrazııanyń» ár jylǵy betalysyn jaqsy biletin kınoger retinde bıylǵy festıval nesimen erekshe deı alasyń?

Jaqsy pikirińe rahmet. «Eýrazııanyń» bıylǵy ereksheligi, árıne, birinshiden, EKSPO-2017 aıasynda ótkizilýi. Memleket tarapynan jaqsy nazar aýdaryldy, bıýdjet te jylda­ǵydan kópteý bólindi. EKSPOǴA kelgenderdiń kınosúıerleri qyzǵylyqty fılmder kórýge múmkindik aldy. Al negizgi erekshelik, menińshe, festıvaldik baǵdarla­manyń sapaly bolýynda. Ádette maǵan «Eýra­zııada» bir provınıalızm bardaı seziletin. Jas festıvalmiz, sondyqtan da úlken festıvaldardan qalǵandy ákelemiz, kókirek qaqpaımyz, taǵysyn taǵylar… Alaıda, ótken jyldan beri jaǵdaı kúrt ózgerdi. Ótken jylǵy baǵdarlama myqty bolǵan edi, bıylǵysy da asyp túspese, kem bolǵan joq. Bul tusta festıvaldiń baǵdarlama dırektory E.Larıono­vanyń eńbegi úlken. «Eýrazııada» tek jaqsy fılmder kórsetilýi tıis degen bıik meje alyp, tek jaqsy fılmder ákelý maqsaty qoıylǵan. Búkil álemdegi kıno álemin jaqsy biletin Ame­rıka, Azııa, Eýropadaǵy asa tanymal kıno­tanýshylarmen, synshylarmen shyǵarma­shylyq baılanys ornatylýy da – fılmder irikteýde jáne festıvalǵa ákelýde paıdaly boldy.

Óz tarıhynyń on úshinshi jylynda «Eý­razııanyń» mártebesi ornyqty, ıaǵnı, «Eýra­zııaǵa» shaqyrý alý, «Eýrazııada» moıyn­dalý – úlken mártebege ıe boldy degen sóz. Kıno­prodıýserler assoıaııasynyń Halyq­aralyq federaııasy FIAPF «Eýrazııany» salmaqty festıvaldar sanatyna kirgizdi. Bul – qýanysh­ty jaǵdaı. Festı­valdiń, árıne, kemshilikteri bar. Biraq, qaı festıvalda kemshilik joq deısiz. Sońǵy eki jyldaǵy artyqshylyq – beıneproekııanyń, dybystyń sapasy óte joǵarylyǵy, kınoteatrlardyń kórermenge jaılylyǵy. Bul jaǵynan álemniń kez-kelgen festıvali qyzyǵarlyqtaı deıdi qatysýshylar. Biz buǵan maqtana alamyz.

90 jyldar qarsańynda dúr etip kóterilgen «jańa tolqynnyń» belgili ókilisiń. Qazirgi qazaq kınosyndaǵy úderister týraly pikirińdi bilý qyzǵylyqty bolar edi.

Keńestik kezderi qazaq kınematografy kúrdeli jaǵdaıda boldy. Bizde uly kıno bolǵanyn keıinirek túsindik. Búginderi Sháken Aımanov, Májıt Begalın, Abdolla Qarsaqbaev, Sultan Qo­jyqov esimderin maqtanyshpen ataımyz. Olar keńestik kınoda jarqyrap kórine almady. Al bizde qandaı ǵajaıyp akterler boldy!

Qaıta qurý kezeńi kelgende, qazaq kınosy kúrt alǵa shyǵyp, álemge tanyldy. «Qazaqtyń jańa tolqyny» búkil álemde moıyndaldy, sol kezderi baǵdarlamasynda qazaqtyń kınokartı­nasy bolýy – festıvaldiń sapalyq belgisin­deı edi, qazaq kınosy álemdik barlyq báseke­lerden marapatpen oralatyn. Esimde, bir joly marqum Oraz Rymjanov barlyq rejısserlerge marapattaryn Kıno úıine alyp kelýdi ótindi. Sonda marapattyń kóptigi sondaı, Kıno úıin bizdiń marapattar «basyp qaldy». Ol kezderi bizderge mundaı ahýal jalǵasa beretindeı kórinetin. Biraq, olaı emes. Ol jaǵdaı erte me, kesh pe, bir aıaqtalar edi…

Qazirgi jaǵdaıda bizderge ózge kınemato­graftar shyqqan pozıııalarymyzdy qaıtadan jeńip alý kerek. Sondyqtan da álemdik kınoda ne bolyp jatqanyn kórip-bilý úshin «Eýrazııa» kınofestıvalin ótkizýimiz asa mańyzdy.

Sábıt Qurmanbekovtiń «Oralman» fılmin kórermen qalaı qabyldaǵanyn, sheteldik qonaqtar qalaı qyzyǵa qaraǵanyn kórip otyrdyq. Otandyq kórkem fılm ózin óte laıyqty tanytty. Bas júldeni jeńip aldy. Maqtanýǵa bolady. Fılm barysynda meniń de kózimnen jas shyqqan sátter az bolmady. Sábıt adamnyń júregine jete alady. Jalpy, bul – qazaq kınematografyna tán qasıet. Qazaq kınogerleri júrektiń qylyn shertedi.

Kóz jasy demekshi, ádette kórermender súısinip, keıde kóz jasyn tógip kóretin fılm­derdi synshylar qatty synaıtyny bar.

Bul tusta men mynaǵan nazar aýdarǵym keledi: búkil álemde synnyń bir-birinen ózge­sheligi joq, tipti, birdeı dese bolady. Mysaly, men Kann festıvaline barǵanda, synshy dostarymdy kezdestiremin. Olar, bitti, kıno qurydy, eshteńe de joq, dep kúńirenedi. Bul, tipti, álemdegi barlyq synshynyń «aýrýy» dese bolatyndaı… Kıno damysa degen oımen únemi kóńili tolmaý, únemi synaý – synshy­lardyń mindeti bolar. Al, kórermen meıirban, ol bári­bir kınony jaqsy kóredi… Osyǵan da táýba. Sosyn baryp túsinesiń – kez-kelgen fılmniń óz kórermeni bar. Kıno degenińiz kópqyrly. Jaqsy kıno, jaman kıno degen joq, tek qana ár túrli kıno bar. Kıno ár túrli, meniń búgingi tańda ózim toqtaǵan basty tujyrymym – osy. Nashar kıno degen joq, sondyqtan da synshylardyń «mynaý nashar kıno» deýin qalamaımyn, qabyldamaımyn. Óıtkeni, ár fılmniń artynda kınogerlerdiń, kınotoptyń qan men teri, zor eńbegi tur… Ol nashar kıno emes. Bar bolǵany – ol syn­shynyń oıyndaǵy, qalaýyndaǵy kıno emes. Al qandaı da kórkem fılmniń mindetti túrde óz kórermeni bolady…

«Jańa tolqynnyń», óziń aıtpaqshy, úni báseńsip qalýyna ne sebep? Sońǵy kezeńderi festıvaldardan da kórinbeıtin boldy…

Joǵaryda aıttym ǵoı, ár nárseniń óz merzimi, aıaqtalar sáti bolady. Bul – sol tol­qyn rejısserleri toqtap qaldy degen sóz emes. Basynda bir tolqyn bolǵanmen, ár rejısserdiń ózindik joly bar. Jańa pozı­ııalarǵa shyǵý kerek. Ózime kelsem, bos júretin kezim joq. Kóp­tegen jobalarym bar. Osy joly Djon Malkovıchpen bir erekshe jobam týraly sóılestim, máseleni áli pysyqtaımyz.

Tartymdy áńgimeńe rahmet. «Eýrazııanyń» mártebesi arta bersin. Jobalaryń sátti júzege assyn.