Elimiz táýelsizdik alǵaly beri Qazaqstan teatrlarynyń shetelderge shyǵýy, festıvaldarǵa qatysýy qalypty ahýalǵa aınaldy. Sahna ujymdary memleketaralyq mádenı baılanystar aıasynda jáne óz bastamalarymen respýblıka sahna ónerin shetelderge tanytyp júr. Festıvaldar qatary óz elimizde de jyl sanap kóbeıip keledi. Óıtkeni «Qazaqstan-2050» strategııalyq baǵdarlamasynda atap kórsetilgenindeı, «...biz memlekettiligimizdiń rýhanı máseleler ekonomıkalyq, materıaldyq máselelerden eshbir kem baǵalanbaıtyn damý kezeńine kelip otyrmyz...». Aldaǵy maqsat – álemdik mártebeli, deńgeıi bıik festıvaldardyń tolyqqandy qatysýshysy bolý. Árıne, bul – qol jetpeıtin arman emes, al, álemdik sahnalyq úderister ortasynan kóriný úshin alda birtalaı jumys bar ekenin ishteı bárimiz de ishteı sezemiz. Osy úlken jumystyń salıqaly bastaýy - elimizde «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda uıymdastyrylyp otyrǵan Dúnıejúzilik «Astana» teatr festıvali. Jáne bul úlken shara elimizdiń Mádenıet tujyrymdamasynda «2030 jylǵa qaraı bizdiń elimiz kásiptik sheberlikti joǵarylatý men shyǵarmashylyq ósýdiń halyqaralyq jetekshi mektebine aınalýǵa tıis» dep atap kórsetilgen mindetterdiń júıeli túrde júzege asa bastaýynyń kórinisi.
Bıyl ekinshi ret ótkizilgen festıval, birinshi maqalamyzda da aıtylǵandaı, respýblıka sahnagerlerine belgili bir deńgeıde álemdik teatrlar sahnasyn ashyp, ondaǵy zamanaýı rýhanı-estetıkalyq izdenister, búgingi teatrdyń mazmun, túr, forma baılyǵyn kózben kórýge múmkindik berdi. Sonymen qatar sheteldik sahnagerler, mamandardyń qazaq sahna óneri týraly tanymy keńeıdi, bilimi artty. Olaı deıtinimiz – Búkilálemdik «Astana» festıvalinde respýblıka teatrlary laıyqty óner kórsetip keledi. Birinshi maqalada sheteldik teatrlar týraly sóz qozǵasaq, endigi az-kem sóz otandyq qoıylymdar týraly. Sonymen qatar oqyrmandarǵa festıvaldiń Sarapshylar alqasy quramynda bolǵan sheteldik mamandar - teatrtanýshy ǵalym B.Pıkon-Vallen men synshy, ónertanýshy D.Shalıs-Asatıanı (Franııa), esimi álemge tanymal kórnekti rejısser, Qazaqstanda da birneshe spektakl qoıǵan I.Vaıtkýs (Lıtva), prodıýser, rejısser D.Papavalardyń (Ulybrıtanııa) talqylaý barysynda, sondaı-aq jeke suhbattarymyz kezinde aıtqan azdy-kópti pikirlerimen de tanystyrǵandy jón kórdik. Festıval shymyldyǵyn elimizdegi eń jas sahnalyq ujym ashty.
Ǵ.Músirepov.E.Brýsılovskıı. «Qyz Jibek». «Astana-mıýzıkl» teatry. Qoıýshy-rejısseri A.Maemırov.
Sońǵy eki-úsh jylda qazaq lıro-eposynyń jaýhary «Qyz Jibektiń» ulttyq sahnalarda joly bolyp tur. Sherýdi M.Áýezov atyndaǵy akademııalyq drama teatr bastap, elimizdiń jas teatry «Astana-mıýzıkl» qoshtap, «Rýhanı jańǵyrý» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda Respýblıka Mádenıet mınıstrliginiń «Jahandyq álemdegi qazaqstandyq zamanaýı mádenıet» jobasymen ótken jyldyń sońyna qaraı Eýropa elderinde trıýmfaldy týrne jasap qaıtsa, estafetany jýyrda ǵana «Qyz Jibekti» Koreıada kórsetken Astana Jastar teatry jalǵastyrdy deýge bolady Ótken jyly jańa «Qyz Jibegin» «Astana-opera» da usyndy. Bulaı bolar jóni bar, óıtkeni álemik mádenı mura tizimine engizilgen bul jyr - halqymyzdyń ulttyq rýhanı kody, máńgilik mahabbat sımvoly!
Halqymyzdyń ulttyq rýhanı kody «Astana-mıýzıkldyń» «Qyz Jibeginde» barynsha tanylady. Bul qoıylymda Ǵ.Músirepov lıbrettosy shamaly yshamdalyp, sońy ózgertilip, E.Brýsılovskııdiń halyq shyǵarmashylyǵyna negizdelgen mýzykasy janrǵa saı óńdelgen. Ujymnyń kórkemdik jetekshisi, kreatıvti ıdeıalary mol talantty rejısser A.Maemırov qoıylymyn áý bastan-aq josparly túrde osylaısha baǵdarlamalaǵany kórinedi. «Astana-mıýzıkl» nusqasyndaǵy «Qyz Jibekte» rejısser ejelgi Dala teatryn erkin rekonstrýkııalaıdy. Qasıetti qobyz únimen (qobyzshy A.Omarov) bastalatyn mıýzıklda Dala fılosofy Abyz (jyraý akter S.Qamıev) máńgilik mahabbat baıanyn jyrlaýǵa kirisedi. Saıyn dala tósindegi jarqyn da jasampaz ómir. Mahabbat, sulýlyq, qyzǵanysh. zulymdyq, áýlet mártebesi, urpaq jalǵastyǵy. Úlken sahnada - ata-babalarymyzdyń sonaý ǵasyrlar qoınaýynan jetken psıhologııalyq asketızm, etnıkalyq-etıkalyq konteksti mol uly mádenıeti, túrlik-reńdik palıtrasy baı ómiriniń úlken panoramasy. Mýzykalyq qurylymyna «Astana sazy» ansambli úlken úles qosatyn mıýzıklǵa keıipkerlerdiń, jınaqtap aıtqanda halyqtyń janyn, rýhanı-adamgershilik álemin tanytatynnyń barlyǵy - jandy daýysta oryndalatyn ánder, joqtaý, qoshtasý, aıtys óneri, bı, bata, qarǵys, sondaı-aq kórikti kósh, kıiz basý, jamby atý, qazaqsha kúres, kıeli aǵash, tústegi aıan, taǵy da basqa salt-dástúr jyrlary, joralǵylary sıntezdelgen. Halyq ómir salty, rıtýaldardyń mádenı formasy mıýzıklda jańasha jarqyraıdy. Bas keıipkerler Qyz Jibek - I.Rızabekova, Tólegen - O.Igilik, Bekejan – R.Ýsmanov, sondaı-aq Tólegenniń aınymas dosy, aqyn Shege – A.Amandyqov pen anasy Qamqa - A.Bermuhamedovalardyń daýys áleýetteri men akterlik sheberlikteri bir-birine saı etno-mıýzıkl jasampazdyq atmosferamen aıaqtalady.
Bas keıipker Jibektiń ádetteginshe sýǵa sekirýi qolyndaǵy bir tal gúlin úzetin mándi jestke aıyrbastalýy beker emes. Jyrda «...habarsyz ketseń tym uzaq Sansyzbaı shyǵar sońyńnan» delinetindeı, qoıylym sońynda lıro-epostyń ózge varıantyndaǵydaı, Jibekti Tólegenniń inisi Sansyzbaı (akter A.Zamzarhanov) izdep keledi. Oǵan bas kıim kıgizilip, Jibek ekeýi jarasa qatar áýletterimen turǵan sońǵy sahna stop-kadrdaı - ómirdiń jalǵastyǵyn, urpaq jalǵastyǵyn maǵynalatady.
Bos keńistikte oınalatyn qoıylymda kóp semantıkany keıipkerlerdiń kıimderi (kıim sýretshisi A.Syrbaeva) beredi. Áleýmettik statýsy joǵary basty keıipkerlerdiń kıimderi statýsyna saı beıne tapqan, kópshilik sahnasy keıipkerleriniń kıimderi de baı Birer sahnada Qyz Jibektiń, ózge de qyzdar kıimderindegi jalt-jult áshekeıler de baıqalady (kıim qazaqtardyń dástúrli dúnıetanymynyń mańyzdy quramdas bóligi ekeni eske alǵanda, munyń qanshalyqty oryndy ekenin aıtý qıyn.) Shaǵyn sózdiń sońynda kórkem etno-mıýzıkldyń shyǵýyna qoıýshy-rejısser A.Maemırovpen birge rejısser E.Nursultan, horeograf Q.Sııazbek, baletmeıster A.Sadyqova, hormeıster G.Berekeshev, dırıjer B.Aqtaev jáne kıim sýretshisi A.Syrbaeva bar qoıylym toby úılesimdi de tabysty jumys jasaǵanyn aıtý oryndy. «Qyz Jibek» etno-mıýzıkly búgingi qazaq sahnasynda jetpeıtin basty bir býyn - ulttyq salt-dástúrler teatrynyń qanshalyqty mańyzdy ekenin jáne onyń zamanaýı kórkem bolýynyń qajettiligin kórsetedi jáne osy olqylyqty toltyrýdyń jaqsy bastamasy deý kerek. Mıýzıkl týraly sheteldik mamandardyń pikiri óte jaqsy.
Ionas Vaıtkýs, kórnekti rejısser (Lıtva): - «Astana-mıýzıkldyń» «Qyz Jibegi» qazaq halqynyń rýhanı-mádenı murasy qanshalyqty baı ekenin kórsetedi. Osyndaı baı murasy bar halyq myqty halyq. Men M.Áýezov teatrynda «Qorqyttyń kórin» qoıý barysynda qazaq mádenıetimen biraz tanystym, degenmen de mıýzıkl arqyly baıqalatyn osyndaı baı rýhanılyq, maǵyna, estetıka ózge mádenıet ókilderiniń úlken qyzyǵýshylyǵyn týdyratyny sózsiz. Jas teatrdyń jas akterleriniń óz janrlarynda úlken qyzyǵýshylyqpen, jalynmen, berile jumys jasaıtyny, ushqyrlyǵy súısintedi jáne qurmet týdyrady. Jas ujymǵa jáne olardyń basshysy, ustazy Ashatqa úlken shyǵarmashylyq tabystar tileımin.
D.Shalıs-Asatıanı, synshy, ónertanýshy (Franııa): - «Qyz Jibek» etno-mıýzıklyn alǵash ret Franııada kórgen bolatynmyn. Meniń kórermendik tájirıbem baı desem maqtanǵanym emes. Alaıda óz ómirimde osyndaı spektakldi birinshi ret kórdim. Tildik kedergelerge qaramastsan úlken áser alǵanmyn, bul joly da ta solaı. Osynsha sulýlyq! Qandaı estetıka! Rejısserdiń halyqtyń mol qazynasyna degen sonshalyqty yjdaǵatty da názik bir kózqarasy, talǵamy baıqalady. Mıýzıkldyń dramatýrgııalyq negizi jaqsy. Meni ulttyq kostıýmderdiń osynshalyqty baılyǵy tań qaldyrady. Mıýzıkldan qazaq halqynyń mádenıetin sezinip qana qoımaı, tarıhynan da habardar boldym.
Ǵ.Esim. Tańsulý. M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatry. Qoıýshy-rejısseri A.Kákisheva.
Festıval kezinde Astanadaǵy gastroldik saparyn tabysty ótkizgen qara shańyraq teatrdyń «Tańsulýy» - mamandardan jaqsy baǵasyn alǵan, kórermender súıip kóretin spektakl. Ǵ.Esim áńgimesi boıynsha qoıylymǵa, tarıhı derekterge qaraǵanda, 18 ǵasyrda ómir súrgen qazaq batyrlarynyń biri Qojabergenniń jary, asa sulý da aqyldy Tańsulýdyń taǵdyry arqaý bolǵan. Jaýgershilik zamandaǵy urysta batyr mert bolyp, qalmaqtardyń tutqynyna túsken Tańsulý týraly týraly «Japal batyr men Tańsheber qyz» jyrynda (jyr memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasymen jaryq kórgen 100 tomdyq «Babalar sózi» serııasynda bar) naqty jyrlanady. Qursaǵyndaǵy balasy úshin ózin mert etpeı, nebir qıyndyq, azapqa kónip ómir súrgen Tańsulýdyń uly - osy Japal. Jyrda ol ósip-erjetip, anasynyń aqyl-jigerimen eline qaıtyp, jaýdan kek alady. Al, áńgime negiz bolǵan spektaklde de sıýjet birtalaı ózgeriske ushyraǵan. Qaıratty da namysshyl, urpaǵy úshin bárine daıar qazaq áıeliniń beınesi rejısser A.Kákishevanyń qoıylymynda tarıhı keıipker sheńberinen shyǵyp, uly dalanyń jazylmaǵan zańy – tektilik pen namystyń sımvoly Tańsulý qazaq áıeliniń jınaqtyq beınesine, Ana sımvoly deńgeıine kóteriledi.
Spektakl Baqsynyń (aktrısa G.Jaqypova) keńistik kezip júrýinen bastalady. Munda antıkalyq sıýjetterde de az kezdespeıtin taǵdyr, qazaqy tanymda «jazmyshtan ozmysh joq» pálsapasy bar. Sahna aıqara ashylǵanda dalalyq ıdıllııany, tabıǵat pen sulýlyqta ómir keshken baqytty otbasyn kóresiz. Halqymyzdyń ómirsaltyn kórkem beınelegen senografııa men keıipkerler kostıýmderi (sýretshi Q.Halyqov), ásemdikti, tabıǵatpen úılesimdilikti pash etetin plastıka (bıin qoıǵan Sh.Saparǵalıqyzy), jan álemin beretin mýzyka (kompozıtor Á.Omarova) akterlik sheber oıynmen jandanyp, sahna sol kezeń atmosferasyna tunyp turady. Ana (aktrısa G.Týtova) men perzent jap-jas arý Tańsulý (aktrısa A.Baqytjanova) arasyndaǵy mahabbat, ene men kelin (aktrısa B.Qajynábıeva), qaıynsińli men jeńge arasyndaǵy súıinishti de názik qarym-qatynastar, qazaq otbasynyń modelin, ulttyq kosmosty tanytady. Etnorıtýaldarǵa da sanaly túrde basymdyq beriletin spektakl tereńdegi ulttyq jadyny oıatady, súıinish, maqtanysh, sonymen qatar áldebir saǵynysh sezimderin bastan keshtiredi, demek, rejısserdiń túpmaqsaty júzege asady. Alǵashqy premerasynan beri tórt jyl ótken «Tańsulý» memlekettik «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynan beri asa ózekti bolyp otyrǵan «ulttyq kodtyń» sahnalyq kórkem tilmen jetkizilýi. Festıval kórermenderi qoıylymdaǵy fıks-ıdeıany, ulttyq bolmys boıaýlaryn jaqsy qabyldady.
Kórnekti rejısser I.Vaıtkýs «Tańsulýdy» «avtorlyq spektakl» dedi. Jany bar pikir. Óıtkeni qoıylym ómirlik tájirıbesi, rýhanı-kórkemdik tájirıbesi mol jáne azamattyq úni aıqyn rejısserdiń qoltańbasyn tanytady. Jaqyn tarıhqa zer salsaq, kezinde bizde kórnekti rejısser Á.Mámbetov alyp kelgen qoıylymdyq rejıssýra qazaq teatryn jańa sapalyq beleske shyǵarǵan edi. «Tańsulý», bir esepten, Mámbetovtiń shákirti A.Kákishevanyń osy rejıssýradaǵy zamanaýı kórkemdik izdenisteri, dástúr jalǵastyǵy.
Spektaklder ár joly ártúrli sezimde, temperatýrada oınalatyny belgili jaıt. Festıvaldik «Tańsulý» qyzýqandy oıynymen erekshelendi. Astanadaǵy Beıbitshilik jáne Kelisim saraıynyń 1500 oryndyq úlken sahnasyndaǵy zalyndaǵy kórermenge posyl jasaǵany ma - akterler emoıonaldyq temperatýrany tym joǵarylatyp, mýzyka men jaryqtyń da mólsherden asqan sátteri boldy. Buǵan qoıylymdy negizinen jaqsy qabyldaǵan sheteldik synshylar da nazar aýdartty.
Ionas Vaıtkýs, kórnekti rejısser (Lıtva): - «Tańsulý», menishe, óte ındıvıdýaldy, avtorlyq spektakl. Rejısserdiń tarıhqa, ulttyń ótkenine, áıeldiń qazaq qoǵamyndaǵy roline kózqarasy. Osy maqsatta kórkemdik quraldardy barynsha paıdalanǵan. Boıaýy qalyń, emoıonaldy qoıylym adam janyna áser etedi. Sonymen qatar qoıylymda mýzyka, jaryqtyń shamadan kóp paıdalanylýynyń keri de áseri bar...
B.Pıkon-Vallen, teatrtanýshy ǵalym (Franııa): - Óte qyzǵylyqty spektakl. Áıel jany týraly osynsha tereń shyǵarmany áıel rejısser ǵana qoıa alady. Árıne, meniń ultym, mádenıetim basqa bolǵandyqtan keı tustaryn túsine almaǵanymdy jasyrmaımyn.. Degenmen de Tańsulýdyń óz sulýlyǵymen qoshtasýyn estetıkalyq turǵydan basqasha berýge bolar ma edi degen oı keledi. Eýropa teatryna negizinen mınımalızm tán, sodan da bolar maǵan mundaǵy bı men mýzyka kóp sııaqty kórindi.
D.Shavlıs-Asatıanı synshy, ónertanýshy (Franııa) - «Tańsulý» – qazaq halqynyń etnomádenıetin,ertedegi turmys-tirshiligin kóz alyńyzǵa ákeledi. Tańsulýdyń mahabbaty, taǵdyr teperishine túsken óte aýyr ómiri. Qoıylym emoııalyq turǵydan maǵan qatty áser berdi. Basty roldegi aktrısanyń sheberligi tánti etti. Eýropalyq mektepten shyqqandarǵa mundaǵy mýzyka men jaryqtyń kóp bolyp kórinýi zańdy shyǵar. Ár rejısserdiń tanymy, taqyrypty kórýi, sahnalyq beınesin tabýy ártúrli bolady. Bul – áıel janyn tereń biletin áıel rejısserdiń týyndysy. Ókinishke qaraı, búginde álemdik teatrda áıel rejısserler saýsaqpen sanarlyq. Menińshe, qazaq teatrlary klassıka men ulttyq qoıylymdardy birdeı joǵary deńgeıde alyp keledi. Sizderde «arıstoteldik teatr» deýge bolatyn baǵyt bar. Bul klassıkalyq teatr. Kóp adam muny túsinbeýi múmkin. Óıtkeni mátindi joǵary emoııamen aıtýdy patetıka deýdiń orny joq.«Tańsulýdy» bálkim qurylymyn sál ózgertip, shetelderde uıalmaı kórsetýge bolar edi.
Ý.Shekspır, aýdarmasy M.Áýezov. Otello. Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq mýzykalyq drama teatry. Qoıýshy-rejısseri T.Temenov.
Qaı teatrdyń da repertýarynda Shekspır shyǵarmasy bolýy, al úlken festıvaldarda Shekspırden spektakl kórsetilýi mártebe. Búkilálemdik I «Astana» festıvaline «Otellony» byltyr Ońtústik Koreıanyń «Mýlkel» teatry alyp kelse, bıyl Q.Qýanyshbaev teatry usyndy. Qazaq sahnasynda sırekteý qoıylatyn «Otellony» rejısser T.Temenov qyzǵylyqty ınterpretaııalaǵan.
Jalpy rýhanı tynymsyz, kórkemdik izdenister aıasy keń, ádebı bagajy mol Temenov klassıkany ózinshe ınterpretaııalap (ádebıetti qashanda teatrdyń qaınarkózi dep biletin, osy festıvalǵa F.Kafka boıynsha spektakli qatysqan E.Nıakroshıýs oıǵa oralady), ózgeshe bir maǵynalar usynýǵa sheber rejısser. Shyǵarmalarynda izgilik pen zulymdyq tabıǵatyn zertteýge umtylatyn rejısser. Onyń Ǵ.Músirepov teatryndaǵy «Aı-Qaragóz» (M.Áýezov. «Qaragóz»), «Teńiz jaǵalaı júgirgen tarǵyl tóbet» (Sh.Aıtmatov), «Karmen-sıta» (P.Merımeniń «Karmeni» jelisimen), Q.Qýanyshbaev teatryndaǵy «Aqqýdyń kóz jasy» (Sh.Aıtmatov. «Jámılá», «Borandy bekettegi» Raımaly men Begimaı týraly ańyz) spektaklderiniń bári de ózindik, temenovtik ınterpretaııalar. Rejısser jańa sahnalyq shyǵarmasy «Otelloda» ádebı nusqadaǵy biraz epızodty qysqartyp, kórinisterdi yqshamdaǵan, munyń ózi oqıǵalardyń negizgi jeliden esh aýytqymaı, ekspressıvti túrde damýyna jol ashqan. Fınaldyq epızodty ózgertken, Iagonyń bolmysyn vızýalızaııalaǵan.
Mahabbat pen ǵadaýat tragedııasy álem-ǵalamdyq keńistikte ótip jatqan sııaqty. Sımmetrııalyq tikburyshtar prınıpimen birneshe planǵa bólingen sahna keń panoramaly. Negizinen qara men qyzyl jáne aq túster batyl kontrastta alynǵan («Karmen-sıta» oıǵa oralady). Agressıvti sanalatyn qyzyl tús qara túspen úılesimi tabylyp qoldanylmasa keri effekt beretini belgili. Munda sýretkerlik ólshem bar, barlyǵy úılesimdi (qoıýshy-sýretshi Q.Maqsutov). Iago bastaǵan áskerılerdiń kıimi qara, Otellonyń kıimi de, shash qoıýy da bólek, bóten ekenin aıqyndaıdy, al, aq tús Dezdemonanyń enshisi (kıim sýretshisi Sh.Elembaeva). Temporıtmi bir tómendemeıtin spektaklde keıipkerlerdiń qym-qıǵash qarym-qatynastary sóz saıys, kúsh saıystardyń bárinde ádemi aıqyndalǵan. Baıqap qaraǵanda teatrdyń jas býyny túgeldeı derlik qatysatyn kúshsaıys, semser shaıqastar betpe-bet emes, janaspasyz urystaı. Keıde kınokadrlardaı qımyl-qozǵalys plastıkasy taza (sahna saıysy M.Vıshnevskıı). Belgili sıýjet birine biri jedel jalǵasatyn oqıǵalar kúmánsiz (Dezdemona) jáne ekiudaıly (Otello, Iago) sezimder aǵynynda kerneýi joǵarylaı túsip, sońy tragedııaǵa ulasady da kútpegen fınalǵa shyǵady.
Otello - akter Q.Qystyqbaev túr sıpaty kelisken, erjúrek áskerbasy, sonymen qatar bir basynda kompleksi de jeterlik adamnyń beınesin tolymdy jasaǵan. Túr-symbaty kelisti, sezimi appaq qaýyrsyn Dezdemonanyń (aktrısa A.Tanabaeva) erine degen mahabbaty esh dúdamal týdyrmaıtyndaı senimdi (eki keıipker, ásirese Otello oramal sahnasynda eptep melodramaǵa boı aldyratynyn aıtpaǵanda). Tabıǵatynan taza, sengish, álemge tek óz prızmasynan qaraıtyn erli-zaıyptylar ómiri tragedııamen aıaqtalady.
Qoıylymdaǵy óte qyzǵylyqty traktovka Iago - akter N.Óteýilov jasaǵan obraz. Onyń keńistiktegi búkil oqıǵany «basqaryp» otyratyn keıipkeri aqyldy, maqsatker, kommýnıkaııasy myqty, psıholog, tek munyń bári jamandyqqa qyzmet etedi. Ol óziniń baqaı esep ústemdiginen lázzat alady. Qoıylymda Iagonyń alter-egosyn kóremiz. Biz joǵaryda ataǵan koreıalyq «Mýlkel» teatry qoıylymynda Otellonyń janynda (ekranda) kóleńke - qara saıtandar aınalyp júretin. Otellonyń kóńiline kúdik kirdi boldy, ekrandaǵy sol qara sulbalar oǵan antalaı tap beretin. Al, Temenov spektaklinde akent Iagoǵa jasalǵan, onyń alter-egosy (aktrısa A.Ádilgereeva) ózi úshin sheshýshi degen sátterde únemi qasynan tabylady. Qoıylymda Dezdemonany da, ózin ózi de óltirgen Otello emes, Iago bolyp shyǵady. Al, sengish bolsyn, ańǵal bolsyn meıli, óz erkin ózi bıleı almaıtyn, búkil álemge tek óz prızmasynan qaraıtyn Otellony jeńý qıyn emesteı. Sondyqtan da ol fınalda Shekspırdegideı áshkerelenbeıdi, kerisinshe ólip jatqan Otello men Dezdemonanyń tóseginde, mıyǵynan kúlip, alma kesip jep otyrady (bul «búlik almasynan» nıeti buzylǵanda ózge keıipkerler de jegenin eske alaıyq). Jaýyzdyq saltanat qurady. Otellolardyń beısana eriksizdigin paıdasyna jaratyp otyrǵan búginginiń Iagolary osyndaı - zulymdyq ataýly óńi ózgerip, respektabeldi qalyp alyp otyr... Belgili shekspırtanýshy A.Bartoshevıchtiń «Shekspır - qandaı da trýppanyń kásibı áleýettiligi men tolysqandyǵyn anyq kórsete alatyn lakmýs qaǵazy» deıtin pikiri bar. Oınalǵan saıyn kórkemdene túseri haq «Otello» teatrdyń, rejısser T.Temenovtiń shyǵarmashylyq úlken tabysy deý oryndy.
Ionas Vaıtkýs, kórnekti rejısser (Lıtva): - «Otello» óte aýyr pesa. Bul qoıylym rejıssýrasy óte qyzǵylyqty, akterlik quram da kúshti, olardyń plastıka myqty. Iago keıipkerin kórermenge óte qyzyqty etip usynady. Rejısser tragedııany ózindik kózqaraspen, kınematografııalyq stılmen shynaıy alyp shyqqan, iri plandardy jaqsy paıdalanǵan. Spektakldiń energetıksy zalǵa beriledi, rejısser kórermen zalyn da úıirip alady. Eskeretin nárse - qoıylym mýzykasy tym qatty bolyp ketetin tustar barshylyq. Sonsoń sóz, daýys qýatyndaǵy aıyrmashylyq jaǵyna nazar aýdarylsa artyq bolmas edi.
B.Pıkon-Vallen, teatrtanýshy ǵalym (Franııa): - «Otello», menińshe, mıýzıkl prınıpimen qoıylǵan. Otellony somdaǵan akterdiń sheberligine esh shúbá joq, biraq, men úshin akent Iagoǵa qoıylǵany qyzǵylyqty kórindi. Otellodan góri Iago týraly, onyń qolynan keletin zulymdyq týraly kóbirek oılandyrdy. Rejısser kıno prınıpterin utymdy paıdalanǵan. Oqıǵalar birinshi plan, ekinshi plan, úlken plan arqyly beriledi. Munyń ózi qoıylymǵa obem beredi. Qoıylymda mýzykalyq ádis de utymdy paıdalanylǵan. Áý basta qatty mýzyka meniń de júıkeme tıdi, biraq qoıylym prınıpinen alǵanda qabyldadym. Maǵan qoıylymdaǵy grım unady. Teatr kórermenin kúıinish-súıinishke túsirýi shart desek, men spektakl boıy osy kúıinish-súıinishti bastan ótkerdim.
D.Shavlıs-Asatıanı, synshy, ónertanýshy (Franııa):- Men spektaklden óte úlken áser aldym. Iagonyń janynda júretin áıel ǵajap. Qoıylym sonyń shyǵýymen bastalady. Munda úlken mán bar. Rejısser «Otello» taqyrybyna ózindik kózqaraspen kelgen. Basty keıipker Iago. Ol - búgingi adamzattyń bolmysyn kórsetetin eń zamanaýı keıipker. Qoıylymnyń kostıýmderi keremet, talǵam joǵary. Men muny stılıst, kostıýmder tarıhyn zertteýshi retinde aıtamyn. Ujymǵa úlken tabys tileımin.
G.Hýgaev, aýdarma Q. Tóleýishov. Qara shekpen. Ǵ.Músirepov atyndaǵy memekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry. Qoıýshy-rejısseri A.Maemırov.
Kórnekti osetın dramatýrgy G.Hýgaev kezinde «Bolyp edi bir tóbet...» pesasyna úlkenderge arnalǵan ertegi degen anyqtama bergen. Alǵash ret 2002 jyly Tatarstannyń Ǵ.Kamal atyndaǵy memlekettik teatrynda «Qara shekpen» degen ataýmen F.Bıkchentaev qoıǵan bul áfsana ásirese túrki tildes teatrlarda, al, sońǵy eki-úsh jylda qazaq teatrlarynda da kóp sahnalandy. «Qara shekpendi» 2004 jyly Batys Qazaqstan oblystyq teatrynda sahnalaǵan rejısser A.Maemırov osy materıalǵa 2015 jyly qaıta oralyp, Ǵ.Músirepov teatrynda qoıdy. Túrkııadaǵy teatr festıvalinde jaqsy baǵalanǵan qoıylym teatr repertýarynda tabysty júrip jatyr, Bir ǵana Shopannan (akter B.Qaramanov) ózge keıipkerleriniń barlyǵy ańdar bolyp keletin bul «Qara shekpen» adamdar álemi týraly áfsana. Mundaǵy ár ań keıipker adamdardyń belgili bir tıpi. Tuzar akter D.Bazarqulovtyń sheber oryndaýynda epıentrge aınalatyn spektaklde basty qarym-qatynastarda adam balasynyń minezdik-psıhologııalyq tıpteri, ustanatyn ómirlik qundylyqtary aıqyndalady. Bútkil adam balasyna ortaq mahabbat pen dostyq, paryz ben qaryz, adaldyq pen satqyndyq. Tirshilik úshin aıaýsyz kúres, qulqyn, qanaý, kúshtiniń álsizge qııanaty, «bas ıemin shybyndap...» ahýaldar, kózsiz bas urý, taǵysyn taǵylar... Keıipkerleri áleýmettik-ıerarhııalyq qarym-qatynastarda da tanyla túsetin akterler - E.Ramazanov (Kókjal), J.Maqasheva (Kókshýlan), L.Kádenova (Qosúreı), Qýqar (E.Káribaev), Sylań (G.Baıbosynova), sondaı-aq Kıko (D.Súlemenov), t.b. - sahnada ómir keshýdiń ózindik tásilin taýyp, ádemi de tolyqqandy ansambldik oıyn kórsetedi. Akterlik oıyndar psıhologııalyq-plastıkalyq turǵydan ondyqqa tıedi. Erkin de ushqyr qımyldar. Ásirese, Tuzar men Kókshýlan tunyp turǵan graııa (baletmeıster R.Bılıbaev). Bastan-aıaq qarqyny báseńsimeıtin, psıhologııalyq tolyqqandy qoıylymda, sóz joq, rejısserdiń fantazııasy men fılosofııasy tunyp tur.Bos keńistik, sahna ortasynda ótpe jol, sol jaq sheti joǵaryda Qýqardyń uıa-mekeni nobaılanady jáne oń jaq burysh túkpirge qaraı kórinetin temir konstrýkııaly qoılar mekeni (sýretshi I.Rasylhan). Sahna birde úı janýarlary meken-jaıyna, birde Kókjal patshalyǵyna, ekinshi aktyda Tuzar qara shekpendi kúzetip jatqan «qarly» dalaǵa aınalady. Biraq, Shopan úshin Tuzar tóbet «jeti qazynanyń biri» emes. Ekeýiniń qarym-qatynasyndaǵy ıdıllııanyń syn sátte kúl talqany shyǵyp, qojaıyny úshin aryp-arshyǵan adal tóbet sol qojaıynnyń bir oǵynan mert bolady. Ókinishti ómir. Tragıkalyq fınal. Sonda Tuzar ne úshin aryp-arshydy? Nege búkil ómirin qojaıynǵa arnady?.. A.Chehovtyń Vanıa aǵaıynyki sııaqty munda da jalǵan paryz, maǵynasyz qurbandyq problemasy týyndamaı ma... Taǵy da qıyn saýaldar. Sheteldik sarapshylardyń bylaısha oı tarqatty.
Ionas Vaıtkýs, kórnekti rejısser (Lıtva): - Barlyq jastaǵy kórermenge arnalǵan kórkem qoıylym. Sahnadaǵy keıipkerlerde bizderdiń árqaısymyzda bolýy múmkin minez-qulyq kórinedi. Spektakldiń ıntonaııasy jaqsy tabylǵan. Keıipkerler harakterleriniń negizgi ózegin taba bilgen akterlerdiń ańdardy adamdarǵa aınaldyrǵany súısindiredi. Rejısserdiń materıaldy kóre bilýi, sahnaǵa osylaısha shyǵara bilgeni unady. Spektakldiń ekinshi akty sozylyńqy kórindi. Tuzardyń óz-ózine aıaýshylyǵy kóp, ol qaırattyraq bolsa, osynynyń estetıkasyn oılaný kerek sııaqty. Bul pesany qoıýǵa ózimniń de qyzyǵýshylyǵym týdy. Árıne, basqasha qoıýǵa. Akterler tamasha. Osyndaı spektaklde jarqyn oıyn kórsetip, bergen sabaqtaryńyz úshin rahmet.
D.Papava Gýrdjı, rejısser, prodıýser (Ulybrıtanııa): - Eń birinshi kezekte akterlerge rol durys bólingenin aıtar edim. Senografııa men kostıýmderdiń úılestigi jaqsy. Ansambldik oıyn bar. Obrazdar naqty, dál. Mysaly, Kókjal – patsha ekeni anyq tanylady. Qosúreıdiń oıyny – eń joǵary pılotaj... Adamı salmaqty qarym-qatynastar. Ekinshi aktyda emoııalar oınaı bastaıdy. Rejısser emoıonaldylyqty akterler arqyly júzege asyrǵan.
B.Pıkon-Vallen, teatrtanýshy ǵalym (Franııa): - Jalpy sahnada ańdardy oınaý qıyn. Onyń úsh túri bar. Birinshi Dısneı, ekinshi poetıkalyq, úshinshi Tovstonogov. «Attyń tarıhy» (áńgime rejısser qoıǵan L.Tolstoıdyń «Holstomeri» týraly –ÁB) keremet edi, biraq, onda attyń ımıtaııasy boldy. Pekın operasynda quıryǵy kórinse attyń ózi bolyp shyǵady. Al, búgingi spektaklde barlyǵy basqasha, bir sózben túıgende, akterler keıipkerleriniń ishki jan dúnıesin oınaıdy.
M.Áýezov. Qaragóz. S.Muqanov atyndaǵy Soltústik Qazaqstan oblystyq qazaq sazdy drama teatry. Qoıýshy-rejısseri F.Moldaǵalı.
Qazaq rejıssýrasyna talantty jas býyn keldi. Zamanaýı jańa baǵyttarda jumys jasaýǵa talpynǵan olardyń úlken shoǵyry ótken jyly Mádenıet mınıstrliginiń qoldaýymen Qazaqstan Teatrlary assoıaııasy uıymdastyrǵan jas rejısserlerdiń táýelsiz ulttyq teatrda jańashyldyqtyń bastaýy bolǵan rejısser, marqum Q.Súgirbekovke arnalǵan forým-festıvalinde kóringen. Solardyń biri - F.Moldaǵalıdiń qoıylymyndaǵy «Qaragóz» festıvaldik baǵdarlamadan tys kórsetildi. Janry saýnd drama. Osy jańa janrdyń negizin salǵan reseılik ámbebap óner ıesi V.Pankov sheberhanasynda dáris alǵan jas rejısser tragedııany ózgeshe oqıdy.
«Qaragózdiń» 1917 jylǵy alǵashqy nusqasyn «Aı Qaragóz» spektakline rejısser T.Temenov te negiz etip alǵany belgili. Soltústikqazaqstandyq sahnagerlerdiń bul spektakli - «Qaragózdiń» sahnalyq tarıhyndaǵy alǵashqy batyl kórkemdik eksperıment. Eki nusqasy biriktirilip, oqıǵalar yqshamdalyp alynǵan spektakl Qaragóz (aktrısa M.Óserbaeva) ben Narshanyń (akter N.Asylhan) dıssonanstyq únsiz dıalogynan bastalady. Saýnd drama sharty boıynsha sahna túkpirindegi jeńil shymyldyq artynan dombyra, qobyz, sybyzǵy, jetigenmen oınalatyn ár keıipker mazmun-taǵdyryna saı mýzyka (Atyraý oblystyq teatrynda jas rejısser G.Qamysbaeva qoıǵan «Máńgúrt» qoıylymy eske túsedi). Al, jalpy mýzykalyq leıtmotıv retinde Arqada ótken ataqty ánshi Sapalaı Isataıulynyń «Muhıda-Shaıban» atty ǵajaıyp áni alynǵan. Pesa mátini sahnalyq bos keńistikte meıilinshe shymyr qımyl qareket, maǵynaly plastıkamen oınalady, sóz meılinshe az. Keıipkerlerdiń bet-júz emoııasy, daýys, qımyl yrǵaqtary ózgeshe, ásirese jańa traktovkamen kórinetin Mórjan báıbishede (aktrısa A.Sýpataeva). Stılızaııa jasalǵan kostıýmder. Búrme etek kóılek, qynama kamzol, kámshat bórik kıip júrgen Qaragóz joq. Keıipkerlerdiń ishki bolmysyn kostıýmmen ısharalaý bar (kıim sýretshisi A.Syrbaeva.) Mysaly, Jabaıdyń kostıými – bir jartysy jarly turmysyn, kelesi jartysy baı aýylǵa uqsap baqqan sıqyn tanytatyndaı.
Qoıylymda aldyńǵy planǵa Narsha shyǵady. M.Áýezov teatrynda Á.Mámbetovtiń 1981 jylǵy, B.Atabaevtyń 2005 jylǵy qoıylymdarynda Narshaǵa erekshe kóńil bólingeni eske túsedi. Biraq, bul qoıylymdaǵy Syrym-Qaragóz-Narsha úshtaǵanynda, bizdińshe, maǵynalyq akentter ózgergen. Rejısserlik sheshim be álde akterlik oıynnan ba qazirgi qalpynda qoıylymnan Qaragóz úshin jan alyp, jan beretin aqyn Syrymdy (akter A.Qasym) kóre almaısyz, tipti onyń qylyqtary da er azamatqa saı emes. Al, Qaragózdiń shyn súıetin, abyroı-namysyn oılaıtyn shyn janashyry Narsha ekeni taıǵa tańba basqandaı. Qoıylymnyń plastıkalyq kompozıııasyndaǵy eń kúrdeli sahna - Qaragóz ben Syrymnyń kóldeneń tartylǵan qos arqanda ǵashyqtyq ońasha kezdesýi. Olar qylkópirdiń ústinde turǵandaı. Kezdesýleri kópke áshkere bolǵanda Syrym tez ketip qalady, Jer baýyrlaǵan Qaragóz myna dúnıe-ǵalamda esh qorǵansyz, qorǵaýsyz. Dúıim jurttyń aldynda jany jalańashtanǵan Qaragózdi masqaradan qorǵaǵandaı shapanymen qymtap, aıap, aıalaıtyn Narsha. Tekti azamattyń jan dúnıesindegi alapat arpalys «baıaý kadrdaǵy» beıemoııalarda. Qaragóz dertti bolǵanda «Qaragóz jazylmasa maǵan da jazylý joq» dep Syrymdy shaqyrtatyn Narsha. Al, Syrym Qaragózdi qushyp turyp ol ózin tanyp umsynǵanda jıirkengendeı, ıterip tastap taǵy da ketip qalady. Qaragóz osy alapat stressten esin jınap alatyn sııaqty... Óte qyzǵylyqty da batyl kórkem traktovka. Qoıylym fınalynda Kókke jalbarynyp, nur-jańbyrǵa shomylǵan Qaragóz.
Spektakldiń jalpy plastıkalyq kompozıııasy sátti oılastyrylǵan. Oqylatyn maǵynalar az emes, aıtalyq, Aqbala men Dýlattyń qarym-qatynas syryn Aqbala oramalynyń sahnanyń sol jaǵynan oń jaq túkpirge qaraı uzaq tarqatylýy ańdatady - energetıkalyq kanal. Nemese ısharalyq jestter - Mórjan báıbishe Syrymnyń moınyndaǵy tańba alqany julyp alady – onyń elden alastalatynynan habar. Báıbishe tańbany ósershil Jabaıǵa beredi. Uzatý sahnasynda Mórjan jáne esirik urǵandaı búkil toıshyl qaýym. Olar úshin Qarakóz dop sııaqty - qaqpaqyldap aıamaı bir-birine «laqtyrady» jáne sodan ózderi rahattanady. Absýrdtyń dál ózi. (Budan aldymen Qaragózdiń ákesi jyndanady.) Qaragóz quddy bir qoldaǵy oıynshyq. Keıin ony Tekti attap ótedi, aqyr sońynda Syrym... (B.Atabaev qoıylymynda Qaragózdiń múrdesin attap ótetin mıǵa syımastaı sahna bar edi). Rejısser Moldaǵalı bastaǵan shyǵarmashylyq ujymnyń - kompozıtor M.Jaqypov, horeograf Sh.Mustafına, sahna, jaryq sýretshileri E.Súleımenov, B.Nııazov, saýnd-dızaıner R.Tórejan - «Qaragózdi» jańasha oqýy osyndaı tanym-áserler beredi. Al, elimizdiń jas rejıssýrasynda klassıkany sahnalaýdyń jańa bir kezeńi bastalýy úlken qýanysh.
I.Vaıtkýs, kórnekti rejısser (Lıtva): - Jas rejısserdiń «Qaragózi» óte qyzǵylyqty zaıavka. Ol úshin qýandym. Mundaı qoıylymda sózdiń aıtylýy basqasha bolatyndyqtan, mysaly, Narashaǵa óz ıntonaııasy kerek. Spektaklge Onnegerdiń «Janna d Ark» nemese Bergtyń «Voıektegideı» mýzyka jazylǵanyn, sol týyndylardaǵydaı sóz, mýzyka, plastıkanyń joǵary deńgeıli úılesimde kórkem beınesin tapqanyn qalar edim. Rejısser oıshyl jas eken, eger qyzyǵýshylyǵyn joǵaltpaı, spektakldi saqtap, budan da joǵaryǵa qol sozsa, sóz, hor, rechıtatıv – bári birige kele ózindik ıntonaııasyn beretin kompozıtor taýyp jumys istegeni durys bolar edi. Oǵan úlken tabys tileımin.
Qazaqstandyq sahnagerler óneriniń laıyqty qorytyndysyndaı bolǵan «Qaragózge» ózge de pikir bildirýshiler áli jumys jasaıtyn tustaryna nazar aýdara tura jaqsy baǵa berdi. Al, sheteldik mamandar qazaq teatrlarynyń qoıylymdary ulttyq bolmys-kosmosty tanytatynyn, ulttyq mýzykalyq dástúrdiń myqtylyǵyn, akterlik oıyndardyń mazmundylyǵyn erekshe aıta otyryp, ol spektaklder arqyly qazaq halqynyń mádenıetin, ulttyq daralyǵyn tanyǵandaryn, mundaı mártebeli festıvaldiń uıymdastyrylýy memlekettiń sahna óneriniń damýyna erekshe mańyz berýin bildiretinin aıtty.
Festıval qalyń kórermen úshin, respýblıka sahnagerleri úshin úlken rýhanı mereke. Oblystardan rejısserler, sýretshiler, akterler teatrlar joldamalarymen de, jeke bastamalarymen de kelip, spektaklder kórip, shyǵarmashylyq izdeniske jaqsy stımýl, jandy da jaqsy tájirıbe aldy. Jaqsy tájirıbe demekshi, «Jamanǵa salysyp jaqsy bola ma? Jaqsyǵa salysyp jaqsy bolady-daǵy» dep jazady ǵoı hakim Abaı Jıyrma úshinshi qara sózinde. Sheteldik ozyq teatrlardan tájirıbe alatyn bir jaıt – qoıylymdaryndaǵy jaryq pen mýzykalyq óte joǵary mádenıeti. Jaryq pen mýzyka spektakldiń negizgi komponentteriniń biri bolǵandyqtan qazaq teatrlaryndaǵy jaryq sýretshisiniń jáne mýzykalyq rejısserdiń mártebesin kóterý qajettigi týyndaıdy. Óıtkeni ulttyq sahnanyń myqty degen qoıylymdarynyń ózinde qulaq jaratyn dańǵyrlaǵan mýzyka, fonogramma, sondaı-aq jaryq partıtýralarynyń nasharlyǵy kórkemdik deńgeıge nuqsan keltirip-aq júr. Al, mundaı jaǵdaılardyń obektıvti-sýbektıvti sebepterin aıqyndap, birinshiden, teatrlardy zamanaýı tehnıkalyq jaraqtandyrý, ekinshiden, arnaıy kásibı mamandar daıyndaý, jumys jasap júrgen kadrlardyń kásibı deńgeılerin kóterý sııaqty kezek kúttirmeıtin máselelerdi sheshý – ýaqyt talaby.
Dúnıejúzilik «Astana» teatr óneri merekesi jyldan jylǵa tájirıbesi molaıyp, ýaqyt óte kele shetelderge jaqsy tanymal, bedeldi óner merekesine aınalary haq. Baǵdarlamaǵa baýyrlas elder qoıylymdaryn irikteý, festıvaldiń shyǵarmashylyq alańyn keńeıte túsý maqsatynda arnaıy kásibı baspasóz shtabyn jasaqtaý, festıvalge qatysýshy kórnekti sahnagerlermen arnaıy press-kezdesýler, sheberlik synyptaryn ótkizý, taǵy basqa sharalar aldaǵy ýaqyttardyń úlesi ekenine qol qoıa otyryp, Qazaqstan Teatrlary Assoıaııasy men festıvaldi uıymdastyryp-ótkizýge at salysqan barlyq uıymdar men azamattarǵa úlken shyǵarmashylyq tabystar tileý mindet. Elordanyń, sahna óneriniń mártebesin kóterýmen qatar qoǵamymyzdyń mádenı- rýhanı qunarynyń artýyna ıgi yqpal tıgizetin Dúnıejúzilik «Astana» festıvali týraly maqalamyzdy sheteldik belgili sahnagerler jáne Assoıaııa basshylary pikirleriniń bir parasymen túıindegendi jón kórdik.
Beatrıs Pıkon-Vallen, teatrtanýshy ǵalym (Franııa):
- Men Qazaqstanda alǵash ret osy kóktemde boldym. Almatyda T.Júrgenov atyndaǵy Óner akademııasynda kezesýler, sheberlik sabaqtaryn ótkizdim. Energetıkasy myqty, ózine senimdi qala, adamdary, tabıǵaty keremet! Astanada birinshi ret bolýym. Fýtýrıstik deýge bolatyn bul qalanyń sáýleti, qarqyndy damýy, jańalyqqa degen umtylysy tań qaldyrady. Men álemdi kóp aralaımyn. Álemde qonaqjaılylyq, ashyq kóńilder jetisińkiremeıdi. Sizderdegi keremet qasıetterdiń biri qonaqjaılylyq, osy ashyqtyq pa deımin. Biz Astananyń kórikti jerlerin araladyq. Mýzeılerde, teatrlarda, Aljırde boldyq. Qazaq halqy kóp qasiretti bastan keshkenimen rýhy moıymaǵan, tarıhy tereń, óte baı mýzykalyq mádenıeti bar halyq ekenin sezindim. Kásibı teatrlarda, jeke oryndaýlarda keremet ánder estidim. Dombyra eki shegi ǵana bar qarapaıym aspap bolyp kórinedi, biraq, onyń tereńdigi qandaı. Ónerge degen qushtarlyǵy joǵary, tamyrdan ajyrmaǵan halyqsyzdar. Zamanaýı mádenıetti, ónerdi jasaý úshin mindetti túrde osyndaı rýhanı tereń tamyr bolýy shart. Qazaqstan kópultty el retinde tanymal. Osy beıbit ahýalda ulttyq daralyqty, eldiń rýhanı bolmysyn tanytatyn «Astana» festıvaline jarqyn bolashaq tileımin.
Ionas Vaıtkýs, kórnekti rejısser (Lıtva):
- Festıvaldiń úlken bir jetistigi - ashyq, bilmekke qumar kórermen ártúrli teatrdy kórdi. Eger kórermendi tolǵantsa ol myqty festıval bolǵany. Al, kórermenderde úlken qyzyǵýshylyq boldy. Astanadaǵy úlken zaldar kóbine tolyp otyrdy. Ekinshiden, festıvaldik baǵdarlama barlyq parametrden oılastyrylyp, sátti jasalǵanyn atap aıtqym keledi. Álemdik sahna óneriniń qyzǵylyqty palıtrasy usynyldy. Kásibıler úshin, kóremin, úırenemin degen jas rejısserlerge, stýdentterge, jalpy óner qaýymyna úlken tájirıbe. Bul úshin, árıne, festıvaldi qoldaǵan mınıstrlikke, uıymdastyrýshylarǵa kóp rahmet. Shynymdy aıtsam, bul festıvalǵa Sarapshylar alqasy quramynda nemese qonaq retinde emes, óz spektaklimmen, rejısser retinde qatyssam degen oı týdy. Festıvalda qazaq teatr rejıssýrasynyń búginimen tanysyp, akterlerdiń talantyn, jańa, erkin býyn ónerin kórdik. Qazaq teatr rejıssýrasynyń jas legi kele jatqan sııaqty. Jańa dúnıelerdi, jańa dramatýrgııany meńgerý úshin, árıne, ýaqyt kerek. Álemdik klassıka qashanda suranysta bolady jáne teatrlar úshin úlken mektep. Sonymen qatar túp tamyrdan aıyrylmaı, ózimizdi álemge tanyta bilýimiz shart. Áriptesterge úlken shyǵarmashylyq tabystar tileımin.
Asanáli Áshimov, Qazaqstannyń Eńbek eri, KSRO jáne Qazaqstannyń halyq artısi, Memlekettik syılyqtardyń laýreaty, Qazaqstan Teatrlary assoıaııasynyń tóraǵasy:
- Mundaı deńgeıdegi, osyndaı keń aýqymdaǵy festıval bizdiń elde osymen ekinshi ret ótti. Álem sahnasynyń myqty qaıratkerleri, teatrlary Elordada óner kórsetti. Olardyń Astana týraly oı-pikirleri óte joǵary. Keıbireýi tipti mundaı qalada bolamyz dep oılamaǵandaryn aıtady. Osyndaı iri, halyqaralyq jobalar bizdiń eldiń bedelin arttyrady, sheteldikterdiń bizder týraly kóbirek bilýine múmkindik beredi. Árıne, festıvaldiń ulttyq sahna úshin bereri de kóp. Festıval jumysy jemisti boldy. Bul – bizdiń uly ustazymyz Asekeń, Asqar Toqpanovtan bastap, Ázekeń, Ázirbaıjan Mámbetov, keshegi Báıten, Jaqyp, Qadyr, Raıymbekter, basqa da nebir myqtylarymyzdyń arman etken festıvali ǵoı. Bul – Táýelsizdigimizdiń, asa qadirli Elbasy N.Nazarbaevtyń memlekettik sarabdal saıasatynyń bir nátıjesi. Al, endi osyndaı úlken-úlken sharalar jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı jumys isteıtin Mádenıet mınıstrliginiń arqasynda júzege asyp jatady. Dúnıejúzilik II «Astana» festıvali úlken tabyspen ótti. Osy oraıda men óz atymnan, Assoıaııa atynan respýblıka Mádenıet jáne sport mınıstrligine, osyndaı jaqsy isterge uıytqy bolyp júretin isker azamat, mınıstrlik basshysy A.Muhamedıulyna kóp rahmet aıtyp, jumystaryna tabys tileımin. Elimizdiń mártebesi arta bersin.
Ashat Maemırov, QR eńbek sińirgen qaıratkeri, PhD doktory, Qazaqstan Teatrlary assoıaııasynyń vıe-prezıdenti:
- «Astana» - ónerdi memlekettik qoldaý aıasynda, «Rýhanı jańǵyrý» aıasynda dúnıege kelgen, orny men mıssııasy bólek festıvl. Túrkitildes elderdiń ózderine tán birneshe festıvali bar. Eýropalyq óner merekeleri de az emes, olarǵa respýblıka teatrlary jıi qatysyp júr. Qytaı elinde Azııa elderiniń aıtýly festıvaldary uıymdastyrylady. Al, «Astana», festıvaldik tujyrymdamamyzda kórsetilgendeı, Eýropa men Azııanyń, Shyǵys pen Batys teatr keńistigin biriktirý maqsatyn ustanady. Elder men qurylyqtardy ǵana emes, dástúrler men mádenıetterdi jaqyndastyrmaqqa umtylatyn «Astana» festıvaliniń jaqsy ımıdji qalyptasyp keledi. Ekinshi halyqaralyq bas qosýdyń uıymdastyrylýy, kórkemdik deńgeıi oıdaǵydaı boldy degen senimdemin. Óıtkeni festıvaldan elderine oralǵan ujymdar, sahnagerler elimizge, festıvalǵa úlken yrzashylyqtaryn bildirip jatyr. Kelesi jylǵy festıvalǵa qatysýǵa nıet etýshilerden habarlar da bar. Álemdik festıvaldik kartadan óz ornyn alýy tıis bul óner merekesi respýblıka sahnagerleriniń kásibı ushtalýyna, álemge ıntegraııalanýyna jaqsy tirek. Zamanaýı teatr óneriniń qazirgi ahýalyn, negizgi baǵyt-baǵdary men damý bolashaǵyn jaqsy túsinýge bastaıdy, jańa izdenisterge jol ashady. Áriptesterge, teatr ujymdaryna shyǵarmashylyq tabystar, premeralar tileımin, festıvaldarda jaqsy spektakldermen kezdeseıik!
