Elimiz úshin bıylǵy eleýli mereıtoılardyń biri – Astana qalasynyń 20 jyldyǵy. Osy aıtýly merekege oraı uıymdastyrylǵan halyqaralyq aıtýly sharalardyń biri QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń qoldaýymen, Qazaqstan Teatrlary assoıaııasy jáne «Qazaqkonert» memlekettik konerttik uıymynyń uıymdastyrýymen ótken II Dúnıejúzilik «Astana» teatr festıvali boldy.
«Qazaqstan» Ortalyq konert zalyndaǵy ashylý saltanatyndaǵy quttyqtaý sózinde QR Mádenıet jáne sport mınıstri A.Muhamedıuly jıyrma jyldyń ishinde Astana táýelsiz eldiń astanasy bolýymen qatar, álemdik geosaıasattyń ortalyǵyna aınala bastaǵanyn, sonymen qatar álemdik óner men sporttyń jetistikterin de tanytatynyn jáne munyń barlyǵy otandastarymyzdyń jasampaz eńbegi men Elbasynyń dana saıasatynyń arqasynda júzege asyp otyrǵanyn atap aıtty.
- Astananyń 20 jyldyǵyna arnalǵan bıylǵy jyl teatr qaýymyna úlken meıram, halyqqa qýanysh, - dedi óz sózinde kórnekti tulǵa, Qazaqstannyń Eńbek eri, Qazaqstan Teatrlary assoıaııasynyń tóraǵasy A.Áshimov. – Bes teatr festıvali, eki kınofestıval. Bul ónerdiń toıy dep esepteýge bolady. Bul - óskeleń eldiń, óskeleń basshylarymyzdyń bizge, ónerge jasaǵan uly qamqorlyǵy dep bilemin. Mundaı jaqsylyq árýaqytta ónerge syıǵylyqty, deı kele basshylyqqa yrzashylyǵyn bildirdi. Aýqymy men geografııasy keńeıip, on segiz ujym óner kórsetken festıval baǵdarlamasy qyzǵylyqty boldy.
Álemdik teatrlar keńistigi
Óner merekesinde sheteldik on úsh teatr óner kórsetti (ótken jylǵy alǵashqy festıvalǵa shetelden segiz teatr qatysqan). Olar - ataqty «Piccolo Teatro di Milano» - Mılannyń Kishi teatry (Italııa), E.Nıakroshıýstiń «Meno Fortas» teatry (Lıtva), «Nakamura Gekijo» (Japonııa), Máskeýdiń Gýberndik, Sankt-Peterbýrgtiń Lensovet teatrlary (Reseı), «1927» teatry (Ulybrıta nııa), Beıjiń halyq kórkem teatry (Qytaı), «11» teatry (Germanııa), «TR Warszava» teatry (Polsha), Sh.Rýstavelı teatry (Grýzııa), Ózbek Ulttyq akademııalyq drama teatry, T.Ábdimomynov atyndaǵy Qyrǵyz akademııalyq teatr men Sh.Termıchıkov atyndaǵy Shý oblystyq drama (Qyrǵyzstan). Bul sahna ujymdarynyń basym kópshiliginiń ónerinen búgingi álemdik teatr ónerindegi árqılylyq jáne jańashyl úderister tanyldy. Al, sheteldik teatrlar úshin bul sapar álemdik keńistikke erkin engen qazaq elimen, sahna ónerimen tanysý, pikir almasý, HHI ǵasyr qalasy Astanany kórip, ózderi úshin ózgeshe bir álemdi ashý sapary desek artyq emes.
Festıvalǵa A.Áshimov tóraǵa, quramynda teatrtanýshy ǵalym B.Pıkon-Vallen, synshy, ónertanýshy D.Shavlıs-Asatıanı (Franııa), kórnekti rejısser I.Vaıtkýs (Lıtva), prodıýser, rejısser D.Papava (Ulybrıtanııa) syndy tanymal teatr mamandary bar Sarapshylar alqasy tórelik jasady. Sondaı-aq festıval jumysyna quramynda teatrtanýshy ǵalymdar A.Muqan, A.Erkebaı jáne synshy Á.Bópejanova bar qazaqstandyq Synshylar kollegııasy qatysty. Qyzǵylyqty qoıylymdar festıvali synshylar qaýymynyń da ónertanym kókjıegin keńeıtýge bastaǵany sózsiz. Endi birer sóz festıvaldik sheteldik teatrlar qoıylymdar týraly.
K.Goldonı. «Arlekın - eki myrzaǵa bir qyzmetshi», Mılandaǵy Pıkkolo teatry (Italııa). Qoıýshy-rejısseri D.Streler. Qalpyna keltirgen F.Solerı (S. de Lýkanyń qatysýymen)
«Arlekın - eki myrzaǵa bir qyzmetshi» - ataqty D.Strelerdiń Mılandaǵy Pıkkolo teatrynda qoıǵan ekinshi spektakli. Italııadaǵy alǵashqy staıonar teatrdyń negizin qalaýshylardyń biri, HH ǵasyr teatr rejıssýrasyn múldem jańa sapaǵa shyǵaryp, teatrdyń asqaraly mindeti adamǵa, qoǵamǵa qyzmet etýi kerek dep bilgen uly rejısserdiń ıtalııalyq maskalar komedııasy dástúrimen qoıylǵan bul spektakli teatr repertýarynan sonaý 1947 jyldan beri túsken emes. Osy qoıylymmen álemdi aralap shyqqan Pıkkolo teatrynyń «Astana» festıvaline qatysýy teatr qaýymy úshin ǵana emes, qalyń kórermen úshin de úlken mereke boldy. Teatr Astanada D.Streler qoıylymynyń - Arlekındi jarty ǵasyrdan astam ýaqyt oınaǵan akter F.Solerı men D.Strelerdiń shákirti, rejısser Stefano de Lýka qalpyna keltirgen nusqasyn kórsetti.
Spektakl «EKSPO» aýmaǵyndaǵy, akýstıkasy keremet Energııa-holda kórsetildi. Sahnada árqaısysy bir-bir saǵattan úsh akt boıy oınalatyn oqıǵanyń basty keıipkeri de dırıjeri de – Arlekın. K.Goldonıdiń Trýffaldınosyn ıtalııalyq del arte komedııasynyń belgili tıptik keıipkeri Arlekınge aınaldyrý arqyly rejısser qoıylymynyń ýaqyttyq aıasyn keńeıtken, sondyqtan da ol qashanda búgingilik atmosferasyn beredi. «Arlekın – eki myrzanyń qyzmetshisi ǵana emes, óz-ózin jeńe alǵan jáne alǵa qoıǵan maqsatyna jete alǵan myqty tulǵa. Sondyqtan da kórermenderdiń ár býyny odan óziniń armanyn tanı alady» depti kezinde Streler. Teatr tarıhyna kóz salǵanda, jetpis jyldan astam ýaqyt ishinde Arlekındi oınaý mártebesine úsh akter ǵana ıe bolypty. Alǵashqysy M.Morettı, al, odan tálim alǵan F.Solerı bul roldi jarty ǵasyrdan astam ýaqyt oryndap, keıingi býynnan akter E.Bonaveraǵa senip tapsyrǵan. Iaǵnı festıvalda úshinshi Arlekın - E.Bonavera sheber oıyn tanytyp, rolin erekshe ushqyrlyqpen, kemeline keltire oryndady.
Jalpy sóz, saz (mýzyka F.Karpı), plastıka (horeograf M.Flah), sahnalyq symbat (senograf E.Frıjerıo) ǵajaıyp úılesim tapqan, jaryqtyq partıtýrasy erekshe (jaryq sýretshisi D.Modıka) úsh saǵattyq qoıylymda erkin de ushqyr oıyn, kóterińki kóńil-kúı bir sát te tolastamaıdy. Akterlerdiń barlyǵynyń da erkin de ushqyr oıyny ımprovızaııadaı kóringenimen tipti de olaı emes. Munyń astarynda olardyń sezimdi plastıkamen úılestirý talanty, ıaǵnı jan men tánniń úılesim-jarasymyn tabý jolyndaǵy tolassyz eńbegi, sondaı eńbekpen ǵana keletin úlken sheberlik jatyr. Ár qımyl-qareket, kózqaras, tipti daýys yrǵaǵyna deıin ólshem-mólsheri dál. Dıalogtyq sahnalar óz aldyna, kópshilik sahnalarynda da keıipkerlerdiń barlyǵy derlik óz plastıkasymen daralanady, solaı bola tura ansambldik oıyn saltanat qurady. Kópshilik sahnalaryndaǵy mundaı kórinister, bir esepten, ásirese, úshinshi aktyda kóz aldyǵa bir sát Qaıta órleý dáýirindegi ıtalııalyq freskalardy elestedi.
Sahna tap taza. Tek sımmetrııa bar, edende de, qabyrǵada da tiktórtburysh – edendegi tik tórtburysh ap-alasa aǵash sáki dersiz, al, qabyrǵada aǵash karnızge ilingen úsh túrli perde-dekoraııa oqıǵalar ornyn ańdatyp, qajetinshe birinen soń biri ashylyp-jabylyp turady jáne akterlerdiń erkin qozǵalýyna qolaıly. Oqıǵalar negizinen eden-tórtburysh aýmaǵynda ótedi. Al, osy aýmaqtan shyqty boldy keıipkerler betperdelerin ashyp, oıyn sarpashylaryna «aınalǵanda» «teatrdaǵy teatrdy» tamshalaǵandaı bolasyz.
Kostıýmderdiń tústik boıaý jumsaqtyǵy (kostıýmder sýretshisi F.Skvarchapıno) kórermenniń qabyldaýyna da áldebir jaılylyq beredi. Bylǵary betperde (A.D.Sartorıler) kıgen Arlekınniń úshburyshty quraq alabajaq kıiminiń ashyq tústeri de ádemi úılesim tapqan. Karnız, shyraǵdandar qutysy, oryndyqtar bir túste. Ap-alasa aǵash sáki aldyndaǵy, ár aktyda sýfler jaǵyp-óshiretin shyraǵdandardy, eń sońynda Arlekınniń ózi óshirgende ǵana feerııalyq qýatpen ótetin spektakldiń aıaqtalǵanyn ańdaısyz. Túıip aıtqanda, barlyq komponenti kelisken, jaryq ta jasampaz bul spektakl tunyp turǵan organıka. Naǵyz teatr stıhııasy.
F.Kafka. Ashtyq sheberi.«Meno Fortas» teatry (Lıtva). Qoıýshy-rejısseri E.Nıakroshıýs.
Kórnekti rejısser E.Nıakroshıýstiń qaı spektakli bolsyn qubylysqa aınalady jáne nebir kórkem ınterpretaııalarǵa dáıek. «Astana» festıvalinde rejısserdiń jıyrma jyldyq tarıhy bar «Meno Fortas» teatrynda F.Kafkanyń novellasy boıynsha sahnalaǵan «Ashtyq sheberi» spektakli kórsetildi. Týyndy ataýy mazmunynan habar berip turǵandaı, F.Kafka kezeńinde ashyǵý óneri sánge aınalǵany tarıhtan belgili. Tipti rekord qoıý úshin ózara jarysýlar da bolǵan. Jazýshy, biraq, ashyǵý óneri men onyń sheberleri týraly jazýdy maqsat etpegeni anyq.
«Ashtyq sheberi» - has sýretker taǵdyry týraly áfsana. Nıakroshıýs áfsanaǵa jan bitiredi. Áńgimeden fınaly ǵana ózgeshe qoıylym negizinen eksentrıkaǵa qurylǵan. Bas keıipker - ómirin, ónerin ashyǵýǵa arnaǵan Artısti energetıkasy, plastıkasy myqty aktrısa V.Kýodıte oryndaıdy. Bos keńistik. Bálkim, ǵasyr basyndaǵy úı bólmesiniń tór qabyrǵasy. Ondaǵy eki esiktiń birinde bos rama ilýli tur. Ústine qara pla, aıaǵynda qyzyl týflı kıgen ashań da suńǵaq boıly bas keıipker shyǵyp, eki qaptaldaǵy taqtanyń birine oıyn ataýyn - «1. Ashtyq. 2. Ashtyq. 3. Ashtyq», al, ekinshisine sozylatyn ýaqytyn - «Sessııalar. 27 kún, 38 kún, 40 kún» dep qazaq tilinde jazyp qoıady da oıyn bastalady. Keıipker bilegine aq oramal ilip alyp, quddy bir daıashy sııaqty aýyq-aýyq «As keldi», «As keldi» dep ártúrli únmen, árqıly maǵynamen qaıtalap aıtady. Bıik sheberlikti birtindep baǵyndyra júre pýblıka reakııasyn da kútedi. Onyń qyryq kúndik ashyǵýyn, ıaǵnı oıyndy arnaıy baqylap otyrǵan úsh adam bar, bastysy - Impressarıo (akter V.Vadeısha). Al, Artıske ashyǵý esh qıyn emes, tipti budan lázzat alady, ómirin osyǵan baılaǵandyqtan basqa eshteńeni kórmeıdi de bilmeıdi jáne neǵurlym ashyǵa tússe jáne bul sezim ahýalyn kórermender de sonshalyqty sezinse, sodan rahat alsa dep armandaıdy. Alaıda sheberdiń bul ónerin qatty qyzyqtaıtyn jurtshylyqtyń nazary ýaqyt óte kele basqa qyzyqtarǵa aýyp ketedi.
Jalpy qoıylymnyń ıýmorlyq, ıaǵnı oıyndyq sıpaty bar – joǵaryda aıtylǵan úsheý sahnaǵa alǵashqyda qoldaryna kólemi ártúrli karton qaǵazdan jasalǵan asqazan sýretin ustap shyǵady; al, bos ramadan keıinirekte Artıst jáne oǵan qosarlasa baqylaýshylardyń biri kórinýge umtylady; Artıst óz talanty, sheberligi jáne mańdaı teriniń óteýindeı nebir maqtaý qaǵazdar men dıplomdar, kýboktaryn sahnaǵa jaıyp salyp, kádege jaratpaq bolady, biraq, onysynan eshteńe de shyqpaı, aqyry olardy lombardqa ótkizýge uıǵarady, t.b. Kópshiliktiń kózinde bolý úshin Artıst endi ashyǵýyn ırkke aýysyp jalǵastyrady, ondaǵy qandaı da azapty, bálkim, mazaq trıýkterge kónedi, óıtkeni ataq-dańqy tómendemeýi kerek. Biraq, ondaǵy qarqynǵa shydamaı aqyry qulaıdy...
Qoıylymdarynda plastıkalyq sheshimder men mýzykaǵa, jaryq rejıssýrasyna basymdyq beretin rejısserdiń has sýretker týraly bul spektakl-áfsanasyn, árıne, árkim óz tanym-talǵam tájirıbesine oraı kórip-«oqıdy». Aıtalyq, sýretker jáne onyń qoǵamdaǵy orny, ómir-óner garmonııasy; talanttar men tabynýshylar, talǵamnyń aınymalylyǵy, ataqty ıspandyq H.Ortega-ı-Gasset HH ǵasyr basynda aıtqandaı, «kóterilis jasaǵan kópshiliktiń» búgingi bet-beınesi... nemese ónerdi, bálkim, osy aıada ózin de zertteý obektisine aınaldyrǵandaı seziletin metr Nıakroshıýstiń has sýretker bitkenniń jalǵyzdyǵy, A.Súleımenov aıtatyn «Sananyń sory - jańǵyzdyǵy» jáne onyń tabıǵaty men qaýip-qateri týraly bolýy...
A.Chehov. Vanıa aǵaı. Sankt-Peterbýrgtiń Lensovet teatry (Reseı). Qoıýshy-rejısseri Iý.Býtýsov.
Búgingi teatr keńistiginde asa tanymal Iý.Býtýsov klassıkalyq shyǵarmalardy az qoımaǵan rejısser. Negizinen tek klassıkany, onyń ishinde Chehovtyń «Shaǵala», «Ivanov», «Apaly-sińlili úsheý» dramalaryn da ózinshe, ózgeshe ınterpretııalaǵan rejısser. Onyń ótken jyly Reseıdegi mártebeli «Altyn maska» syılyǵyn alǵan «Vanıa aǵaı» qoıylymynan ádettegi dástúrli psıhologııalyq spektaklderdiń jurnaǵyn tappaısyz. Plastıkalyq hám psıhologııalyq grotesk basym qoıylymda akterlerdiń sahnada ómir keshýleri múldem ózgeshe.
Oqıǵa áldebir ýaqytshadaı seziletin úı aýlasynda ótedi. Shamasy, gıpsokartonnan jasalǵan qabyrǵalar men eden (sýretshi A.Shıshkın). Qabyrǵadan on shaqty esik shyǵady. «Sonıa», «Elena», «Doktor», «Vanıa», sondaı-aq «Kútýshi» men «Maman» (bular únemi jabyq turady), esimi óshirilgen esik (múmkin Sonıanyń anasynyń bólmesi) jáne ataýsyz eki-úsh esik. Bulardyń ishinde eń bıik esik «Elena». Keıipkerler negizinen óz esikterinen shyǵyp júredi, al Ivan kóbine ataýy óshirilgen esikten. Bul – keteýi, qyzyǵy ketken úı ekeni, mundaǵy óz qaıǵysy ózindegi adamdar bir-birine bóten, biraq, áldebir ınerııamen, sharttylyqtarmen bir shatyr astynda turyp jatqany seziledi. Maǵynasyz, ıaǵnı nátjesi joq dıalogtar men jeke-jeke monologtar. Ár keıipker óz jan arpalysymen ózi jeke qalady. Bir-birimen sóılesip turǵanda da ózinen basqa eshkimdi kórmeıdi. Aıtalyq, Voınıkıı – Elena, Astrov - Elena, Sonıa – Elena dıalogtary, t.b.
Spektakldiń birinshi aktysynda keıipkerler, negizinen qatty mýzykamen «kómkerilgen» mehanıkalyq qımyl-qozǵalystarda júredi. Ásirese, Vanıa aǵaı, Ivan Voınıkıı. Mysaly, onyń sol qoly áldebir fıgýralyq pishin jasap qaıtalana beretin yrǵaqpen dirildeı de turady, áldeneni qaǵyp alǵysy keletin sııaqty. Ózge keıipkerlerde de qaıtalana beretin ártúrli qımyldar, bir esepten, kórermenderdiń júıkesine synaq dersiz. Bul qımyl-qozǵalystardyń jumbaǵy kelesi aktyda sheshiletindeı. Aıtalyq, Voınıkııdiń plastıkalyq jaǵynan tap-taza mehanıkalyq qımyl-qozǵalystarmen beınelengen jan dramasy ekinshi aktyda aıqyndala bastaıdy. Qyryq jeti jasqa kelgenimen ómiriniń bosqa ótkeni týraly ókinishti oılary, Elenaǵa degen sezimi, týǵan jezdesi Serebrıakov úıdi satýǵa sheshim qabyldaǵanyn estigende - beısana túrde talantyna basyn ıip, sonyń jaǵdaıyn jasaýmen ómir ótkizgen - Vanıa aǵaıdyń psıhologııalyq ahýaly, ıaǵnı qatty stress alýy. Qapyryq bolǵan soń sheshingen Serebrıakovtyń shyn jan dúnıesi de barynsha jalańashtanatyn bul sahnanyń emoıonaldyq áseri myqty.
Jalpy alǵanda psıhologııalyq turǵydan qýatty ekinshi aktyda oqıǵalardyń órbýi tragıkomedııalyq sıpat alady. Shamasy, kezekti «shedevrin» jazyp otyratyn Serebrıakov óz esiginen álsin-álsin kórinedi, al, jazýdan qoly bosaǵanda qııalyndaǵy saksofonda oınaıdy (qansha degenmen shyǵarmashylyq adamy ǵoı!) Nemese odan esh jylý, qamqorlyq kórmegen qyzy, qolyn shyntaǵynan búgip alǵan, Sonıa (aktrısa O.Mýravıkaıa) qanaty qaıyrylǵan qus sııaqty. Onyń bar armany - onyń (Astrovtyń) ne degenin bilý. Al, Elena Andreevna (aktrısa N.Shamına) kerisinshe, ushatyn qustaı qolyn sozyp, bilezigin aınaldyryp júrgeni. Keıipkerler ishinde realıst, tipti ınık dáriger Astrov (akter S.Peregýdov). Aqyr aıaǵynda ol da «abstrakıonıst sýretshi» bolyp shyǵady.
Ómirin talantynan ataǵy basym jazarman Serebrıakovty maqtanysh etýmen ótkizgen, solardyń jaǵdaıyn oılap kún keshken, aqyry sol úshin adal eńbek, mańdaı teri sińgen úıden aıyrylmaqshy Voınıkııdiń, jalpy Voınıkıılerdiń kúıinishti ómiri rejısser Býtýsov ınterpretaııasynda tragıkomedııalyq groteskige aınalady. Vanıa professordy atpaqshy bolǵan sahna da kúlki týdyrady. Ákesi professor bolsa da oqymaı qalǵan, meıirban, «Ol (Astrov) endi munda bolmaıdy» degendi estigen Sonıa sońynda azar qalqıyp turǵan úıdiń ataýly esikterin julyp-julyp alyp, baltamen qabyrǵalarynyń byt-shytyn shyǵarady da, benzın quıyp órtemekshi bolady, biraq, shyrpy tutanbaı qalady. Ashyq keńistik, qıraǵan úı fonynda, maly túgel professor men jas áıeli kezekti gastrolge ketpekshi, Astrov ta jolǵa jınalǵan... Armany kúl-talqan, bolashaqtan kúder úzgen Vanıa aǵaı gúrs qulaǵan qalpynda jansyz jatyr... Onyń portfelin qoltyǵyna qysyp áldeqaıda bet alǵan Sonıa... Qaıda bet aldy? Jaýaby qıyn.
Býtýsov Chehovty osylaısha «usynady». Júzege aspaǵan armandar, bas kóterip «juldyzdary jymyńdaǵan kók aspanǵa» bir ret te qaramaı ótken, tipti qaraýǵa da umtylmaǵan ómir aıanysh týdyrmaı qoımaıdy... Tańdaý árkimniń óz qolynda. Tańyń atyp, taýyq shaqyrǵanǵa ǵana yrzasyń ba – marhabat. Ataqtynyń yǵynda ómir keshkiń kele me – marhabat. Óz armanyńdy júzege asyrǵyń kele me – marhabat. Keńistigińdi ulǵaıtqyń kele me – marhabat. Marhabat, marhabat.
Ia.Pýlınovıch. Sheksiz sáýir. Máskeý gýberndik (oblystyq) teatry (Reseı). Qoıýshy-rejısseri A.Gorýshkına.
«Sheksiz sáýir» búgingi tańda kóp sahnalanatyn talantty dramatýrg, N.Kolıada sheberhanasynyń túlegi Ia.Pýlınovıchtiń shyǵarmasy. Sıýjeti qarapaıym týyndyda retrospekııa (psıhologııa turǵydan qaıtadan bastan keshý) jáne búgingi kún (obektıvti shyndyq) qatar júredi. Retspospekııada - Peterbýrgtegi zııaly otbasynda revolıýııaǵa deıin dúnıege kelip, HHI ǵasyrdyń ekinshi onjyldyǵyna deıin ǵumyr keshken Venıa, Venıamın Aleksandrovıchtiń ómir tarıhynyń mańyzdy sátteri, oqıǵalary. Búgingi kún – jasy kelgen, aýrýshań qarııanyń tirshiligi. Onyń qyzy men nemeresiniń páterge kelýine baılanysty oqıǵalar, minez-qulyq, dúnıetanym, sezinýleri.
Jeke adamdardyń kezeń, dáýir fonynda beınelenetin ómiri men taǵdyry kórermendi de beı-jaı qaldyrmaıdy. Birde búgingi kún, al, kóbinese eske alý sıpatynda júretin qoıylymda Venıa - akter A.Amelın sonshalyqty shynaıy da pafossyz oıyn kórsetedi. Ol osy páterde turyp, birneshe qoǵamdyq formaııany basynan ótkergen - revolıýııa, proletarıattyń saltanaty, soǵys, blokada, keıingi ómiri... Osynyń bári shamamen ár onjyldyqtyń sáýir aılarynda ótken asa mańyzdy oqıǵalarmen baılanystyryla eske alynady. 20-jyldar. Bular aqgvardııashynyń otbasy bolǵandyqtan keńes úkimeti sanasyp jatpaıdy, keń páterlerin bóten, dóreki bir otbasymen bólisýge májbúrleıdi. Qyzmetshi qyz Katıa aıaq astynan joq bolyp ketedi. Venıa ony qatty izdeıdi. Jesir anasy ulyn barynsha qorǵap baǵady, jaqsy tárbıe beredi. Rýhy myqty, zııaly da meıirban ana - aktrısa I.Bezrýkovanyń shynaıy oıyny tánti etedi. Nemese 40-jyldar. Negizgi oqıǵalar osy kez, blokada kúnderine baılanysty eske túsedi. Venıa adasyp ketken qarny ash balaǵa (S.Solomatın) óziniń kartochkamen alǵan birer tilim ǵana nanymen bólisedi. Odan beride úılenýi, áıeli Galıanyń (aktrısa E.Doronına) opasyzdyǵy jáne ólimi, qyzy Lıýba, júregin jylytatyn kezdeısoq mahabbaty (aktrısa E.Kırkova), káriligi. Venıa, ásirese, anasyn jáne bala mahabbaty Katıany erekshe bir meıirimmen, saǵynyshpen eske alady. Akter keıipkerin birneshe jas mólsherinde - bala, jasóspirim, eresek, egde, qart – esh grımsiz, erkin oınaıdy. Sahnanyń oń jaǵy juqa aq úldirmen qaptalyp, shartty túrde eki keńistiktiń arasyn bólip tur. Venıanyń anasy, áıeli úldirdiń arǵy jaǵynda, ıaǵnı esteliginde. Olar da birneshe jas kezeńin esh grımsiz, psıhologııalyq jaǵynan shynaıy oryndaıdy. Al, sahnadaǵy mol rekvızıtter (sýretshi A.Lovıannıkova) – túrli-túrli radıoqabyldaǵyshtar, saǵattar, shilterli ústelder, eski oryndyqtar, t.b. ár kezeńniń zattyq eskertkishi. Venıanyń ǵasyrǵa jýyq ómiri ótken páterde tórt urpaqtyń ómir tynysy, tarıhy saırap tur. Ózine óte qymbat páter – otbasynyń, tipti eliniń tarıhyna kýá bolǵan jyly uıa. Al, qatygezdeý de tikminez qyzy Lıýba (aktrısa A.ang) úshin bul páter otbasy qundylyǵy emes, paıda kózi ǵana. Ákesiniń kózi jumylmaı turyp-aq páterdi satý qamynda. Qaıtsem qymbat ótkizeminmen júr. Ákesiniń jan dúnıesi, rýhanı ómirinen múldem beıhabar, birtúrli jat. Nemeresi Galıa (aktrısa N.Shklıarýk) - búgingi urpaq. Ózi sýretshi, kreatıvti jas. Oǵan páter dáýirdiń sımvoly retinde qyzǵylyqty. Atasynyń ómiri de. Blokadany kórgen atasynyń Brodskıımen, «Bıtlzben», Lennonmen bir kezde ómir keshkeni mańyzdy jáne maqtanysh. Atasy tipti Brodskıımen bir kóshede júrýi, kezdesýi múmkin ǵoı!
Jas rejısser A.Gorbýshınanyń qoıylymynyń emoıonaldyq-psıhologııalyq áseri joǵary. Jeke adamdardyń kezeń, dáýir fonynda beınelenetin ómiri men taǵdyryna kórermen keıipkermen birge kúıinip-súıinip otyrady. Buǵan spektakldiń kameralyq sıpaty, ózi de sahnada otyrǵan kórermenniń tap kóz aldynda oınalýy áser etedi. Fınalǵa taman Brodskııdiń «Kóktem shyǵyp keledi» jyry beker oqylmaıtyn qoıylym ómirdiń ótpeliligi men jalǵastyǵy, jeke adam ómiriniń qundylyǵyn alǵa tartady.
Golem. «1927» teatry (Ulybrıtanııa). Sahnalyq nusqa jáne qoıýshy-rejısseri S.Andreıd.
«Golem» festıvalda zamanaýı jańalyǵymen tánti etken qoıylym Teatrlyq jandy áreket pen mýzykany anımaııa men vıdeoǵa shyǵarmashylyqpen jáne tehnologııalyq turǵydan minsiz úılestirýden týyndaǵan jańalyqtyń erekshe bir kórinisi. Qoıylymnan keıin festıval dástúri boıynsha teatrǵa arnaıy festıvaldiń fırmalyq kádesyıy men dıplomyn tapsyrýǵa shyqqan Qazaqstan Teatrlary assoıaııasynyń prezıdenti Asanáli Áshimov «seksen jasymda mundaı spektakldi birinshi ret kórdim» demekshi, mundaı qoıylymdy festıval qaýymy da alǵash ret tamashalaǵan bolýy kerek.
Ártúrli kórkemdik janrlardy kiriktirý arqyly jańashyl da biregeı de dara mundaı qoıylymdardyń dúnıege kelýine jazýshy aktrısa jáne rejısser S.Andreıd pen anımator, ıllıýstrator, kınorejısser P. Berrıtt bastamashy bolǵan. Olar 2006 jyly qurǵan teatr quramyna keıin aktrısa, kostıýmder sýretshisi E.Epplton, aktrısa, pıanıstka jáne kompozıtor L.Henlı men prodıýser D.Kroýlı qosylypty. «Golem» osy shyǵarmashylyq top ıdeıasy men zamanaýı izdenisteriniń jemisi.
Qoıylym ıdeıasy ıahýdı ańyzyndaǵy keıipker Golem beınesine ıdeıalyq transformaııa jasaǵan nemis jazýshysy G.Maınrıktiń romanynan alynǵanmen, rejıser S. Andreıdtiń aıtýynsha, bul – múldem basqa traktovka. «Búginde biz tehnologııalarǵa táýeldimiz. Tipti telefonymyzdy da, kompıýterimizdi de baqylaı almaıtynymyz ózimizge qaýip. Sondyqtan da adamdar oılanýy kerek. Alaıda biz muny ıýmormen jetkizýge umtyldyq», deıdi rejısser bir suhbatynda. Spektakl adamdar men tehnıkanyń qarym-qatynasyna, adam balasy qol jetkizip otyrǵan tehnologııalyq progrestiń qoǵamǵa qaýipti jaqtaryna nazar aýdartady.
Qatardaǵy klerk Robert jumysyn jeńildetý úshin dúkennen sazdan jasalǵan robot Golemdi satyp alady. Ol qojaıynynyń jumysyn jeńildetedi. Alaıda problema Golemniń jańa nusqasy shyqqanda týyndaıdy. Ol endi qojaıynyna kómekti qalaı kórsetetinin ózi sheshedi, aqyl aıtýǵa kirisedi. Sahnada qalalyq bir ofıste sandyq tehnologııalarmen jumys ústindegi adamdar beınesi kórinedi. Olar birte-birte jetildirilip (árıne, anımatorlar shyǵarmashylyǵymen) ekinshi, úshinshi nusqalary shyǵarǵanda robot endi boı bermeýge bet alady... Mundaı ahýalda Golemder adamzat álemin jaýlap, ony basqaratyn qýatty kúshke aınalady. Adamnyń ózi oılap tapqan jańalyǵynyń qurbany bolý qaýpi bar...
Sahnadaǵy úlken ekran-qabyrǵa ortasynda esik bar. Eki jaǵynda baraban jáne klavıshtik qurylǵylarymen mýzykanttar. Ekran-qabyrǵadaǵy anımaııalyq sýretter oqıǵanyń aǵylshyn qalasynda ótip jatqanyn ańdatady. Qala kóshesinde keńseler, dámhana, dúkender tyǵyz ornalasqan. Akterler sýretshiniń ekran-qabyrǵadaǵy dekoraııasynda oqıǵa barysyna sáıkes qımyldaýy tıis. Kostıýmderi, plastıkasy, kúlkili grım jáne kostıýmderimen anımaııalyq fılm keıipkeri bolyp shyǵatyn olardan qyzýqandy oıyn emes, qımylynyń olımpıadalyq dáldigi ǵana talap etiledi.
Akter úshin sezim tolqynystarynyń qajeti joq, bastysy – ım-ıshara, plastıka. Óıtkeni, brıtan sýretshisi E. Eppltonnyń aıtýynda, teatr, mýltıplıkaııa jáne mýzykalyq konerttiń sımbıozynda akterler beıneqatarǵa qaraı qalaı qımyldaý kerektigi men mýzyka qalaı estilýi tıistigin sheshetin anımaııa zańdylyqtary basymdyq alady. Osydan da kelip sahnadan 3D formatyndaǵy anımaııalyq fılm kórip otyrǵandaı áser týyndaıdy. Zerdelep baıqaǵanǵa osyndaı ónerlik mıks jáne zamanaýı tehnologııa tilmen jetkizilgen búgingi zamannyń eń ózekti máselesi árqaısymyzǵa qatysty.
M.Maıenbýrg. Azap shekkender. TR WARSZAVA» teatry (Polsha). Qoıýshy-rejısseri G.Iajına.
«Azapker» avtory, alǵashqy mamandyǵy germanıst M.Maıenbýrg jańa dramanyń kórnekti ókili. Onyń áleýmettik úni ótkir kórkem pesalary álemniń kóptegen teatrlarynda sahnalanyp keledi. Berlındegi Joǵarǵy Óner mektebiniń dramatýrgııa bólimin bitirgen ony ataqty T.Ostermaıer 1999 jyly «Shaýbıýne» teatryna kórkemdik jetekshilikke kelgende qyzmetke shaqyrady. Ostermaıermen soavtorlyqta úlken tájirıbe alǵan dramatýrg tól shyǵarmalarymen qatar klassıkany zamanaýılandyrýdyń da sheberine aınalǵan.
Maıenbýrgtyń «Azapker» dramasyn Varshava teatry «Azapkerler» dep atapty. Kórnekti polıak rejısseri G.Iajına qoıylymynda dramadaǵy bas keıipker oqýshy bozbala Benıamın jasóspirim qyz Lıdkaǵa ózgertilgen. Dramalyq túpnusqa Benıamın men onyń anasynyń renjisý sahnasynan, al, qoıylym Lıdka (aktrısa Iý.Vasılevska) men ákesiniń (akter .Kosınskı) arasyndaǵy túsinispeýshilikten bastalady. Bas keıipkerdiń qyz bala etip alynýy, bálkim, spektakldiń energetıkalyq, emoıonaldyq qýatyn arttyra túsý úshin qajet bolýy.
Búgingi polıak teatr rejıssýrasy álemge jaqsy tanymal. Solardyń biri, polıak rejısserleriniń kóshbasshysy atalatyn Gjegoja Iajınanyń bul qoıylymy búgingi qoǵam úshin asa ózekti máselelerdi kóteredi. Otbasynan jylý, mektepte túsinistik tappaǵan Lıdka ózi, ómiriniń máni týraly oıǵa batady. Osyndaı izdenisterde júrip Kıeli kitaptarǵa den qoıyp, sol boıynsha ómir keshýdi oılaıdy. Onyń minez-qulqyndaǵy ózgerister ákesin qatty alańdatsa, oqytýshylarynyń ashýyn keltiredi. Keıipker áleýmettik ortasynan burynǵydan da alshaqtap, ózin tolyǵymen Qudaı jolyna arnaýǵa bel býady. Biraq, ol tereńin túsiný qıyn Kıeli jazbalardy qasań qaǵıda etip qabyldaıdy.
«Qudaıym, meni estısiń be? Men daıynmyn... Men ózimdi saǵan arnadym. Men seni sezindim, men seni tanydym» dep transqa túsedi. Beıneekran asa sheberlikpen paıdalanylǵan qoıylymda Lıdka sanasymen sheksiz keńistikke shyǵady. Aqsha bulttar... Jel aǵashtardy shaıqap, dúnıe-álem qozǵalǵandaı bolady.
Ákesi, oqytýshylary, dosymen qarym-qatynasy múldem shıelenisip, bozbala jigitten zábir kórgen sahnadan keıin Lıdka krest jasaýǵa kirisedi. Qımyl-qareketteri, bir esepten, onyń dinı senimine kúmánmen qaraıtyndarǵa qarsy Krest joryǵy sııaqty qabyldanady. «Bul ashý men yzanyń, qahardyń kúni... Men Alfa men Omegamyn» (Alfa men Omega – Injilde Qudaıdyń sımvoly-ÁB), dep órshelenedi jasóspirim qyz. Munyń sońy «Biz Qudaıdyń áskerimiz» degenge ulasady. Lıdka esinen aıyrylǵandaı ahýalǵa túsedi. Keıipkerdiń mundaı ustanymy, fanatızmi qorqynyshty. Degenmen de munyń bastaý kózi onyń aıaly alaqanǵa, mahabbatqa zárýlik ekenin zerdelegende ol adam retinde aıanysh pen janashyrlyq týdyrady. Psıhologııalyq turǵydan kúrdeli bul keıipkerdi aktrısa Iý.Vasılevska shynaıy oryndap shyqty. Jalpy alǵanda mızanenalardyń dáldigi men jaryq berýdegi náziktik erekshe kózge túsetin qoıylymda psıhologııalyq tereń de ustamdy oıyn saltanat qurady. Jasóspirimniń ómiri arqyly hrıstıandyq fanatızm týraly ǵana emes, búgingi tańda búkil álem betpe-bet kelip otyrǵan fanatızm men adamdar boıyndaǵy qorqynyshtyń sebepteri týraly oıǵa bastaıdy. Spektakl fınalynda dinı fanatızm men sanaly tirshilik, zerdeli ıman arasyndaǵy tartystan álemniń astań-kesteńi shyǵardaı vızýalızaııalanǵan atmosfera ornaıdy. Jaryqtyq-vızýaldyq áseri myqty sahnada Lıdkanyń oqytýshysy, mektep dırektory orynbasarynyń (aktrısa M.Malıkovska) monology basymdyq alady. «Meıirim, keshirim, janashyrlyq degen bar emes pe?.. Adam degen – ǵajap. Adam qaı maǵynadan alǵanda da ǵajap, - deıdi ol. - Men ketpeımin. Men eshqaıda ketpeımin. Men osynda, óz ornymda qalamyn».
Adam – adamdyǵynan ajyramaýy, adamgershilik jolynda nyq turýy kerek. Al, aqıqat úshin kúres adamnyń, adamdardyń erik-bostandyǵyn shekteýge, sheksiz bılikke aınalmaýy tıis. Shekteýlilik, bilimsizdik, soqyr senim, fanatızm asa qaýipti, bul – dinı ekstremızmge bastar jol, deıdi spektakl avtorlary. «Azapkerler» festıvaldiń myqty qoıylymdarynyń biri boldy jáne Polshanyń áleýmettik úni ótkir, jańashyl sýretkeriniń basqa da qoıylymdaryn kórýge degen ynta týdyrǵany anyq.
B.Breht. Zańdastyrylǵan zańsyzdyq.Sh.Rýstavelı atyndaǵy Grýzııa memlekettik teatry. Qoıýshy-rejısseri R.Stýrýa.
Ataqty R.Stýrýanyń teatry ótken jylǵy «Astana» festıvalinde «Marııa Kallas. Sabaq» spektaklimen qatysyp, jurtshylyq yqylasyna bólengen. Qazaqstanda alǵash ret kelip, yrza bolǵan Stýrýa taǵy da kelýge, Almatyda da spektakl kórsetýge nıetti ekenderin aıtqan. Sol ıgi nıet júzege asyp, Sh.Rýstavelı teatry óziniń jańa týyndylarynyń biri, B.Brehttiń «Zańdastyrylǵan zańsyzdyǵyn» Almatyda, M.Áýezov teatry sahnasynda eki kún qatarynan kórsetkennen keıin «Astana» festıvaline qatysty.
Sh.Rýstavelı teatryna qyryq jyldaı jetekshilik jasap kele jatqan Stýrýa erterekte B.Brehttiń «Kavkazdyq bor sheńber» dramasyn qoıǵan. Shyǵarmashylyǵynda álemdik, jahandyq saıasat máselelerin kóterip, oǵan fılosofııalyq-ahlaqtyq qyrynan baǵa beredi dep tanylǵan rejısser jańa qoıylymynda da osy arnadan tabylady.
«Zańdastyrylǵan zańsyzdyq» - B.Brehttiń 1930 jyldary jazylǵan «Erekshelik pen ereje» atty ǵıbratty pesasynyń sarynymen qoıylǵan. Rejısserdiń aıtýynda, Brehtti turmystyq sıpatta qoıý beımúmkin, al bul qoıylymy Brehttiń erkin de batyl adaptaııasy. Janryn kúldirgi áfsana dep anyqtap, jańa keıipkerler engizgen. Stýrýanyń shartty oqylymynda keıipkerler shartty germetıkalyq keńistikte ómir keshedi. Shartty beıne-maskalar, geometrııalyq fıgýralar (sýretshi N.Geıneshvelıdze). Oqıǵalary groteskpen beriletin qoıylym sýperbúgingilik bolyp shyqqan.
Spektaklde qazirgi kezeńgi jahandyq saıasat, álemdik qaqtyǵystardyń sebebi baılyq úshin kúrestiń psıhologııasy men «tehnologııasy» ájýalanady. Búginde jahandyq basty baılyqtardyń, álemniń alpaýyt memleketteriniń makroekonomıklyq saıasatyn aıqyndaıtyn basty quraldardyń biri munaı, ekeni belgili. Qoıylymda memleketter men odaqtar arasyndaǵy munaı úshin kúrestiń búgingi sıqy janama túrde, jeke adamdar oqıǵasy arqyly tanylady. Munaı-baılyqtyń sımvoly retinde munaıdyń ekinshi ret óńdelgen qaldyqtarynan jasalǵan rezeńke dońǵalaq ıaǵnı mashınanyń shınasy alynǵan jáne oǵan sap-sary kún ornatylǵan –podtekst.
Pesadaǵy kópes Karl Langman (akter Z.Papýashvılı) iri munaı magnaty. Shóldi aımaqta iri munaı kenishi tabylǵanyn estisimen ózgelerden erte jetý úshin jol kórsetýshi men júkshini (akterler B.Songýlashvılı, D.Goırıdze) ertip shuǵyl saparǵa shyǵady. Olardy jolda uryp-soǵyp, tamaq bermeı ábden qınaıdy. Al, dittegen jerine jaqyndaı bere jol kórsetýshini qaldyryp ketedi. Oıynsha, eki adam birikse ózine qastandyq jasaýy múmkin. Munaı kenishine jetkende ol jerdiń ıesi musylman sheıhy bolyp shyǵady da, saýda bastalady. Sheıhtyń (akter N.Kaarıdze) sońynda bir qaýym áıel júr. Langman men Sheıh ekeýiniń saýdasy qyzady.
Spektaklde kúlkili de astarly epızodtar az emes. «Musylmandar men hrıstıandar ǵasyrlar boıy nesine jaýlasyp keledi osy? – dep pálsapa soǵady sheıh. – Kel, onan da saýdalasaıyq. Saǵan munaı kerek, al, maǵan aqsha...». Baılyǵyn qyzǵyshtaı qoryǵan Langman «qoryqqanǵa qos kórinediniń» kerimen aqyry júkshini de atyp tastaıdy. Qoıylymda búginniń psıhozy «men óltiremin – demek, ómir keship júrmin» pálsapasymen berilgen. Álemdik fılosofııanyń bir postýlaty, B.Spınozanyń «men oılanam – demek, ómir kesheminniń» óńi aınaldyrylǵany. Júkshiniń áıeli Langmandy sotqa berip, tórelik jasaýǵa aspannan Býdda (akter D.Darchııa) túsedi. Bul joly meıirimdi de ádiletti Býddany kóre almaısyz. Ol júkshiniń ózin kináli dep taýyp, Langmandy aqtap alady... Ózi aspanǵa kóterelip bara jatyp, álgi shına-dońǵalaqty ile ketedi. Sheıh kórip qalyp, tasta degen soń amalsyz qaldyrady... Al, qoıylym fınalynda «Katalonııaǵa bostandyq!» dep urandatqan Langmandy kóremiz... Munyń bári asa kúlkili, biraq, kózden ay jas aǵyzatyn kúlki. Akterlerdiń plastıkasy, ekspressııaly-metaforalyq oıyny jaryqtyq kórkem sheshimde jarqyraı túsedi. Astarly oılardy ashýda mýzyka (kompozıtor G.Kanchelı) sátti kórkemdik komponent. Qoıylym úlken sýretkerdiń qoltańbasyn, keı tustarda dórekileý, tym ashyqtaý kóringenimen de janr shartyna saı oınaıtyn sahna sheberleri grýzın akterlik mektebiniń myqtylyǵyn tanytady. Al, kórnekti rejısser ádettegisinshe meıirimge, adamgershilikke, ádilet pen janashyrlyqqa úndeıdi. Qoıylym «Astana» óner merekesiniń jaqsy tabysy boldy.
«Nakamura Gekijo» (Japonııa), Halyqtyq kórkem teatr (Qytaı), «Teater 11» ( Germanııa) ujymdary da festıvalda óner kórsetti.
Japonnyń klassıkalyq Kabýkıiniń jeńildetilgen adaptaııasyn ákelgen «Nakamura Gekijo» akterleriniń sheberligi, plastıkasy, ushqyrlyǵy, reakııasy óte joǵary. Al, Qytaı elinen kelgen teatrdyń Tan dınastııasy kezeńiniń mahabbat úshtaǵany týraly ańyzyna qurylǵan, bir oqıǵanyń birneshe nusqasy turǵysynan A.Rıýneskonyń «Toǵaıda» novellasyn eske túsiretin, teatrdaǵy teatr sıpatyndaǵy qoıylymyn, Germanııanyń táýelsiz «Teater 11» ujymy franýz ekzıstenıalızminiń atasy sanalatyn J.Sartrdyń bir aktyly «Shyǵar jol joq» («Za zakrytymı dverıamı») pesasynyń akterlik oqylymyn kórsetti. Bir birinen dili, máneri bólek bul qoıylymdardyń tanymdyq sıpaty bar.
«Astana» festıvaline baýyrlas ózbek, qyrǵyz teatrlary qatysty.
Ózbek Ulttyq akademııalyq drama «Ar-ujdan» qoıylymymen kelipti. Ózbek klassıgi I.Sýltannyń ótken ǵasyrdyń 60-jyldarynda jazylyp, ózbek teatrlarynyń repertýarynan túspeı kele jatqan dramada «qaıtkende adam qalady adam bolyp» máńgilik saýaly kóteriledi. Qurylǵanyna keler jyly ǵasyr tolatyn teatrdyń aǵa býyn ókilderi Iý.Kamılov, Z.Ashýrova, N.Sandjarov syndy akterlerdiń sheberligin tanýǵa múmkindik bergenimen de aq pen qara tartysy qarabaıyrlaý, aıyptaý pafosy tym plakattyq qoıylym 50-60-jyldar teatryn eske salady.
Qyrǵyz sahna ujymdarynan ótken jyly Ystyqkól oblystyq teatry qatyssa, bıyl eki teatr qatysyp, qazaq tarıhyna qatysty qazaq avtorlardyń pesalaryn usyndy. T.Ábdimomynov atyndaǵy Qyrǵyz Ulttyq akademııalyq teatrynyń «Ajalmen kúresi» uly ǵalym Sh.Ýálıhanov týraly. Pesany tarıhshy ǵalym E.Sydyqov pen qyrǵyz rejısseri Sh.Japarov birigip jazypty. Rejısserdiń aıtýynsha, olar bul taqyrypqa birtalaı jyl ter tókken jáne óziniń bul taqyrypqa barýy – Sh.Ýálıhanovtyń «Manas» eposyn álemdik rýhanı qazynaǵa qosylýyndaǵy eńbegine degen halyq alǵysy. Ol bul pesany osydan eki jyl buryn Semeı oblystyq F.Dostoevskıı atyndaǵy teatrda orys-qazaq teatrlarynyń qatysýymen sahnalapty.
Qyrǵyz teatrynyń qazaqtyń uly ǵalymy, jan-jaqty tulǵa Shoqan Ýálıhanov ómiriniń sońǵy túni, sol túndegi oı-tolǵanystary, jarqyn kezdesýleri arqyly keıipkerdiń rýhanı álemin, úlken keńistigin beıneleý maqsaty bar. Ómiriniń eń mańyzdy kezeńderin eske alatyn Shoqan ózine qymbat degen adamdary F.Dostoevskıı, G.Potanın, K.Gýtkovskıı, G.Kolpakovskıı, alǵashqy mahabbaty Jadyrany eske alady. Ákesi Shyńǵystan keshirim suraıdy. Jalpy qoıylymda Shoqan óliminiń jumbaǵyn ashýǵa degen umtylys ta joq emes - pýnktırli oılardan uly ǵalymǵa ý berilgen degen boljam aldan shyǵady. Spektakl jaqsy zaıavkamen bastalady. Tór qabyrǵada kóleńkeler teatryndaǵy sııaqty qara sılýetter. Baqsynyń oıyny. Tamaqtan aıtylatyn jyr. Baqsy, bir esepten Shoqannyń taǵdyryn boljaıtyn sııaqty. Ókinishke qaraı, úlken taqyrypty kórkem sahna tilimen ashý kemshin. Búkil spektakl boıy kóbine sahnanyń ortasynan tabylatyn Shoqan men ózge keıipkerler statıkalyq qalyp-kúıde kórinedi. Dıalogtar men monologtar Shoqan ómir tarıhynyn baıandaýdan aspaıdy.
Sh.Termıchıkov atyndaǵy Shý oblystyq teatrynyń «Janurany» Jeltoqsan kóterilisi, Q.Rysqulbekov taǵdyry týraly naqty derekter men kórkemdik qııalǵa qurylǵan qoıylym. Qazaqtyń jańa tarıhy úshin óte mańyzdy da qymbat taqyrypty kótergeni úshin dramatýrg jazýshy-dramatýrg S.Dosanovqa, teatr ujymyna alǵys sezimi týady. Degenmen de bul tolyq kórkemdik qalybyn tappaǵan drama. Kóterilistiń shartty sahnasynan keıin Kremldiń qyzyl myzǵymas qabyrǵasy dál ortasynan oıylyp, kirpishteriniń qulaýy, Qaıratty qyzyl besjuldyzǵa kerýi (Isa paıǵambardyń kireske kerilgenindeı) sııaqty beıneli kórinisterine qaramastan shıratýdy, materıaldy eksheýdi, janrlyq, demek, formalyq aıqyndyǵyn tabýdy qajet etedi. Degenmen de qyrǵyz sahnagerleriniń qoıylymdary kórkemdik kemshilikterine qaramastan kórermenderdiń ǵana emes, sheteldik synshylar men rejısserlerdiń qazaq tarıhyna qyzyǵýshylyǵyn arttyrǵanyn aıtýymyz kerek.
Festıvaldiń «deserti» kórnekti franýz kıno-teatr aktrısasy Jıýlet Bınosh boldy.
Rýhanı úlken sharanyń sońǵy kúni mártebeli «Oskar», sondaı-aq, Kanny, Veneııa, Berlın kınofestıvaldary syılyqtary laýreaty Bınoshpen kezdesý jáne «Júrekten shyqqan syrly sóz» atty keshi ótti
Kezdesýde sheberlik qyr-syry týraly áńgimelep, saýaldarǵa jaýap bergen aktrısa shyǵarmashylyq keshinde Qasym Amanjolovtyń «Óleń týraly» jáne «Saryarqa» óleńderin franýz tilinde náshine keltire oqyp, jurtshylyqty tánti etti. Názik te jumsaq daýysymen júrekke jetetin Bınosh kórermen-tyńdarmanyn «Franııanyń uly daýystarynyń biri» atanǵan ánshi Barbaranyń álemimen de tanystyrǵan kesh festıvaldiń aıasyn keńeıte tústi.
Memlekettik «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda uıymdastyrylǵan festıvaldiń sahna ónerine, jalpy el rýhanııatyna, paıdaly áser koefııenti erekshe. Bul rette festıvaldiń sheteldik qoıylymdary sahnagerlerge álemdik teatr úderisindegi jańalyqtar men sony izdenisterdi zerdelep, bolashaq baǵyt-baǵdarlaryn baǵamdaýǵa jáne ózderin álemdik teatrdyń quramdas bóligi retinde sezinýge múmkindik berdi. Uly gýmanıst D.Streler, sondaı-aq álem teatrlarynyń R.Stýrýa, E.Nıakroshıýs, G.Iajına, Iý.Býtýsov syndy búgingi kóshbastarlarynyń qoıylymdary festıvaldi shyn mánisindegi óner merekesine aınaldyrdy, sahnagerler, teatrlar arasyndaǵy shyǵarmashylyq, adamı baılanystardyń ornaýyna yqpal etti. Al, sheteldik sahnagerler qazaq elimen, Astanamen, halqymyzdyń baı mádenıetimen, ónerimen jaqynyraq tanysyp, tanymy ǵana emes, qurmeti artqany sózsiz. Munyń bári az olja bolmasa kerek.
